Sách: Tìm hiểu thiên tài quân sự của Nguyễn Huệ

Một đạo quân Chân Lạp thứ 3 được lệnh di lùng bắt bọn Bá Đa Lộc đương ẩn náu trong đất Chân Lạp. Bọn Bá Đa Lộc phải lẩn trốn trong rừng, liền mấy tháng cho đến khi Nguyễn Ánh trở về được Gia Định thì lại dắt díu nhau
theo về Gia Định.
Tháng Năm năm Nhâm Dần (1782), tình hình Gia Định đã tương đối ổn định, Nguyễn Nhạc cùng Nguyễn Huệ đem đại quân trở về Qui Nhơn. Một hàng tướng là Đỗ Nhàn Trập, Nguyễn tướng cũ Đông Sơn được trao trách nhiệm cùng hộ bộ Tây Sơn tên là Bá, lĩnh 3.000 quân ở lại giữ Gia Định.
*****
Cuộc tiến quân này bắt đầu trong điều kiện hai bên đều đã có thời gian tăng cường lực lượng và có nhiều kinh nghiệm trên chiến trường Gia Định.
Ngoài việc mở rộng bộ binh, Nguyễn Ánh đã xây dựng được một đội thủy quân khá mạnh, trong đó chủ lực là những thuyền chiến lớn và các chiến hạm Âu châu, do các tướng Pháp và Bồ Đào Nha điều khiển. Khu vực Gia Định được tổ chức thành một hệ thống phòng ngự kiên cố. Nguyễn Ánh tiến hành phòng ngự có chuẩn bị sẵn, và tin tưởng rằng với ưu thế về số lượng quân đội. với ưu thế về kỹ thuật tiên tiến - phương tiện kỹ thuật thủy quân và
kỹ thuật trúc thành -, hắn hoàn toàn có khả năng đánh tan cuộc tiến công của Nguyễn Huệ. Rút kinh nghiệm những trận đánh trước của quân Tây Sơn, Nguyễn Ánh định quyết tâm giữ vững Gia Định và vùng phụ cận, đánh tan quân đội Tây Sơn từ phía ngoài cửa ngõ thành Gia Định. Nhằm thực hiện quyết tâm ấy, Nguyễn Ánh bố trí một lực lượng thủy quân khá mạnh trên phòng tuyến thứ nhất, tại cửa biển Cần Giờ. Bộ phận cốt cán của phòng tuyến này gồm cả các chiến hạm Pháp và Bồ Đào Nha.

Đồng thời, Nguyễn Ánh nắm một lực lượng thủy quân dự bị đặt ở phía trong, sẽ tung ra tham chiến vào thời cơ thích hợp. Để tránh bị uy hiếp trên cạnh sườn phía bắc, Nguyễn Ánh đã phái một đạo quân gồm cả bộ binh và thủy binh, do một tướng thân cận, em rể Nguyễn Ánh là Nguyễn Hữu Thụy chỉ huy, với nhiệm vụ ngăn chặn bộ binh Tây Sơn từ hướng Bình Thuận tiến vào. Lối bố trí kín đáo đó, cách tổ chức phòng thủ vững chắc đó, quả là lợi hại và báo trước tính chất quyết liệt của cuộc giao chiến sắp tới. Các chuyên gia quân sự Âu châu đã đóng một vai trò khá quan trọng trong việc giúp đỡ Nguyễn Ánh.
Nhưng, quyết tâm và ý định của Nguyễn Ánh chỉ là một nguyện vọng chủ quan, bắt nguồn trong sự phán đoán sai lầm về khả năng kỹ thuật của quân đội Tây Sơn, nhất là trong sự đánh giá hết sức sai lầm về dũng khí của binh sĩ Tây Sơn và nghệ thuật chỉ huy của Nguyễn Huệ.
