Tại sao năm nay Việt Nam ăn tết trước Tàu

Tại sao năm nay Việt Nam ăn tết trước Tàu

Xin chào, mọi người ở đây có ai giải thích được tại sao năm nay việt nam ăn tết trước Tàu 1 ngày không?
Mình nghe nói bảo việt nam làm lại lịch, không biết theo tiêu chuẩn nào nhỉ? Có phải đây là 1 dấu hiệu cho thấy chúng ta quyết tách khỏi ảnh hưởng của Tàu không?

Híc, bác ơi, có 1 rổ đề tài nói về cái này rồi mà.
Trích đăng lại cho bác xem
Để đáp ứng nhu cầu tìm hiểu về một số ngày Tết Đinh Hợi không trùng nhau giữa Việt Nam và Trung Quốc, cũng như một số tháng đủ và thiếu khác nhau của hai nước, mới đây NXB Thuận Hóa (Huế) kết hợp với Công ty Văn hóa Hương Trang (TP.HCM) ấn hành cuốn 556 năm đối chiếu âm lịch - dương lịch Việt Nam và Trung Quốc (Giáp Thìn 1544 - Canh Thân 2100) do Lê Quý Ngưu biên soạn, dày hơn 1.500 trang.
Lời mở đầu nêu rõ nước ta tính lịch của mình theo múi giờ 7 (kinh tuyến 1050 Đông, đi qua gần thủ đô Hà Nội), khác với Trung Quốc dựa trên múi giờ 8 (giờ Bắc Kinh). Cụ thể, vào ngày 8.8.1967, Nhà nước đã ra quyết định 121/CP "khẳng định giờ chính thức là múi giờ 7 kể từ 00 giờ ngày 1.1.1968 để áp dụng thống nhất cho cả nước". Ở miền Nam, trước năm 1975, chính quyền Sài Gòn vẫn áp dụng theo múi giờ thứ 8 nên đã ăn Tết Nguyên đán hoàn toàn theo đúng với lịch Trung Quốc và "đến sau ngày miền Nam giải phóng, Chính phủ cách mạng lâm thời đã ra quyết định miền Nam chính thức trở lại múi giờ 7 và giờ Sài Gòn được vặn chậm lui 1 giờ". Do vậy, một số ngày Tết Nguyên đán của Việt Nam và Trung Quốc có khác nhau. Như sắp tới, Việt Nam sẽ ăn Tết Đinh Hợi 2007 vào ngày thứ bảy 17.2.2007 dương lịch, còn Trung Quốc ăn tết vào ngày chủ nhật 18.2.2007 dương lịch.
Bìa sách 556 năm đối chiếu âm lịch - dương lịch Việt Nam và Trung Quốc (Ảnh: G.H)
Sách biên soạn và bổ sung đối chiếu âm lịch, dương lịch Việt Nam-Trung Quốc từ năm 1544 đến 2100, chú trọng đến ngày tháng năm khác nhau của hai nước, làm công cụ tra cứu các ngày tháng trong lịch sử. Ví dụ cuốn Đại Nam thực lục ghi ngày Ngô Thời Nhậm, Phan Huy Ích và Nguyễn Gia Phan bị đóng gông giải đến phủ Phụng Thiên ở Bắc Thành để kết tội và đánh gậy là nhằm ngày Canh Thìn tháng 2 năm Quý Hợi, tương ứng với ngày 6.4.1803 dương lịch: "Ở năm này (Quý Hợi), có sự khác biệt giữa lịch Trung Quốc (nhà Thanh) với lịch Việt Nam (nhà Nguyễn)". Lịch Việt Nam năm ấy nhuận vào tháng giêng, còn Trung Quốc thì không nhuận. Vì thế tháng giêng nhuận nói trên của lịch nhà Nguyễn lại ứng với tháng hai của lịch nhà Thanh. Nếu người nghiên cứu sử học chỉ dựa vào lịch Trung Quốc để tìm ngày dương lịch của sự kiện trên sẽ không chính xác.
