Tây bắc group: Nhật ký những chuyến đi - Mục lục trang 1: Thư viện bản đồ trang 44

Tạm biệt với Khau vai, Mèo vạc, chúng tôi vượt đèo Mã pì lèng qua Đồng văn. Con đường vẫn vậy, vẫn vách núi cao chót vót bên bờ sông Nho quế. Cảnh vẫn hùng vĩ, nhưng được biết thêm một điều, để làm con đường này, những người công nhân, người lính đã phải treo mình cheo leo trên vách đá núi dựng đứng mà đẽo đi từng hòn đá, chắc cũng không ít người đã phải cống hiến dòng máu của mình cho những mét đường nhựa phẳng lì mà chúng tôi đang bon bon đây. Xin một lần nữa tưởng nhớ tới sự hi sinh thầm lặng của họ.
Dự định chạy một mạch từ Mèo vạc về suối nước nóng Thanh Hà cách Hà giang 30 Km của chúng tôi bị phá sản bất ngờ, khi đang xuống đèo, chỉ còn cách HG chừng hai chục cây số, một hòn đá thình lình chui xuống gầm xe, cào rách bình xăng, báo hại chúng tôi mất gần 4 giờ đồng hồ để xử lý. ( Kinh nghiệm: 1. dùng xà phòng trét kín vết thủng 2. Lau sạch và dùng giấy ráp đánh xung quanh 3. Chờ xăng khô hết 4. Trộn cát khô , sạch , mịn với keo 502 và bịt vào chỗ thủng , đảm bảo cứng như bê tông )
Chủ nhật, 23/5/2004.
Buổi sáng bắt đầu bằng một tin tức đáng buồn. Cách Hà giang 15 Km, cầu Mà, sau trận mưa mịt mùng tối hôm qua, đã bị cuốn trôi. Hà giang bị cắt đứt với Hà nội! Thật là họa vô đơn chí, con đường mấy trăm cây lầy lầy lội lội chưa kịp nghĩ đến, đã phải lo chuyện cây cầu gẫy. Trên con đường đang dang dở này, cầu gãy là chuyện thường ngày ở huyện. Nghe nói hôm qua cũng bị tắc mất 2 chỗ do lũ cuốn, nhưng nay đã thông.
Lượn vòng quanh sở giao thông, ban quản lý đường bộ, vân vân và vân vân, tình hình có vẻ nan giải và phức tạp. 3 giờ chiều, may ra có được cầu tạm, hoặc là đường tránh. Thôi tranh thủ đi cửa khẩu Thanh thủy chơi vậy.
Cách Hà nội hơn 300 km, Thanh thủy cũng là một cửa khẩu lớn. Đôi lúc những tuyến đường hàng lậu bỏ qua Lạng Sơn, Móng Cái hay Hà khẩu mà chạy qua Thanh thủy, có lẽ cũng do việc quản lý xuất nhập khẩu không quá chặt chẽ! Có một điều thú vị, tại cửa khẩu Thanh thủy này, có thể đi xe ô tô qua đến tận châu Văn sơn, tỉnh Vân nam, cách biên giới 150 km, nghe nói thủ tục cũng đơn giản. Duy có đường từ Hà giang lên cửa khẩu , chỉ có 20 km, nhưng nhiều đoạn lầy lội, còn khó hơn cả đường về Hà nội. Ngay trước trạm hải quan cửa khẩu, nước ngập lút, xe không qua nổi, ấy là bấy giờ, chúng tôi đã nhờ được chiếc xe Pajero của ban tuyên giáo tỉnh ủy rồi mới lên được đến đây, chứ Espero thì chịu chết. Chiếc Pajero từ từ ngập dần, bác tài nhiệt tình vẫn cố gắng để vượt qua, nước lên sát sàn rồi, lùi thôi. Mới biết chỗ sâu nhất đến cổ và chỉ có thể vượt bằng bè, bằng mảng. 5 000 đ một người. Nước trên núi đang cuồn cuộn đổ về, mực nước chỉ trong nháy mắt đã dâng cao thêm cả gang. Lại một lẫn lỗi hẹn với Thanh thủy.
Đi đã không được, về còn thê thảm hơn. Chính thức là xong được cầu phải mất chừng 3-4 ngày. Cả đoàn đến chục cái xe ô tô về Hà nội thở dài đánh thượt.
