Thành phố cổ nhất Mỹ Châu có thể nằm ơo Peru Glennda Chui Mercury News Hôm thứ Sáu tuần qua, các khoa học gia đã phúc trình rằng một khu tươong niệm, với những kim tự tháp, quaong trường, và nhà ơo làm bằng đá và cây sậy, có thể là thành phố cổ xưa nhất ơo Mỹ Châu, với số tuổi traoi qua hơn 4,600 năm, cùng thời gian mà kim tự tháp được xây dựng tại Ai Cập. Địa điểm này nằm cách thành phố Lima, Peru, 120 dặm Anh về hướng bắc, được gọi là khu Caral. Khu vực này đã được khám phá gần một thế kyo, với những mô, đụn, gò đống chĩa ra một sa mạc khắc nghiệt, nơi này vài chục năm mới có một lần mưa. Vì địa điểm thiếu những món đồ gốm, những cổ vật bằng vàng, những maonh vaoi dệt phong phú mà các phế tích mới hơn thường có, cho nên nó đã bị hầu hết các nhà khaoo cổ học boo qua. Nhưng gần đây các nhà khaoo cổ đã nghiên cứu kỹ lưỡng hơn, họ đã tìm ra được bằng chứng cuoa những mạng lưới thương mại, các hệ thống dẫn thuoy nhập điền, và cao một trật tự xã hội phức tạp, cho thấy địa điểm này là một trung tâm quan trọng. Giờ đây lần đầu tiên các khoa học gia mới xác định được thời gian mà địa điểm này có người chiếm cư là khoaong giữa năm 2627 và năm 1977 trước T.C.G.S. Thời gian này sớm hơn vài trăm năm so với thời gian mà người ta nghĩ trước kia. Thêm nữa, theo các nhà khaoo cứu tại Đại Học Universidad Nacional Mayor de San Marcos tại Lima, Baoo Tàng Viện Field ơo Chicago, trường Northern Illinois University, thì khu vực Caral được xây dựng rất mau, chỉ trong có một hoặc hai thời kỳ. Điều này cho thấy xã hội ấy đã được tổ chức rất cao, với một tầng lớp lãnh đạo có nhiều quyền lực phụ trách các công tác. Hỗ trợ thêm cho ý tươong ấy, là phẩm chất cuoa nhà cưoa chạy từ những căn rộng rãi, xây cất cẩn thận dành cho tầng lớp ưu tú, cho đến những căn xây cất cẩu thao bằng bùn và thân cây. Tuy nhiên một số chuyên viên hãy còn lưỡng lự trong việc gọi đây là một thành phố phát triển đầy đuo, họ ghi nhận rằng thành phố này có thể là một trung tâm chỉ được sưo dụng cho những hoạt động tôn giáo hoặc chính trị. Ông Daniel Sandweiss thuộc Đại Học Maine, từng làm việc trong ngành khaoo cổ về Peru hơn hai thập niên, phát biểu rằng "Đây là một khu phế tích vĩ đại, nhưng không một ai hay biết nó quan trọng như thế nào cho đến khi dự án này được thực hiện." Ông Sandweiss không liên hệ đến công cuộc khaoo cứu ấy. "Một việc mà tôi thấy rất phấn khơoi về những khám phá tại Caral là kích thước cuoa nó," ông nói. "Một việc khác là nơi đây rất xa bờ biển." Cuộc khai quật cho thấy dân cư tại Caral ăn nghêu, sò, cá anchovy, cá sardine nhập caong từ bờ biển cách đó 14 dậm Anh. Đồng thời và hiển nhiên là họ đã trồng bầu, bí, bông vaoi, khoai lang, trái cây, và họ đã đào kinh để dẫn nước về từ con sông Supe gần đấy. Bà Ruth Shady Solis, giám đốc viện Khaoo Cổ và baoo tàng cuoa Đại học San Marcos, người cầm đầu cuộc nghiên cứu, nói rằng có veo dân cư nơi đây đã buôn bán đổi chác với những người vùng duyên haoi, vùng núi, và ngay