Tản mạn tiếng Việt và dịch thuật.

Đây là đoạn có nhiều chi tiết ẩn dụ ***g vào nhau:

"...and when I re-entered the strange pale-striped fastness where Lolita's old and new clothes reclined in various attitudes of enchantment on pieces of furniture that seemed vaguely afloat..." (Nabokov).

Đoạn dịch được cho là của DT (giờ thì tôi tin là của DT vì lối dùng từ và cấu trúc ngữ pháp và nhịp điệu đều đều...)

"...khi tôi trở vào cái thành lũy kì dị vằn lên những sọc trắng nhờ nhờ, nơi những quần áo, cũ và mói, của Lolita vắt vẻo ở nhiều tư thế mê đắm khác nhau trên đồ-đạc-bàn-ghế tựa như đang bồng bềnh trôi…" (DT).

Đoạn này mô tả việc Ham-mờ, sau khi chuốc thuốc ngủ Lolita, ra hành lang đợi thuốc ngấm, khi đó Lolita chỉ mặc áo ngủ và nằm co ro hình chữ Z...Sau đó Ham-mờ trở về phòng và có cảm tưởng như căn phòng hòa chung với Lolita, như một pháo đài mà hắn phải chinh phục...Cụ Tường vẫn quá lạm dụng vốn Việt ngữ, thành ra ngộ chữ Việt hay sao ấy.

Chữ "vằn" rõ là mâu thuẫn với "nhờ nhờ", như ta thường nói "ngựa vằn" vì nó có những sọc hết sức rõ, ngược với chữ "pale" (lờ mờ, nhợt nhạt), và cũng không chắc được là chúng có màu trắng (white)...Căn phòng, pháp đài, hình ảnh Lolita mặc đồ ngủ đều là những hình ảnh ẩn dụ...

Chữ "vắt vẻo" đọc qua có vẻ văn vẻ, nhưng sai lạc ngữ nghĩa lẩn văn cảnh, "vắt vẻo" nghĩa là "trơ trọi ở trên cao", trong khi nghĩa gốc là "recline" (dựa vào), gợi ý cho Ham-mờ việc Lolita không còn chỗ nương tựa và sẽ phải dựa vào hắn...

Chữ "enchantment" này khá hay mà không có từ Việt tương đương, quyến rũ không chưa đủ, còn phải lạ mắt nữa...

"Đồ-đạc-bàn-ghế", cái âm điệu "pieces of furniture" không lộc cà lộc cộc đến thế...

Tôi thì tôi hiểu như vầy:

...khi tôi trở về cái pháo đài nửa sọc mờ huyền ảo, nơi những bộ đồ cũ và mới của Lolita nằm tựa trên những vật dụng gồ ghề trong những tư thế quyến rũ và lạ mắt, như thể chúng đang bồng bềnh trôi...

Lolita có mái tóc màu nâu như của Annabel, Ham-mờ đã dùng nhiều từ để tả mái tóc này.

...bright brown hair...(Nabokov)

...tóc nâu sáng... (DT)

...I might say her hair is auburn...(Nabokov)

...mình có thể nói tóc em màu nâu đỏ...(DT).

...the same chestnut head of hair... (Nabokov)

...mái tóc màu hạt dẻ ấy ...(DT)

Nhưng không hiểu tại sao đến đoạn này thì Ham-mờ lại ...nhuộm tóc Lolita thành "xoăn đen nhánh"!? Có phải hắn muốn một nàng nim-phét châu Phi thời kỳ Adam và Eva không nhỉ !?

She had put both pillows under her dark tousled head (Nabokov)

Em kê cả hai chiếc gối dưới cái đầu tóc xoăn đen nhánh (DT)

Đây là đoạn văn khá hay và quan trọng, tiếc rằng cụ Tường đã có 2 loại sai nhầm - sai nhầm khi chuyển ngữ từ Anh sang Việt và sai nhầm ngữ nghĩa tiếng Việt.

Đoạn này trong nhật ký của Ham-mờ, mô tả diễn biến nội tâm khá giằng co:

Why does the way she walks--a child, mind you, a mere child!--excite me so abominably? Analyze it. A faint suggestion of turned in toes. A kind of wiggly looseness below the knee prolonged to the end of each footfall. The ghost of a drag. Very infantile, infinitely meretricious (Nabokov).