Quân đội Tây Sơn đã lớn mạnh. Tiến quân vào Gia Định lần này, Nguyễn Huệ có trong tay một hạm đội tác chiến khá mạnh, và một hạm đội vận tải khá lớn chở theo một đạo bộ binh. Khác với cuộc tiến quân trước, lần này Nguyễn Huệ không tiến quân trên hai hướng thủy bộ, mà dựa vào những khả năng mới nói trên, đã quyết định tập trung toàn bộ thủy quân và lục quân đánh thẳng vào Gia Định. Nguyễn Huệ đã trao cho thủy quân nhiệm vụ chọc
thủng phòng tuyến Cần Giờ của thủy quân Nguyễn Ánh; mở đường cho bộ binh tiến vào công kích khu vực thành lũy Thị Nghè, Gia Định, Bến Nghé, có sự phối hợp của thủy quân. Sau khi đã chiếm giữ dược khu vực này, quân đội Tây Sơn chia thành hai cánh: cánh quân chủ lực do thủy quân đảm nhiệm tiến về Định Tường; cánh quân thứ hai do bộ binh đảm nhiệm tiến về Biên Hòa, đánh vào sau lưng đạo quân Nguyễn Hữu Thụy. Như vậy, phương pháp tác chiến cơ bản của Nguyễn Huệ vẫn không thay đổi, tức tập

trung binh lực đánh mạnh tại một mục tiêu, rồi lại tập trung đến một mục tiêu khác. Nhưng cách đánh cụ thể lại thay đổi: từ chia thành nhiều hướng tiến quân để hợp lại đánh một mục tiêu, đã chuyển thành tiến quân trên một hướng, chiếm xong mục tiêu chủ yếu rồi lại tỏa thành hai hướng khác nhau.
Chúng ta học ở đây cách dùng binh có trọng điểm của Nguyễn Huệ, và những cách đánh cụ thể khác nhau trong những tình hình khác nhau. Đó là tính linh hoạt cao trong nghệ thuật chỉ huy. Nguyễn Huệ không những sử dụng một cách thành thạo chiến thuật mà còn thay đổi nhanh chóng chiến thuật. Nguyễn Huệ tỏ ra biết mình biết địch, do đó mà hễ đánh là chắc thắng.
Những trận chiến đấu lần này chủ yếu do thủy quân hai bên tiến hành. Những trận có tính chất quyết định đều có thủy quân hai bên làm lực lượng chính. Cuộc đọ sức đầu tiên này giữa thủy quân Nguyễn Huệ và thuỷ quân Nguyễn Ánh trên phòng tuyến Cần Giờ đã kết thúc bằng thắng lợi rực rỡ cửa thủy quân Nguyễn Huệ, mặc dù Nguyễn Ánh đã điên cuồng đối phó, liên tục tăng cường và đánh lại. Dũng khí cách mạng của thủy binh Tây Sơn đã áp đảo hoàn toàn đối phương, mặc dù Nguyễn Ánh có phương tiện kỹ thuật tiên tiến và quân ngoại quốc giúp sức. Hạm đội Tây Sơn còn thắng địch về mặt kỹ thuật nữa: kỹ thuật hỏa công của Nguyễn Huệ dã gây bất ngờ lớn cho địch. Không những thủy binh Nguyễn Ánh khiếp sợ, mà thủy binh Pháp và Bồ Đào Nha cũng đều kinh hoảng. Khi tiến vào đánh phá thành lũy kiên cố ở Thị Nghè, một lần nữa, chính tinh thần dũng cảm của quân sĩ Tây Sơn đã chiến thắng kỹ thuật trúc thành tiên tiến của Nguyễn Ánh.
