SÓI ĐỒNG HOANG - HERMANN HESSE

SÓI ĐỒNG HOANG - HERMANN HESSE

Tác phẩm thi vị có thể hiểu và hiểu lầm trong nhiều cách . Trong hầu hết các trường hợp thì tác giả không có cái quyền uy thích đáng để quyết định nơi nào độc giả thôi hiểu biết và hiểu lầm khởi đầu . Nhiều tác giả đã nhận ra những độc giả mà đối với họ thì hình như tác phẩm của ông ta phân minh hơn chính ông ta nhận thấy . Tuy nhiên , sự hiểu lầm có thể là do kết quả ở dưới những hoàn cảnh nhất định nào đó .
Song trong tất cả các tác phẩm của tôi thì hình như Sói Đồng Hoang là một tác phẩm thường bị hiểu lầm dữ dội hơn bất cứ tác phẩm nào khác mà mới đây sự hiểu lầm ấy là sự xác định có thực và thuộc về số độc giả nhiệt thành , hơn là thuộc về những kẻ phủ nhận cuốn sách , kẻ đã phản ứng lại nó một cách kỳ dị . Một phần , nhưng chỉ một phần thôi , điều này có thể xuất hiện thật thường xuyên bởi cái lý do của sự thật của quyển sách này , được viết khi tôi đã năm mươi tuổi đời và liên quan tới , như nó là thế , với những vấn đề của tuổi tác đó , thường thường lại rơi vào tay những độc giả rất trẻ .
Nhưng giữa những độc giả của cỡ tuổi tôi , tôi cũng lại rằng tôi đã nhận thấy một số - mặc dù họ đã cảm kích bởi tác phẩm - đủ lạ lùng sao là họ chỉ nhận thức được có phân nữa những gì mà tôi muốn nói ra thôi . Những độc giả này đối với tôi , hỉnh như đã tự nhận ra họ trong Sói Đồng Hoang , đã tự đồng hóa họ với hắn , và đã mộng những giấc mộng của hắn . Song họ đã bỏ qua các sự kiện mà tác phẩm này biết đến và nói đến những điều khác nữa bên cạnh Harry Haller và những khó khăn của hắn , về một thế giới thứ hai , cao cả hơn , không thể hủy diệt được , vượt quá Sói Đồng Hoang và cái cuộc sống mơ hồ của hắn . Phần " Luận về Sói Đồng Hoang " và hết thảy những dấu vết nọ trong tác phẩm liên quan với những vấn đề của tinh thần , của nghệ thuật và những con người " bất tử " chống lại cái thế giới khốn khổ với một niềm tin khẳng quyết , điềm tỉnh , cá nhân phi phàm và cái thế giới phi thời gian của Sói Đồng Hoang . Tác phẩm này , không ngờ gì nữa , kể lại những nỗi thống khổ và những điều tất yếu ; vẫn không phải là một tác phẩm của con người thất vọng , nhưng của con người tin tưởng .
Dĩ nhiên , tôi cũng chẳng thể có ý định nói với các độc giả của tôi họ phải làm thế nào để hiểu biết câu chuyện kể của tôi . Có thể là mỗi người tìm thấy trong đó những gì đánh lên một hòa âm trong con người họ và có thể có một vài hữu ích cho họ ! Nhưng tôi sẽ sung sướng nếu có nhiều người trong bọn họ nhận ra rằng câu chuyện Sói Đồng Hoang phác họa ra một bệnh trạng và khủng hoảng - nhưng không phải dẫn đến cái chết và hủy hoại , mà trái lại : dẫn đến chữa trị .
