SÓI ĐỒNG HOANG - HERMANN HESSE

Tôi không muốn biện minh cho sự dò xét tò mò của mình . Tôi xin thành thật thú nhận rằng trong những lúc đầu , tất cả những dấu hiệu của một đời sống thiếu quy cũ và phân tán của ông , mặc dù được nuôi dưỡng bằng những đam mê trí thức , đã gợi nên trong trí tôi , sự nghi ngại và ghê tởm . Tôi chẳng những là một người thuộc giới trưởng giả , sống một cuộc đời quy cũ , mà còn là người rất tiết độ và không hút thuốc . Những chai rượu trong phòng Haller còn làm tôi rầu lòng hơn cả mọi thứ khác trong sự bừa bãi khủng khiếp đó . Dầu nhìn dưới khía cạnh ăn uống cũng như ngủ nghê , người khách lạ đó sống một cách không bình thường theo những phút bốc đồng và những cơn thay đổi tính khí bất thường . Có vài hôm , ông chẳng hề bước chân ra khỏi cửa , suốt ngày chỉ dùng một bữa điểm tâm , đồ thừa của bữa ăn là một đống vỏ chuối mà bà cô tôi gặp sau đó , những lần khác , ông đi ăn tiệm , từ những nơi thanh lịch và nổi tiếng nhất cho đến những quán cơm bình dân vùng ngoại ô . Dường như ông không được khỏe . Ông kéo lê chân , vẻ đau đớn khi phải lên thang gác ; hình như ông bị đau ngầm trong người , có lần ông buộc miệng bảo rằng từ nhiều năm nay , ông ăn và ngủ không được thường . Tôi cho nguyên cớ chính là vì ông thiếu điều độ . Về sau , thỉnh thoảng khi theo chân ông đến một trong những quán rượu ông thường lui tới , tôi nhận thấy ông uống rượu với vẻ thô bạo , uống từng ngụm lớn . Nhưng tôi và mọi người khác chưa hề thấy ông thực sự say bao giờ .
Được Milou sửa chữa / chuyển vào 10:51 ngày 22/01/2003

Không khi nào tôi quên được cuộc gặp gỡ đầu tiên giữa hai người , cuộc gặp gỡ có một tính chất riêng tư . Chúng tôi quen nhau hệt như những người ở kế cận nhau trong cùng một tòa nhà . Một buổi chiều đi làm về tôi ngạc nhiên thấy Haller ngồi trên khoảng hành lang giữa tầng nhất và tầng hai . Vì ngồi trên bậc thang trên , ông thu người lại nhường chỗ cho tôi bước lên . Tôi hỏi ông có thấy khó chịu trong người không và ngỏ ý được dẫn ông về phòng .
Haller chăm chú nhìn tôi , và tôi chợt nhận ra rằng tôi vừa thức ông dậy từ một cơn mơ mộng . Chậm chạp , ông mỉm cười - nụ cười khả ái và đáng thương chiếm được lòng tôi , đoạn ông mời tôi ngồi xuống cạnh ông . Tôi cám ơn và bảo rằng tôi không quen ngồi trong cầu thang trước những căn phòng của những người chủ trọ khác .
" À , vâng - ông bảo và lại mỉm cười , ông có lý . Nhưng thư thả đã , tôi phải nói ngay cho ông biết lý do khiến tôi ngồi đây " .
Nói đến đây , ông chỉ cho tôi hành lang của căn nhà tầng nhất , nơi cư trú của một góa phụ . Giữa cầu thang , cửa sổ và cửa kính , là một chiếc tủ bằng gỗ đào hoa tâm , trước tủ , đặt trên hai chiếc giá nhỏ là hai cây đỗ quyên và sâm Nam Dương . Hai thân cây đẹp , sạch sẽ , được chăm sóc chu đáo ; chính tôi , tôi cũng đã khoan khoái lưu tâm đến hai loại cây đó .

