Phim A.I. Artificial Intelligence

A.I. Artificial Intelligence
Trí năng nhân tạo



Cao Thanh Tùng

Cố đạo diễn nổi tiếng Stanley Kubrick đọc một truyện ngắn khoa học giả tưởng của Brian Aldiss, nhan đề Super-Toys Last All Summer Long, ôm ấp làm một phim dựa theo nội dung truyện. Gần 20 năm! Chần chờ mãi vì đạo diễn không tìm đâu ra được một diễn viên nhỏ tuổi thủ vai một người máy rô-bô giữa những cảnh đời của tương lai xa. Năm 1993, Kubrick xem Jurassic Park của đạo diễn Steven Spielberg, nhận thấy xảo thuật vi tính có thể đáp ứng những nhu cầu hình ảnh và nghệ thuật của ông. Năm sau, ông đề nghị Spielberg làm A.I. Artificial Intelligence. Spielberg ngạc nhiên, tuy từ lâu mến phục nhà đạo diễn đàn anh của những Spartacus, Lolita, A Clockwork Orange, 2001: A Space Odyssey. Ngạc nhiên bởi vì Spielberg của những Poltergeist, Back to the Future, Saving Private Ryan có thủ thuật riêng, tâm tư riêng, cái nhìn ấm áp ra thế giới, cùng với khán giả đi tới những ước vọng cho tương lai đẹp đẽ hơn. Khác hẳn Kulbrick chua chát, lạnh, buồn, gây sợ hãi trong nghệ thuật, lôi cuốn khán giả, khiến họ ngả theo mình, nghĩ ngợi. Hai năm trước, Stanley Kubrick qua đời (70 tuổi) sau khi nửa chừng làm Eyes Wide Shut, sau hằng bao nhiêu năm trò chuyện liên miên với Spielberg trên điện thoại về bộ phim A.I nay như "trối trăn" giao tác phẩm lại cho nghệ sĩ thế hệ sau mình thực hiện. Christiane Kubrick, người vợ 40 năm của nhà đạo diễn âm thầm, khó tính nhưng vô cùng nhân bản trong nghệ thuật, giao hết tài liệu, kịch bản, phác họa của phim cho Spielberg. Phim dài gần hai tiếng rưởi, tốn 100 triệu đô la, dưới tay của Steven Spielberg không ra khỏi cảm tính nghệ thuật gợi lên suy nghĩ man mác, đìu hiu, kinh hãi trước những hình ảnh nhân loại cư xử với nhau, hoặc riêng mình ước vọng cho tương lai, trong cái tương lai chắc chắn người thật và người máy sống chung, đầy dẫy ngoài đời sống.

Nhân tạo, nhân tính. David (Haley Joel Osment) là một rô-bô. Em bé người máy này do giáo sư Hobby (William Hurt) ngành điện tử tự khiển (cybernetics) thiết kế và chế tác trong hoạt động của còm-pa-ni "Cybertronics Manufacturing" của ông ta. Làm việc cho công ty này có Henry Swinton (Sam Robards) đem rô-bô David về nhà, thử nghiệm sinh hoạt chung với người. Monica (Frances O'Connor), vợ của Henry dội ngược với sự "sống chung" này giữa người và máy trong gia đình, lòng còn nặng thương lo với đứa con tên Martin (Jake Thomas) hiện đang mắc thứ bệnh cần cho vào hòm kính đông lạnh, chờ phương thuốc cứu chữa. Khi Martin được chạy chữa, cho mang về gia đình, em bé "Martin người" (orga) không thuận, hục hặc luôn với em bé "David máy" (mecha). Trong lúc đó, chính em bé rô-bô David lại dần dần khao khát yêu mến gia đình, đặc biệt mẹ Monica mà em muốn gọi là mẹ, ngược lại muốn mẹ cũng yêu thương mình. "Hãy biến con thành người thật" - David luôn luôn mong mỏi, yêu cầu những con người thật giúp đỡ và thương yêu mình. Bà Monica, sau khi tặng nó con gấu đồ chơi siêu cấp (super toy) đối đáp tiếng người, cuối cùng đã mang David vào rừng, bảo nó trốn đi và đừng bao giờ trở về nhà của bà. Người, với nhân tính tới đây có cơ hội quan hệ, cư xử với nhau với người máy với những khả năng và cảm tính nhân tạo của nó.