HERMANN HESS

Sách này gồm những di bút của người được chúng tôi đặt cho biệt danh mà chính ông cũng thường dùng để tự gọi mình : con Sói Đồng Hoang . Có cần đôi lời giới thiệu tập thủ bút này chăng ? Về phần tôi , tôi nhận thấy cần thêm vào câu chuyện Sói Đồng Hoang này một vài trang trong đó tôi sẽ cố ghi lại những hoài niệm tôi còn lưu giữ được về ông . Tôi biết rõ là mớ hoài niệm này thật quá ít ỏi , càng ít ỏi hơn nữa khi tôi hoàn toàn mù tịt về lai lịch cùng toàn thể dĩ vãng của ông . Nhưng nhân cách ông đã để lại trong tôi một ấn tích sâu đậm mà dù sao chăng nữa , phải bảo là dễ mến .
Con Sói Đồng Hoang là một người vào trạc ngũ tuần khi ông đến nhà bà cô tôi để hỏi thuê một căn phòng cùng với đồ đạc cách đây vài năm . Ông thuê một căn gác xép và cái phòng ngủ nhỏ bên cạnh . Vài hôm sau ông trở lại với hai chiếc vali và một thùng lớn chứa đầy sách . Ông sống yên lặng rất ẩn dật cô tịch và giá không có những cuộc gặp gỡ trong thang gác hay hành lang vì phòng hai người nằm liền bên thì có lẽ chúng tôi không bao giờ quen biết nhau . Ông không phải là người dễ làm quen . Trái lại , ông ít giao thiệp đến độ tôi chưa thấy ai như thế bao giờ ; ông đúng là một con Sói Đồng Hoang như có đôi lần ông bảo : vẻ xa lánh , tàn bạo , yếm thế , sợ sệt , kinh hãi nữa là khác ; ông thuộc về một thế giới không phải thế giới của tôi . Do số mệnh và bản chất , ông đã lao mình vào một vực thẳm cô đơn lạnh người và ông đã ý thức cùng chấp nhận tình trạng đó một cách tuyệt diệu ngần nào ! Sự đơn độc dường như là điều kiện thiết yếu của đời ông . Điều đó tôi chỉ biết rõ về sau này nhờ những lưu bút để lại đây khi ông bỏ đi . Nhưng thưở ấy nhờ nhiều cuộc gặp gỡ và chuyện trò tôi cũng đã biết đôi phần về ông và hình ảnh của ông do những lưu bút gợi lại cũng phù hợp với hình ảnh gợi nên trong trí tôi do những mối liên lạc giữa hai người ; dĩ nhiên là hình ảnh trước kém linh động , kém hoàn hảo hơn loại hình ảnh sau này nhiều .

Tình cờ , tôi có mặt tại chỗ lúc nào con Sói Đồng Hoang đến nhà chúng tôi đầu tiên rồi trở thành khách trọ của bà cô tôi . Ông ta đến vào giờ ăn trưa , bàn ăn chưa kịp dẹp , và tôi còn rảnh nữa giờ trước khi đến sở . Tôi không quên được ấn tượng đặc biệt , có tính cách lập lờ nước đôi về buổi đầu gặp gỡ . Ông đi vào bằng lối cửa gương sau khi đã dừng lại kéo chuông trên ngưỡng cửa và có tôi , lúc đó đang ở trong hành lang mờ tối , lên tiếng hỏi xem ông cần gì . Ông ta - con Sói Đồng Hoang ngẩng cao chiếc đầu nhọn tóc ngắn lởm chởm lên , đánh hơi thăm do một cách bồn chồn nóng nảy trong không khí rồi buộc miệng trước cả khi trả lời và xưng danh tánh :
" Ồ ! Ở đây thơm tho tinh khiết quá "
Nói xong , ông cười , và bà cô tôi cười theo . Riêng tôi , tôi thấy lời giáo đầu có phần lạ lẫm , và cảm thấy hơi khó chịu đối với ông .