Nhân dịp sách phát hành, để tìm hiểu thêm về nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt giữa ngày ăn Tết Nguyên đán của Việt Nam với Trung Quốc, chúng tôi đã lắng nghe ý kiến cũng như tham khảo một số tư liệu đặc biệt của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu và được biết năm Đinh Hợi không phải là lần đầu tiên Việt Nam ăn Tết khác Trung Quốc. Chẳng hạn như cách đây 22 năm, nước ta ăn Tết Ất Sửu 1985 trước Trung Quốc một tháng (chứ không chỉ một ngày như Tết Đinh Hợi này). Nghĩa là Việt Nam ăn Tết Ất Sửu vào ngày 21.1.1985 dương lịch, còn Trung Quốc ăn tết năm đó vào ngày 20.2.1985, sai biệt này gây nên sự bàn tán trong dân chúng. Vì thế lúc bấy giờ, Phân viện Khoa học Việt Nam tại TP.HCM phát hành ấn bản đặc biệt để giải thích về âm lịch nước ta và các ngày Tết, theo đó nguyên nhân dẫn đến sự khác nhau nói trên là do việc áp dụng múi giờ Hà Nội (múi giờ 7) khác với múi giờ Bắc Kinh (múi giờ 8). Tuy khác nhau có 1 giờ nhưng có khi dẫn đến sai biệt đến... 1 ngày.
Theo ý kiến của các nhà am tường lịch pháp thì việc cải biên âm lịch cho phù hợp với múi giờ của Việt Nam là rất khoa học và cần thiết. Đặc biệt, một số bà con người Hoa mà chúng tôi tiếp xúc tại TP.HCM cho biết Tết Nguyên đán năm nay - Đinh Hợi 2007 - họ sẽ hòa nhập cùng bà con người Việt để ăn Tết theo âm lịch của Việt Nam và đồng thời theo tập quán, họ cũng có thể có thêm một ?ongày mồng một Tết? nữa theo lịch Trung Quốc nếu muốn. Một nghệ sĩ người Hoa ở Chợ Lớn nói: ?oRiêng tôi và một số thân hữu vào Tết Nguyên đán Đinh Hợi tới sẽ ăn Tết theo cả hai lịch Việt Nam và Trung Quốc cho vui vẻ. Nghĩa là chúng tôi sẽ uống rượu mừng được thêm một tuổi vào hai đêm giao thừa, tại sao không? Là vì chúng tôi nghĩ rằng buồn thì không nên buồn hai lần, chứ vui cứ vui hai lần, hoặc nhiều lần trong dịp đầu năm cũng là điều hay chứ có sao đâu?.
Thật vậy, nhà nghiên cứu Trần Thượng Thủ đưa ra các ví dụ cụ thể qua một tài liệu đặc biệt về lịch Việt Nam - Trung Quốc như sau: "Có khi sự khác biệt 1 giờ đó lại khiến cho biến thành sự khác biệt 1 ngày và có khi ngày này thuộc vào hai tháng khác nhau (!) chẳng hạn như một trận động đất mạnh 4,5 độ Richter xảy ra tại một nơi có tọa độ địa lý là 1020 kinh Đông và 240 vĩ Bắc, cách xa tâm chấn này một khoảng suýt soát bằng nhau theo đường chim bay là thành phố Côn Minh (của Trung Quốc) và thị trấn Hà Giang (của Việt Nam). Thời điểm xảy ra trận động đất trên được ghi nhận là 00 giờ 25 phút ngày thứ tư 1 tháng 3 ở Côn Minh, nhưng lại (ghi nhận) là 23 giờ 25 phút ngày thứ ba 28 tháng 2 ở Hà Giang!". Tuy vậy, cũng theo ông Trần Thượng Thủ trong tình trạng bình thường giờ của Việt Nam và Trung Quốc cũng chỉ khác nhau có 1 giờ đồng thời nêu ví dụ có một cơn lốc thổi qua vùng cầu Cốc Lếu nằm trên biên giới Việt Nam - Trung Quốc thì các ghi nhận vào sổ trực của hai bên biên giới sẽ khác nhau: "bên này cầu (Việt Nam) ghi rằng: hồi 9 giờ 18 phút sáng hôm nay, một cơn lốc làm ngã cây cối khiến đứt dây điện và dây điện thoại - còn bên kia cầu (Trung Quốc) ghi rằng: hồi 10 giờ 18 phút sáng hôm nay, một cơn lốc mạnh làm tốc nóc và sụp đổ nhiều nhà". Như thế việc ghi nhận một sự kiện xảy ra tại một nơi, cùng một lúc, nhưng lại thể hiện trên văn bản khác tới 1 giờ.
Tóm lại, do múi giờ khác nhau trong việc biên soạn lịch, nên thỉnh thoảng đã có một số khác biệt từ 1 giờ, 1 ngày, thậm chí có khi đến 1 tháng giữa lịch Việt Nam và lịch Trung Quốc. Theo các nhà nghiên cứu lịch pháp, việc nước ta sửa giờ giấc lại cho phù hợp với thiên văn là rất đúng và khoa học vì "quê hương đất tổ nằm gọn trong múi giờ thứ 7". Do vậy, sắp tới dân ta ăn Tết Đinh Hợi vào ngày 17.2.2007 (trước Trung Quốc 1 ngày) không phải là "sớm", mà là đúng ngày giờ với âm lịch Việt Nam.
