Sách: Tìm hiểu thiên tài quân sự của Nguyễn Huệ

NGUYỄN HUỆ TIẾN QUÂN GIẢI PHÓNG GIA ĐỊNH LẦN THỨ HAI (l782)
Sau khi thoát khỏi Long Xuyên, Nguyễn Ánh và gia quyến của y lẩn trốn vào rừng và lẻn chạy về phía trường đạo ở Mạc Bắc (thuộc Trà Vinh) mong nương nhờ cố đạo Bá Đa Lộc đang ở đó[1]. Nhưng Bá Đa Lộc cũng không dám để bọn Nguyễn Ánh ở trong trường đạo, phải giấu Nguyễn Ánh trong một khu rừng gần nhà trường và hàng ngày cho người cố đạo bản xứ Hồ Văn Nghi đem cơm vào rừng cho ăn[2]. Lối sống ấy không thể kéo dài và đây cũng không phải là nơi an toàn, thoát khỏi sự lùng bắt của quân Tây Sơn, nên Nguyễn Ánh xin cho lẩn chạy ra ngoài hải đảo.
Bá Đa Lộc đồng ý và cho người đưa Nguyễn Ánh[3] đi về phía sông Khoa Giang (tức sông Ông Đốc, thuộc Bạc Liêu), xuống thuyền chạy ra đảo Thổ Châu (đảo Polllopanjang), cách bờ biển vịnh Xiêm La 200 ki-lô-mét. ở đây, cây rừng rậm rạp, không có người ở, chỉ đôi khi có những thuyền
----------------------------------
1. Nouvelles lettres édiiantes et curieuses. Paris, 1818 - 1828, tome VI, introduction, p. LVII.
2, 3. De la Bissachère: Etat actuel du Tonkin. de la Cochinchine et des royaumes de Cambodge, Laos et Lạc Thổ. E***ion Galignan, Paris, 1812, tome II, p. 163. - Ch. B. Maybon: Histoire moderne du pays d''Annam. Librairie Plon, Paris, 1920, pp. 192 - 193. - Cl. E. Maitre: Documents sur Pigneau de Behaine. Revue Indochinoise, 2è semestre, Septembre 1913, n0 9, pp.344 - 347.

đánh cá qua lại. Cho nên, thời ấy, đảo Thổ Châu có thể là nơi lẩn trốn an toàn cho Nguyễn Ánh.
Trong khi Nguyễn Ánh lao mình chạy trốn khắp nơi như vậy thì một số tướng lĩnh của nhà Nguyễn còn ẩn náu được ở miền Gia Định. Đỗ Thanh Nhân, thủ lĩnh quân Đông Sơn, trước đây chịu lệnh của Nguyễn Phúc Thuần ra Bình Thuận gặp Chu Văn Tiếp xin quân cứu viện, nhưng việc không thành. Quân cứu viện do Trần Văn Thức chỉ huy đã bị tiêu diệt ngay từ khi còn ở trong địa phận Bình Thuận. Mà quân còn lại của Chu Văn Tiếp thì quá ít không dám tiến xuống Gia Định. Khi thấy dạy quân của Nguyễn Huệ trở về Qui Nhơn, Chu Văn Tiếp mới cho em rể là Lê Văn Quân và một số tùy tướng đi cùng Đỗ Thanh Nhân về Gia Định hoạt động. Đỗ Thanh Nhân và bọn Lê Văn Quân lại tới Ba Giòng là căn cứ cũ của quân Đông Sơn để mộ quân. Trong khi mộ quân, Đỗ Thanh Nhân một mặt cho người đi tìm bọn bại tướng của nhà Nguyễn là Nguyễn Văn Hoằng, Tống Phước Khuông, Tống Phước Lương, Dương Công Trừng, Hồ Văn Lân đang lẩn trốn ở các nơi, đem tàn binh về hội quân. Một mặt, Đỗ Thanh Nhân cho quân ra Thổ Châu - đón Nguyễn Ánh về. Cuối tháng Mười năm Đinh Dậu (1777), Nguyễn Ánh về tới nơi.