" Thưa - ông trả lời , tôi đến hỏi thăm cái phòng cụ định cho thuê "
Tôi chỉ có thể quan sát ông gần hơn khi cả ba chúng tôi lên thang dẫn đến căn gác xép . Ông không cao lắm , nhưng lại có bộ đi và dáng đầu của một người cao lớn . Ông vận một chiếc áo khoác mùa đông , vừa vặn , hợp thời trang ; ông phục sức đúng điệu nhưng không cầu kỳ . Mặt cạo nhẵn và tóc hớt ngắn , lốm đốm hoa râm . Dáng đi của ông mới đầu làm tôi khó chịu , nó có vẻ gì là lúng ta lúng túng và bất quyết , không phù hợp chút nào với nét sắc sảo của khuôn mặt và âm điệu , khí chất của giọng nói . Chỉ về sau , tôi mới biết rằng ông bị bệnh và đi đứng đối với ông là một cố gắng mệt nhọc . Với một nụ cười đặc biệt , mà vào lúc đó lại cũng làm tôi khó chịu , ông chăm chú nhìn ngắm cầu thang , các bức tường , cửa sổ , chiếc tủ xưa ; mọi thứ dường như đều thích hợp đối với ông , nhưng đồng thời cũng làm cho ông muốn cười rộ lên . Con người đó như đến với chúng tôi từ một hành tinh khác , từ một miền hải ngoại xa xôi nào đó . Ông thấy tất cả mọi sự đều rất dễ mến , nhưng lại có vẻ hơi kỳ quặc . Ông cư xử lễ phép , thật thế , và còn khả ái nữa . Không kỳ kèo bàn cãi , ngay tức khắc ông ngỏ lời bằng lòng về căn nhà , về căn phòng , giá cả , tiền ăn sáng ; tuy nhiên , từ con người ông toát ra một bầu không khí lạ lẫm mà tôi thấy dường như đang bao phủ chung quanh ông một cách tàn ác . Ông thuê căn gác xép cùng cái phòng ngủ nho , hỏi thăm chi tiết về chuyện sưởi , nước , người hầu , nhà cửa , lắng nghe một cách chăm chú và tử tế , đưa tiền trước ngay , nhưng dầu vậy cùng lúc đó ông cũng lại có vẻ như đang tự cười nhạo , chế diễu chính mình , tựa hồ việc đi mướn nhà , tiếp chuyện và bàn bạc về nó là một điều mới lạ đối với ông , trong khi thực ra , từ phần thâm sâu nhất , tự trong nội tâm ông , ông đang bận bịu với một điều gì khác hẳn . Đó dường như là cảm tưởng đầu tiên của tôi , và cảm tưởng đó quả không tốt đẹp gì nếu như không có muôn ngàn nét nhỏ nhặt phản đối và sửa chữa lại . Ngay từ lúc đầu , khuôn mặt của ông đã chiếm ngự được lòng tôi , mặc dù cái vẻ xa vắng phảng phất : khuôn mặt tựa hồ mang nét kinh ngạc và u buồn , nhưng sáng suốt , trầm tư , linh hoạt và trí thức . Tôi cũng mến cái giọng nói khiêm nhu của ông . Gịong ông trau chuốt nhưng không có lẫn mảy may kênh kiệu . Trái lại , người ta cảm nhận ra nơi giọng nói ấy một ý hướng gần như để làm động lòng người , như thể một vẻ gì van lơn mà chỉ về sau tôi hiểu , nhưng ngay lúc đó , đã cuốn hút lấy tôi .