Nguồn : thanhniên online.

Thời tiết trên trái đất không sai khác mấy theo độ kinh,
mà sai khác theo độ vĩ . Theo độ kinh, các nơi trên cả trái đất
không khác nhau đến 24 giờ . Theo độ vĩ, các nơi trên trái đất
cách nhau đến 6 tháng. Ở Cực Bắc vào ngày đầu năm (mùa
Xuân) thì ở Cực Nam là ngày giữa năm (mùa Thu). Các nơi ở
khoảng giữa 2 cực thì lần lần khác nhau theo độ vĩ.
Nói như vậy thì hai cực cách nhau 180 độ, thời tiết cách nhau
6 tháng . Suy ra, cứ 30 độ vĩ thì thời tiết chạy đi 1 tháng. Nước
ta nhỏ, Hà Giang ở chí tuyến (22 độ rưỡi) còn Vĩnh Linh thì
vĩ tuyến 17, ước chừng Cà mau ở 11 độ hay 12 độ vĩ gì đó .
Từ đầu Hà Giang cho tới Cà Mau chỉ chênh lệch thời tiết 10
ngày, không đáng kể để làm riêng rẽ 2 lịch Nam Bắc .
Trung Quốc và Mỹ thì rộng lớn, chạy dài từ Siberia đến Chí tuyến,
khi đào đã nở ở miền nam TQ hay nam Mỹ thì ở miền bắc Mỹ,
(Connecticut nơi tôi ở) bắc TQ vẫn còn băng giá, phải 1 tháng
sau mới bắt đầy nảy lộc được.
Nói tóm lại, Mùa Xuân ViệtNam phải luôn luôn trước Mùa Xuân
Bắc Kinh ít nhất là 1 tháng, không thể chỉ vài ngày . Làm lịch ẩu
vài ngày khác với Bắc Kinh là không biết thiên văn và Mùa màng.

Lập luận của bác Codep lủng củng quá, chả khoa học tí nào... nên sai bét.
Cà Mau có vị trí từ 8.32-9.33 độ bắc thôi bác.
Được ov10 sửa chữa / chuyển vào 12:28 ngày 19/02/2007

Sự khác nhau bở khái niệm ngày "Sóc", tức ngày 1 âm lịch theo luật làm lịch. Ngày này là ngày mà có thời điểm quỹ đạo Mặt Trăng cắt quỹ đạo Mặt Trời (đây là quỹ đạo quan sát được từ mặt đất, ngày xưa các cụ chưa có khái niệm quỹ đạo Keple). Nên chênh 1 giờ mà thời điểm trên nằm trong giờ đó thì ngày mồng 1 khác nhau.
Mỗi tháng thường có một thời điểm Trung Khí, tức là thời điểm mặt trời đi qua 1 trong 12 điểm Trung Khí trên bảng chia tinh cầu. Tháng không có Trung Khí là tháng Nhuận. Chênh 1 ngày mà Trung Khí nằm trong ngày đó thế là dẫn đến chênh tháng Nhuận. Điều này dẫn đến chênh Tết 1 tháng.
Các triều đại Trung Quốc cổ còn có trò "đổi Chính Sóc". "Chính sóc" sẽ được lấy làm Tết. Hiện nay là tháng Dần có Chính Sóc, lấy làm Tết. Nếu ông nào bên Tầu sướng lên lấy tháng Mão làm "Chính Sóc" thì sẽ gọi tháng 2 hiện tại là tháng giêng, ăn tết lúc đó. Vậy nên tra sử, cần lấy tí sửu dần mòn... chứ lấy giêng hai ba là tiêu.
Ngày xưa, lúc nào ta lệ thuộc thì hàng năm Sứ Thiên Triều sang ban lịch. Lúc nào ta tự chủ thì tự làm lịch. Nay thì các nước chữ vuông cũ dùng 3 múi giờ (7,8,9), mạnh ai làm lịch ấy.

Cứ theo lập luận của bác thì Thời Điểm Bắt Đầu Mùa Xuân và Vĩ Độ có mối quan hệ tuyến tính, bác nhỉ? Khéo còn viết được cái đẳng thức kiểm y = mx + c chứ chẳng chơi. Và trên trái đất trong ít nhất 7 tháng liền tháng nào cũng có một nơi nào đó đang vào xuân (!)