Tháng Một âm lịch, bọn Đỗ Thanh Nhân mở cuộc tiến công vào quân Tây Sơn và đánh chiếm được dinh Long Hồ. Tháng Chạp âm lịch, bọn Đỗ Thanh Nhân đánh chiếm được Gia Định. Các tướng Tây Sơn ở Gia Định phải chạy về Qui Nhơn.
Tháng Hai năm Mậu Tuất (1778), Nguyễn Nhạc cho quân theo hai đường thủy bộ vào đánh quân Nguyễn. Tổng đốc Tây Sơn là Chu chỉ huy thủy quân tiến vào đánh phá các miền ven sông ở Biên Hòa và Gia Định. Hộ giá Tây Sơn Phạm Ngạn đem bộ binh đánh xuống Biên Hòa. Nhưng cả hai đạo quân đều không thắng lợi. Tới tháng Năm âm lịch, cả hai đạo quân đều rút về Qui Nhơn. Đã mất Gia Định, Tây Sơn lại mất thêm Bình Thuận.

Nhận thấy chưa thể giải quyết ngay được vấn đề Gia Định và cần phải có thời gian xây dựng hậu phương, tăng cường lực lượng, các lãnh tụ Tây Sơn quyết định ngừng những cuộc tiến công hàng năm vào Gia Định cho tới khi có đầy đủ điều kiện chiến thắng.
Về phía đối phương, cũng trong thời gian này, Nguyễn Ánh đã có cơ hội thuận lợi để xây dựng lực lượng và tiến tới mưu đồ tiến công lại nghĩa quân Tây Sơn. Đầu năm 1781, Nguyễn Ánh đã có ba vạn quân thủy bộ, 80 thuyền chiến hạng vừa, 3 thuyền chiến lớn[1], 2 chiếc tàu kiểu Âu châu và 3 tàu Bồ Đào Nha do các sĩ quan và thủy thủ Bồ Đào Nha điều khiển, cả 3 tàu này đều đặt dưới quyền chỉ huy của một sĩ quan Pháp là cai cơ Mạn Hòe (Manuel)[2]. Nhưng vì nội bộ có nhiều xung đột về quyền lợi, địa vị, nên bọn Nguyyễn Ánh không đủ sức tiến công quân Tây Sơn. Tháng Ba năm Tân Sửu (1781) Nguyễn Ánh ám sát Đỗ Thanh Nhân, người đã lấy lại đất Gia Định cho hắn, đem hắn từ đảo Thổ Châu về Gia Định, đăt hắn lên ngôi chúa. Đỗ Thanh Nhân đã tô nặn cho Nguyễn Ánh từ một đứa trẻ 16 tuổi trở thành một ông chúa, có quân, có đất, có quyền thống trị. Vậy mà Nguyễn Ánh giết Đỗ Thanh Nhân. Nguyễn nhân chỉ vì Nguyễn Ánh lo sợ uy quyền của Đỗ Thanh Nhân sẽ ảnh hưởng không lợi tới địa vị và quyền hành của hắn. Khi Đỗ Thanh Nhân bị giết chết, các thuộc tướng của Đỗ Thanh Nhân và quân Đông Sơn lập tức nổi dậy chống lại Nguyễn Ánh và các tướng lĩnh thân cận của Nguyễn Ánh. Cuộc xung đột đã làm cho cả hai bên hao binh tổn tướng khá nhiều và làm cho lực lượng của Nguyễn Ánh bị suy sút nghiêm trọng.
---------------------------------------------
1. Theo giáo sĩ Ginestar trong thư viết từ Sa Đéc năm 1784 thì Nguyễn Ánh có trên 470 thuyền chiến các loại, không kể những tàu Tây do người Pháp và người Bồ Đào Nha chỉ huy (Lorenzo Pérez: tài liệu đã dẫn, tr. 89).