Trước khi cuộc viếng thăm nơi ăn chốn ở kết thúc và phần thương lượng xong xuôi , giờ ăn trưa đã qua và tôi phải trở lại văn phòng . Tôi cáo từ ông khách và để ông lại với bà cô . Chiều đến , khi về nhà , cô tôi bảo rằng ông ta đã thỏa thuận thuê phòng và sắp dọn đến , duy ông chỉ xin bà cô tôi một điều là đừng thông báo cho cảnh sát , viện lẽ , ốm yếu như ông làm sao chịu nỗi những thủ tục và những buổi chờ chực lâu lắc ở cửa quan ? Tôi nhớ rất rõ ràng sự cẩn thận ấy làm cho tôi lo lắng và tôi báo động cho bà cô không nên nhận lời ông khách lạ . Tôi thấy sự e ngại cảnh sát kia quá phù hợp với những vẻ quái dị lạ lùng , với vẻ xa vắng trong cách cư xử của ông , khiến tôi không khỏi sanh nghi . Tôi đã giải thích cho cô tôi rõ rằng , dầu viện bất cứ nguyên cớ nào , cô cũng không nên chấp nhận điều kiện đặc biệt đó đối với một người lạ mặt , vì trong vài trường hợp nó có thể gây ra những hậu quả không hay . Nhưng cô tôi đã hứa nhận ông ta rồi . Tóm lại , bà đã bị lôi cuốn và mê hoặc bởi người khách lạ . Vả lại , không bao giờ cô tôi thu nhận khách trọ mà lại không duy trì với họ những liên hệ đầy tình người , thân mật , bằng hữu hay nói cho cùng , những liên hệ như tình mẹ đối với con , điều mà hơn một người khách trọ trước đây đã không quên lợi dụng . Thế nên trong suốt mấy tuần đầu , tôi đã nhiều phen chỉ trích người khách trọ mới , trong khi mỗi lần như vậy , cô tôi lại nồng nhiệt bênh vực ông ta .
Chuyện dính líu tới cảnh sát đó khó làm cho tôi hài lòng , nhưng ít ra tôi cũng biết những điều mà cô tôi biết được về ông khách , liên quan đến lai lịch cùng những dự tính của ông . Mặc dù trưa đó , sau khi tôi cáo biệt , ông chỉ ở lại có một lúc ngắn , cô tôi cũng đã biết được đôi điều về ông . Ông nói với cô tôi ông định lưu lại vài tháng trong thành phố , lui tới các thư viện để khảo cứu những vấn đề thời cổ . Tình thực , cô tôi không muốn cho thuê phòng trong một thời gian quá ngắn như thế . Nhưng ông khách đã làm cô tôi xiêu lòng mất rồi , mặc dù cái vẻ bề ngoài của ông làm ta ngạc nhiên khó chịu . Nói tóm lại , căn phòng đã cho thuê , và những lời phản đối của tôi đến quá muộn .

" Tại sao ông ấy lại bảo rằng ở đây thơm tho tinh khiết chứ ? " , tôi hỏi
Cô tôi , vốn đôi khi cũng linh mẫn tinh ý , liền trả lời :
" Chuyện ấy thì cô hiểu lắm . Trong nhà ta có tỏa ra một vẻ gì ngăn nắp , sạch sẽ , một cuộc sống lành mạnh và thích nghi . Đó là điều làm cho ổng hài lòng . Dường như ổng không còn quen thuộc với những thứ đó nữa , và ổng thấy thiếu thốn "
Phải rồi , đúng thế , tôi nghĩ . Nhưng rồi , tôi nói - nếu ổng không còn quen thuộc với một đời sống thích nghi và có tổ chức , trật tự hẳn hoi , thì chuyện gì sẽ xảy ra đây ? Cô sẽ làm sao nếu ông bê bối và bôi bẩn hết mọi thứ , nếu ông say sưa bí tỉ rồi trở về nhà vào những giờ khuya khoắc .
" Để rồi xem " . Bà cô tôi vừa cười vừa nói , và tôi để yên cho bà về mặt đó .
Qủa vậy , những lo ngại của tôi trở thành vô căn cứ . Người khách trọ ấy , mặc dù không bao giờ sống cuộc đời hợp lí , thứ tự , ngăn nắp cả , nhưng lại chẳng làm phiền hại cũng không quấy rầy gì đến chúng tôi . Ngay cả hôm nay , chúng tôi còn nghĩ đến ông trong sự vui lòng . Tuy nhiên , người đàn ông nọ đã phiền rầy , quấy nhiễu tận cùng ý thức và thâm tâm của hai người chúng tôi - bà cô tôi và tôi . Và thật ra , mãi cho đến giờ , tôi vẫn còn chưa dứt nợ hẳn với ông . Ban đêm , đôi lần tôi nằm mơ thấy ông ta hiện ra ; trong tận cùng sâu thẳm tâm hồn , tôi cảm nghiệm một nỗi âu lo và xao xuyến chỉ vì sự kiện rằng từng có một con người như vậy , dù người đó đã hầu như trở thành thân thiết quá đối với tôi .