" Ông thấy không , - Haller tiếp , cái hành lang nhỏ với cây sâm Nam Dương đó thật thơm tho tinh khiết . Tôi không thể nào qua đó mà không dừng lại một chốc . Nơi bà cô của ông , cũng sạch sẽ tinh khiết và ngăn nắp , nhưng cái hành lang có cây sâm Nam Dương này quá tinh sạch , không vẩn một chút bụi , được lau chùi , đánh bóng , vô nhiễm đến độ tỏa ra ánh sáng , thực vậy . Tôi cứ phải dừng chân lại luôn để thở hít đầy buồng phổi cái không khí đó . Ông , ông không cảm nhận điều gì sao ? Cái mùi dầu đánh bóng gỗ có thoang thoảng nhựa thông ấy , với nước bóng của gỗ đào hoa tâm , của cành lá được rửa sạch , thoát tỏa ra một mùi hương , một phẩm vật tinh khiết được chưng cất từ sự tinh sạch trưởng giả , từ sự săn sóc , sự chăm chút tủn mủn , sự hoàn tất những bổn phận , sự trung thành trong những việc nhỏ nhặt nhất . Tôi không biết ai đang sống trong căn nhà đó ; nhưng ở đằng sau cánh cửa gương ấy phải là một thiên đường của phong thái trưởng giả tinh sạch , của trật tự , của sự gắn bó đầy sợ hãi và xúc động đối với những tập quán nhỏ nhặt và những bổn phận nhỏ nhoi " .
Thấy tôi vẫn im lặng , ông tiếp . " Xin ông đừng tưởng rằng tôi đang châm biếm hay khôi hài . Thưa ông , quả tôi không hề có ý châm biếm cái nề nếp và phong thái trưởng giả kia . Thật thế , tôi sống trong một thế giới khác hẳn , không phải trong thế giới đáng trọng đó , và có lẽ tôi sẽ không sửa soạn để sống dù chỉ là một ngày trong căn nhà có những cây sâm Nam Dương như vậy . Nhưng mặc dầu chỉ là một con Sói Đồng Hoang già cỗi và mòn mỏi , trong quá khứ , tôi vẫn là con trai của một bà mẹ , và mẹ tôi là một người đàn bà thuộc giai cấp trưởng giả đã từng săn sóc những cây cảnh , chăm chút các căn phòng , cầu thang , bàn ghế , khăn màu , và cố đặt vào trong cuộc đời , trong nơi cư ngụ của mình càng nhiều trật tự , nề nếp , sáng sủa , thuần khiết chừng nào càng tốt chừng ấy . Chính những mùi nhựa thông và hương sâm Nam Dương ở đây đã nhắc gợi cho tôi điều đó . Đây là lý do vì sao thỉnh thoảng tôi ngồi lại nơi đây chiêm ngưỡng khu vườn nhỏ thanh tịnh của trật tự nề nếp này , và thấy khoan khoái vì trật tự đó đang còn hiện hữu " .

ng muốn đứng ln , nhưng cử động đ gy đau đớn kh khăn . ng khng từ chối khi ti gip ng đứng dậy . Ti lặng thinh , nhưng cũng như b c ti , lại bị m hoặc bởi vẻ quyến rũ m người đn ng kh hiểu đ đi khi đ để thot ra ngoi . Chng ti chầm chậm bước ln cầu thang . Đến trước cửa phng , tay cầm cha kha , ng nhn ngay mặt ti một lc nữa , v bảo một cch khả i :
" ng vừa từ sở về ? Ồ , vng , về chuyện lm ăn ti chẳng hiểu g cả , ti sống xa lnh ẩn dật , sống bn lề mọi sự , như ng biết đấy . Nhưng ti tin ng cũng ưa thch sch vở v những chuyện tương tự ; c lần b c của ng tm sự với ti ng đ học qua bậc trung học v kh về tiếng Hy Lạp lắm . Hồi sng nay , ti mới đọc được một cu thật tuyệt của Novalis , ng c muốn ti chỉ cho ng xem cu đ khng ? N sẽ lm cả ng vui lng nữa "
ng dẫn ti vo phng , căn phng ny nghẹt khi thuốc , v rt một cuốn từ nơi chồng sch , lật lật , kiếm tm .