Đúng là cái khó ló cái khôn. Chúng tôi quyết gửi xe ô tô lại, vượt sông bằng đò, sang bên kia rồi tính cách . Trời đã xâm xẩm tối
Bên kia sông là gần đến huyện lỵ Vị Xuyên rồi. Xe các loại đang ùn tắc tại đây. May mắn thuê được một cái xe chạy về Hà nội với giá rẻ, xe chạy suốt đêm, vòng vèo qua ngả Sơn dương, tránh đường xấu. Chín trăm bạc, vậy mà hôm trước thuê ba cái xe min rách nát, hỏng ngang hỏng dọc mất hơn sáu trăm, thật là lòng đau như cắt. Nằm chập chờn trên xe, cứ mỗi lúc bừng tỉnh dậy là lại thấy hai rãnh bùn sâu hoăm hoắm ngay trước mũi xe. Chiếc xe gầm gào bươn qua những khe nhớp nháp bùn đất, vặn vẹo lắc mình trên những dốc trơn mướt.
Hà nội không còn bao xa nữa. Nhưng đây mới chỉ là tập một của câu chuyện. Tập hai, đi lấy xe về, đang chuẩn bị khởi quay.

Công nhận pác Tabalo có những chuyến đi hết sức lí tưởng. Tôi ước gì có thời gian tiền bạc để tour như thế, Hôm nào pác xách balô tour vào Nam đi, baka muốn diện kiến pác học hỏi kinh nghiệm .
Chúc pác nhìu tour zui zẻ!

Công nhận pác Tabalo có những chuyến đi hết sức lí tưởng. Tôi ước gì có thời gian tiền bạc để tour như thế, Hôm nào pác xách balô tour vào Nam đi, baka muốn diện kiến pác học hỏi kinh nghiệm .
Chúc pác nhìu tour zui zẻ!

Thứ 7, ngày 21/5/2004
Gần một tuần thấp thỏm đợi chờ những cơn mưa dai dẳng, may sao đến thứ 6 trời hửng nắng, cầu cũng đã thông, chúng tôi yên lòng ra bến xe Gia lâm, bắt xe khách đi Hà giang.
Chuyến xe khởi hành chừng 2 giờ sáng. Hành khách chủ yếu là dân buôn chuyến Hà giang và vài vị hưu trí đi thăm bạn bè. Có lẽ trên xe hàng nhiều hơn là khách. Hàng tạp phẩm và hàng khô. Hầu hết nhu yếu phẩm, thậm chí cả rau quả lợn gà, thực phẩm cung cấp cho thị xã Hà giang đều phải đem lên từ dưới xuôi. Cứ mỗi lúc đứt đường về Hà nội là giá cả sinh hoạt ở Hà giang tăng vọt lên ngay. Thành ra mấy quán ăn ở thị xã này còn nhạy cảm về chuyện đường xá hơn cả khách đi lại.
Đường hôm nay cũng nắng ráo rồi, thay vì sụt sùi lầy lội, hửng lên là bắt đầu những cơn gió bụi mù bụi mịt. Bột đất đỏ bay khắp trời, cuộn theo từng vết bánh xe tải lớn, che kín những gương mặt đồng hành xe máy sùm sụp những mũ cùng khăn. Mưa khổ kiểu mưa, nắng khổ kiểu nắng, mà không hiểu tại sao, những đơn vị thi công con đường này không làm theo kiểu cuốn chiếu, dứt điểm hẳn một đoạn, hoặc là, làm song song hẳn một bên lề đường cho xong, rồi tiếp bên kia. Thế này thì, hàng trăm cây số, cào nát mặt đường, chỉ khổ dân Hà giang thôi?
?Trên chặng về, chúng tôi quyết định chia tay với con đường khổ ải này, từ Hà giang xuôi chừng sáu chục cây số, đến Bắc Quang là có đường rẽ phải, lối đi Lục Yên, Yên bái. Từ đây sẽ về Hà nội qua đường Thác bà, Phú thọ.
Chỉ rời Bắc quang chừng 2 cây số, phong cảnh dường như trái ngược hẳn với con đường quốc lộ số 3 đi Hà giang. Đường nhỏ nhưng tốt, vòng quanh những dãy núi thoai thoải. Hai bên đường là những cánh rừng xanh tốt, tuy chỉ là rừng trồng lại nhưng đem lại đầy ắp những cảm giác mát mẻ của thiên nhiên. Thấp thoáng đây đó là những bản làng yên bình của dân tộc Tày , Nùng. Cọ xanh mướt chen lẫn ruộng lúa vàng rực, đang trổ bông cao vút. Con đường nhiều lúc chìm hẳn dưới biển lúa mênh mang. Những bóng xe bóng người giờ đây chỉ như bập bềnh, bơi từ từ trên sóng lúa vàng. Có những lúc con đường lại tạm chia tay với biển lúa hiền hòa, rúc vào một đám rừng cọ rậm rịt, hay xuyên qua một xóm nhỏ xinh xắn, nhà sàn nép bóng cọ, trẻ con tung tăng vui đùa, người lớn lặng lẽ đan lát. Dòng suối trong vắt, lặng lẽ, róc rách đồng hành bên con đường ầm ào và sôi động những chuyến xe dọc ngang.