Hai ngày sau , người tài xế đưa lên những chiếc vali của người khách lạ , tên là Harry Haller . Một chiếc vali bằng da rất đẹp gây cho tôi cảm tưởng tốt , ngoài ra còn một vali lớn , phẳng mặt tựa hồ là chứng tích của những cuộc viễn du ; ít ra tôi cũng đoán được điều đó nhờ nó được dán đầy nhãn hiệu khách sạn và những hiệp hội du lịch của các nước khác nhau , cả đến những nước bên kia đại dương .
Rồi ông khách xuất hiện - và tôi khởi sự bước vào sự quen biết con người kỳ lạ đó . Thoạt tiên , tôi chẳng biết gì khả dĩ giúp tôi đi đến chỗ quen biết . Mặc dầu ông đã làm tôi chú tâm lưu ý ngay từ khi sơ kiến , tôi vẫn không hề cố gắng chút nào để gặp gỡ hay bắt chuyện với ông suốt trong những tuần lễ đầu tiên . Bù lại , tôi xin thú nhận là đã theo dõi ông ngay từ đầu . Đôi khi , nhằm lúc ông vắng mặt , tôi đã lẻn vào phòng ông ; nói tóm lại là vì tò mò , tôi đã rình dò lục soát chút đỉnh .
Tôi đã đưa ra vài chỉ dẫn về diện mạo của con Sói Đồng Hoang . Thoạt nhìn , ông đã gây ngay cho người khác mối thâm tín rằng ông là một người đáng chú ý , hiếm hoi và giàu thiên bẩm ; khuôn mặt ông đầy vẻ trí thức , vẻ linh động không cùng của những nét mặt biểu lộ rõ một cuộc sống nội tâm phong phú , sinh động , cực kỳ tế nhị và nhạy cảm . Trong cuộc đàm luận , một khi ông rời bỏ thứ ngôn ngữ bình thường , ước định - điều hiếm khi xảy ra - , một khi ông từ bỏ thái độ xa vắng , để mặc cho những ý kiến riêng tư tuôn trào , những ý kiến đặc biệt của riêng ông , thời lập tức ông khuất phục được chúng tôi ngay . Dáng điệu trầm mặc hơn bất cứ người nào tôi được biết , mỗi khi bàn luận đến những đề tài trí thức , ông có cái vẻ tự chủ gần như lạnh lùng của những người chỉ còn cần đến những sự kiện , những người đã suy tư và hiểu biết , thái độ chỉ duy những người trí thức thực sự mới có thể được như vậy ; những người không hề nghĩ đến cả chuyện thuyết phục kẻ khác theo ý kiến mình , dành lẽ phải và phần thốt lời tối hậu cho mình .