Lập luận như thế mà bác còn đòi chê người ta làm lịch ẩu thì quá tài

Có những người chỉ có cảm tính thích thuyết này ghét thuyết
kia, mà không có sức nhìn thấy cái lý luận của người khác .
Chỉ được bới bọ là giỏi.
Bạn cần hiểu ít nhất:
1- Mùa thay đổi theo độ vĩ, giờ thay đổi theo độ kinh .
2- Độ dài mùa hè giảm theo độ vĩ, độ dài mùa đông tăng theo
độ vĩ . Xích đạo chỉ có mùa hè, hai cực chỉ có mùa đông.
3- Số giờ của ngày thay đổi theo độ vĩ . Ở độ vĩ thấp, một ngày có
12 giờ sáng và 12 giờ tối . Ở vĩ độ cao, số giờ sáng có thể 6
tháng liền, và tối 6 tháng liền .
Xuân là lịch người có 4 mùa đặt ra chứ không phải thiên văn
như thế . Ví như SaiGon không có 4 mùa, nên Xuân ở SaiGon
chỉ là Xuân theo. Các nước ở Xích Đạo, độ vĩ Zero cũng vậy .
Cứ chia trái đất ra 4 mùa, thì lúc nào trên trái đất cũng có một
nơi đúng vào Giao Thừa, có lẽ bạn khó chấp nhận được lý
lẽ của Einstein nhỉ ? Theo Thiên Văn, người ta nói giờ Hoàng
Đạo, giờ quỷ giờ ma thì dễ nghe hơn, nhưng cũng như vậy mà
thôi.
Ai thấy lủng củng hay sai bét, thì cứ tự nhiên nói ra chân lý của
mình . Tôi không cấm đâu mà sợ, Đừng đổ tại nói càn nên không có lý lẽ nhé . Nếu thấy mùa Xuân khác nhau theo múi
giờ, thì cũng xin bạn cho biết lý luận của mình . Đừng theo đuôi
người tai to mặt lớn mà không biết anh cả trong nhà mình nói
"trời sinh ra thế" còn hơn bọn biết chữ rởm nhé.

Bác Codep này lẩn thẩn quá đang nói ngày tết âm lịch lại lôi thời tiết mùa màng vào là thế nào.
Lịch để tính các mốc thời gian còn việc các mốc thời gian đó úng các mùa nào thì tùy từng vùng phải có sự điều chỉnh cho phù hợp . Ý nghĩa các tiết khí của âm lịch việt nam có đôi chỗ khác hẳn các tiết khí của Trung Quốc là vì vậy .
Còn theo bài của bác xem ý nghĩa của ngày tết âm lịch là bắt đầu của mùa xuân là tầm bậy .

Xin mời các thày thông thiên văn-tường địa lý cứ tiếp tục tranh luận, cho đứa ngu như em còn hiểu thêm tý!
Quan điểm của em là Tết của Ta là của Ta, Tết của Tàu là của Tàu. Giao thừa của Ta vào ngày nào thì Ta hưởng vui ngày đó, làm sao phải theo người. Thế giới nó còn có 1 khái niệm Chinese'' New year mà kô có Vietnamese'' Tet thì ta còn buồn!

Có một bài giải thích khá tường tận, khoa học và dễ hiểu của tác giả Đoan Hùng (hải ngoại) về vấn đề này. Trong bài có một số vấn đề có thể tạm gọi là nhạy cảm, ít nhất là về mặt từ ngữ, vậy xin tự kiểm duyệt trước bằng cách trích đăng một vài đoạn có liên quan đến vấn đề này:
-----------------------------
Trích từ "Lịch ta, lịch Tàu, và sự khác biệt" của tác giả Đoan Hùng:
1. Đôi nét khái quát về lịch
Như ai nấy đều biết, đời sống của con người gắn bó mật thiết đến sự sáng tối, nóng lạnh, thời tiết và hiện tượng ấy bắt nguồn từ sự vận chuyển của trái đất, mặt trăng, và mặt trời. Sự vận chuyển "nghiêng góc" của trái đất quanh mặt trời quyết định thời tiết, mùa màng. Sự vận chuyển của mặt trăng quanh trái đất ảnh hưởng đến thủy triều, đến đời sống các sinh vật...Từ đó nảy sinh khái niệm ngày, tháng, năm, mà sự sắp xếp của nó theo một quy ước nào đó , hợp với thiên nhiên là lịch.