Cảnh đẹp thanh bình trôi bồng bềnh qua khung cửa kính của chiếc xe. Nó cũng như hài lòng hơn với chặng hành trình này. Espero rì rì, nhẹ nhàng hòa mình vào khung cảnh thơ mộng của thiên nhiên, khác với lúc nó phải vặn vẹo, nhăn nhó, hùng hục vượt qua những đám bùn đất chết tiệt kia. Thế rồi, khói lam chiều bắt đầu lảng vảng đến tự khi nào. Nắng không còn rực rỡ nữa mà chuyển màu óng ả, trải dài trên cánh đồng. Những bóng núi, bóng mây, bóng cây, bóng người cũng dài dần , dài dần ra theo ánh mặt trời thấp xuống. Hoàng hôn đã đến. Không gian như ngọt hơn, quánh lại, đem theo cái hương đất nồng nồng, hương lúa ngạt ngào, hương rừng lành lạnh?

Thứ 7, ngày 21/5/2004
Gần một tuần thấp thỏm đợi chờ những cơn mưa dai dẳng, may sao đến thứ 6 trời hửng nắng, cầu cũng đã thông, chúng tôi yên lòng ra bến xe Gia lâm, bắt xe khách đi Hà giang.
Chuyến xe khởi hành chừng 2 giờ sáng. Hành khách chủ yếu là dân buôn chuyến Hà giang và vài vị hưu trí đi thăm bạn bè. Có lẽ trên xe hàng nhiều hơn là khách. Hàng tạp phẩm và hàng khô. Hầu hết nhu yếu phẩm, thậm chí cả rau quả lợn gà, thực phẩm cung cấp cho thị xã Hà giang đều phải đem lên từ dưới xuôi. Cứ mỗi lúc đứt đường về Hà nội là giá cả sinh hoạt ở Hà giang tăng vọt lên ngay. Thành ra mấy quán ăn ở thị xã này còn nhạy cảm về chuyện đường xá hơn cả khách đi lại.
Đường hôm nay cũng nắng ráo rồi, thay vì sụt sùi lầy lội, hửng lên là bắt đầu những cơn gió bụi mù bụi mịt. Bột đất đỏ bay khắp trời, cuộn theo từng vết bánh xe tải lớn, che kín những gương mặt đồng hành xe máy sùm sụp những mũ cùng khăn. Mưa khổ kiểu mưa, nắng khổ kiểu nắng, mà không hiểu tại sao, những đơn vị thi công con đường này không làm theo kiểu cuốn chiếu, dứt điểm hẳn một đoạn, hoặc là, làm song song hẳn một bên lề đường cho xong, rồi tiếp bên kia. Thế này thì, hàng trăm cây số, cào nát mặt đường, chỉ khổ dân Hà giang thôi?
?Trên chặng về, chúng tôi quyết định chia tay với con đường khổ ải này, từ Hà giang xuôi chừng sáu chục cây số, đến Bắc Quang là có đường rẽ phải, lối đi Lục Yên, Yên bái. Từ đây sẽ về Hà nội qua đường Thác bà, Phú thọ.
Chỉ rời Bắc quang chừng 2 cây số, phong cảnh dường như trái ngược hẳn với con đường quốc lộ số 3 đi Hà giang. Đường nhỏ nhưng tốt, vòng quanh những dãy núi thoai thoải. Hai bên đường là những cánh rừng xanh tốt, tuy chỉ là rừng trồng lại nhưng đem lại đầy ắp những cảm giác mát mẻ của thiên nhiên. Thấp thoáng đây đó là những bản làng yên bình của dân tộc Tày , Nùng. Cọ xanh mướt chen lẫn ruộng lúa vàng rực, đang trổ bông cao vút. Con đường nhiều lúc chìm hẳn dưới biển lúa mênh mang. Những bóng xe bóng người giờ đây chỉ như bập bềnh, bơi từ từ trên sóng lúa vàng. Có những lúc con đường lại tạm chia tay với biển lúa hiền hòa, rúc vào một đám rừng cọ rậm rịt, hay xuyên qua một xóm nhỏ xinh xắn, nhà sàn nép bóng cọ, trẻ con tung tăng vui đùa, người lớn lặng lẽ đan lát. Dòng suối trong vắt, lặng lẽ, róc rách đồng hành bên con đường ầm ào và sôi động những chuyến xe dọc ngang.