Tôi còn nhớ một trong những lời phê phán của ông - thật ra , đấy phải chăng là một lời phê phán ? Vì nó chỉ gồm trong một nét nhìn . Lúc đó vào khoảng cuối thời gian ông lưu trú nơi đây . Một nhà phê bình danh tiếng , vừa là một triết gia và sử gia , nổi danh khắp Âu Châu , đến diễn thuyết tại tỉnh nhà , và tôi đã thành công trong việc rủ được con Sói Đồng Hoang đi cùng , vì thoạt đầu , ông chẳng hề mảy may muốn dự . Chúng tôi ngồi cạnh nhau . Khi thuyết trình viên đăng đàn , bắt đầu bài diễn thuyết , ông ta đã làm thất vọng hơn một thính giả vốn tin tưởng là sẽ tìm thấy nơi ông một thứ tiên tri của thời đại . Bộ dáng bề ngoài của ông hơi chải chuốt và sặc mùi tình cảm . Ông bắt đầu bằng những lời tán dương thính giả và cảm ơn số người tham dự đông đảo . Con Sói Đồng Hoang liếc vội tôi , và bằng thoáng nhìn đó , phê phán những lời lẽ cùng toàn thể nhân cách của diễn giả ; một cái nhìn khủng khiếp tôi không tài nào quên nổi , cái nhìn mang một ý nghĩa đủ làm đề tài viết đầy cả một cuốn sách . Cái nhìn chế diễu nhẹ nhàng nhưng đầy vẻ thống ngự nọ còn khốc liệt hơn cả sự chỉ trích nhà hùng biện , còn hơn cả sự hủy diệt bậc vĩ nhân nọ thành hư vô sương khói . Cái nhìn đó toát ra vẻ âu sầu buồn bã hơn là chế diễu , một nỗi buồn sâu hun hút như hố thẳm không đáy biểu lộ một nỗi tuyệt vọng hầu như đã thành cố định , đã trở thành hình thức và thói quen . Bằng sự sáng suốt vô vọng , cái nhìn không những soi tỏ , châm biếm và hư vô hóa con người của diễn giả , gói ghém trong thái độ hiện tại , và cùng với nó , cả sự chờ đợi lẫn thái độ đầy kính ngưỡng của đám đông thính giả , lẫn cái nhan đề hợm hĩnh của bài thuyết trình , mà cái bài đó còn xuyên thủng cả thời đại của chúng ta , tính dễ cảm cần cù , thái độ hãnh tiến , tự túc tự mãn , cái trò đùa nông cạn hạ cấp của nền trí thức vênh váo nhạt phèo của thời đại chúng ta . Hỡi ôi ! chỉ chừng đó thôi sao ? Cái nhìn phóng sâu hơn nữa , vượt qua những đói khát và những tuyệt vọng của một thời đại , một trí thông minh , một nền văn hóa . Cái nhìn động đến giữa lòng thực thể , diễn tả thật hùng hồn , chỉ trong một khoảnh khắc phù du , tất cả những mối hoài nghi căn bản của một nhà tư tưởng , một con người quán triệt về phẩm cách của mình , về chính ý nghĩa cuộc nhân sinh . Cái nhìn ấy thốt lời trong câm lặng : " Hãy nhìn những con khỉ múa rối là chúng ta đây ! Hãy nhìn đi , con người là thế đấy ! " Và thanh danh , và ánh sáng , và những thắng lợi của tinh thần , những đà thúc đẩy tâm hồn hướng về sự hùng vĩ cao đại và sự vĩnh cữu hóa những gì mang chất con người , tất cả đều bị sụp đổ , tất cả chỉ thuần là những trò khỉ , những trò múa rối .

Tôi chợt nhận ra rằng tôi đã tiết lộ trước những điều quan trọng trái với dự tính cùng ước vọng ban đầu , tôi đã nói ra phần cốt yếu về Haller , mặc dầu ban sơ tôi đã chủ định là chỉ phơi bày vén mở dần dà theo những mức độ liên hệ giữa hai chúng tôi .
Giờ đây , quả là thừa khi cứ mãi nói đến thái độ xa lạ một cách kỳ dị nơi Haller , và cứ đem ra kể lể từng chi tiết chuyện tôi đã đoán được cùng nhận biết những lý do và ý nghĩ của vẻ xa lạ đó , sự đơn độc ghê gớm và phi thường đó ra sao . Càng hay , vì tôi thích đặt bản thân mình vào sau hậu trường hơn . Tôi không muốn trình bày lời tự thú của mình , cũng chẳng muốn viết nên một truyện ngắn , hay phân tích tâm lý gì cả . Với tư cách là một chứng nhân mắt thấy tai nghe , tôi chỉ muốn đóng góp phần nào việc gợi lại hình ảnh con người độc đáo đã lưu lại tập thủ bút mà quý vị sắp đọc sau đây .