2. Lorenzo Pérez, tài liệu đã dẫn, tr. 88.

Tháng Năm năm Tân Sửu (l781), Nguyễn Ánh cử binh tiến đánh quân Tây Sơn tại Bình Khang (tức Khánh Hoà ngày nay, cách Nha Trang 11 kí-lô-mét).
Ba đạo quân được điều động. Hai đạo bộ binh do Chu Văn Tiếp và Tôn Thất Dụ chỉ huy, từ Bình Thuận, Phú Yên chuyển sang tiến công. Một đạo thủy quân đo Tống Phước Thiêm, Nguyễn Hữu Thụy, Dương Công Trừng chỉ huy, xuất phát từ Gia Định phối hợp với bộ binh đánh Bình Khang và chặn đánh thuỷ quân ứng cứu của Tây Sơn.
Quân Nguyễn tiến sát Bình Khang. Đạo Quân Chu Văn Tiếp đóng tại Diên Khánh (cách Bình Khang 2 ki-lô-mét). Đạo quân Tôn Thất Dụ đóng tại Hòn Khói (cách Nha Trang 40 ki-lô-mét). Quân Nguyễn đào công sự, đáp lũy đối
diện với quân Tây Sơn [1].
Tại Bình Khang quân Tây Sơn có một đội tượng binh khá lớn. Khi quân Nguyễn tới nơi, chưa kịp khiêu chiến thì quân Tây Sơn đã tiến công trước. Quân Tây Sơn cho toàn đội voi chiến xung trận, quân Nguyễn hoảng sợ, bỏ chạy hỗn loạn. Quân Tây Sơn đuổi đánh dồn đập. Trong tình hình nguy ngập đó, đạo thủy quân của Tống Phước Thiêm ở Gia Định lại không ra được, vì quân Đông Sơn ở Ba Giòng nổi loạn. Quân tướng nhà Nguyễn ở Gia Định cũng đương thất bại nặng nề trước sự tiến công của quân Đông Sơn.
Thấy không thể ngăn chặn được sức đánh đuổi mãnh liệt của quân Tây Sơn ở Bình Khang, Tôn Thất Dụ đành phải đem tàn quân chạy về Bình Thuận, còn Chu Văn Tiếp thì đem quân theo đường núi chạy về Trà Lang là căn cứ cũ ở Phú Yên để chờ thời cơ hoạt động.
---------------------------------------------
1. Đại Nam thực lực, Bản dịch của Viện Sử học, t. II, tr. 37. Đại nam chính biên liệt truyện, sơ tập, q. 6, tờ 23 - 24, có một vài chi tiết khác về việc này. Theo Chính biên liệt truyện thì Chu Văn Tiếp đã về Gia Định từ năm 1780 và trong trận này, Chu Văn Tiếp đã đưa quân từ Gia Định lên Diên Khánh, không phải là từ Phú Yên xuống.

âm mưu đánh chiếm Bình Khang của Nguyễn Ánh như thế là hoàn toàn thất bại.
Sau thắng lợi Bình Khang, các lãnh tụ Tây Sơn thấy không thể để yên cho Nguyễn Ánh phát triển lực lượng và đặt ách thống trị lâu dài ở Gia Định.
Tháng Ba năm Nhâm Dần (1782), Nguyễn Nhạc và Nguyễn Huệ chỉ huy một đạo bộ binh và một đạo thủy quân [1] gồm vài trăm thuyền chiến [2] xuất phát từ Qui Nhơn tiến đánh Gia Định. Thủy quân đi thẳng vào cửa biển
Cần Giờ.
Lần này, Nguyễn Ánh đã chuẩn bị sẵn sàng đối phó [3]. Khi được tin thủy quân Tây Sơn đã tiến vào cửa biển Cần Giờ, Nguyễn Ánh hạ lệnh cho Tống Phước Thiêm đưa thủy quân ra nghênh chiến. Đạo thủy quân này của Nguyễn Ánh gồm hơn 400 [4] thuyền chiến và có một số tàu của Pháp và Bồ Đào Nha tham dự [5]. Tống Phước Thiêm dàn thuyền chiến thành hàng ngang ở Ngã Bảy (Thất Kỳ Giang). Kế hoạch của quân Nguyễn là chặn đứng và đánh tan thủy quân Tây Sơn tại Ngã Bảy.
