Tản mạn tiếng Việt và dịch thuật.

Chương 13, đầu trang 2:

…and with the monkeyish nimbleness that was so typical of that American nymphet, she snatched out of my abstract grip the magazine I had opened…(Nabokov)

Đoạn dịch của DT:

…và với sự lanh lẹ như khỉ vốn là đặc trưng của tiểu nữ thần người Mĩ này, em giật phắt lấy số họa báo tôi vừa mở ra bằng một bàn tay trừu tượng (1)…

Bệnh của xã hội:

- Thứ nhất người ta tạo một điều “đúng”.
- Thứ đến, người ta sẽ làm gì với điều được cho là đúng đó.

Ở đây DT đã làm công việc chú giải với cái giả định được cho là đúng, đây là dòng chú thích trong bản Lolita của DT:

“(1). Nguyên bản dùng từ “abstract” (trừu tượng) thay vì lẽ ra phải là “distract” (lơ đãng); hẳn đây là một “viết nhịu” cố tình của tác giả”.

Nabokov có biết cái gọi là “viết nhịu” không nhể (!?). Cụ Tường siêu thế, còn muốn chữa cả tiếng Anh của Nabokov (!?)

Trong khi đó điều cần thiết là phải xem xét điều được cho là đúng có thực sự đúng không. Chẳng có “bàn tay” nào ở đây cả, “grip” nghĩa thô (denotation) là:

- Rãnh, mương.
- Kìm kẹp, nắm, ôm chặt.

Song nếu phía trước là “abstract” (trừu tượng) thì không phải nghĩa thô rồi, có thể là nghĩa khéo (connotation):

- Thu hút, lôi cuốn.
- Am hiểu, am tường.
- Cái phanh hãm.

Người như Ham-mờ ắt không từ chối, thậm chí am tường về những loại “tạp chí” như thế. Tuy nhiên đây không phải thô hay khéo mà là sự kết hợp giữa thô và khéo, nó tạo nên một sự “hụt hẫng, nuối tiếc”, nghĩa là khi Ham nắm tay lại thì trong tay chỉ toàn có…không khí thôi. Chữ “snatch” nghĩa thô là “chộp, giật”, song trong văn cảnh mà Ham đã nẫng tay trên quả táo Lo vừa tung thì để đáp lại, Lo cũng bắt chước (monkeyish) y động tác đó. Có thể hiểu như vầy:

…và với sự bắt chước nhanh nhẩu điệu đàng tiêu biểu của một nim-phét Mỹ, nàng đã nẫng tờ tạp chí tôi vừa mở và Ham đây chỉ kịp nắm lấy không khí thôi…

Cũng chương 13, cuối trang 2:

Next moment, in a sham effort to retrieve it, she was all over me. Caught her by her thin knobby wrist. The magazine escaped to the floor like a flustered fowl. She twisted herself free, recoiled, and lay back in the right-hand corner of the davenport (Nabokov).

Đoạn dịch của DT:

Ngay sau đó, giả vờ giành lại nó, em soài người đè lên tôi. Tôi nắm lấy cổ tay mảnh dẻ của em. Tờ họa báo rơi xuống sàn như một con chim hoảng sợ. Em vùng ra, lùi lại và nằm ngửa ra trên góc bên phải của trường kỉ ...(DT)

Qua đoạn Việt ngữ thì có vẻ Lo có ý...lợi dụng Ham (!). Chữ "sham" đúng là chơi chữ của Nabokov rồi, rất gần với chữ "shame" (xấu hổ), chữ Việt có một từ để chỉ gộp cho cả 2 chữ Anh kia: vùng vằng. "Cổ tay mảnh dẻ" thì hơi lạ, mà ở đây còn bỏ sót từ "knobby" (nắm cửa, tức đốt xương tròn ở cổ tay). "Twisted herself free" mà dịch là "vùng ra" thì cảm tính quá (!). Có thể hiểu như vầy:

Ngay sau đó, trong khi vùng vằng giành lại nó, nàng chồm người qua tôi. Tôi nắm lấy cổ tay gầy của nàng, ngay đốt xương tròn nhô lên. Tờ tạp chí bị buông rơi xuống sàn và nằm soãi ra như một con gà say. Nàng không xoay tay ra mà bật lên, rồi ngã lưng vào góc phải trường kỷ...