Ngoài những thắng lợi về quân sự, chiến thắng lần này còn chứng minh rất hùng hồn cho chân lý: nhân tố quyết đinh thắng lợi của chiến tranh là con người, không phải vũ

khí. Tinh thần chiến dấu ngoan cường, dũng cảm của quân đội Tây Sơn, rõ ràng đã chiến thắng tàu chiến và đại bác, tức những vũ khí tối tân nhất của đương thời do người phương tây đưa vào Việt Nam để giúp Nguyễn Ánh đánh lại đồng bào mình. Những vũ khí tối tân ấy đã phải khuất phục, hoàn toàn mất tác dụng trước dũng khí chiến đấu và mưu trí của quân đội Tây Sơn, một quân đội cách mạng Việt Nam ở nửa cuối thế kỷ XVIII.
NGUYỄN HUỆ TIẾN QUÂN GIẢI PHÓNG GIA ĐỊNH LẦN THỨ BA (l783)
Nguyễn Nhạc và Nguyễn Huệ vừa đem đại quân rời khỏi Gia Định tháng Năm năm Nhâm Dần (1782) thì tháng sau, một tướng của Nguyễn Ánh, còn lẩn lút ở miền nam Gia Định là Hồ Văn Lân lại bắt đầu hoạt động. Hồ Văn Lân tập hợp được một số tàn quân, đánh chiếm dinh Long Hồ (Vĩnh Long ngày nay). Một số tướng khác như Dương Công Trừng, Nguyễn Văn Quí cũng đem tàn binh lại hợp lực với Hồ Văn Lân cùng tiến đánh quân Tây Sơn ở sông Lật Giang. Quân Tây Sơn thua chạy, bị mất hơn 10 thuyền chiến.
Trong khi bọn Hồ Văn Lân hoạt động ở phía nam Gia Định, thì bọn Chu Văn Tiếp ẩn náu ở vùng núi Lương Sơn (phía nam Phú Yên) cũng tích cực mộ quân, bổ sung lực lượng và tháng Tám âm lịch (1782), Chu Văn Tiếp giương cờ ?oLương Sơn tá quốc? (người Lương Sơn giúp nước), tiến quân vào Gia Định, Chu Văn Tiếp chia quân ra làm nhiều cánh cùng tiến, còn tự mình lĩnh một cánh quân mạnh để tiếp viện cho các cánh quân trên. Quân thế của Chu Văn Tiếp khá mạnh mà lực lượng Tây Sơn ở Gia Định thì yếu, chỉ có 3.000 quân đóng rãi khắp miền Gia Định. Khi quân Chu Văn Tiếp tới thành Gia Định, tướng Tây Sơn giữ thành là Đỗ Nhàn Trập lại phạm sai lầm là ngay từ đầu đã tung hết quân chia ra các mặt để cùng chống đỡ. Quân Chu Văn Tiếp liên tiếp tiến công. Quân

Tây Sơn bị tiêu diệt phần lớn. Đỗ Nhàn Trập cùng số quân còn lại, mở một đường phá vây rút về Qui Nhơn.
Chiếm được Gia Định, Chu Văn Tiếp sai người báo tin và đón Nguyễn Ánh từ Phú Quốc trở về Gia Định. Cuối tháng l0 năm 1782, bọn cố đạo Bá Đa Lộc cũng từ Chân Lạp kéo về Gia Định [1].
Biết chắc Tây Sơn sẽ vào đánh, Nguyễn Ánh ra lệnh tăng cường phòng thủ, xây dựng nhiều đồn lũy, cử tướng chỉ huy các địa điểm then chốt trong hệ thống phòng thủ Gia Định, đồng thời cho đóng thuyền chiến, khôi phục thủy quân.
Ở phía nam sông Gia Định, đặt đồn Thảo Câu (Vàm Cỏ) do Dương Công Trừng đóng giữ. Phía bắc đặt đồn Dác Ngư (Cá Dốc) do Tôn Thất Mân chỉ huy. Giữa hai đồn lớn này, bắc một cầu phao qua sông để tiện việc đi lại.
Trong lòng sông đóng cọc [2] và trên Sông lúc nào cũng dàn sẵn hơn 100 thuyền chiến làm lực lượng cơ động, có Chu Văn Tiếp điều khiẩn. ở phía trước lại đặt thêm một con rồng cỏ và nhiều bè để đánh hỏa công [3].