Nhưng mặc cho thuyền chiến quân Nguyễn bắn chặn dữ dội, thủy quân Tây Sơn đang trên chiều thuận gió, vẫn ào ạt tiến lên và tiến công rất mạnh.
-------------------------------------
1. Trịnh Hoài Đức, Gia Định thành thông chí, Sách chữ Hán, q. 3, tờ 71.
2. Đại Nam thực lục, Bản dịch của Viện Sử học, t. II, tr. 39.
3. De la Bissachère trong Etat actuel du Tonkin... t. II, tr. 164 nói rằng: lần này Nguyễn Ánh có tới 7 vạn quân. Chắc là nói quá sự thật.
4. Theo thư của Ginester viết năm 1784. Lorenzo, Pérez, tài liệu đã dẫn, tr. 89.
5. De la Bissachère, Etat attuel du Tonkin... t. II, tr. 164 - 165. J.Barrow, Voyage à la Cochinchine en 1793, Paris, 1807 tr. 257.

Nguyễn Huệ chỉ huy thủy quân dũng cảm tiến sát thuyền chiến địch và tung hoả công đánh phá [1]. Trận thủy chiến diễn ra rất ác liệt. Trước sức mạnh của thủy quân Tây Sơn và tài chỉ huy của Nguyễn Huệ, các thuyền chiến của Nguyễn Ánh phải lui dần. Thủy quân Tây Sơn vẫn bám sát thuyền chiến địch và tập trung hỏa lực bắn phá rất dữ dội. Những tàu Bồ Đào Nha và Pháp đều bỏ chạy [2].
Chỉ còn lại một tàu kiểu châu Âu có 10 đại bác[3] do cai cơ[4] pháp Mạn Hòe (Manuel) chỉ huy. Nguyễn Ánh bỏ thuyền, lên tàu để điều khiển cuộc rút lui. Nhưng thủy quân Tây Sơn đuổi rát quá, Nguyễn Ánh lại phải bỏ tàu[5] xuống thuyền nhẹ để chạy nhanh vào bờ. Chiếc tàu của Mạn Hòe bị hãm trong vòng vây của thuyền chiến Tây Sơn. Mặc dù Mạn Hòe cố sức chống cự, thuyền chiến Tây Sơn vẫn bao vây chặt. Cuối cùng chiếc tàu Tây bị đốt cháy và đánh đắm. Tên tướng Pháp Mạn Hòe tử trận.
-------------------------------------
1. Đại Nam thực lực chính biên, đệ nhất kỷ. q I. De la Bissachère, một giáo sĩ Pháp đã ở Việt Nam, cuối thế kỷ XVIII, hết sức ca ngợi phép đánh hỏa công của Việt Nam và nhận định rằng: phép đánh hỏa công đã làm cho thủy quân Việt Nam thời ấy rất đáng sợ. Theo De la Bissachère, hỏa công là một thứ tên lửa (fusée) to bằng cánh tay; lửa hỏa công rất mạnh, có thể đốt cháy mọi thứ tàu thuyền. Hỏa công càng gặp nước càng cháy dữ, hỏa công chỉ dập tắt được ở trên đất mà thôi. Cũng theo De la Bissachère, trên đất, bộ binh cũng dùng hỏa công, nhưng hỏa công trên đất không nguy hiểm bằng đánh trên mặt nước, vì trên đất có thể dập tắt hoả công dễ dàng hơn. (De la Bissachère : Etat actuel du Tonkin, de la Cochinchine et des royaumes de Combodge, Laos et Lạc Thổ. Librairie Calignani, Paris, 1812, tome I, tr.325.