Đoạn này cho thấy bàn tay lông lá của Ham thô bạo đến mức nào...Lúc này thì Lo cũng đã thấm mệt rồi...

Ở đây các tính từ kép (như "thin knobby") và từ "con gà say" (flustered fowl), để người Việt dễ hình dung, tôi buộc phải chia thành 2 câu, hoặc mô tả thêm...

Cũng tiếp theo đoạn chương 13 trên:

Tâm trí của Ham quả như một cuốn phim quay ở tốc độ cao, không bỏ sót chi tiết nào.

Then, with perfect simplicity, the impudent child extended her legs across my lap (Nabokov)

DT:

Rồi, điềm nhiên như không, cô bé trơ trẽn duỗi dài cả hai chân trên đầu gối tôi (DT)

Đoạn này biến Lo thành một cô gái sành điệu trên 20 tuổi. "Điềm nhiên" mang tính cách già dặn, lạnh lùng, "trơ trẽn" có thể đúng, song rõ là Ham không...từ chối sự trơ trẽn này, còn cố giấu niềm rạo rực đang dâng trào. "Simplicity" còn có nghĩa nữa là "ngốc nghếch"...Có thể là chỉ sai một ly, nhưng đi xa đến... chục tuổi...Có thể hiểu như vầy không?

Rồi, với sự hồn nhiên hoàn hảo, đứa trẻ dạn dĩ duỗi cả hai chân ngang lòng Ham.

Đến đây thì đúng là Lo đang chất rơm lên trên một lò than hồng mà không hay biết gì...
=========

...keeping a maniac's inner eye on my distant golden goal...(Nabokov)

DT: ...không ngừng dõi con-mắt-nội-tâm-thằng-khùng về phía mục tiêu vàng xa vời của mình

Chữ "inner" còn có một nghĩa khéo là "vòng sát điểm đen" của bia tập bắn. Ẩn dụ này cho thấy "con mắt" ấy đang âm thầm mơn trớn cặp chân của Lo..."Distant"có nghĩa thô là "xa", nghĩa khéo là "không thân, lạnh nhạt, dè dặt"... Có thể hiểu như vầy:

...luôn hướng con mắt nội tâm của gã rồ về phía mục tiêu vàng hờ hững của mình...

Tình huống này gợi đến câu thơ Hồ Xuân Hương:

Quân tử dùng dằng đi chẳng dứt
Đi thì cũng dở, ở không xong.

Ham-mờ quả đang sắm vai quân tử, cố che đậy một con người rồ, một gã Rồ Rạo Rực...

Lại bắt gặp từ "plain", trong "plain unwholesome food" (DT dịch là "thức ăn nhạt nhẽo, vô bổ"), khi Ham rước Lo khỏi trại. Từ "plain" này ta đã gặp ở chương 1 "she was Lo, plain Lo, in the morning" (ở đây DT dịch là "ngắn gọn"). Trong số nghĩa khéo của "plain", có "plain paper" là giấy trơn, chưa kẻ dòng", hẳn "plain" đối nghĩa với "dotted line" (dòng kẻ chấm). Vấn đề là dịch sao nhất quán. Thức ăn ở trại hay thức ăn tập thể nói chung đều thường, giản dị, thanh bạch, như thế "plain Lo" cũng có nghĩa là "Lo giản dị, Lo đơn sơ".

Nàng là Lo, Lo đơn sơ...

Ta hãy xem lại lời khai ban đầu của Ham mà mới đọc qua bản Việt ngữ tôi cứ ngỡ đó là lá thư tình:

She was Lo, plain Lo, in the morning, standing four feet ten in one sock. She was Lola in slacks. She was Dolly at school. She was Dolores on the dotted line. But in my arms she was always Lolita (Nabokov).