---------------------------------------------------
1. Thư của Bá Đa Lộc ngày 20 tháng 3 năm 1785.
2. Trịnh Hoài Đức. Gia Định thành thông chí, Sách chữ Hán, bản chép tay của Viện Sử học, q. 3. tờ 72.
3. Chúng tôi chưa rõ "con rồng cỏ" và "bè hỏa công" làm như thế nào và sử dụng trong chiến đấu như thế nào. Nhưng cả hai thứ đều được dùng phổ biến trong các trận thủy chiến của ta ở thế kỷ XVIII, XIX. Khi Pháp sang xâm lược, người ta vẫn còn dùng rồng cỏ và bè hỏa công để đánh Pháp. Khi Francis Garnier ra xâm lược Bắc Kỳ, Jean Dupuis đưa cho Garnier ngày 12 tháng 11 năm 1783, một đơn khiếu nại các quan lại Việt Nam ở Bắc Kỳ, gồm 19 điều. Trong điều thứ 19, hắn khiếu nại rằng: từ Hà Nội đến Hưng Hóa và xa hơn nữa, Nguyễn Tri Phương đã cho làm nhiều bè hoả công (radeaux contenant des matières incendières) và rồng cỏ (dragons en paille) để đốt phá những thuyền vận tải đạn dược của Pháp (Bulletin de la Société des Etudes Indochinoises. Nouvelle série, tome XII. n0s 3 et 4, 3è et 4è timestre 1937. p. 60)
Được dienthai sửa chữa / chuyển vào 08:36 ngày 24/04/2008

so với trước, hệ thống phòng ngự Gia Định của quân Nguyễn vững chắc hơn nhiều.
Nhưng mặc dầu tổ chức phòng thủ, Nguyễn Ánh vẫn lo không thể chống lại được với sức mạnh của quân Tây Sơn, nên y phải cho Lê Phúc Diễn, Lê Phúc Bình đem đồ vàng bạc sang biếu vua Xiêm và cầu viện quân Xiêm lần nữa.
Những chân tay của chúa Nguyễn như bọn cố đạo Bá Đa Lộc cũng biết chắc không thể ở lâu được Gia Định, nên chúng tranh thủ thời gian ở Gia Định để chuẩn bị lương thực, tiền bạc và thuyền bè, phòng khi quân Tây Sơn tiến vào thì chúng rút chạy [1].
Quả nhiên, tháng Hai năm Quý Mão (1783), Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ đem thủy quân vào tiến công Gia Định.
Thủy quân Tây Sơn vào cửa biển Cần Giờ, ngược dòng tiến lên. Biết rõ Nguyễn Ánh đã tập trung toàn lực để bảo vệ thành Gia Định và mưu dùng hỏa công mạnh để phá thủy quân Tây Sơn, ngày 24 tháng Hai năm Quý Mão, tức ngày 26 tháng 3 năm t783 chờ khi có thủy triều dâng lên, gió từ cửa biển thổi mạnh trở vào, Nguyễn Huệ cho hai cánh quân tiến vào phá phòng tuyến Gia Định. Cánh quân thứ nhất do tư khấu Nguyễn Văn Kim chỉ huy, tiến đánh đồn Dác Ngư ở bờ bắc sông Gia Định. Cánh quân thứ hai do đô đốc Lê Văn Kế chỉ huy, tiến đánh đồn Thảo Câu ở bờ nam. Tướng Nguyễn là lưu thủ Thăng và tiên phong Túy đem kỳ binh tiến ra nghênh chiến, rồi lùi chạy ý muốn nhử thủy quân Tây Sơn vào khu vực đánh hỏa công để tiêu diệt như kế hoạch đã định từ trước của Nguyễn Ánh.
