1. Tuyển Mod quản lý diễn đàn. Các thành viên xem chi tiết tại đây

Tâm lý trẻ em hiểu theo phân tâm học

Chủ đề trong 'Tâm Lý Học' bởi Candi, 08/03/2005.

  1. 1 người đang xem box này (Thành viên: 0, Khách: 1)
  1. Candi

    Candi Thành viên mới

    Tham gia ngày:
    07/11/2004
    Bài viết:
    97
    Đã được thích:
    0
    Tâm lý trẻ em hiểu theo phân tâm học

    Ngày nay ở các nước bất kỳ một quyển sách nào nói đến tâm lý trẻ em đều dành nhiều chương cho phân tâm học , bất kì một bác sĩ hay chuyên gia tâm lý nào chăm chữa trẻ em bị rối loạn tâm lý đều vận dụng ít nhiều phương pháp phân tâm . Thế nhưng số người hiểu về phân tâm học trẻ em chưa phải là nhiều .

    Trong bài này sẽ chia làm hai phần
    - Tâm lý trẻ em hiểu theo phân tâm học
    - Con đường phát triển tâm lý trẻ em , tâm bệnh lý trẻ và cách chẩn đoán của bà Anna Freud là con của Sigmund Freud người sáng lập phân tâm học .

    PHẦN 1 : Nhân bàn về chuyện cổ tích giới thiệu tâm lý trẻ em theo phân tâm học .

    Trẻ em bất cứ nước nào cũng ham thích truyện cổ tích , mà truyện cổ tích của bất kỳ nước nào đều không phải là người thật việc thật , mà toàn là chuyện " hoang đường " , nào là tiên là bụt , khổng lồ và phù thủy ; lại còn những câu chuyện thoạt xem như là tàn nhẫn , giết nhau là chuyện thường , oán thù khốc liệt , chết chóc không thiếu . Tại sao trẻ em lại thích thú những câu chuyện như vậy , tại sao những chuyện như vậy được truyền từ đời này sang đời khác , từ nước này sang nước khác , và cho đến nay trong văn học thiếu nhi vẫn không có gì thay thế được .

    Câu trả lời là do những chuyện cổ tích đáp ứng những mối tâm tư sâu sắc của trẻ em : trong những chuyện cổ tích của nhiều dân tộc khác nhau , thường gặp những chủ đề khác nhau , và vì xoay quanh các chủ đề ấy , các chuyện cổ tích đáp ứng một cách sâu sắc những nguyện vọng hoài niệm của trẻ em . Ở đây chúng ta sẽ vận dụng những khái niệm của phân tâm học để tìm hiểu chuyện cổ tích từ góc độ tâm lý trẻ em .

    Đối với phân tâm học , cái " tâm " của trẻ em tức là trí khôn , tính tình , nhân cách , được hình thành qua một quá trình phát triển nhiều năm với nhiều giao đoạn ; quá trình ấy không đơn giản như người ta thường tưởng , mà rất phức tạp , đầy mâu thuẫn . Cuộc sống trẻ em không êm ả vui chơi , chỉ biết ăn chơi như người ta thường nghĩ , mà đầy rẫy những tấm kịch và tâm tư của trẻ em cũng đầy rẫy những thắc mắc , trăn trở , dằn vặt . Chỉ có một điều là trẻ em khác người lớn , không nói lên được những tâm tư của mình ; người lớn phải biết thông qua một vài biểu hiện , suy đoán những điều thắc mắc trăn trở ấy .Chính những tác giả thường vô danh của các chuyện cổ tích là những nhà tâm lý học tài tình đã đoán trúng , cho nên các chuyện cổ tích được truyền lại lâu đời và mãi mãi được trẻ em ham chuộng . Ngày nay , nói đến tâm lý trẻ em , có thể đồng ý hay không đồng ý về điểm này hay điểm khác , nhưng không thể không biết đến phân tâm học xuất phát từ mấy điểm :

    Cái tâm của con người gồm hau khu vực , có thể gọi là " cõi lòng " , một bên là hữu thức ( ý thức ) , một bên là vô thức . Tình cảm và hành vi của con người do phần vô thức quyết định một phần lớn , có hiểu được cái vô thức mới hiểu được con người .