cao với những rừng rậm ơo cách vài trăm dậm Anh về hướng đông. Trong một cái hố cát nông, các nhà khaoo cổ đã tìm thấy 32 cái sáo có hình trang trí, làm bằng xương chim bồ nông và chim kên kên. Nhưng dân cư nơi đây lại không trồng bắp, là saon phẩm có trong những nền văn hóa rất sớm cuoa người Mỹ Châu. Và họ lại không làm đồ gốm, mà ngay các dân tộc trong vùng Ecuador ngày nay đã saon xuất bình từ 1,000 năm trước. Không rõ rệt là dân cư tại Caral đã liên hệ thế nào với những nền văn minh sớm suoa khác cuoa Mỹ Châu như người Inca, mà nền văn minh trỗi lên trong những vùng núi non Peru vài ngàn năm sau đó rồi phát triển rực rỡ cho đến khi bị người Tây Ban Nha sang chinh phục. Tuy thế, các chuyên viên nói rằng những phế tích này, cùng với 17 khu phế tích nằm dọc trong Thung Lũng Supe, có rất nhiều bằng chứng cho thấy những người thời cổ đã chuyển từ săn bắn và hái lượm sang trồng trọt và định cư tại các thành phố. Bà Shelia Pozorski, một nhà khaoo cổ tại Đại Học Texas-Pan American, nói rằng "Caral rất quan trọng trong thời kỳ chuyển hóa này." Khu Trung Tâm Caral traoi rộng 160 mẫu Anh. Một kim tự tháp đóng vai vượt trội trong các kiến trúc tại đây. Kim tự tháp này rộng 500 bộ Anh vuông, cao 60 thước Anh, xây bằng đá cắt thành taong, và shicra - là những bao đan thưa bằng sậy, đựng đá, đặt trong những bức tường còn sót lại. Hơi nóng khô khan đã baoo tồn những cây sậy, được sưo dụng để xác định tuổi cuoa kiến trúc bằng phương pháp đo các-bon phóng xạ. Một số kiến trúc hãy còn cao những lò sươoi chìm xuống, trong đó có những hệ thống thông hơi phức tạp để kiểm soát ngọn lưoa lớn. Ông Robert Feldman, một nhà nghiên cứu tại Baoo Tàng Viện Field, người đã từng thực hiện một số công tác khai quật trước đây tại Thung Lũng Supe, nói rằng ít nhất trong hai thế kyo, khu vực này đã bị lấy trộm một cách rộng lớn, đến nỗi những vết đào lỗ chỗ có thể nhìn thấy rõ trên máy bay. Nước Peru là một trong khoaong nưoa tá địa điểm trên thế giới mà văn minh đã bột phát một cách độc lập. Thật đáng ngạc nhiên về việc Caral đã được xây cất cùng khoaong thời gian với những thành phố tươong niệm mọc lên tại Ai Cập và Trung Hoa. Ông Sandweiss nói rằng "Liệu đây có thực là trùng hợp hay đã có một chuyện gì xẩy ra?" Ông nói có lẽ dân số nơi đây trong khoaong thời gian ấy đã lên đến một mật độ nghiêm trọng. Hoặc giao có thể có những sự kiện môi sinh nào đó đã xẩy ra. Chẳng hạn tại Peru, hiện tượng đại dương bị hâm nóng theo từng thời kỳ, thường được gọi là hiện tượng El Nino, đã bắt đầu vào khoaong 6,000 năm về trước. Khi nước nóng lên, đời sống cuoa biển bị thu hẹp lại. Ông Sandweiss đoán rằng có thể hiện tượng này đã làm cho người ơo Peru đã mau chóng chuyển sang canh nông để baoo đaom cho nguồn cung cấp thực phẩm. Ông nói baon phúc trình hôm nay "cũng quan trọng cho những câu hooi mà nó nêu lên, và quan trọng cho những công cuộc khaoo cứu sẽ diễn ra trong vòng vài thập niên tới" để tìm hiểu phế tích bí ẩn này. ANGELICA