Nhưng ý đồ của Nguyễn Ánh và các tướng Nguyễn đã
---------------------------------
1. Thư của Bá Đa Lộc ngày 20 tháng 3 năm 1875.

không thể thắng được tài dùng binh của Nguyễn Huệ, người biết triệt để lợi dụng những yếu tố thiên thời, địa lợi để đánh địch. Nguyễn Huệ chọn lúc thủy triều dâng lên mới xuất quân. Chiến thuyền Tây Sơn càng tiến, nước thủy triều càng nâng cao, gió từ cửa biển thổi vào càng mạnh. Được chiều gió, nước thuận lợi, chiến thuyền Tây Sơn ào ạt tiến lên, đánh thẳng vào khu vực hỏa công của địch.
Trước sức tiến công mãnh liệt của thủy quân Tây Sơn, giám quân Tô, người điều khiển hỏa công của quân Nguyễn, tuân theo kế hoạch đã định, vội vàng hạ lệnh phóng hỏa công, nhằm đốt phá thuyền chiến Tây Sơn, hoặc ít nhất cũng ngăn chặn được sức tiến của thuyền chiến Tây Sơn. Nhưng, ngược chiều gió, các bè hỏa công phóng ra, không trôi về phía thuyền chiến Tây Sơn mà lại quay về đốt phá thuyền chiến quân Nguyễn, không thể nào ngăn chặn, dập tắt được. Trong khi đó, đại quân của Nguyễn Huệ tiến tới. Quân Tây Sơn tập trung hỏa lực bắn vào thuyền chiến quân Nguyễn. Vừa bị bè hỏa công của mình quay về đốt phá, vừa bị đạn của quân Tây Sơn bắn tới dữ dội, thủy quân của Nguyễn Ánh tan vỡ, rút chạy hỗn loạn. Quân Tây Sơn tiến lên bao vây hai đồn Thảo Câu và Dác Ngư. Tôn Thất Mân, tướng giữ đồn Dác Ngư, không chống nổi, vội đem tàn quân qua cầu phao, định chạy vào thành Gia Định. Nhưng tướng Tây Sơn Lê Văn Kế chặt gãy cầu phao, Tôn Thất Mân và tàn quân Nguyễn rơi xuống nước chết. Đồn Dác Ngư bị tiêu diệt hoàn toàn. Quân Tây Sơn tăng cường tiến công đồn Thảo Câu. Tướng giữ đồn Thảo Câu là Dương Công Trừng bị bắt sống tại trận [1]. Toàn bộ tướng sĩ đồn Thảo Câu đều xin hàng [2].
Sau khi tiêu diệt hai đồn Thảo Câu và Dác Ngư, quân Tây Sơn tập trung truy kích cánh quân Chu Văn Tiếp.
---------------------------------
1, 2. Đại nam chính biên liệt truyện, sơ tập q. 7. tờ 2.

Cánh quân này bị hoàn toàn tan rã. Chu Văn Tiếp bỏ trốn, theo đường núi chạy bạt sang tận Xiêm.
Phá tan phòng tuyến của quân Nguyễn. Nguyễn Huệ tiến quân vào thành Gia Định. Nguyễn Ánh hoàng sợ vội vàng đem gia đình bỏ thành chạy trốn. Đi theo Nguyễn Ánh chỉ có năm, sáu tướng lĩnh tùy tùng và không đầy một trăm quân.
Nguyễn Ánh chạy về Ba Giòng. Sang tháng Tư năm Quý Mão, tàn quân các nơi cũng về tập hợp ở Ba Giòng. Nguyễn Ánh tổ chức lại quân đội, cử Nguyễn Kim Phẩm làm tiên phong, Tôn Thất Dụ, Nguyễn Đình Thuyên, Trần Đại Thể, Trần Đại Huề, Hồ Đồng và Minh làm trung quân, Hoảng làm tả chi, Nguyễn Văn Quí làm hữu chi, Nguyễn Hoàng Đức đem 500 quân làm hậu ứng. Tất cả đều cùng tiến lên đóng quân ở Đồng Tuyên để chống nhau với quân Tây Sơn.