DT:

Buổi sáng, em là Lo, ngắn gọn là Lo thôi, đứng thẳng cao một mét bốn mươi sáu, chân đi độc một chiếc tất. Mặc quần thụng trong nhà, em là Lola. Ở trường học, em là Dolly. Trên dòng kẻ bằng những dấu chấm, em là Dolores. Nhưng trong vòng tay tôi, bao giờ em cũng là Lolita..

Như ta đã biết, việc đảo cấu trúc câu có tác dụng nhấn mạnh. Các câu đầu trong đoạn văn trên của Nabokov đều rất bình thường. Có đến bốn "she was" như thế, riêng câu thứ năm thì có sự đảo, "in my arms" được đưa lên trước. Song tôi nghĩ đây chỉ là sự nhấn mạnh về mặt hình thức, vì đây là lời cung, hơn là lời tán...Ngược lại thì DT lại đảo toàn bộ 5 câu trên, khiến nó trở thành lời tán, của một kẻ si tình đeo đẳng một cô gái mọi nơi chốn mà nàng lui tới (!). Vì thế tôi nghĩ câu trên có nhịp điệu nhỏ nhẹ, lan man tuy có chút nhấn giọng ở câu cuối, chút nhấn giọng này có vẻ làm tác giả của nó tỉnh hơn đôi chút. Khi đọc vài chương ta sẽ thấy tâm lý của Ham, có chút tật hay lặp như một đứa trẻ. Chữ "sock" cũng có nhiều nghĩa, trong đó có nghĩa "hài kịch". Có thể hiểu như vầy:

Nàng là Lo, Lo đơn sơ, vào buổi sáng, đứng thẳng cao một mét bốn sáu, chân chỉ còn một chiếc tất. Nàng là Lola trong chiếc quần thụng. Nàng là Dolly ở trường học. Nàng là Dolores trên danh nghĩa. Nhưng trong vòng tay tôi, nàng luôn là Lolita.

"Đơn sơ" có chút đối lập với "danh nghĩa" là hình thức. Chữ "quần thụng" của DT khá chính xác (looser trouser)...Trong toàn bộ đoạn văn, ta có cảm tưởng cứ sau một câu lặp "she was" thì Ham lại "hoàn trả" cho Lo một món đồ: một chiếc tất, một chiếc quần, một chiếc (áo) khi đến trường, một cái tên khai sinh...Song ở câu cuối gã lại muốn gộp tất thảy làm một, một Lolita. Dường như gã muốn bỏ hết những cái tên sau cái tên Lo ban đầu đó: Lola, Dolly, Dolores, chỉ lấy cái tên Lolita, như một "Lo trong trắng, Lo linh hồn của ta" vậy...

Mai là chủ nhật nên hôm nay tản mạn hơi lan man...

Nabokov có một đoạn rất hay, thường thì người VN hay ca ngợi sự thảnh thơi, thanh đạm bên mái đình chùa, ở đây lại là một Ham rong ruổi, với chút tàn dư âm ỉ...

...the sun of my infancy had set: surely, you all know those redolent remnants of day suspended, with the midges, about some hedge in bloom or suddenly entered and traversed by the rambler, at the bottom of a hill, in the summer dusk; a furry warmth, golden midges (Nabokov)

DT:

...mặt trời của tuổi ấu thơ tôi đã lặn: chắc chắn, tất cả quí vị đều biết những dư tàn lãng đãng của ngày lơ lửng cùng đám muỗi mắt bên trên hàng giậu nở hoa, hoặc bất chợt bị đột nhập và xuyên qua bởi kẻ lãng du dưới chân một quả đồi, trong nhập nhoạng chiều hè; hơi ấm của khăn choàng lông thú, đám muỗi mắt vàng rực.

Khó ở đây là chữ "midge", tự điển gọi là "ruồi nhuế, muỗi vằn", cụ Tường gọi là "muỗi mắt". Có thể "midge" vừa là ruồi vừa là muỗi, nghĩa là chúng thích cả hoa lẫn máu động vật (với con cái). Những hàng dậu là nơi trú ngụ của chúng khi chiều về. Midge cũng có nhiều loại...Chữ "muỗi mắt" có thể hay về văn, song, sai lệch về nghĩa...Tôi thì thích dùng chữ "ong muỗi" hơn...Chữ "redolent" diễn tả một cái gì đó "mãnh liệt, sực nức"...Có thể hiểu như vầy không?