" Cu ny cũng thế , hay lắm , tuyệt hay , ng bảo - , ng thử nghe xem : " Phải kiu hnh v được khổ đau : mọi đau khổ đều l một thanh m nhắc nhở đến thứ bậc cao cả của chng ta " . Khng tệ lắm đấy chứ ! Tm mươi năm trước Nietzsche ! Nhưng đấy khng phải l cu ti muốn ni với ng ... đợi nh ... đy rồi ! Cu ấy đy : " Phần lớn loi người đều khng muốn bơi trước khi biết bơi " . Cu đ thm thy nhỉ ? Dĩ nhin , họ khng muốn bơi ! Họ sinh ra để sống trn đất , đu phải để sống trong nước ! V dĩ nhin họ khng muốn suy tư : họ được nặn ra để sống chứ khng phải để suy tư ! V dĩ nhin con người tư duy , xem tư duy l lẽ sống , l mối bận tm chnh yếu của mnh , c thể tiến xa trong lnh vực tư duy , nhưng người ấy đ đnh đổi đất lấy nước , v một ngy kia họ sẽ tri đi mất tăm " .

Ông thu hút và làm tôi hứng thú . Tôi nán lại phòng ông một lúc . Từ đấy chúng tôi thường hàn huyên đôi chút mỗi khi gặp nhau trên đường phố hay trong cầu thang . Lúc đầu , cũng như khi nói chuyện cây sâm Nam Dương , tôi luôn thấy như vẻ châm biếm . Nhưng không ! đối với tôi cũng như đối với cây sâm nọ , ông cảm mến thật tình , ông tỏ ra ý thức về sự cô độc của mình , về tình trạng rời bỏ đất lành để sống trong nước dữ , đến nỗi khi nhìn thấy một tập quán trưởng giả chẳng hạn như sự đều đặn đúng giờ của tôi khi đi làm , hoặc lời thưa thốt của một gia nhân hay lời nói của một người lái tàu điện , thì lòng tràn đầy khâm phục , thứ khâm phục chẳng mảy may vì châm biếm mà có . Thoạt đầu , tôi thấy điều ấy có vẻ kỳ cục và quá đáng , một sự nhẹ tính phóng túng , một sự dễ cảm quá mức . Nhưng lần hồi tôi phải tự thuyết phục mình tin rằng tận cùng nỗi cô đơn ngột ngạt của ông , tận cùng nét hoang dã của loài Sói Đồng Hoang , ông thành tâm yêu kính và ngưỡng phục cái thế giới trưởng giả nhỏ bé của chúng tôi như một cõi an toàn , vững chải , xa vời , không thể nào đạt đến được , như là quê hương và miền thanh bình mà không có lấy một con đường nào dẫn ông trở lại . Ông chào người giúp việc của chúng tôi , một người đàn bà chân chất , bằng lối ngã mũ thật sâu , tỏ lộ niềm trọng kính , và khi bà cô tôi trò chuyện đôi chút với ông , cho ông hay rằng cần vá lại quần áo hay khâu một hạt nút trên áo khoác , ông lắng nghe với rất nhiều chăm chú , cần mẫn và lễ độ đến nỗi người ta tưởng thấy ông cố gắng hết mình , cố gắng một cách tuyệt vọng để len lỏi vào cái thế giới bé nhỏ thanh bình này bằng một lỗ hổng nào đó , để được cảm thấy an tâm như ở trong nhà của mình , dù chỉ trong phúc chốc .
Trong buổi chuyện trò đầu tiên của hai người trước cây sâm Nam Dương , ông đã tự mệnh danh cho mình là con Sói Đồng Hoang , chuyện ấy cũng không làm cho tôi kinh ngạc hay phiền hà . Biệt danh ấy có nghĩa gì đây ? Nhưng ngay ít lâu sau đó , ông trở thành quen thuộc thân thiết với tôi ; không những chỉ vì thường xuyên gặp gỡ , nhưng còn vì trong chính lòng tôi , trong thâm tâm tôi , tôi không gọi ông bằng một tên nào khác hơn tên Sói Đồng Hoang . Mãi đến hôm nay đây , tôi cũng chẳng tìm ra được một danh xưng nào thích hợp hơn thế . Một con Sói Đồng Hoang lạc lỏng giữa chúng tôi trong thành phố và trong đời sống đoàn lũ . Không một gợi danh nào sắc bén hơn thế để miêu họa một cách tuyệt diệu cái vẻ xa cách đầy nghi ngại sợ sệt của ông , tính thô bạo bất kham của ông , nỗi kinh hãi , niềm nhớ nhung hoài vọng và tình trạng lưu đày bất tận nơi con người ông .