Được tin Nguyễn Ánh đương củng cố lực lượng và bố trí phòng ngự ở Đồng Tuyên, Nguyễn Huệ liền đem một lực lượng bộ binh và tượng binh khá lớn tiến công mạnh vào Đồng Tuyên [1]. Quân Nguyễn không chống cự nổi và bị thiệt hại rất nặng. Các tướng Nguyễn Đình Thuyên, Nguyễn Văn Quí, Trần Đại Huề và hình bộ Minh đều tử trận. Hồ Đồng và Nguyễn Hoàng Đức cùng 500 quân hậu ứng đều bị bắt sống tại trận. Tiên phong Nguyễn Kim Phẩm bị đánh bạt đi, không liên lạc được với Nguyễn Ánh, phải chạy trốn vào Hà Tiên rồi bị bắt tại dây.
Nguyễn Ánh đem tàn quân cùng 50 thuyền chiến [2] chạy đi Lật Giang. Quân Tây Sơn truy kích ráo riết. Nguyễn Ánh phải ngày đêm chạy đi Mỹ Tho, rồi chạy ra vùng cửa
------------------------------------------------
1 Theo De la Bissachère, Nguyễn Huệ cho nhiều voi trận tiến công mãnh liệt, Nguyễn Ánh thất bại nặng nề, phải chạy (La Bissachère. tài liệu đã dẫn. q. 2, tr. 165).
2. Thư của Bá Đa Lộc ngày 20 tháng 3 năm 1785.

biển Ba Thắc và gặp Bá Đa Lộc. Trước đây, Bá Đa Lộc vẫn ở Gia Định với Nguyễn Ánh. Nhưng từ đầu tháng 3 năm 1783, khi được tin Nguyễn Huệ sắp tiến đánh Gia Định, Bá Đa Lộc vội vàng đem lương thực, tiền bạc, thuyền bè chạy trước vào Mạc Bắc (ở Trà Vinh) là nơi có trường đạo do giáo sĩ Li-ô (Liot) quản đốc. Ngày 19 tháng 3 năm 1783, được tin Nguyễn Huệ đã đánh vào Gia Định, Bá Đa Lộc và Li-ô, cùng hai giáo sĩ Tây Ban Nha, Ca-xtu-ơ-ra (Castuera) và Gi-nét-xta (Ginestar) đem bọn tùy tùng và các học sinh trường đạo Mạc Bắc chạy ra vùng cửa biển Ba Thắc. Bá Đa Lộc đến đây được 8 ngày thì Nguyễn Ánh cũng chạy tới. Sợ ở cùng một chỗ thì nguy hiểm cho mình, Bá Đa Lộc đem đồng bọn chạy đi nơi khác [1].
Thấy Bá Đa Lộc chạy, Nguyễn Ánh cũng chạy ra Hà Tiên, rồi chạy thẳng ra đảo Phú Quốc. Khi tới Hà Tiên, Nguyễn Ánh có thêm được một tướng Xiêm là Vinh-li-ma đem 200 quân đến xin gia nhập. Vinh-li-ma tránh nội biến ở Xiêm, chạy ra vùng hải đảo. Cùng ở trong cảnh như Nguyễn Ánh, Vinh-li-ma đã sẵn sàng đi theo Nguyễn Ánh.