2. De la Bissachère, tài liệu đã dẫn, q. II, tr. 164 -165. Barrow, tài liệu đã dẫn, tr. 257.
3. Theo lời Bá Đa Lộc báo cáo với vua Pháp, tại triều đình Pháp khoảng đầu tháng 5 năm 1787, dẫn trong Al. Faure tài liệu đã dẫn, p. 82.
4. Cai cơ là một chức võ quan cao cấp của quân Nguyễn thời ấy.
5. Thư của Ginestar, tài liệu đã dẫn, tr. 89.

cũng lúc đó, Nguyễn Ánh trực tiếp chỉ huy một đội thuyền chiến đến cứu viện, nhưng bị hỏa lực trên thuyền chiến Tây Sơn chặn đánh rất dữ dội. Thuyền của Nguyễn Ánh bị bắn gãy cột buồm. Nguyễn Ánh phải rút chạy về Bến Nghé.
Bến Nghé là một đồn quân ở phía nam thành Gia Định (trên đường đi Chợ Lớn ngày nay). Nguyễn Ánh rút quân về Bến Nghé là nhằm mục đích tìm nơi an toàn và thuận lợi đối phó với nghĩa quân Tây Sơn. Trước Bến Nghé là thành Gia Định, trong đó vẫn có quân Nguyễn đóng giữ, làm bình phong bảo vệ cho Bến Nghé. Phía bắc thành Gia Định có một đồn tiền tiêu là đồn Thị Nghè khá kiên cố.
Đồn này lập tại một địa điểm trên ngã ba sông Thị Nghè và có thể khống chế tất cả mấy ngả sông Thị Nghè và sông Gia Định. Do đấy, đồn Thị Nghè che chở cho thành Gia Định rất kín đáo. Đồn này được lập từ năm 1772 , có một chiến lũy lớn, chu vi 15 dặm, tức khoảng 7 ki-lô-mét [1]. Năm 1780, chiến luỹ Thị Nghè lại được làm bằng thân cây dừa ken với nhau, ngoài đắp đất [2]. Thời bấy giờ chiến lũy làm bàng thân cây dừa hay cây cọ, đặt xen vào nhau, được coi như là bất khả xâm phạm [3] , súng thường và cả đại bác bắn đều không suy xuyển vì thân cây dừa, gỗ xốp, không bị đạn bắn vỡ, mà trái lại, đạn bị thân cây dừa giữ chặt, không xuyên qua và lọt ra ngoài được.
---------------------------------------------------
1 L. Malleret. Les anciennes fortifications et citadelles de Saigon (1674 - 1859). Imp. Nguyễn Văn Của, Sai gon. 1936, p. 20.
2, 3. AL. Faure, tài liệu đã dẫn, tr. 41, 82. - Khoảng thế kỷ XVIII ở những nơi trồng nhiều dừa như ở miền Nam Việt Nam và Ấn Độ, người ta thường ken thân cây dừa làm chiến lũy rất kiên cố. Ở Pondichéry, trong cuộc chiến tranh giữa Anh và Pháp, Dupleix đã làm một chiến lũy như vậy. Ba trăm khẩu đại bác của hải quân Anh do do dốc Bos****n chỉ huy, bắn dữ dội vào chiến lũy, nhưng chiến lũy không hề bị lay chuyển. Và cuối cùng, hải quân Anh đã phải thất bại trước cái chiến lũy đặc biệt này.

Nhưng thành lũy kiên cố của Nguyễn Ánh không thể ngăn cản được bước tiến của quân đội Tây Sơn. Thấy Nguyễn Ánh rút chạy, Nguyễn Huệ hạ lệnh đuổi đánh. Nghĩa quân Tây Sơn liên tiếp chiếm đóng đồn Thị Nghè, hạ thành Gia Định và tiến đánh quân Nguyễn Ánh tại Bến Nghé.
Thủy quân Nghiễn Ánh hoàn toàn tan rã. Nguyễn Ánh đem tàn quân chạy trốn về Ba Giòng.