...mặt trời tuổi thơ của tôi đã lặn: chắc chắn quí vị đều biết những tàn dư âm ỉ của ngày lơ lửng, cùng đám ong muỗi quanh một hàng dậu nở hoa, rồi bất chợt xuất hiện kẻ lãng du đi xuyên qua, dưới chân một ngọn đồi, trong chạng vạng chiều hè, hơi ấm áo choàng lông, những con ong muỗi vàng rực.

Mặt trời ví như bếp lửa, khi nó tắt thì những tàn dư dưới đáy bếp (những muội than) vẫn còn cháy âm ỉ. Kẻ lãng du cũng có thể là một con thú, hơi ấm của lông thú ấy hấp dẫn đám ong muỗi hơn là hàng dậu kia...

Đoạn nói về bà bác (aunt) bên mẹ của Ham cũng hơi lạ.

I was extremely fond of her, despite the rigi***y--the fatal rigi***y--of some of her rules. Perhaps she wanted to make of me, in the fullness of time, a better widower than my father (Nabokov)..

DT:

Tôi cực kì yêu mến bác bất chấp một số nguyên tắc của bác tỏ ra cứng nhắc, một sự cứng nhắc tai hại. Có lẽ bác muốn rèn cho tôi, tới kì viên mãn, trở thành một ông góa tốt hơn cha tôi. .

Bà bác Sybil này có vẻ đồng bóng, làm gia sư và quản gia cho gia đình Ham. Với địa vị này thì ắt không ai muốn làm phật ý gia chủ rồi, trái lại còn chiếm được lòng tin yêu thì hẳn phải có gì đó đặc biệt lắm...Chữ "yêu mến" của cụ Tường chưa đủ nghĩa lắm, một người có địa vị cao cũng có thể yêu mến những kẻ có địa vị thấp hơn, song giữa Sybil và Ham lại khác. "Tới kỳ viêm mãn" lại càng sai nữa...Có thể hiểu như vầy không?

Tôi hết sức tin yêu bác, bất chấp một số phép tắc nghiêm khắc - sự nghiêm khắc mang tính số mệnh - của bác ấy. Có lẽ bác muốn uốn nắn tôi, khi còn tre non, thành một ông góa tốt hơn cha tôi.

Ham tin ở số mệnh của mình (fatal) một phần cũng từ bà bác đồng bóng này...Tục ngữ VN có câu:

Dạy con từ thuở còn thơ
Dạy vợ từ thuở ban sơ mới về.

Cứ muốn tìm lỗi thì tôi lại thấy lỗi dịch trong Lolita...Đây không hẳn là "bói ra ma quét nhà ra rác" ...

Chương 5:

It is a question of focal adjustment, of a certain distance that the inner eye thrills to surmount (Nabokov).

DT:

Đây là vấn đề chỉnh tiêu cự, vấn đề một khoảng cách nào đó mà con mắt nội tâm rạo rực muốn vượt qua.

"Muốn vượt qua" là thế nào ? Đã gọi là mắt thì phải nhìn chứ làm sao "vượt qua" (!), "rạo rực" cũng không dành cho cái sự muốn nhìn...Có thể hiểu như vầy:

Đây là vấn đề về chỉnh tiêu cự, về một khoảng cách nhất định mà con mắt nội tâm háo hức muốn phủ trùm lên....

Chương 27:

"How's Mother?" she asked dutifully (Nabokov)

DT:

“Ma-măng thế nào?” em hỏi cho phải phép..

Lolita luôn gọi bà Charlotte là "Mother" (luôn viết hoa) như:

"Don't tell Mother but I've eaten all your bacon."
Pardonnez, Mother. I was not aiming at you.

Song, cụ Tường lại luôn dịch sang tiếng Việt là "ma-măng"(lại không viết hoa nữa chứ). Tai hại đến mức "cho phải phép" thì hẳn Ham phải gọi cụ Tường bằng...cụ cũng cho phải...phép của ...người Việt (!). Ta nên nhớ rằng Lo là đứa trẻ khá bướng song cũng biết chút trách nhiệm, biết thương Mẹ, ít nhất là qua chữ "dutifully" (nghiêm túc, đầy ý thức trách nhiệm, kính trọng).