    Con người sinh ra mang sẵn những bản năng , những nhu cầu sinh lý cần được thoả mãn ; đó là những xung lực thôi thúc con người có những hành vi ứng xử nhất định . Được thoả mãn , thì tạo ra khoái cảm , không được thoả mãn thì gây ra khó chịu , hẫng hụt , ấm ức , như được ăn no hay nhịn đói , bị lạnh hay nóng , được vuốt ve hay không , được thoả mãn tính dục hay không ; có một điểm mà người ta ít nghĩ đến nhưng phân tâm học phát hiện ra , là việc tiểu tiện đại tiện được thoải mái hay không thoải mái cũng ảnh hửng lớn đến tâm lý con người .

    Những nhu cầu và bản năng về ăn uống , tính dục , tiểu tiện và nói chung về " xác thịt " , mỗi loại khác nhau , nhưng chung một gốc là thể chất con người , và theo phân tâm học cũng dễ chuyển hoá từ cái này sang cái khác , nếu về mặt này không được thoả mãn thì có thể tìm lối thoát về phía khác . Theo phân tâm học thì bản năng tính dục chiếm ưu thế , chi phối cuộc sống tình cảm của con người . Vì vậy , dù có phân biệt bản năng này hay bản năng khác , phân tâm học tập hợp lại thành một xung lực bản năng chung lấy tên Latinh là Libido , có thể gọi là dục vọng , và sát hơn là nhục dục . Từ bé đến lớn , từ những hành vi hàng ngày đến những tội ác hay những sự nghiệp lớn lao , tất cả đều bắt nguồn từ cội nguồn nhục dục , biến thiên biến dạng muôn hình muôn vẻ .

    Thỏa mãn những nhu cầu bản năng này phải vuợt qua thực tế. Thực tế có hai mặt , một bên là thế giới tự nhiên , một bên là những ràng buộc của xã hội . Trẻ em sinh ra hoàn toàn bất lực , hoàn toàn phụ thuộc vào sự chăm sóc của người lớn . Không phải lúc nào đòi hỏi gì cũng được thỏa mãn ngay . Có những đòi hỏi phải trì hoãn , nhiều khi bị cấm đoán , có những tình cảm , ý nghĩ không được phép bộc lộ , tóm lại nhiều tâm tư phải dồn nén xuống , biến thành vô thức . Nhưng vô thức không có nghĩa là vô hiệu , như một dòng nước bị chận lại , mối tâm tư ấy chóng chầy cũng tìm ra lối thoát dưới nhiều hình thức nhiều khi khá xa lạ . Những nhà phân tâm học đã cố gắng tìm hiểu những cơ cấu và cơ chế tâm lý được hình thành trong vô thức qua quá trình phát triển từ bé đến lớn , trong cuộc sống bình thường cũng như trong trường hợp bệnh lý .

    Nhân cách con người khi đã hình thành thì có ba ngôi : cái Ấy , cái Tôi , và cái Siêu Tôi . Cái ấy gồm tất cả những xung lực bản năng thôi thúc đứa bé đòi hỏi được thoả mãn để tìm khoái cảm ; hoạt động của cái ấy hoàn toàn vô thức ; chạy theo khoái cảm , không cần biết thực tế vật chất hay xã hội . Mới sinh ra , em bé được bố mẹ đáp ứng mọi nhu cầu , nhưng dần dần bố mẹ buộc em bé tuân theo một số ràng buộc . Mâu thuẫn giữa em bé và thực tế dần dần tạo ra cái Tôi , em bé cảm nhận về bản chất của mình đối lập với các đồ vật và những người khác , tức cảm nhận được thực tế . Đó là nguồn gốc của cái tôi , sau này chính là ý thức của con người , biết suy nghĩ và hành động theo đòi hỏi của thực tế , chứ không theo dục vọng của bản thân . Những cấm đoán , mệnh lệnh , khuyên bảo của người lớn dần dần được nhập tâm , cũng biến thành vô thức chi phối hành vi của đứa bé đó , là cái Siêu Tôi ; lúc này không còn là mệnh lệnh của bố mẹ nữa mà là những quy tắc trừu tượng ẩn náu trong vô thức , như là xuất phát tự đáy lòng của đứa trẻ . Không lạ gì , thường xảy ra xung đột , mâu thuẫn giữa ba ngôi này , giữa cái Ấy , cái Tôi và cái Siêu Tôi .