Có một lần , tôi được dịp ngắm con Sói Đồn Hoang suốt cả buổi chiều , trong một cuộc trình diễn hòa tấu . Lúc ấy , tôi ngạc nhiên nhận ra ông khách đang ngồi không xa chỗ hiện tại của tôi là mấy , và ông không để ý nhận ra tôi . Trước tiên , ban hòa tấu chơi nhạc của Haendel , âm nhạc cao nhã và tuyệt diệu , nhưng con Sói Đồng Hoang vẫn chìm trong tư duy , không tiếp xúc với âm nhạc cũng như với người chung quanh . Giải thoát , cô đơn xa vắng , vẻ mặt lạnh lùng , tư lự , ông nhìn thẳng trước mặt . Nhưng khi nhạc đổi khúc sang một hòa tấu ngắn của Friedeman Bach , tôi rất kinh ngạc thấy kẻ lạc loài ấy mỉm cười và như buông mình vào trong sức thu hút ngay từ những tiếng nhạc đầu . Ông chìm đắm trong nội tâm và suốt trong mười phút ông tỏ vẻ đầy hân hoan , say sưa trong những mộng đẹp tuyệt vời , khiến tôi chú ý đến ông còn hơn cả để tâm nghe nhạc . Khi khúc nhạc dứt , ông choàng tỉnh nhỏm dậy , có ý muốn đi ra , nhưng lại ngồi xuống nghe nốt khúc cuối cùng , những biến khúc của Reger . Đối với phần lớn thính giả , những biến khúc đó có vẻ dài và làm nhọc trí . Con Sói Đồng Hoang cũng vậy , mặc dù lúc đầu , ông tỏ vẻ chú tâm và đầy thiện chí , sau rồi cũng lơ là , thọc tay vào túi quần và chìm trong cơn trầm tư nhưng , không hân hoan mơ mộng như lúc nào mà lại có vẻ buồn bã , và cuối cùng có vẻ như đau đớn . Mặt ông một lần nữa xám lại và dịu tắt . Ông có vẻ già cỗi , bệnh hoạn , bất mãn .

Sau buổi hòa nhạc , tôi gặp lại ông trên đường phố và đi theo ông . Trùm kín người trong chiếc áo khoác , ông bước đi , ủ dột mệt mỏi hướng về khu phố chúng tôi cư ngụ . Ông dừng bước trước một quán rượu cũ kỹ , xem giờ , lưỡng lự , rồi sau rốt bước chân vào . Chìu theo sự thúc đẩy bên trong , tôi cũng vào theo . Ông ngồi xuống một chiếc bàn trong chốn tiểu trưởng giả ấy . Người chủ quán và cô hầu bàn tiếp đãi ông theo lối khách quen . Phần tôi , tôi đến chào ông và ngồi xuống bên cạnh . Chúng tôi ở lại đó một giờ . Trong lúc tôi uống hai chai nước suối , ông gọi nữa một chai rượu rồi thêm một ly vang đỏ . Tôi bảo ông rằng tôi vừa mới nghe hòa nhạc , nhưng ông không nhúc nhích . Ông đọc nhãn hiệu trên chai nước tôi uống và hỏi xem tôi có vui lòng cho ông được mời rượu tôi không . Khi nghe trả lời rằng tôi chẳng hề dùng rượu , ông lại có vẻ mặt đáng thương và bảo : " Phải , ông có lý . Tôi cũng thế , tôi đã tiết dục hằng mấy năm , tôi cũng đã tuyệt thực hằng lúc lâu , nhưng hiện giờ tôi tự thấy số mệnh mình nằm dưới sự chi phối của tửu thần , dấu hiệu ẩm ướt và tối tăm " .
Thấy tôi tiếp nhận kiểu nói bóng gió của ông một cách thích thú và ngạc nhiên vì ông mà cũng tin vào khoa chiêm tinh , ông ta bèn dùng lại cái giọng nói quá lễ độ thường làm tôi thấy như bị xúc phạm , và bảo : " Đúng thế , đối với khoa chiêm tinh , tôi tiếc là tôi cũng không thể nào tin được nữa " .
Tôi cáo từ ông , và ông chỉ trở về nhà khi đêm đã khuya , nhưng bước chân ông vẫn như thường ngày , ( ở phòng kế cận , tôi có thể biết được điều đó ) , nhưng còn thức thêm một giờ trong căn phòng khách thắp đèn sáng trưng .

