Rusalka - Vở Opera Slavơ đầy chất cổ tích

Rusalka - Vở Opera Slavơ đầy chất cổ tích

Nhắc đến nhạc sĩ Antonin Dvorák (1841-1904), mọi người hẳn đều nghĩ ngay đến các tác phẩm nhạc khí, giao hưởng thính phòng. Các bản giao hưởng số 7,8, 9 (Từ thế giới mới), bản Concerto cho Violoncelle, tứ tấu dây "Châu Mỹ", các vũ khúc Slavơ OP 46 và 72....Những tác phẩm nổi tiếng này đã được biểu diễn thường xuyên tại khắp các phòng hoà nhạc lớn trên thế giới và ghi nhận dấu ấn của rất nhiều các nhạc trưởng và dàn nhạc danh tiếng.
Thế nhưng thật đáng tiếc là trên sân khấu opera Dvorak lại không gặt hái được những thành công vang dội như vậy. Bản thân Dvorak là một người rất hâm mộ các tác phẩm âm nhạc sân khấu của Wagner và hẳn mọi người sẽ khá ngạc nhiên khi biết rằng đã đến 10 lần Dvorak thử sức mình với thể loại opera. Trong số 10 vở Opera của Dvorak, vở thứ 9 của ông-Rusalka, cũng là vở nổi tiếng nhất, dường như là vở duy nhất thực sự để lại dấu ấn đặc biệt trên sân khấu âm nhạc. Thế nhưng chính vở opera này, ngoài Tiệp khắc ra thì hầu như cũng không mấy gây được chú ý ở các quốc gia khác. Bản thu cách đây không lâu của soprano nổi tiếng Rene Fleming đã hướng sự chú ý của giới yêu nhạc toàn thế giới đến với tuyệt tác này của Dvorak.
Rusalka là 1 vở Opera 3 màn bằng tiếng Tiệp khắc dựa trên libretto của nhà thơ Jaroslav Kvapil. Libretto của Rusalka dựa trên những câu chuyện cổ tích của các tác giả Tiệp khắc Erben và Nemcova và cốt truyện mang đầy các chi tiết của câu chuyện cổ tích nổi tiếng Nàng Tiên Cá của Andersen. Vở opera được Dvorak viết khá nhanh trong chưa đầy 7 tháng-từ cuối tháng 4 đến giữa tháng 11 năm 1900, thời kì Dvorak quay lại Tiệp khắc sau một thời kì sáng tác đầy vẻ vang với phong cách âm nhạc châu Mỹ.
Âm nhạc của Rusalka cùng thời kì với các bản giao hưởng thơ: Thuỷ thần, bồ câu hoang dã, guồng quay chỉ vàng, phù thuỷ trưa. Cũng như các bản giao hưởng thơ này, âm nhạc của Rusalka tràn ngập các giai điệu dân gian Tiệp khắc, thấm đậm chất nhạc Slavơ, một nét trong phong cách âm nhạc của Dvorak mà chúng ta đã quen thuộc qua bài viết Khuynh hướng dân tộc trong âm nhạc của lão phù thuỷ ttdquantum.

Rusalka mở đầu với một khung cảnh đầy thơ mộng bên một cái hồ nhỏ đầy liễu rủ. 3 tiên nữ rừng đang vui đùa và trêu ghẹo thuỷ thần, vua của nơi sông nước. Rusalka, con gái thuỷ thần bộc lộ với cha mình rằng mình đã đem lòng yêu một hoàng tử trẻ thường đến hồ nước này. Là người trần, hoàng tử không thể nhìn thấy Rusalka mà chỉ có thể cảm nhận được nàng như một con sóng nước. Rusalka muốn được trở thành một người trần như hoàng tử kia để được đón nhận tình yêu của chàng và được yêu như mình đã yêu. Dù không muốn nhưng vì ước muốn mãnh liệt của Rusalka, thuỷ thần chỉ cho nàng hãy đến gặp phù thuỷ Jezibaba. Trong đoạn aria nổi tiếng nhất của vở Rusalka, Rusalka một mình ngồi mơ tưởng và nhắn gửi vầng trăng hãy đem tình yêu của mình đến với hoàng tử.
Rusalka