Giá như tạo hóa dựng nên trời đất với bàn tay chính xác của.. một người thợ đồng hồ để cho một tháng chẵn chòi 28 ngày, một năm chẵn 12 tháng thì hẳn "tiện" cho loài người biết bao! Đằng này mặt trăng quay quanh trái đất theo chu kỳ 29.530588 ngày, trái đất chu du quanh mặt trời mất 365.2422 ngày. Và dĩ nhiên là con người chẳng thể sống với quy định là "tháng x bắt đầu từ ngày y lúc z giờ" được! Tóm lại lịch phải "làm chẵn" các chu kỳ tự nhiên. Khi làm chẵn tất sinh ra sai lệch, và muốn lịch không sai với tự nhiên thì phải chỉnh lại sau một thời gian và ấy là phép "nhuận".
Dương lịch bỏ qua số lẻ của trăng mà chỉ giải quyết phần "dương". Một năm có 365 ngày, ngắn hơn năm thời tiết 0.2422 ngày. Cứ 4 năm thì bù thêm một ngày vào năm nhuận để chỉnh lại cho hợp thời tiết. Như thế thì lại hơi dài nên cứ 300 năm lại bỏ đi ba năm đáng nhuận trở thành năm thường. "Thuần" âm lịch ,như lịch Á Rập, bỏ phần "dương" và chỉ làm chẵn phần lẻ của tuần trăng với quy định tháng đủ, tháng thiếu lần lượt bù trừ cho nhau. Một năm có 12 tháng và ngắn hơn năm thời tiết. Vì không được chỉnh lại, nên năm âm lịch không còn dính dáng đến thời tiết.
Âm lịch dùng ở Đông Á thực ra là âm-dương lịch. Bởi nó bao gồm cả hai yếu tố âm và dương. Các lịch gia trải qua bao đời đã tìm cách "khớp" cả hai số lẻ (số ngày trong tháng, số tháng trong năm). Và vì phải tìm ra phương cách để làm chẵn cả hai số lẻ (thay vì một như dương lịch) nên phép nhuận của âm-dương lịch phức tạp và khó nhớ hơn dương lịch. Năm âm lịch với 12 tháng ngắn hơn năm thời tiết khoảng 11 ngày, sau khoảng 2-3 năm thì phải chỉnh lại bằng cách thêm một tháng nhuận. Như thế năm ấy có 13 tháng.
Khi ta làm chẵn số lẻ, tức nhiên là đã chấp nhận một sai số tối đa là vào hàng đơn vị tính toán. Âm-dương lịch làm chẵn tháng với đơn vị ngày và năm với đơn vị tháng nên: Sai số tối đa của tháng đối với tuần trăng là một ngày và của năm đối với năm thời tiết là một tháng. Đơn vị nhuận của dương lịch là ngày, nên năm dương lịch chính là năm thời tiết với sai số một ngày. Như thế phải chăng âm-dương lịch thiếu chính xác so với dương lịch? Nếu chỉ căn cứ vào tháng theo kiểu "tháng hai trồng đậu, tháng ba trồng cà.." thì hẳn cả thế giới Đông Á phải.. tiệt chủng vì đói do mất mùa liên tục!
2. Năm, Tháng, Ngày, Khí trong âm lịch
Thực ra âm-dương-lịch rất chính xác và chi ly! Nói về tháng là chỉ nói chừng chừng, đại khái mà thôi. Còn chính xác hơn về thời tiết thì đó là các thời điểm KHÍ trong âm lịch mà người nông dân dùng nó làm mốc mà gieo, cấy, gặt... Chẳng hạn như giở âm-dương-lịch ra thì ngày hôm nay là ngày 14/2/2001 tức ngày Đinh Sửu, 20 tháng 12, Kỷ Sửu năm Canh Thìn, KHÍ Đại Hàn. Tìm hiểu kỹ hơn ta sẽ thấy trong âm dương lịch có hai hệ thống tháng: tháng tuần trăng và "tháng" thời tiết (giữa các điểm khí). Muốn hiểu rõ hơn về hai hệ thống này cũng như cách sắp xếp ngày, tháng, năm, nhuận của âm-dương-lịch thiết tưởng chúng ta nên đi sâu vào định nghĩa của các khái niệm này cũng như mối liên hệ của nó với sự vận chuyển của "trời đất".
Một ngày bắt đầu từ điểm nửa-đêm và chia làm 12 giờ (Tý-Hợi) . Một giờ lại được chia thành hai khoảng: Sơ và Chính. Một ngày không bắt đầu bằng giờ đầu tiên là giờ tý mà ở điểm bắt đầu của chính tý. Giờ tý như thế có hai phần, nửa đầu thuộc ngày hôm trước. Nhìn kỹ lại ta thấy thực ra xưa cũng như nay ngày dều chia thành 24 khoảng. Chính Tý tương đương với 0 giờ, Sơ Sửu là 1 giờ sáng.