Một buổi chiều khác mà tôi còn nhớ mãi , khi chỉ còn mình tôi trong nhà vì bà cô đã đi khỏi , có người kéo chuông gọi cửa . Tôi ra mở cửa và thấy một thiếu phụ đẹp như mộng , và khi nàng hỏi ông Haller , tôi nhận ngay ra nàng là người trong bức ảnh trên tường phòng ông . Tôi chỉ cho nàng cửa phòng rồi rút lui . Nàng ở lại một chốc trên căn gác , rồi tôi nghe tiếng họ cùng đi xuống cầu thang , ra phố ; cả hai rất vui vẻ , phấn khích , vừa đi vừa chuyện trò thích thú . Quá kinh ngạc về chuyện nhà ẩn sĩ có một cô tình nhân , nhất là lại quá trẻ , quá đẹp và phong nhã , tôi không còn biết sự phỏng đoán của tôi về bản thân và cuộc sống của ông ta đi đến đâu . Nhưng một giờ sau , ông trở về một mình . Với bước chân nặng nề, đè nén khổ sở , ông lên cầu thang và đi tới lui hằng giờ trong căn phòng khách , nhẹ nhàng rón rén như một con dã thú bị giam cầm trong củi . Đèn phòng ông thắp sáng trọn đêm đó .
Tôi không biết nói gì về cuộc giao du ấy và chỉ muốn nói thêm tôi còn thấy ông đi cùng thiếu phụ một lần nữa trên đường . Họ khoác tay nhau âu yếm ; ông có vẻ hài lòng , và tôi lại một lần nữa bị quyến rũ bởi nét dễ thương gần với trẻ thơ mà đôi khi tôi thấy ngời lên trên khuôn mặt ẩn tu và ảm đạm của ông , con Sói Đồng Hoang . Tôi hiểu người thiếu phụ , tôi cũng hiểu cả sự ân cần bà cô tôi dành cho ông . Nhưng rồi cũng buổi chiều hôm ấy , khi quay trở về nhà , ông lại u uẩn và đáng thương như cũ . Tôi gặp ông ở trước cửa ra vào , chai rượu Ý dấu trong áo khoác , như ông vẫn thường làm . Ông sống với nàng nữa đêm trên gác , trong chiếc hang dã thú , của mình . Tôi đã đem lòng thương xót ông nhưng mà phải nhận ra rằng ông sống một cuộc đời đơn độc , trơ trọi và vô khí lực làm sao !

Giờ đây , thôi hãy ngừng nói lan man . Những giai đoạn và những miêu tả đầy đủ làm ta hiểu rằng con Sói Đồng Hoang sống cuộc đời của một người tự tử . Tuy vậy , tôi không tin rằng ông đã tự hủy đời mình sau khi ông rời bỏ thành phố của chúng tôi để rồi biệt tăm từ đó , một cách đột ngột , không lời từ giã , nhưng đã trả đủ tiền trọ cho bà cô tôi . Sau đó , chúng tôi không hề nghe nói về ông , và chúng tôi vẫn còn giữ vài lá thư gửi đến địa chỉ ông . Ông không để lại gì cho chúng tôi ngoài tập thủ bút được viết trong thời gian lưu trú tại đây . Qua vài hàng ngắn ngủi , ông ký thác lại cho tôi và thêm rằng tôi có thể sử dụng nó trong những mục tiêu tôi thấy tốt đẹp .