    ( còn tiếp )

    Nguồn : dựa theo sách cùng tên của BS Nguyễn Khắc Viện
  2. Candi

    Candi Thành viên mới

    Tham gia ngày:
    07/11/2004
    Bài viết:
    97
    Đã được thích:
    0
    Một điểm phân tâm học nêu ra đã gây ra nhiều tranh luận gay gắt là dục vọng , nhục dục của trẻ em ngay từ đầu đã mang màu sắc tính dục . Theo lẽ thường , phải đợi đến tuổi dậy thì , có khả năng sinh đẻ con cái , thì tính dục mới xuất hiện ; nói đến tính dục của trẻ em là nói " bậy " là phi luân lý . Các nhà phân tâm học cho rằng nếu phải đợi đến tuổi dậy thì mới xuất hiện tính dục , thì rất nhiều hiện tượng trong cuộc sống bình thường hay trong bệnh lý không thể lý giải được . Vấn đề không phải là " bậy " hay không mà là có thực hay không thực , đó là vấn đề khoa học . Còn nếu có thực thì phù hợp hay không với luân lý đạo đức là do cách xử lý , chứ không phải do bản chất sự việc . Không thể đồng nhất tính dục với sinh dục , không phải đợi đến tuổi dậy thì mới xuất hiện các khoái cảm tính dục , không phải chỉ có những bộ phận sinh dục mới tạo ra được những khoái cảm tính dục , theo phân tâm học ngay từ thời tấm bé những khoái cảm xuất phát từ những bộ phận khác nhau đã mang sắc thái tính dục .
    Phân tâm học đã mô tả quá trình phát triển dục vọng của con người từ bé đến lớn , xác định những giai đoạn chủ yếu , ở mỗi giai đoạn thì những khoái cảm " xác thịt " , tức là sắc thái tính dục xuất phát từ một bộ phận đặc biệt .
    Trong năm đầu ,môi miệng là bộ phận tạo ra những khoái cảm sâu sắc nhất ; đây ko chỉ có vì được thoả mãn nhu cầu đói no , mà còn là khoái cảm đặc biệt do môi miệng bị kích thích . Một hiện tượng thường gặp là trẻ em bú no rồi nhiều khi vẫn mút tay hay mút một cái gì khác chính là để tìm khoái cảm ấy : đó là một hành vi mà phân tâm học gọi là ******** , tức là tự kích thích bản thân để gây khoái cảm , lúc nào ấm ức hẫng hụt ( autoérotisme ) . Ở thời kì này về tâm lý , trẻ em còn hoà mình với đối tượng , tức là đồ vật nào hay người nào hay tiếp xúc với mình . Đặc biệt trẻ em hoà mình với mẹ , cái cặp mẹ con tuy hai nhưng chỉ là một .
    Đến cuối năm đầu , bộ phận gây khoái cảm mạnh mẽ nhất là hậu môn , khi đẩy phân ra ngoài . Đây là một cảm giác mới lạ đối với em bé : nếu lúc bú là thụ động tiếp nhận sữa hay thức ăn nào khác , thì đại tiện lại mang tính chủ động , và cục phân chính là sản phẩm đầu tiên của bé . Tất cả những cảm giác này xuất hiện vào lúc hệ thần kinh thành thục đến mức bắt đầu chỉ đạo được các cơ ở hậu môn . Lúc này cũng xuất hiện một yếu tố mới trong quan hệ mẹ con : khác với trước đó , bố mẹ bắt đầu ép buộc con đi vào kỉ luật , ngồi bô , chứ không thể đại tiện bất kỳ lúc nào nơi nào , không được sờ mó đến phân ( trẻ em rất thích chơi với phân ) , nói tóm lại bắt buộc phải ở sạch . Nếu trước kia mẹ cho bú , con thụ động tiếp nhận thì nay xuất hiện mâu thuẫn giữa mẹ và con . Bắt đầu con vừa âu yếm với mẹ , vừa phản ứng chống đối . Bắt đầu đứa trẻ không thấy hoà mình với mẹ nữa , mà cảm nhận thấy mình là một cá thể riêng biệt , đó là quá trình cá biệt hoá . Cũng bắt đầu tình cảm giữa bố mẹ & con mang tính hai chiều , thương yêu quyện với chống đối , bực tức .