Jezibaba báo trước với Rusalka rằng từ lúc nàng trở thành người trần, nàng sẽ bị câm. Và nếu hoàng tử yêu một người con gái khác thì số phận chờ đợi cả hai người sẽ tồi tệ hơn cả cái chết. Tin vào tình yêu của mình, Rusalka chấp nhận thoả thuận của Jezibaba.
Thuỷ thần

Trong một cuộc đi săn, hoàng tử đuổi theo một con hươu trắng và bị lạc trong rừng. Rusalka xuất hiện. Ngỡ ngàng trước vẻ đẹp thần tiên của Rusalka hoàng tử dẫn Rusalka về cung điện của mình, dù chàng nhận thấy Rusalka bị câm. Từ dưới đáy hồ vang vọng những tiếng than thở của thuỷ thần.

Rusalka đã sống với hoàng tử được một thời gian. Cả hoàng cung bàn nhau về người yêu kì lạ của hoàng từ-nàng không nói không cười, lúc nào cũng ủ rũ và xanh xao. Chính bản thân hoàng tử cũng không thể hiểu được sự lạnh lùng kì lạ này của Rusalka nhưng vẫn kiên quyết sẽ cưới nàng. Nghe tin về câu chuyện kì lạ này, một công chúa nước ngoài vốn theo đuổi hoàng tử từ lâu kiên quyết trả thù. Trong một buổi dạ tiệc tại lâu đài công chúa bám theo hoàng tử và tán tỉnh chàng. Niềm đam mê của nàng công chúa này hoàng tử không có được ở Rusalka và chàng nhanh chóng từ bỏ nàng. Nhận thấy mình đã bị ruồng bỏ và biết số phận sắp chờ đợi mình, Rusalka tuyệt vọng và tìm cách níu kéo hoàng tử nhưng lúc này anh ta đã thẳng thừng gạt nàng sang một bên. Thuỷ thần xuất hiện, nguyền rủa những người trần thế rồi biến mất với Rusalka. Cả hoàng cung hoang mang, lúc này đến lượt nàng công chúa kia thẳng thừng từ bỏ chàng hoàng tử không chung thuỷ.

Rusalka, lúc này không phải là người cũng chẳng phải là tiên. Nàng không thể quay lại với cuộc sống trần tục nhưng cũng chẳng thể quay về với nước lạnh nơi nàng sinh ra nữa. Nàng sẽ biến thành một hồn ma lang thanh trong rừng thẳm và đưa người trần đến cõi chết. Nghe thấy lời than vãn của Rusalka, Jezibaba xuật hiện và chỉ cho nàng cách để giải lời nguyền: nàng phải giết chết kẻ đã phản bội mình. Rusalka tuyên bố thà chịu khổ chứ quyết không để người mình yêu phải chết.
3 tiên nữ rừng lại xuất hiện và đùa giỡn với thuỷ thần. Thuỷ thần không còn tâm trí nào nghe những lời trọc ghẹo của các nàng nữa và kể hết sự tình. 3 tiên nữ quá xúc động và biến mất trong rừng thẳm. Cũng lúc đó, hoàng tử xuất hiện như người mất trí và tìm lại Rusalka. Trong 1 duet tuyệt vời, 2 người thể hiện tình yêu của mình dành cho nhau. Rusalka khuyên hoàng tử hãy quay về vì lúc này tình yêu của nàng đồng nghĩa với cái chết của hoàng tử. Chàng kiên quyết không chịu và sẵn sàng đón nhận số phận của mình. Sau một nụ hôn của Rusalka, hoàng tử tắt thở. Từ dưới đáy hồ lại vang vọng những tiếng than vãn của thuỷ thần. Thầm cảm ơn hoàng tử đã cho mình đón nhận tình yêu trần thế, Rusalka biến mất dưới đáy hồ.