Nhưng mặc dầu Nguyễn Ánh chạy ra tận Phú Quốc, Nguyễn Huệ vẫn không ngừng truy kích. Ngày 12 tháng Bảy năm Quý Mão [2] tức ngày 9 tháng 8 năm 1783, tướng Tây Sơn là Phan Tiến Thận đem quân tiến đánh Nguyễn Ánh ở hòn đảo Điệp Thạch. Tàn quân Nguyễn Ánh bị thiệt hại nặng. Các tướng Tôn Thất Cốc, Chưởng Cơ Hoảng, Vinh-li-ma và Tôn Thất Điển (em Nguyễn Ánh) đều bị quân Tây Sơn bắt sống. Nguyễn Ánh khiếp sợ phải cởi áo ngự cho Lê Phúc Điển mặc đề lẩn trốn cho dễ và Nguyễn Ánh cùng một số tướng sĩ đã chạy thoát được ra đảo Cổ Long [3].
-------------------------------------------
1. Thư của Bá Đa Lộc ngày 20 tháng 3 năm 1783
2 . Trịnh Hoài Đức, Gia Định thành thông chí, q. 3. tờ 73.
3. Tức đảo Koh Rong.
Được dienthai sửa chữa / chuyển vào 08:43 ngày 24/04/2008

Nguyễn Ánh định cho người sang Ma-ni (Manille), do hai giáo sĩ Tây Ban Nha dẫn đường, để mua lương thực và cầu viện người Tây Ban Nha [1] lúc ấy đương thống trị Phi-lip-pin. Nhưng Nguyễn Ánh chưa kịp cho người đi Ma-ni [2], thì Nhuyễn Huệ đã cử phò mã Trương Văn Đa đem một lực lượng thủy quân lớn tới đánh. Trương Văn Đa dàn thuyền chiến thành 3 vòng, vây chặt đảo Cổ Long. Bấy giờ là ngày 18 tháng 8 năm 1783 [3]. Quân Tây Sơn tiến công rất dữ dội. Nhưng gặp phải ngày mưa bão lớn, thuyền chiến Tây Sơn không thể dàn ra để bao vây mà phải dồn lại ghì chặt vào nhau để chống đỡ với gió to, sóng lớn. Do đó, vòng vây giãn ra. Nguyễn Ánh nhân cơ hội, đem
tàn quân chạy thoát, trốn sang đảo Cổ Cốt (Koh Kut), rồi lại chạy về Phú Quốc. Tại đây, không có gì ăn, lương thực hết, bọn Nguyễn Ánh phải hái cỏ, đào củ để sống. Không thể ở yên Phú Quốc để chết đói, Nguyễn Ánh lại đem tàn quân về cửa biển Ma-li, hòng kiếm chác.
------------------------------------------
1. Thư của Bá Đa Lộc ngày 20 tháng 3 năm 1785, thư của Castuera ngày t4 tháng 7 năm 1784 và thư của Ginestar năm 1784.
2. Nguyễn Ánh đương chuẩn bị ghe thuyền cho bọn chân tay đi Ma-ni thì được tin quân Tây Sơn sắp đánh tới. Nguyễn Ánh và toàn quân nhốn nháo lo sợ. Hai giáo sĩ Tây Ban Nha, Castuera và Ginestar, vội bỏ đảo Cổ Long, xuống một chiếc "ghe bầu" chạy vào đất liền. Nhưng cả hai đều bị quân Tây Sơn bắt đưa về Gia Định. Nguyễn Huệ đã cho thả hai giáo sĩ này và cho phép họ tự do đi lại truyền dạo.
3. Theo thư của Bá Đa Lộc ngày 20 tháng 3 năm 1785, Trương Văn Đa đánh Nguyễn Ánh ở đảo Cổ Long 5 ngày sau khi hai giáo. sĩ Tây Ban Nha bị quân Tây Sơn bắt, và theo thư của cố đạo Việt Nam André Tôn thì hai giáo sĩ Tây Ban Nha bị bắt ngày 13 tháng 8 năm 1783. Như vậy có thể là Trương Văn Đa đánh đảo Cổ Long ngày 18 tháng 8 năm t783 (Thư André Tôn viết ở Sa Đéc ngày 1 tháng 7 năm 1784, trong Lettres édifiantes et curieuses, Paris. 1843. tome VI, p. 624).