"Mẹ sao rồi ?". Nàng hỏi nghiêm túc..

Cũng chương 27:

Đoạn này Ham mua cho Lo một ít đồ, Lo háo hức ướm thử, Ham nhìn Lo và buông lời nhận xét sau:

...for all the world, like the cheapest of cheap cuties...(Nabokov).

DT:

...nói thật tình, như đứa rẻ tiền nhất trong những gái đĩ rẻ tiền....

Như lời mào đầu cuốn sách, là không có những từ ngữ tục tĩu trong cuốn sách này, ngay cả Ham cũng chỉ dùng từ "gái làm tiền" trong các cuộc vui qua đường...Ấy thế mà...

...hệt như cô nàng rẻ tiền nhất trong những cô nàng rẻ tiền...

Để Box tiếng Việt này đỡ tẻ nhạt, tớ sẽ tìm những đề tài, những vấn đề, cớ này cớ nọ để post bài vậy [] Bây giờ thì cứ tìm lỗi trong Lolita vậy...

Đây có phải là lỗi không nhỉ?

Đầu chương 4:

...only the first evidence of an inherent singularity? (Nabokov)

...chỉ là bằng chứng đầu tiên của một dị tật cố hữu? (DT).

"Dị tật" dịch ngược sang tiếng Anh là "malformation", đó là những biến dạng vật lý của một số cơ quan. Vấn đề của Ham thì lại thuộc về tâm lý hơn...Có thể hiểu như vầy không?

...chỉ là bằng chứng đầu tiên về một tính cách kỳ quặc vốn có ?

Đây có phải lỗi dịch không nhỉ?

... upon the bench to dip her slim bare arms into me and
righten the strap of her roller skate ...on her radiant limb next to my chameleonic cheek...(Nabokov)

...lên chiếc ghế băng... thọc hai cánh taỵ trần vào tôi và thắt lại dây bàn trượt có bánh xe ...trên bắp chân ngời ngời kề sát má tôi liên tục đổi màu...(DT).

Đoạn này nói về một cô bé đến bên chiếc ghế dài Ham đăng ngồi đọc sách, đặt một chân lên ghế và cột lại dây giày patanh, Ham có cảm tưởng cô bé thọc hai tay vào mình...Đoạn này DT dịch chưa chính xác và còn thiếu sót...Có thể hiểu như vầy không?

...lên chiếc ghế dài...thọc đôi cánh tay thon trần vào tôi và thắt lại dây giày patanh...trên cánh tay ngời ngời kề sát cái má tắc kè của tôi....

...đoạn nhỏ này nữa:

Another time a red-haired school girl hung over me in the metro, and a revelation of axillary russet I obtained remained in my blood for weeks (Nabokov).

Một lần khác, một nữ sinh tóc đỏ chống tay bên trên tôi trong métro* (xe điện ngầm), và cái vết nâu đỏ dịu tôi phát hiện thấy ở nách em, hàng mấy tuần liền, vẫn còn lại trong mạch máu tôi (DT).

Xe điện ngầm thì cứ thế mà gọi, lại còn "métro, mê trố" rồi mở, đóng ngoặc nữa...Rất chi là rườm rà...

Ở VN chưa có tàu điện ngầm nhưng theo văn cảnh cũng có thể đoán cái cô nữ sinh tóc hung kia đi đứng như thế nào so với chú Ham đang ngồi mà chẳng biết dùng để mắt làm gì...Khó nhất có lẽ là từ "russet", là gì đó mà lại lưu lại trong máu Ham đến mấy tuần liền ? Hẳn là không phải là "cái vết nâu đỏ" vớ vẩn nào đó rồi...Có thể hiểu như vầy không?

Một lần khác một nữ sinh tóc hung treo người qua tôi trong tàu điện ngầm, và nét khải huyền của quả nâu đỏ vùng nách mà tôi hứng được vẫn lưu lại trong máu tôi hàng tuần liền.