Được phucphan sửa chữa / chuyển vào 07:10 ngày 05/04/2006

Bản thân cốt truyện của vở Rusalka cũng không khá hơn là mấy so với một bài tập đọc lớp 2 và libretto của vở phải nói là Kvapil viết khá tồi. Rusalka cũng thể hiện sự thiếu kinh nghiệm trong sáng tác opera của Dvorak: Cốt truyện diễn ra chậm, đối thoại nhân vật dài dòng và có nhiều trích đoạn rườm rà. Nhưng những nét đẹp của vở Rusalka thì không thể không ghi nhận. Chất nhạc của Rusalka tràn ngập chất nhạc dân gian Slavơ, với các yếu tố nhịp điệu và giai điệu rất đặc trưng. Vở opera tràn ngập giai điệu đẹp và đầy chất thơ. Cấu trúc của Rusalka cũng được củng cố qua việc sử dụng các leitmotif-những chủ đề âm nhạc gắn liền với nhân vật (cụ thể trong vở này là leitmotif của 2 nhân vật thuỷ thần và Rusalka). Việc sử dụng các chủ đề nhân vật đặc trưng này cũng là một nét đặc trưng của Wagner và thể hiện ảnh hưởng của Wagner. Cuối cùng, không thể không nhắc đến phần phối khí và dàn nhạc-có lẽ đây chính là nét tuyệt vời nhất của Rusalka. Âm nhạc của Rusalka mang những nét Slavơ rất đặc trưng với lối viết dàn dây và tràn ngập tiếng kèn gỗ.
Rusalka là một thành công vang dội tại Tiệp khắc kể từ lần công diễn đầu vào năm 1901. Ở các nước châu Âu khác Rusalka nói chung không được đón nhận nồng nhiệt lắm, một phần có lẽ do ngôn ngữ của Rusalka (tiếng Czech) quá khó thể hiện với các ca sĩ nước ngoài.
Đoạn nhạc nổi tiếng nhất của Rusalka là Aria màn 1: Mesicku na nebi hlubokem (hỡi vầng trăng bạc) Đây là những lời tâm sự của Rusalka gửi vầng trăng, nhắn vầng trăng hãy gửi tình yêu của mình đến với hoàng tử. Đoạn aria này nổi tiếng đặc biệt sau khi xuất hiện trong bộ phim đoạt giải Oscar "Driving miss Daisy". Rất nhiều soprano đã thể hiện aria này, gần đây nhất là Anna Netrebko.
Vai Rusalka là 1 vai Spinto Soprano, 1 vai kết hợp giữa soprano trữ tình và kịch tính. Các trích đoạn dưới đây được trích từ các ghi âm của các đội hình Tiệp khắc. Trừ duet cuối thì các trích đoạn có vẻ đều kết thúc cụt do mỗi màn Dvorak viết các số nhạc nối liền vào nhau.

Bây giờ thực hành tin học một tí...cám ơn bạn YIH đã chỉ dẫn cách up file.
Đoạn mở màn, thâu tóm không khí chung của cả vở, bao gồm 2 leitmotif của thuỷ thần (nét nhạc ngắn, giật lúc mở đầu) và của Rusalka (nét nhạc cung thứ da diết, buồn).
http://s42.yousen***.com/d.aspx?id=1407QITVIVNXR2FK60II5V2M0V
Nối tiếp đoạn mở màn là Trio của 3 tiên nữ rừng, đây là 1 đoạn trio vừa mang đậm nét nhạc slavơ với những tiết tấu và giai điệu đặc trưng, vừa mang ảnh hưởng của Wagner, theo những gì mình đọc thì nó na ná trio 3 tiên nữ sông Rhine trong vở "Das Rhinegold" của Wagner, YIH kiểm chứng xem có đúng không.
http://s42.yousen***.com/d.aspx?id=2MA381JRZAXFQ0Q4HAP2YGK0V6
Aria nổi tiếng của Rusalka: 6 phút đầu là aria nổi tiếng, sau đó nối thẳng vào phần đối thoại giữa Rusalka và Jezibaba, phần này mình thấy rườm rà, không thích lắm. Vai Rusalka do soprano tiệp khắc Gabriela Benackova thể hiện. Một chất giọng Slavơ đặc trưng với lối phát âm rất rõ và khá góc cạnh.
http://s42.yousen***.com/d.aspx?id=1BQ2POBHJ9M7Y3IGT62IVZJYIX
Đây là đoạn ballet của màn 2, diễn ra trong lâu đài của hoàng tử. Một điệu nhảy Polonaise.
http://s44.yousen***.com/d.aspx?id=123EQHYXC9OBM0UUHC8EOT54UQ
Aria của thuỷ thần, than vãn khi thấy Rusalka lạc lõng giữa những người trần thế. Vai bass này do Edouard Haken thể hiện.
http://s44.yousen***.com/d.aspx?id=0M72B3M8X73PT0W77DLWWUTBXE
Sau một loạt sự kiện bi thảm diễn ra ở màn 2 và đầu màn 3, trio 3 tiên nữ rừng lại tiếp tục ca hát nhảy múa.
http://s44.yousen***.com/d.aspx?id=16LLK66KN01RU2D2MV9DO4SIG7
Duet kết thúc vở. Một ghi âm khác với Milada Subrtova trong vai Rusalka, Ivo Zidek vai hoàng tử và Haken vai thuỷ thần.
http://s44.yousen***.com/d.aspx?id=3VNQK9ZYCN1942QN1OC8FEH77X
Milada Subrtova trong vai Rusalka