Thành phố đỏ. Chưa hết. David trong rừng, trốn chạy nhóm người đi trên quả cầu như nguyệt cầu chỉ huy cuộc truy lùng các rô-bô bị sứt mẻ tay chân, nửa mặt, một phần "cơ thể," nhưng còn cử động, ù chạy trốn thoát. David làm quen với một người máy thanh niên chuyên phục vụ ******** cho phụ nữ tên Gigolo Joe (Jude Law). Cả hai bị tóm bắt cùng những người máy sứt mẻ khác mang về Rouge City có đông người tập họp như ngày hội ban đêm. Chủ "thành phố đỏ" này là Ngài Johnson-Johnson (Brendan Gleeson) tổ chức Flesh Fair có người thật dùng đủ kiểu xe phi như bay, khí cụ tàn sát nhanh như chớp, hủy diệt các người máy bị tập trung. Lợi dụng lúc lộn xộn giữa "lãnh tụ" Flesh Fair tráo trở với dân chúng mua vé vào xem, la ó, ném đá, David cùng Gigolo Joe chạy thoát.

David một mình trên chiếc trực thăng nhỏ, bay về kinh thành Nữu Ước nay bị ngập sâu dưới làn nước do băng tan ở Bắc Cực tràn xuống. Bên dưới mặt nước tràn ngập, David ngồi trong trực thăng chìm sâu, kêu gọi tượng Tiên Nữ Xanh (Blue Fairy) dưới mặt nước hãy biến mình thành người thật. Bị cái khung gạch đá vĩ đại ở công trường sụp đè, David như vĩnh viễn chôn trong trực thăng bên chú gấu nói tiếng người, dưới làn nước lạnh dần như đóng băng lên mặt mũi thân thể theo thời gian, ngồi đối diện Tiên Nữ Xanh, xin cho mình được biến thành người như trong truyện Pinocchio người gỗ của thế kỷ 20. Cho đến khi có số sinh vật hình người cực kỳ văn minh đến địa cầu từ hành tinh khác, David được phát hiện, và thông cảm.

Những ẩn dụ. Những truyện cổ của phương đông luôn có những người trần tục đau khổ phận người ngắn ngủi luôn muốn được hoá thân thành tiên, thánh, nhập vào cõi vĩnh hằng, vĩnh lạc. A.I. là truyện thời nay, trong bối cảnh giả tưởng của thế kỷ vị lai, có con người máy muốn được biến thành người thật, biết yêu thương và muốn mình được thương yêu. Những con người máy ấy sống vĩnh cửu, vượt thời gian, không cần ngủ, không cần ăn, không bao giờ già đi. Và trí tưởng, quan hệ, cư xử là điều trước sau không bao giờ thay đổi. Trong lúc con người thật thì trước sau không như một, hành động bên ngoài khác ý tưởng bên trong, cư xử, ngôn ngữ, quan hệ đầy thủ đoạn, giả trá. Xem người máy David trước sau chân thật, thiệt thà hiện hữu bên cạnh những em bé toan tính, âm mưu; sau rốt bị người lớn vất ra rừng, khép cửa đừờng về, chúng ta tự hỏi cái "máy móc chân thật" kia và cái "người tráo trở thủ đoạn," cái nào đáng giá hơn trong cõi người ta "thương hải biến vi tang điền": hôm nay Nữu Ước văn minh sầm uất, hôm sau băng tan, nước ngập tràn, chôn vùi thành phố chỉ còn trơ những chỏm nhà chọc trời nhô rải rác trên mặt nước.

Chưa hết, Thành Phố Đỏ trong đó có Chợ Phiên Xác Thịt có những cuộc tàn sát người máy sứt mẻ, "tàn tật" lôi cuốn những kẻ vào xem, hoan hô lãnh tụ. Rồi cũng chính lãnh tụ, đến phiên mình, bị những kẻ bỏ tiền mua vé là có quyền la ó, đả đảo, ném đá vào mình. Tiên Nữ Xanh có thể hứa hẹn hoặc biến người gỗ thành người thật khiến cho người máy cầu khẩn van xin mình, cũng có lúc bị vất ra quảng trường dưới nước, một va chạm cũng tan tành ra từng mảnh. Có nhiều khán giả chuyên viên về người máy nhận xét về giả tưởng của phim đi xa quá, còn lâu lắm không biết có hay không loại người máy có "ý tưởng tự do" và có cảm xúc, biết hạnh phúc khi đạt được điều mình vui lòng trong lúc hiện chỉ có loại nhất tề vâng lệnh phục vụ nhu cầu người thật.

Riêng Haley Joel Osment (nay đã 13 tuổi, lớp tám) từ sau The Sixth Sense và Jude Law từ sau The Talented Mr. Ripley đã thủ diễn những vai người máy có tâm tình và cảm tính hết sức độc đáo, lôi cuốn.

Màn ảnh của Steven Spielberg thể hiện một thế giới vị lai nhưng vẫn còn cái nền tảng của trái đất thế kỷ này bị ngập lụt, người máy bị tàn sát, người thật tiếp tục đau khổ vì bệnh tật, yêu ghét, thủ đoạn chiếm lĩnh đám đông và bị đám đông ném đá trở lại... Spielberg đã làm một phim man mác buồn trên di sản tinh thần của một nghệ sĩ đàn anh không còn nữa.




MILOU