Tháng thể hiện sự vận chuyển của mặt trăng. Khi mặt trăng và mặt trời ở cùng một hướng đối với trái đất và xoay nửa tối về phía ta thì gọi là thời điểm SÓC (nghĩa là trăng sống lại). Khi nó ở hướng ngược lại và xoay nửa sáng về phía ta thì gọi là thời điểm VỌNG (nghĩa là trông). Khi người ta quan sát chuyển động biểu kiến trên tinh cầu thì thấy nó chạy trên quỹ đạo gọi là BẠCH ĐẠO. Chu kỳ của trăng để đi hết một vòng bạch đạo, từ điểm sóc này đến điểm sóc tới gọi là SÓC-SÁCH. Ngày chứa điểm SÓC là ngày mồng một, là điểm gốc để bắt đầu một tháng. Số ngày trong tháng được làm chẵn thành tháng đủ 30 ngày và tháng thiếu 29 ngày.
Năm thể hiện sự vận chuyển của trái đất quanh mặt trời, hay về mặt thiên văn biểu kiến mà nói, thì mặt trời chạy vòng trên tinh cầu theo quỹ đạo gọi là HOÀNG-ĐẠO. Trên hoàng đạo có bốn điểm chính là xuân phân, hạ chí, thu phân và đông chí là các điểm mốc để phân định thời tiết. ?" điểm "phân" cuả xuân và thu ngày và đêm dài bằng nhau. ?" điểm "chí" của hạ thì (đối với bắc bán cầu) ngày dài (nhất) so với đêm còn ở điểm đông chí thì ngược lại. Đứng về mặt vị trí trái đất mà nói thì ở điểm hạ chí trái đất nghiêng bắc bán cầu vào phía mặt trời và điểm đông chí thì ngược lại. Từ bốn điểm mốc đó người ta phân nhỏ hơn thành 24 thời điểm gọi là KHÍ là các điểm mốc về thời tiết. Khí được phân làm hai loại: TIẾT là ngăn chia, và TRUNG là giữa. Như vậy ta có 12 trung khí và tiết khí xen kẽ nhau. Chính ở khái niệm khí này mà ta thấy trong âm lịch có một hệ thống phân bổ "tháng" (khoảng giữa hai điểm trung hay tiết) song hành với dương lịch, nghĩa là với năm thời tiết. Mỗi điểm khí có một ngày tương ứng trong dương lịch. Tên gọi các khí mang ý nghĩa về thời tiết hay muà màng.
Sau đây là một vài điểm khí trong năm với ý nghĩa, tính chất và điểm tương ứng của nó trong dương lịch (với sai số 1 ngày): Đông Chí (trung,giữa đông, 22/12) ; Tiểu Hàn (tiết, rét vừa, 6/1) ; Đại Hàn (trung, rét gắt, 21/1).Lập Xuân (tiết,đầu xuân,5/2) ; Vũ Thuỷ (trung,mưa nước,29/2) ; Kinh Trập (tiết,sâu bọ tỉnh dậy,5/3) ; Xuân Phân (trung,giữa xuân,20/3) ; Thanh Minh (tiết,trời trong,5/4) ...
Nếu xem 12 khoảng giữa các "tiết" hoặc "trung" như một hệ thống "tháng thời tiết" thì ta thấy âm-dương-lịch không khác gì với dương lịch. Ta có thể nói một cách khác là: trong âm-dương-lịch có hai hệ thống "tháng" : tháng tuần trăng và "tháng thời tiết" với độ dài hơi chênh nhau. Tuần trăng có 29.53 ngày và tháng thời tiết là 30.41 ngày (đây là số trung bình bởi vì mặt trăng và trái đất xoay có khoảng nhanh khoảng chậm, theo định luật thứ hai của Kepler). Vấn đề là đặt ra quy tắc để hai hệ thống tuần-trăng và thời-tiết song hành với nhau với độ chênh ít nhất như có thể. Quy tắc đó là phép NHUẬN.