Đoạn chuyển ngữ của DT:

Tại sao dáng đi của em - một bé gái, xin nhớ đây chỉ là một bé gái thôi! - lại kích thích mình ghê gớm đến thế? Thử phân tích xem. Ngón chân hơi châu vào nhau. Một kiểu uốn éo lơi lả dưới đầu gối kéo dài đến hết mỗi bước chân. Tợ như lê gót. Rất chi là trẻ con, vô cùng đàng điếm (DT)..

Đáng chú ý nhất là câu cuối, đã "rất chi trẻ con" mà lại "vô cùng đàng điếm" (!?). Tớ cũng ...bó tay chấm com luôn...

Ham-mờ cố gắng tự thuyết phục rằng Lolita chỉ là một đứa trẻ (child) như bao đứa trẻ khác, song sự kích động (excite) không thể hiểu được nào đó đã khiến hắn tự cảm thấy mình đáng tởm (abominably). Rồi hắn bình tâm phân tích...Đoạn tiếp sau này nêu rõ chứng cuồng si bàn chân mà Freud đã đề cập. Bàn chân của Lolita có nét quyến rũ không thể cưỡng được mà DT chưa chuyển tải hết được...

Theo tôi nên dịch thế này:

Tại sao dáng đi của em – một đứa trẻ, xin bạn hãy nhớ cho, chỉ là một đứa trẻ ! – lại kích động tôi một cách đáng tởm đến thế? Hãy phân tích xem. Nét khêu gợi thẹn thùng của những ngón chân chau lại. Vẻ luộm thuộm khép nép từ đầu gối theo cùng những bước chân. Đôi chút lề mề. Hết sức ấu trĩ, vô cùng đỏm dáng.

Một đoạn ngắn này cũng chứng tỏ dịch giả đã không mấy chú ý đến tâm lý của Ham-mờ:

"First he would tempt me--and then thwart me, leaving me with a dull pain in the very root of my being" (Nabokov).

Đoạn được cho là của DT:

"Thoạt đầu nó cám dỗ tôi - rồi nó làm tôi thất vọng, bỏ mặc tôi trong một nỗi đau thấm thía tận đáy bản thể" (DT).

Sau đoạn này thì Ham lại nói đến bà Haze đang là vật cản giữa hắn và Lolita...Tâm trạng này như chọc ngoáy vào vết thương của tuổi thơ thiếu mẹ, của một cuộc tình dang dở...

Có thể hiểu như vầy:

Lúc đầu nó cám dỗ tôi - sau đó lại cản trở tôi, bỏ mặc tôi với nỗi đau âm ỉ trong chính gốc rễ tồn tại của mình.

Tôi hỏi GS Gúc về Dostoevsky, bảo rằng nhà văn này không khi nào cười, lúc nào cũng trầm ngâm, cau có, khắc khổ...Ấy thế mà có lúc Ham đã cảm nhận được ...nụ cười, không những thế, mà còn rạng rỡ như bình minh nữa cơ...

Suddenly, gentlemen of the jury, I felt a Dostoevskian grin dawning (through the very grimace that twisted my lips) like a distant and terrible sun (Nabokov)

Nhưng mà DT hình như đã "hạn chế" bớt nụ cười rạng rỡ này của Đôn-tôi-ép-ski:

Phải, thưa quí vị trong bồi thẩm đoàn, đột nhiên, tôi cảm thấy một nụ cười rất Dostoevsky chớm nở (qua chính cái nhếch miệng đang làm dẹo dọ môi tôi) tựa như một mặt trời xa tắp và kinh khủng (DT).

Miệng với môi tuy hai mà một, tuy một mà hai...~X

Qua đoạn này tôi có cảm tưởng Đôn-tôi-ép-ski có nụ cười đặc trưng nào đó, mà nếu ông Đôn hay nhếch miệng cười thì hẳn đó phải là nụ cười của hoàng hôn mới đúng...

Hiểu khác được không nhỉ?