    Không thể hiểu tâm lý trẻ em nếu không thấy rõ tính hai chiều ấy , nếu đơn giản cho rằng giữa bố mẹ và con cái chỉ có tình thương yêu . Song nếu những biểu hiện của tình thương yêu đối với bố mẹ và người lớn nói chung được xã hội dễ dàng chấp nhận , trái lại biểu lộ sự chống đối tức giận vấp phải sự cấm đoán trừng phạt có khi khắc nghiệt . Vì vậy phải dồn nén vào cõi vô thức . Và lúc cái Siêu Tôi chớm nở , đứa bé khi thấy mình tức giận bố mẹ là có mặc cảm tội lỗi , mặc cảm này dẫn đến những hành vi " chuộc tội " . Khi nói đến giai đoạn hậu môn là nói đến tất cả những đặc điểm tâm lý của lứa tuổi này .
    Bước vào năm thứ ba đối với đại đa số trẻ em thì đại tiện xem như đã đi vào nề nếp . Lúc này bộ máy thần kinh chỉ đạo những cơ khuyên được vận dụng trong tiểu tiện bắt đầu thành thục : một bên là em bé có những khoái cảm đặc biệt xuất phát từ bộ phận đi tiểu , một bên là bà mẹ cũng bắt đầu ép con vào kỉ luật , cả hai bên đều chú ý tập trung vào bộ phận tiểu tiện . Nhưng bộ phận này cũng là cơ quan sinh dục , ở con trai là ********* ( tức con chim ) , ở con gái là âm vật , nhỏ bé hơn nhiều và không thấy rõ như chim của con trai . Một bên là em bé hay sờ mó vào để tìm khoái cảm . Một bên là xã hội cấm kỵ nghiêm khắc , bất kì hành vi nào liên quan đến bộ phận sinh dục , thêm vào là xã hội thường trọng nam khinh nữ , hay đề cao con chim của đứa con trai , và bố mẹ cũng bắt đầu đối xử khác biệt với con trai hay con gái , cho nên cảm nhận của đứa bé về giới tính của mình bắt đầu rõ nét . Theo phân tâm học tâm lý vào lứa tuổi này nhuốm màu sắc tính dục rõ rệt . Trong sự yêu và ghét của đứa bé , định hướng giới tính rõ nét : con trai thì yêu mẹ & ghen tị với bố . Dĩ nhiên tình cảm yêu ghét ghen tị này thường là vô thức , nhưng vẫn chi phối mọi hành vi của em bé . Đây là điều mà phân tâm học gọi là mặc cảm Oedipe, là cơ cấu tâm lý đặc thù của lứa tuổi từ ba đến sáu .
    Phân tâm học gọi đây là giai đoạn ********* . Mặc cảm Oedipe đi đôi với mặc cảm bị thiến ( complexede castration ) : cậu con trai tự hào bao nhiêu về ******** của mình , càng lo sợ bị cắt mất , và người lớn cũng thường đe dọa như vậy , còn con gái thì ngờ rằng chim của mình đã bị cắt cụt . Từ những tình cảm trái ngược , từ những thắc mắc , thường tất cả là vô thức , trong tâm tư cũng vô thức của em bé hình thành những hình ảnh ý nghĩa phức tạp , phân tâm học gọi đó là những huyễn tưởng ( fantasme , huyễn có nghĩa gần giống chữ ảo ) . Cũng vào lứa tuổi ấy , trẻ em bắt đầu thắc mắc về những vấn đề như vì sao mẹ sinh ra mình và em mình , về cái sống cái chết , các em sống trong một cái biển ngôn ngữ , hình ảnh , nghe thấy rất nhiều nhưng hiểu biết lại rất ít nên trong mọi quan hệ xã hội gặp rất nhiều tình huống không biết thực hư thế nào , dễ sinh ra lo sợ .

Chia sẻ trang này