Trong buổi đầu gặp gỡ , khi ông ta đi vào nhà bà cô tôi qua lối cửa kính , và ngẩng đầu lên như những con chim , khen tụng cái mùi vị thơm tho tinh khiết ngự trị trong căn nhà , tôi đã cảm nhận một vẻ gì khác thường nơi ông , do đó phản ứng đầu tiên và ngây ngô của tôi là phòng bị . Tôi đánh hơi thấy ( và cả bà cô tôi , dù khác hẳn tôi , nhưng cũng chỉ là một người trí thức , cũng đánh hơi thấy ) ông khách này đang mang một cơn bệnh tâm thần , một căn bệnh thuộc tâm hồn , tính khí . Tôi phản kháng ông bằng tất cả sức mạnh bản năng muốn làm người lành mạnh nơi mình . Theo dòng thời gian , sự phản kháng đó đã biến thành thiện cảm . Một mối thương cảm bao la đã nảy sinh trong tôi đối với con người đau khổ triền miên u uẩn , người mà tôi đã quan sát thấy cơn dày vò nội tâm dữ dội . Trong khoảng thời gian đó , dần dần tôi hiểu rằng căn do của chứng bệnh ông không phát sinh do một tình trạng thua kém trong bản chất con người ông , mà trái lại , chỉ vì ông quá sung mãn về thiên tư và sức mạnh sáng tạo . Nhưng đã không biết hòa hợp chúng với nhau , và tình trạng sung mãn của ông không đạt được đến hòa điệu quân bình . Tôi trực nhận ra rằng Haller là một thiên tài của đau khổ , ông mang trong người một khả năng khổ đau triền miên vô hạn , khủng khiếp , và thiên tài theo nghĩa của Nietzche . Cũng chính vì thế mà thái độ bi quan của ông không căn cứ trên sự khinh bỉ thế giới và loài người nhưng dựa trên sự khinh bỉ phỉ nhổ chính bản thân mình ; dù sự chế diễu một người hay một định chế có mang tính chất gay gắt , tàn diệt đến đâu chăng nữa , chẳng bao giờ ông tự đặt mình làm trường hợp ngoại lệ cho sự chế diễu đó . Luôn luôn ông là người đầu tiên quỵ ngã dưới chính những cú phê phán của mình , người đầu tiên tự thù hận và tự đầy đọa mình trong địa ngục .

Tôi phải ghi lại đây một nhận xét có tính cách tâm lý . Mặc dù ít biết gì về đời sống của con Sói Đồng Hoang , tôi có lý do chính để tin rằng ông đã được nuôi dưỡng bởi những bậc phụ huynh và sư phụ đầy từ ái , nhưng nghiêm khắc và tín mộ nhiệt thành , những vị đó đã giáo dục căn cứ trên sự cần thiết phải " đập vỡ ý chí " . Đối với cậu học trò kia , sự phá hủy nhân cách , đập vỡ ý chí đã bị thất bại thảm thương . Cậu quá mạnh mẽ và kiên cường , quá kiêu hãnh và quá thông minh . Thay vì phá hủy nhân cách , họ đã làm cho cậu thù hận nhân cách . Cậu đã dùng tài năng , sự kỳ quái của mình , sức mạnh của trí óc mình để thường xuyên tấn công , phủ phàng không chút xót thương vào chính bản thân mình , đối tượng cao nhã thật sự . Về điểm này Haller tỏ ra tự trong bản tính là một người Kytô giáo và một kẻ tuẩn đạo , bởi vì tất cả những phê bình chỉ trích , những bạo động dữ tợn , những bài xích bác bỏ mà ông sử dụng đến đều trước hết là để chống lại chính ông . Đối với tha nhân và thế giới vây quanh , ông đã cố gắng một cách liên tục và anh dũng để yêu thương họ , công bằng với họ , không làm hại họ vì câu châm ngôn " Hãy yêu kẻ đồng loại " được ghi tạc trong tâm khảm ông cũng đậm nét như là sự thù hận chính bản thân mình : như thế , trọn cuộc đời ông há chẳng phải là chứng cứ hùng hồn minh chứng rằng không thể yêu thương đồng loại nếu như không tự yêu thương chính mình , và lòng thù hận đối với chính mình cũng đồng nghĩa với lòng vị kỷ và cũng gây nên một tình trạng cô độc kinh khiếp , cùng một nỗi tuyệt vọng , hay sao ?