Thưa quí ông bồi thẩm, đột nhiên tôi cảm nhận được một nụ cười hiếm hoi, rạng rỡ bình minh của Đôn-tôi-ép-ski (qua cái bộ mặt nhăn nhó đã kéo xệch môi tôi đến tận tai) như mặt trời xa xa và kinh khủng.

Nét bi hài này là khi Ham nghĩ đến việc sống chung chạ với cả hai mẹ con, Charlotte và Lolita...

A ha, nghĩ lại "nụ cười chớm nở" hay "rạng rỡ bình minh" của cụ Đôn vẫn ...trật lất. Có lẽ "bình minh nhăn nhở" mới đúng.

Thưa quí ông bồi thẩm, đột nhiên tôi cảm nhận được một nụ cười hiếm hoi, bình minh Đôn-tôi-ép-ski nhăn nhở (qua cái bộ mặt cau có đã xoắn bện môi tôi) như mặt trời xa xa và kinh khủng.

====================

Tiếp tục phân tích...

Đoạn này Ham tìm thấy những ghi chép của Lolita, trong đó có danh sách các học sinh cùng lớp. Mấu chốt của đoạn này là từ "bower" rất đa nghĩa, đầy ẩn dụ, nào là "lùm cây" (gợi nhớ cuộc hẹn hò với Annabel dưới gốc cây xâu hổ), nào là "nhà nghỉ" (một ý tưởng hay sau này), nào là "khuê phòng" theo ý thơ ca...

A poem, a poem, forsooth! So strange and sweet was it to discover this "Haze, Dolores" (she!) in its special bower of names, with its bodyguard of roses--a fairy princess between her two maids of honor (Nabokov)

Đoạn dịch được cho của DT:

Một bài thơ, một bài thơ, thật vậy! Thật kì diệu và ngọt ngào biết bao khi phát hiện thấy “Haze, Dolores” (em!) trong cái lùm-cây-họ-và-tên đặc biệt này, với hai bông hồng hộ vệ - một công chúa trong truyện cổ tích với hai nàng phù dâu.

Danh sách như một "bài thơ" thì "bower" ắt phải là "khuê phòng" rồi. "Bông hồng hộ vệ" nghe thế nào ấy, có lẽ các "bông hồng" này thường xuyên ...tập tạ ! Rất dễ hiểu thành vật trang sức.....Đoạn này cho thấy Lolita khá ý thức về mình...

Có thể hiểu như vầy:

Một bài thơ, một bài thơ, thật đấy! Thật đến lạ lùng và ngọt ngào khi phát hiện "Haze, Dolores" (nàng!) trong cái khuê phòng họ tên riêng biệt của nó, cùng những vệ sĩ hoa hồng - một công chúa xinh đẹp giữa hai nàng phù dâu.

Vườn táo sau nhà nàng ắt đã quyện với ánh nắng và đem hương táo hòa vào những áo, quần, giày, tất của nàng...

From a vantage point (bathroom window) saw Dolores taking things off a clothesline in the apple-green light behind the house (Nabokov)

Đoạn dịch của DT:

Từ một điểm quan sát thuận lợi (cửa sổ buồng tắm), nhìn thấy Dolores gỡ quần áo khỏi dây phơi trong ánh sáng xanh biếc sau nhà (DT).

"...ánh sáng xanh biếc..." : có thứ ánh nắng nào màu xanh nước biển không nhỉ ?

Hiểu như vầy đúng không?

Từ một điểm quan sát (cửa sổ buồng tắm), nhìn thấy Dolores gỡ quần áo khỏi dây phơi trong ánh nắng pha màu xanh táo sau nhà...

===========

Đoạn này, Ham-mờ đang ngồi trên bậc cửa chiêm ngưỡng nàng nim-phét, như một thầy phù thủy Ấn độ đang điều khiển rắn, và khi bà Haze xuất hiện thì Ham cũng tưởng bà là một cái cây (như con rắn nằm trên cây tượng trưng cho tội lỗi của con người)

Out of the lawn, bland Mrs. Haze, complete with camera, grew up like a fakir's fake tree (Nabokov).

DT:

Từ bãi cỏ, bà Haze nhạt nhẽo mang theo máy ảnh đột hiện như cái cây giả của một thầy tu fakir...

Chỉ sai có chữ "đột hiện" thôi mà đánh mất tính chất "ham mơ ham mờ"...