Cảnh đẹp thanh bình trôi bồng bềnh qua khung cửa kính của chiếc xe. Nó cũng như hài lòng hơn với chặng hành trình này. Espero rì rì, nhẹ nhàng hòa mình vào khung cảnh thơ mộng của thiên nhiên, khác với lúc nó phải vặn vẹo, nhăn nhó, hùng hục vượt qua những đám bùn đất chết tiệt kia. Thế rồi, khói lam chiều bắt đầu lảng vảng đến tự khi nào. Nắng không còn rực rỡ nữa mà chuyển màu óng ả, trải dài trên cánh đồng. Những bóng núi, bóng mây, bóng cây, bóng người cũng dài dần , dài dần ra theo ánh mặt trời thấp xuống. Hoàng hôn đã đến. Không gian như ngọt hơn, quánh lại, đem theo cái hương đất nồng nồng, hương lúa ngạt ngào, hương rừng lành lạnh?

õ?Ư Thỏằc trên còn 'ặỏằng khĂm phĂ xỏằâ Nghỏằ? chúng tôi 'Ê có dỏằi 'ặỏằÊc xÂy dỏằng sau khi có phong trào 'Ă quẵ. ĐĂ 'Ê biỏn cĂi xóm huyỏằ?n nho nhỏằ, hiỏằn lành, quê mạa cỏằĐa nfm nào thành mỏằTt thỏằi 'ỏn. Còn bỏằ' thơ vỏôn ỏằY 'Âu 'ó trên cĂi triỏằn núi xa xa kia, thĂng mỏằ>i vỏằ 'ặỏằÊc mỏằTt lỏĐn, 'ỏằf tiỏp tỏằƠc công cuỏằTc khai mỏằ cỏằĐa mơnh.
ChỏằĐ nhỏưt 22/5/2004
LỏằƠc Yên có mỏằTt cĂi chỏằÊ, có thỏằf nói là 'ỏằTc nhỏƠt vô nhỏằm trên mỏằTt khoỏÊnh 'ỏƠt rỏằTng chỏằông 2 sào bỏc bỏằT, nỏm ngay trặỏằ>c mỏãt cỏằưa hàng mỏưu dỏằc vào trong nó, cỏÊm giĂc chỏng khĂc mỏƠy vỏằ>i hỏằ"i còn bâ tư 'ặỏằÊc 'ỏn chặĂi phỏằ' huyỏằ?n. Cỏằưa hàng bĂn 'ỏằĐ thỏằâ tỏằô cĂi kim sỏằÊi chỏằ? cho 'ỏn dỏĐu hỏằa 'ỏằng trong thạng phuy. Mỏằi thỏằâ hàng 'ỏằu tỏ** tỏ**, re rỏằ, hỏằÊp vỏằ>i túi tiỏằn cỏằĐa bà con miỏằn núi. Cô bĂn hàng có vỏằ mỏãt phúc hỏưu, mỏãc Ăo phin hoa, ( không biỏt có quỏĐn lỏằƠa 'en không ), lặĂ 'Êng nhơn khĂch.