Nhưng đã đến lúc nên quay về với thực tại . Điều tôi biết trước tiên về Haller , một phần nhờ sự rình mò lục soát , một phần do những nhận định của bà cô - liên hệ đến lối sống của ông . Dễ mà nhận ra rằng ông hiến trọn thời giờ cho sự trầm tư và đọc sách , và ông không hành một nghề thực tế nào . Luôn luôn ông nán lại lâu trên giường , chỉ thức dậy vào khoảng giữa trưa và , vẫn mặc áo ngủ , ông đi sang phòng khách riêng , cách phòng ngủ vài bước . Căn phòng khách trên gác xếp là một căn phòng rộng rãi và sáng sủa , có hai cửa sổ ; từ khi ông đến , căn phòng đã mang một vẻ gì khác với lúc những người khách trọ trước đây . Theo với thời gian , dần dần những bức tranh , bức họa được treo lên tường . Ông ghim vào tường những hình ảnh cắt trong báo và thay đổi luôn . Một phong cảnh miền Nam , một làng nhỏ nước Đức , có lẽ là quê hương của ông , những bức thủy thái họa với màu sắc rực rỡ , mà chỉ về sau chúng tôi mới biết là do Harry Haller tự tay vẽ lấy ; bức ảnh của một thiếu phụ hay thiếu nữ gì đó , thật đẹp ; có lúc là một tượng Phật Thái Lan , rồi được thay bằng họa phẩm " Đêm " của Michelangelo rồi đến chân dung của thánh Gandhi . Sách vở không những chứa đầy trong kệ mà còn vung vải khắp các bàn , trên chiếc bàn viết mỹ lệ , cổ kính , trên đi-văng , ghế , sàn nhà . Những cuốn sách đầy giấy ngăn , được đổi mới thường xuyên . Số lượng của chúng cứ tăng dần lên mãi , vì không những ông mang từng gói lớn từ các thư viện về , mà còn luôn luôn nhận được từ nhà bưu điện . Người đang sống trong căn phòng đó hẳn là một học giả . Khói thuốc quyện đầy phòng đã góp phần tạo nên cảm tưởng đó . Những mẫu thuốc , những cái gạt tàn rải rác khắp nơi . Tuy nhiên , phần lớn những sách đó không phải là sách khoa học ; đa số là những thi phẩm của mọi dân tộc và mọi thời đại . Có hồi rải rác trên đi-văng , nơi ông nằm dài cả mấy ngày tròn , tôi thấy sáu tập của một tác phẩm nhan đề là " Cuộc du lịch của Sophie de Memel ở Save " , vào cuối thế kỷ mười tám . Những tác phẩm trọn bộ của Geothe và Jean Paul hình như rất năng được ông dùng đến , cũng như tác phẩm của Novalis . Nhưng cũng có cả những sách của Lessing , Jacobi , Lichtenberg . Vài cuốn của Dostoivsky đen nghẹt những ghi chú . Trên chiếc bàn lớn , giữa những cuốn sách thường có một cọng hoa , bên cạnh là một hộp màu luôn luôn đầy bụi bám ; kế cận là những cái gạt tàn thuốc và , để khỏi ỉm đi sự kiện này , những chai đầy rượu . Một chai trong chiếc rổ đan bằng rơm chứa thứ rượu Ý mà ông mua ở quán bên cạnh , hay là rượu Bourgogne , rượu Malaga gì đó . Tôi cũng thấy một chai cherry lớn mà ông nốc gần cạn trong một thời gian ngắn . Sau đó , chiếc chai bị vứt vào góc phòng , bụi bặm phủ đầy , và ông không bao giờ uống nốt phần còn lại .