Có thể hiểu như vầy không?

Từ bãi cỏ, bà Haze ôn tồn, trọn vẹn với máy ảnh, lững thững nhô lên như một cái cây được thầy phù thủy Ấn độ phù phép...

Đọc được một câu nghe ...lãng xẹt giữa chương 18:

Với Charlotte, tôi nói rằng chuyên mục giao tế nên chứa những sai sót óng ánh (DT).

Nguyên văn đây:

To Charlotte I said that society columns should contain a shimmer of errors (Nabokov)

Đây là câu điển hình dựa vào văn cảnh. Ham-mờ một mặt bịa đặt về thân thế của mình với báo chí địa phương, một mặt trấn an bà Charlotte. DT đã chuyển ngữ câu này quá...chân thật.

Có thể hiểu như vầy:

Với Charlotte thì tôi nói rằng các chuyên mục xã hội chắc là có đôi chút sai sót.

Chương 11, nhật ký Ham-mờ, ngày chủ nhật:

"...showing the thousand eyes wide open in my eyed blood, her slightly raised shoulder blades, and the bloom along the incurvation of her spine, and the swellings of her tense narrow nates clothed in black, and the seaside of her schoolgirl thighs. Silently, the seventh-grader enjoyed her green-red-blue comics. She was the loveliest nymphet green-red-blue Priap himself could think up" (Nabokov).

Đoạn dịch được cho là của DT:

"...phô cho ngàn con mắt mở to trong dòng máu đầy mắt của mình, đôi xương bả vai hơi nhô lên, và nét lượn tuyệt mĩ dọc sống lưng, và đôi mông nhỏ căng tròn bó trong lần vải đen, và bờ-biển-cặp-đùi nữ sinh của em. Em nữ sinh lớp bảy lặng lẽ thưởng thức những minh họa xanh-đồ-tím-vàng. Em là tiểu nữ thần đáng yêu nhất mà bản thân Priap(1) xanh-đỏ-tím- vàng có thể mơ tưởng (DT)..

"Hàng ngàn con mắt" rồi "dòng máu đầy mắt" !? Thường thì ta chỉ ví von một nửa, một vế thôi, vế kia là cảm giác, cảm tưởng...

Chữ "bloom" bỏ sót, rất đáng giá dùng cho trẻ đang lớn, không có chữ "tuyệt mỹ" tương ứng và chữ này chỉ dành cho hoa hậu, người mẫu thôi...

Những từ như "xanh đỏ vàng tím" thì lại chuyển ngữ quá ư ...thật thà, chân thật...

Có thể hiểu như vầy:

...phô cho hàng ngàn con mắt mở to trong cái máu ưa nhìn của mình, hai bả vai hơn nhô cao, và sắc hồng chạy dọc sống lưng uốn lượn, rồi phồng lên đôi mông căng hẹp trong lớp vải đen, cùng cặp đùi nữ sinh mà bãi biển cũng phải ghen tị. Một cách vô tư, cô bé lớp bảy thích thú với tập chuyện tranh lòe loẹt. Nàng là nim-phét đáng yêu nhất mà bản thân Priap bốn mùa có thể nghĩ ra được.

Nguyễn Du có câu mô tả Kiều - Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen - thì hẳn cặp đùi nữ sinh và bãi biển cũng không mấy xa lạ...

Nabokov lại chơi chữ đây:

...her pose naked in a naked light! (Nabokov).

Chuyển ngữ của DT:

...em ngồi mẫu trần truồng trong một ánh sáng trần trụi!...(DT)

Người Việt chưa bao giờ nghe đến "ánh sáng trần trụi" bao giờ. "Naked light" đơn giản chỉ là ngọn lửa, như các biển đề "cấm lửa", "cấm thuốc lá"...

Một điển hình về ví von, ta chỉ ví von một vế thôi, vế kia là cảm nhận...

Có thể hiểu như vầy không?

...tư thế khỏa thân của nàng trong ánh sáng ấm áp của ngọn lửa

Hoặc:

...tư thế khỏa thân của nàng bên ngọn lửa ấm áp.

Chẳng là Ham đã ví Lolita như ngọn lửa của lòng mình là gì...