Muốn hình dung ra phép nhuận chúng ta hãy tưởng tượng ra hai xâu chuỗi thời gian: chuỗi tuần trăng với các hạt là điểm sóc màu xanh, chuỗi thời tiết với các hạt là điểm trung-khí màu đỏ. Cầm hai chuỗi chập lên nhau ta sẽ thấy: mới đầu giữa hai hạt xanh thế nào cũng có một hạt đỏ, sau đó các hạt xanh do khoảng cách ngắn hơn dần dà di động thụt lui so với hạt đỏ, và đến một lúc nào đó sẽ có hai hạt xanh nằm gọn trong khoảng hai hạt đỏ. Khác với các khoảng khác, lúc này giữa hai hạt xanh không có một hạt đỏ nào. Nếu ta giả vờ "quên" không đếm khoảng ấy thì sự phân bổ các hạt cuả hai chuỗi bớt lệch đi và lại trở lại "song hành" như trước. Khoảng ấy gọi là "nhuận". Với nguyên tắc đó các lịch gia đặt ra quy tắc: Tháng không có trung khí là tháng nhuận. Tháng nhuận đó không tên gọi cũng như can chi riêng (nói cách khác: không được "đếm") mà mang tên của tháng trước với từ Nhuận ở kế bên. Thời xưa, ngày sóc tháng nhuận, vua không làm lễ cốc-sóc như mọi đầu tháng mà chỉ đứng ở cửa nhà cáo-miếu chứ không vào, vì thế chữ "nhuận" được viết là chữ "vương" là vua ở giữa chữ "môn" là cửa.
3. Do đâu có sự khác biệt?
Như thế ta thấy cách sắp xếp lịch dựa trên thời điểm của các "biến cố" về thiên văn. Các biến cố này tuy xảy ra cùng một lúc (thời gian tuyệt đối) nhưng lại được ghi lại bằng ngày, giờ là thời gian "tương đối", thay đổi theo vị trí (kinh độ) của điểm quan sát trên trái đất. Điều này dẫn đến tới vấn đề có tính nguyên tắc là: Cách ghi chép âm-dương lịch (sự phân bố ngày tháng năm) chịu ảnh hưởng bởi vị trí quan sát!
Lịch cho điểm A có thể khác biệt ( khác chứ không phải sai-biệt) với lịch cho điểm B nếu hai điểm không cùng kinh độ. Sở dĩ ở trên tôi dùng chữ "ghi" là cốt nhấn mạnh rằng cả hai tuy khác nhau nhưng không cái nào sai đối với thiên nhiên cả. "Khác" là khác cách ghi chép mà thôi! Nếu tôi nói nhật thực xảy ra lúc 15.20 phút (giờ California) thì người khác nói là nói xảy ra lúc 18.20 ở New York, thì không có ai sai ở đây cả. Tính chất này rất quan trọng mà ta cần biết khi muốn tìm hiểu âm-dương-lịch. ?" đây ta lại có vấn đề "sai số ở hàng đơn vị" khi "làm chẵn". Điều này dẫn tới: sự khác biệt của lịch ở hai nơi có thể lên đến một ngày hoặc thậm chí một tháng!
Thí dụ như thời điểm xảy ra SÓC được ghi nhận ở một điểm A vào lúc 15 giờ thì đối với điểm B cách đó 5 múi giờ về phía tây nó được ghi nhận là lúc 10 giờ. Điều đó không ảnh hưởng gì cả. Nhưng nếu nó xảy ra tại A vào lúc 2 giờ sáng thì đối với B lại là 9 giờ đêm ngày hôm trước. Điều này dẫn tới: Tháng này đối với B hụt mất trọn một ngày và trở nên tháng "thiếu" trong khi đó tháng lại "đủ" đối với B. Nếu tình cờ điểm "trung khí" cũng xảy ra ở ranh giới này thì sự khác biệt có thể là một tháng vì tại A là "nhuận" mà tại B thì không! Do sự khác biệt này xảy ra khi có sự trùng hợp khá đặc biệt của các biến cố thiên văn ở những điểm chuyển ngày, chuyển tháng. Vì thế về đại thể thì lịch tại hai nơi khác nhau phần lớn vẫn trùng hợp với nhau mà sự dị biệt chỉ là ngoại lệ.
[....] theo nguyên tắc của lịch pháp "Ngày chứa điểm Sóc là ngày mồng một"[...] [tác giả giải thích về sự chênh lệch lịch ăn Tết một ngày giữa miền Nam và miền Bắc Việt Nam năm 1968 như sau]:
[...] Chỉ cần vào yahoo search engine kiếm khái niệm "new moon", chỉ sau 5 phút chúng ta có thể kiếm ra thời điểm SÓC vào đầu năm 1968 tại một web site [4] của U.S. Naval Observatory với số liệu như sau: Jan 29 , 16.29 UT (Universal time).