Mesicku na nebi hlubokem
Rusalka
Mesicku na nebi hlubokem, svetlo tve daleko vidi
Po svete bloudis sirokem, divas se v pribytky lidi
Mesicku, postuj chvili, rekni mi kde je muj mily
O, moon high up in the deep, deep sky,
Your light sees far away regions,
You travel round the wide, wide world
Peering into human dwellings.
O, moon stand still for a while.
Tell me, ah, tell me where is my lover!
Rekni mu, stribrny mesicku, me ze jej oblima rame
Aby si alespon chvilicku, vzpomenul ve sneni na mne
Zasvit mu do daleka, rekni mu kdo tu nan ceka
Tell him, please, silvery moon in the sky.
That I am hugging him firmly.
That he should for at least a while
Remember me in his dreams!
Light up his far away place,
Tell him, ah, tell him who is here waiting!
O mne-li, duse lidska sni,
af se tou, vzpominkou vzbudi:
mesicku nezhasni, nezhasni
If he is dreaming about me,
May this remembrance waken him!
O, moon, don''t disappear, disappear!
Được phucphan sửa chữa / chuyển vào 07:10 ngày 05/04/2006

Hehe, lâu lắm mới đcọ đc bài chất lượng, khoái
Quả thật là trước đây chỉ ấn tưởng mỗi cái "bài hát mặt trăng", hôm nay PP giới thiệu mới thấy hay thế, giai điệu đẹp thật. khà, mình thiếu xót quá, fải về xem lại mới đc để còn lên đây tán phét chứ. Căn bản ở đây kiếm đc mỗi cái DVD Rusalka của rene fleming, mà mình thì vốn k0 mấy thiện cảm với kiểu hát màu mè hoa hoè hoa sói của Fleming, nên cũng chẳng buồn xem.
Benakova, giọng khá kịch tính (ngoài có 2 cái DVD: Fidelio và Mefistofele bà này thủ vai chính) phải tội hơi béo, hè. Nhưng mình thik aria "mặt trăng" này được hát trữ tình hơn, kiểu như Popp chẳng hạn. Uhm mà nó có những nét nhạc lóng lánh như cái vẫy đuôi của con cá trên mặt hồ yên tĩnh ấy nhể, nghe nhắng nhắng. Ah suýt quên, cuối cái màn 1 có 1 bà mezzo vai phù thuỷ hay thế.
Milada Subrtova xinh quá, chẹp, giọng cũng hay nữa, spinto kiểu slavo xịn . Thế mà mình chưa nghe bao h.
Uhm về cái trio 3 nàng tiên canh giữ vàng sông Rhine, hehe, ở nhà chỉ có DVD Das Rhinegold nên k0 up lên được. Nhưng quả cũng có thấy hơi giống thật, cái này thú vị nhỉ. Ở đây có 1 cái "battle cry: Hojotoho", trong Die Walküre - Wagner, cũng thấy "phảng phất" chút ít, dù tính chất khác nhau nhiều. PP nghe thử nhá.
http://s25.yousen***.com/d.aspx?id=1PZOD59MTGTEF3LSFN8AXX5M46
bản này của Solti chỉ huy, có B.Nilsson vai Brünnhilde đấy, "ngon ngon, zòn zòn"