Tôi không thể nào kiểm chứng xem những biến cố trong tập thủ bút của Haller đúng và thật đến mức nào . Tôi không chút nghi ngờ rằng phần lớn chúng đều là do tưởng tượng , là một bày đặt cố ý , không , đây là một cố gắng ngoại tại hóa , biểu trưng những hiện tượng nội tâm được sống trải một cách sâu xa dưới hình thức những biến cố cụ thể , nhìn thấy được . Dầu sao , những cuộc phiêu lưu mà một phần lớn rất có thể là tưởng tượng trong tập thủ bút của Haller , đã xảy ra vào khoảng cuối thời gian ẩn cư ở đây . Vì thế tôi nghĩ rằng đương sơ , thì phần lớn thực tại bên ngoài có xảy ra thật . Quả thế , trong thời gian đó , người khách trọ của chúng tôi đã thay đổi dang vẻ và cách sống , ông rất hay ra ngoài , có khi trọn đêm ; và không mó động đến sách vở . Trong những giây phút ngắn ngủi gặp ông , tôi thấy ông linh hoạt và trẻ hẳn lại một cách dị thường , có khi ông còn vui vẻ thực sự nữa . Nhưng lúc ấy lại được tiếp nối ngay bằng những trầm trệ nặng nề mới , đúng thế ; ông nằm suốt mấy ngày trên giường chẳng buồn ăn . Chính trong thời gian đó , xảy ra vụ gây gỗ dữ dội , tàn bạo nữa là khác , với cô tình nhân xinh đẹp vừa mới tái hiện . Cả nhà đều bị lay chuyển vì vụ ấy , và ngày hôm sau , Haller đến tạ lỗi với bà cô tôi .

Không , tôi tin chắc rằng ông không tự tử . Ông đang còn sống , còn đang lê bước chân mệt mỏi lên những bậc thang ở đâu đây , trong những căn nhà xa lạ . Ông đang còn chiêm ngưỡng , chẳng biết là ở đâu , những căn phòng đánh bóng kỹ càng và những cây sâm Nam Dương thật tinh sạch : ông còn sống những ngày dài trong các thư viện và những đêm thâu trong các quán rượu ; ông còn nằm dài trên chiếc đi-văng , nghe thế giới và loài người sinh sống đằng sau khung cửa kính , biết tự loại trừ mình ra , nhưng không tự sát , vì còn một mẫu đức tin bé nhỏ nhủ ông rằng ông phải sống trải thấm thía nỗi đau khổ đó , nỗi khổ đau nọc độc tích chứa tận đáy lòng ông , và vì nó , vì nỗi khổ đau kia , ông phải chết .
Tôi nghĩ đến ông không nguôi . Ông đã không trả lại cho tôi cuộc sống bình dị trước đây . Ông đã không đủ quyền năng nâng đỡ và khuyến khích lòng cương nghị và yêu đời trong tôi ? Ồ , không , không , trái hẳn thế . Nhưng tôi không phải là ông , tôi không sống cuộc sống của ông , tôi sống đời tôi , cuộc đời nhỏ bé , trưởng giả , tầm thường , nhưng vững chải và đầy những bổn phận . Như thế , cả tôi lẫn bà cô tôi , chúng tôi có thể nghĩ đến ông trọn vẹn tình bằng hữu và trọn vẹn niềm bình an . Phần cô tôi , bà có thể thố lộ nhiều hơn thế nữa về ông ta , nhưng bà vẫn chôn dấu trong trái tim quảng đại những bí ẩn của riêng mình .
Về những bút tích của Haller , những tưởng tượng kỳ quái độc đáo , có khi bệnh hoạn , có khi tuyệt mỹ và chứa đầy những ý tưởng , tôi phải thưa rằng giá mà chúng tình cờ lọt vào tay tôi và giả sử tôi không quen biết với tác giả , thời chắc tôi đã khinh bỉ vứt vào sọt rác . Nhưng nhờ vào những liên hệ của tôi đối với Haller , tôi có thể hiểu được đôi phần và còn tán thưởng nó nữa là khác . Tôi sẽ cứ ngại ngần mãi trong ý định muốn đem truyền đạt chúng cho những người khác , nếu như tôi chỉ thấy trong tập thủ bút những tưởng tượng mang tính chất bệnh lý của một kẻ lạc loài , một tâm hồn bệnh hoạn đáng thương . Nhưng tôi đã gặp thấy ở đó điều gì khác hơn thế , một tài liệu của thời đại chúng ta , vì ngày nay tôi biết rằng căn bệnh của Haller không phải là chứng điên của riêng một người riêng lẻ nào mà là sự rối loạn xao xuyến của cả một thời đại , chứng thần kinh loạn của cả một thế hệ trong đó có ông , và căn bệnh đó không xâm hại , ăn mòn những cá nhân yếu đuối , kém cỏi , mà lại tấn công những người mạnh mẽ nhất , những người tài trí hơn cả , những người có một trình độ trí thức cao vời nhất .