Như vậy điểm SÓC xảy ra ở múi giờ 7 (kinh độ 105 đông) vào lúc 23.29 ngày 29/1 và ở múi giờ 8 (kinh độ 120 đông) vào lúc 0.29 ngày 30/1. [...] Ngày mồng một (chứa điểm SÓC) như thế ở múi giờ thứ 7 là ngày 29/1 dương lịch và theo múi giờ thứ 8 là ngày 30/1. Tháng chạp năm Đinh Mão theo giờ Việt Nam trở thành "thiếu" mà ở Bắc Kinh hay theo lịch "cũ" thì lại là "đủ".
Năm 1985 tết Ất Sửu sớm hơn một tháng và theo sử gia Trần Gia Phụng điều đó khiến cho "lá cao su chưa rụng" và công nhân đồn điền phải nghỉ thêm một tháng. Điều này được sử gia xem như một minh chứng đó là "ảnh hưởng tai hại lâu dài về sau này" của "việc đổi lịch và chép lịch sai với những quy luật thiên nhiên". Nếu chấp nhận luận cứ của sử gia là đúng thì tất nảy ra một câu hỏi "cắc cớ" như sau: Nếu đằng nào cũng là sai với thiên nhiên mà lịch gia Hà Nội ăn gian bớt mất đi một ngày ở năm 1968 thì tại sao họ không rình rình lúc không ai để ý để mà.. len lén nhét đại vào thêm một ngày một năm nào sau đó sao cho lịch trở lại như xưa? Ăn vụng thì phải biết chùi mép! Cớ sao họ lại để cho sự "sai lầm" tiếp diễn khiến cho đến 1985 nó "sai" hết một tháng! Vậy ta hãy kiểm lại thời gian 1984/1985 về mặt thiên văn.
Để dễ hiểu chúng ta cần nhớ lại quy định của lịch pháp "Tháng không có trung khí là tháng nhuận" và biết thêm quy tắc giả-nhuận: "nếu trong vòng 20 tháng trước đó đã có tháng nhuận thì tháng đó là giả-nhuận, nghĩa là không tính là nhuận nữa". Năm Giáp tý (1984) theo múi giờ thứ 7 tất cả các thời điểm trung khí lọt vào tất cả khác tháng, nên ở VN năm đó là năm thường. Trong tháng 12/1984 có một sự "trùng hợp oái oăm" xảy ra:
1) Điểm SÓC xảy ra lúc 11.47 UT ngày 22/12 (theo web site [4]), tức là ở VN lúc 18.47 và ở TH 19.47 cùng ngày. Ngày 21/12 như thế là ngày cuối của tháng 11 âm lịch của ta cũng như tàu.
2) Trung khí Đông Chí (winter solstice) xảy ra vào lúc 16.23 (UT) ngày 21/12/84, có thể xem ở web site [5]. Như thế ở VN là lúc 23.23 ngày 23/12 tức ngày cuối tháng 11 âm lịch, mà ở bên TH đã là 0.23 ngày đầu tháng sau! Tháng 11 VN như thế có trung-khí mà ở TH thì KHÔNG! Bởi thế cùng tháng ấy mà ở VN là tháng 11 thường, ở TH là tháng 10 NHUẬN. Bước sang ngày 22/12 thì ở VN là đầu tháng chạp mà ở TH thì còn là đầu tháng 11! Ngày Tết do lẽ đó mà chênh nhau một tháng.
Quy luật "nhuận" có tính "bù trừ" nên lịch sẽ "tự chữa" sau đó không lâu. Trung khí xuân phân xảy ra ở Việt Nam vào lúc 23.08 giờ ngày cuối tháng hai, sang tháng sau thì lại không có trung khí nên Việt Nam có tháng hai nhuận. Cùng điểm xuân phân đó lại xảy ra ở Trung Hoa vào lúc 0.08 giờ ngày đầu tháng hai làm cho tháng giêng không có trung khí. Tháng giêng ở Trung Hoa lẽ ra cũng phải nhuận nhưng vì vừa mới nhuận ba tháng trước nên theo quy tắc giả-nhuận nó trở thành tháng thường. Do được bù trừ như thế mà từ tháng ba Ất Dậu trở đi hai lịch lại ăn khớp với nhau như trước. Xin tóm gọn sự khác biệt giữa hai lịch trong khoảng thời gian này theo một "chuỗi" như sau ( mỗi ngoặc đơn là một tháng , số trước là tên tháng Việt Nam, số sau là Trung Hoa) :
[ 10 - 10 ) - ( 11 - 10 Nhuận ) - ( 12 - 11 ) - ( 1 - 12 ) - ( 2 - 1) - ( 2 nhuận - 2 ) - ( 3 - 3 )
(còn tiếp)