Đúng là nếu đầu óc để thảnh thơi thì cũng thấy có na ná phảng phất về lối viết thật, nhưng chắc chắn trio của Rhinemaidens thì gần hơn nhỉ. Giọng chị Nilsson nhà YIH nghe đã thật.
Mình cũng đã xem qua 1 cái preview Fleming hát bài hát mặt trăng. Giọng không tồi; nhưng thứ nhất là quá kiểu cách nên nhiều lúc thấy lờ đờ và rời rạc. Thứ 2 là bà này phát âm thì thật là tệ hại. Bên này người ta ca ngợi Fleming lắm mà mình cũng chưa nghe nhiều, YIH thấy thế nào? YIH thích giọng hát của Subrtova mình gửi bản bài hát mặt trăng của Subrtova, hát đơn giản, phát âm chuẩn nghe sướng cái lỗ tai nhỉ.
http://s50.yousen***.com/d.aspx?id=08IBYZN5ZSQGW0GM30YGI7STC3
Gửi thêm cả aria màn 3 của Rusalka (Rusalka than vãn lúc biết mình sắp phải biến thành 1 oan hồn)
http://s50.yousen***.com/d.aspx?id=2PNH017M9JK0N19R4XT35S24JL
Giọng mezzo hát phù thuỷ trong bản Benackova là Vera Soukupova. YIH nghe thử aria nhỏ của phù thuỷ (lúc mụ này hoá phép để Rusalka biến thành người thường, bài này hơn 5 phút lận nhưng phù thuỷ chỉ có ở 2 phút đầu thôi, sau đó là tiếng than của thuỷ thần và toán đi săn của hoàng tử xuất hiện, phần dàn nhạc viết hay vãi).
http://s49.yousen***.com/d.aspx?id=17ZT3DIRO0Y6I3D7YM2XNDZMY9
Mezzo Soukupova là 1 giọng slavơ điển hình, các phụ âm bật rõ và sắc, bản thân giọng hát cũng hơi "nhọn" và góc cạnh. Bên này người ta rất không thích kiểu giọng slavơ và review amazon (cái này mình hay đọc và nhiều lúc cũng hay trích nguyên văn chứ không hẳn là mình cảm nhận siêu phàm gì đâu) phán giọng bà này nghe như "móng tay cào vào mặt bảng".
À, cái ảnh Subrtova kia là cái xinh nhất rồi, gửi thêm vài quả cho cả box mình ngắm con gái đông âu này:

Rất vui vì bác YIH cũng thích vở Rusalka của bác Dvorak nhà em. 1 vở không hẳn là xuất sắc theo đúng nghĩa của opera nhưng rất dễ chịu, nhiều màu sắc, tràn ngập giai điệu hay, đầy tính dân tộc và đúng là có màu sắc cổ tích (cơ bản là biết cốt truyện rồi, nghe nhạc tưởng tượng ra hình ảnh cổ tích thấy nó cũng...đúng đúng)
Chẳng giấu gì bác dạo này em cũng lắm bài chết đi được, thảnh thơi gì đâu. Nhưng chuyện của box vẫn phải nhảy vào, thứ nhất là ngoài box ra thì ở đây có nói chuyện tiếng ta được với ai đâu, thứ 2 là chuyện nhạc cổ điển thì ngoài box mình còn tâm sự với ai nữa.
Bác làm xong đồ án đi em up cả vở nghe cho đã đời. Nghe bác em nghe lại cũng thấy bản Subrtova hay hơn thật, bị cái ghi âm năm 60 nên chỉ là mono thôi. Nhưng thế cũng được rồi bác nhỉ. Khổ một nỗi bao nhiêu bản thu opera hay toàn mono hết. Cô Callas chẳng hạn có mấy cái stereo đâu.