Nguyễn Huệ cho các đội thuyền chiến nhỏ tiếp lục đuổi đánh địch trên các ngả sông.
Nguyễn Ánh phải chạy về Lữ Phụ (thuộc Định Tường). Cùng đi có một số tướng lĩnh và tân binh, cộng 300 người. Nguyễn Ánh cho xây đồn, đắp lũy ở Lữ Phụ để cố thủ. Một đội chiến thuyền nhỏ của Tây Sơn đi tuần tiễu tới dây. Nguyễn Ánh cho thủy binh đánh chặn. Chiến thuyền Tây Sơn thua chạy. Nguyễn Ánh đuổi đến dinh Trấn Định. Tại đây, Nguyễn Ánh tập hợp thêm được một số quân, chỉnh đốn lại hang ngũ, rồi tiến lên đóng ở Ngã Tư (Tứ Kỳ Giang, thuộc Gia Định).

Nguyễn Ánh vừa đem quân vào đóng ở Ngã Tư thì thủy quân Tây Sơn do Nguyễn Huệ chỉ huy xuất hiện và tiến đánh rất mãnh liệt. Trận thủy chiến kết thúc rất mau chóng, thủy quân Nguyễn Ánh tan rã ngay từ những phút chiến đấu đầu tiên. Nguyễn Ánh chạy đi Lật Giang, rồi sang Hậu Giang.
Trong khi thủy quân Tây Sơn đuổi đánh bọn Nguyễn Ánh, chúng phải chạy dài từ Gia Địinh xuống miền Hậu Giang như vậy, thì bộ binh Tây Sơn do tướng Nguyễn Văn Kim tiến đánh Biên Hòa. Tại đây, Nguyễn Ánh có một đạo quân tương đối lớn đo Nguyễn Hữu Thụy, em rể Nguyễn Ánh, chỉ huy. Để chống cự với quân Tây Sơn, Nguyễn Hữu Thụy cho thủy binh tiến đóng ở Bình Hóa, bộ binh tiến đóng ở Tân Nhuận. Nhưng cả hai cánh quân thủy bộ đều bị quân tây Sơn đánh cho đại bại. Nguyễn hữu Thụy phải thu thập tàn quân chạy về Giang Lăng.

Tướng Tây sơn Nguyễn Văn Kim đem quân truy kích, tiêu diệt hoàn toàn đạo quân Nguyễn Hữu Thụy tại Giang Lăng [1]. Nguyễn Hữu Thụy bỏ cả cha, cả vợ ở mặt trận, một mình chạy thoát lấy thân, trốn về miền Hậu Giang với Nguyễn Ánh [2].
Quân Nguyễn ở Bình thuận nghe tin Gia Định thất thủ liền tiến về cứu viện. Tháng Tư năm Nhâm Dần (1782), tướng Nguyễn ở Bình Thuận là Tôn Thất Dụ cùng các tướng Trần Xuân Trạch, Trân Văn Tự, Trần Công Chương đem quân vào Biên Hòa. Quân Nguyễn tới cầu Tham Lương thì gặp tiền binh Tây Sơn. Hai bên giao chiến, bên Tây Sơn, tướng Phạm Ngạn tử trận, bên quân Nguyễn, tướng Hồ Công Siêu cũng bị chết. Quân Tây Sơn tiến công mạnh, quân Tôn Thất Dụ phải lùi. Vừa khi đó, Chu Văn tiếp đem quân tới ứng cứu [3], rồi cả Chu Văn Tiếp và tôn Thất Dụ đều rút quân trở về Bình Thuận.
Được tin quân Nguyễn thất bại ở khắp nơi, Nguyễn Ánh tự thấy không còn sức đối phó với nghĩa quân Tây Sơn và đất Hậu Giang cũng không phải là chỗ dung thân an toàn cho hắn. Nhân có Nguyễn Hữu Thụy từ Giang Lăng chạy về, Nguyễn Ánh vội cho Nguyễn Hữu Thụy cùng bọn Trần Xuân Trạch, Cao Phú Trí, tất cả 150 người [4] đi qua Chân Lạp, sang Xiêm cầu viện.
Hành động nhục nhã "cõng rân cắn gà nhà" của dòng họ chúa Nguyễn đã thể hiện trong việc Nguyễn Phúc Thuần muốn chạy sang Quảng Đông cầu xin nhà Thanh đem quân sang đánh Tây Sơn, thì nay lại được Nguyễn Ánh kế tục trong việc mượn tay ngươi Pháp, người Bồ Đào Nha cung cấp thuyền chiến, khí giới và trực tiếp cầm súng bắn vào người Việt Nam.
-------------------------------------------------
1, 2. Đại Nam chính biên liệt truyện, sơ tập, q. 3. tờ 45 và q. 13, tờ 5, 6.
3. Đại Nam chín biên liệt chuyện, sơ tập q. 4, tờ 8.
4. Thư của giáo sĩ Castuera ngày 7 tháng 7 năm 1782 trong Lorenzo Pérez, tài liệu đã dẫn. tr. 87.

Thất bại trong trận này, Nguyễn Ánh lại vô sỉ ngửa tay cầu xin quân Xiêm tiến sang can thiệp. Những hành động "cõng rắn cắn gà nhà" như thế, còn được Nguyễn Ánh nhiều lần thực hiện tích cực hơn nữa.
Sau khi bọn Nguyễn Hữu Thùy đi rồi, Nguyễn Ánh đem lũ bại tướng cùng một ít tàn quân lui xuống Rạch Giá, địinh đi Hà Tiên xuống thuyền chạy ra biển.
Một bọn chân tay khác của Nguyễn Ánh là giám mục Bá Đa Lộc và một số giáo sĩ Pháp đã trở về Gia Định với Nguyễn Ánh từ cuối năm 1777, cũng đương tìm đường chạy trốn. Bá Da Lộc cùng một số giáo sĩ Pháp, Tây Ban Nha đem theo hơn 80 người công giáo Việt Nam chạy sang Chân Lạp [1] và chúng đã tới Chân Lạp khoảng trung tuần tháng 7 năm 1782 [2].
Như vậy là toàn bộ miền Gia Định lại thuộc quyền kiểm soát của nghĩa quân Tây Sơn. Với những thắng lợi mới này, các lãnh tụ Tây Sơn Nguyễn Nhạc và Nguyễn Huệ có mặt ở Gia Định lúc ấy, đã cho người sang thông hiếu với Chân Lạp. Để tỏ tình giao hảo và sự ủng hộ của mình đối với nghĩa quân Tây Sơn. Chân Lạp cho quân chia làm 3 đạo đi chặn bắt Nguyễn Ánh và bọn chân tay của y.
Một đạo quân Chân Lạp đi đón bắt bọn Nguyễn Hữu Thụy. Toàn bộ phái đoàn đi cầu viện Xiêm của Nguyễn Ánh đã bị quân Chân Lạp bắt và tiêu diệt gọn [3] .
Một đạo quân Chân Lạp gồm hơn 30 thuyền chiến đi theo hướng Rạch Giá, đánh đuổi Nguyễn Ánh đến tận Sơn Chiết. Nguyễn Ánh và bọn tùy tùng trốn thoát ra Hà Tiên, xuống thuyền chạy ra đảo Phú Quốc [4].
---------------------------------------------------------------------------
1. Thư của Bá Đa Lộc viết ngày 20 tháng 3 năm 1785 trong Lettres édifiantes et curieuses. Paris. 1843. tome IV. p. 617 và Nouoelles lettres édifiantes. tome VI, pp. 415, 437.
2. Thư của Bá Đa Lộc ngày 21 tháng 7 năm 1782 trong Al. Faure. tài liệu đã dẫn. tr. 44.
3. 4. Đại Nam thực lục. Bản dịch của Viện Sử học. t. 1I. tr. 41