ChỏằÊ 'Ă quẵ hỏằp hỏng ngày nhặng chỏằĐ nhỏưt là ngày 'ông vui nhỏƠt. Có 'ỏn hàng chỏằƠc sỏĂp nho nhỏằ, bày ra bỏng cĂi mỏãt bàn con, trên rỏÊi 'ỏĐy cĂc loỏĂi 'Ă quẵ. Tuy chỏằĐ yỏu ỏằY 'Ây chỏằ? bĂn loỏĂi 'Ă non tuỏằ.i nhặng màu sỏc rỏƠt phong phú. Rubi màu 'ỏằ ngỏằc, Saphia màu xanh, rỏằ"i 'ỏằĐ cĂc loỏĂi gam màu khĂc nhau tỏằô lỏằƠc 'ỏn lam, cam 'ỏn vàng, chàm 'ỏn tưm. Thỏưt ra gỏằi 'Ây là 'Ă quẵ thơ hặĂi ngoa, nỏu mà gỏằi là 'Ă hiỏm thơ chỏc 'úng hặĂn. ĐĂ này là 'Ă loỏĂi bât trong quĂ trơnh khai thĂc, thỏằi 'Ă quẵ còn nhiỏằu thơ loỏĂi này vỏằât 'i chỏÊ ai thăm lỏƠy, nhặng giỏằ thơ 'ặỏằÊc sỏằư dỏằƠng vào mỏằTt công viỏằ?c khĂc là làm tranh 'Ă. CỏÊ chỏằÊ chỏằ? có vài viên 'Ă 'Ăng 'ỏn tiỏằn trfm ngàn, phỏĐn còn lỏĂi là bĂn theo mỏằ>. Có mỏằ> chỏằông vài chỏằƠc viên nhỏằ bỏng cĂi 'ỏĐu 'âa câng có giĂ dfm bỏÊy trfm. LoỏĂi này có thỏằf dạng làm mỏãt 'Ă cho 'ỏằ" trang sỏằâc rỏằ tiỏằn, hay là mua vỏằ tỏãng nhau cho nhỏằng 'ôi hỏằc sinh mỏằ>i lỏằ>n trặỏằng huyỏằ?n. LỏĂi có mỏằ> hàng trfm hàng nghơn viên mỏt cua, gói trong mỏằTt bỏằc nilon lỏằ>n. LoỏĂi này thơ chỏằ? có thỏằf lỏằa ra 'ỏằf làm tranh thôi. Lỏằa mỏằTt viên 'Ă nho nhỏằ, hỏằ"ng hỏằ"ng, LặặĂng, mỏằTt tay buôn vỏãt trông xỏằ"m xoàm và gÂn guỏằ'c tỏằa nhặ tỏÊng 'Ă rỏằông hặĂn là nhỏằng viên 'Ă xanh 'Ă 'ỏằ xinh xinh mà y bày trên sỏĂp, cỏằ' nài chúng tôi mua vỏằ>i cĂi giĂ chỏằông hai trfm. Soi viên 'Ă bỏng chiỏc 'ăn ba pin 'Ê chỏ lỏĂi, chỏằ? cho mỏằTt tia sĂng quỏc và mỏÊnh nhặ lặỏằĂi lam, 'ỏằĐ 'ỏằf nhơn 'ặỏằÊc bóng viên 'Ă, LặặĂng châp miỏằ?ng tiỏc rỏằ õ?o Câng viên 'Ă nhặ này, nỏu trong trong mỏằTt chút là có bỏĂc triỏằ?u, còn nỏu trong vỏt thơ tỏằ>i tiỏằn tỏằ? chỏằâ chỏÊ chặĂi õ?o. PhỏÊi rỏằ"i, nỏu hặĂi trong trong thơ chỏc chỏÊ 'ỏn tay hỏn 'ỏằf mà kiỏm chút lÊi còm, còn nỏu trong vỏt thơ màu viên 'Ă câng ỏt hỏn câng có cỏÊ màu cỏằĐa mĂu.

õ?Ư Thỏằc trên còn 'ặỏằng khĂm phĂ xỏằâ Nghỏằ? chúng tôi 'Ê có dỏằi 'ặỏằÊc xÂy dỏằng sau khi có phong trào 'Ă quẵ. ĐĂ 'Ê biỏn cĂi xóm huyỏằ?n nho nhỏằ, hiỏằn lành, quê mạa cỏằĐa nfm nào thành mỏằTt thỏằi 'ỏn. Còn bỏằ' thơ vỏôn ỏằY 'Âu 'ó trên cĂi triỏằn núi xa xa kia, thĂng mỏằ>i vỏằ 'ặỏằÊc mỏằTt lỏĐn, 'ỏằf tiỏp tỏằƠc công cuỏằTc khai mỏằ cỏằĐa mơnh.
ChỏằĐ nhỏưt 22/5/2004
LỏằƠc Yên có mỏằTt cĂi chỏằÊ, có thỏằf nói là 'ỏằTc nhỏƠt vô nhỏằm trên mỏằTt khoỏÊnh 'ỏƠt rỏằTng chỏằông 2 sào bỏc bỏằT, nỏm ngay trặỏằ>c mỏãt cỏằưa hàng mỏưu dỏằc vào trong nó, cỏÊm giĂc chỏng khĂc mỏƠy vỏằ>i hỏằ"i còn bâ tư 'ặỏằÊc 'ỏn chặĂi phỏằ' huyỏằ?n. Cỏằưa hàng bĂn 'ỏằĐ thỏằâ tỏằô cĂi kim sỏằÊi chỏằ? cho 'ỏn dỏĐu hỏằa 'ỏằng trong thạng phuy. Mỏằi thỏằâ hàng 'ỏằu tỏ** tỏ**, re rỏằ, hỏằÊp vỏằ>i túi tiỏằn cỏằĐa bà con miỏằn núi. Cô bĂn hàng có vỏằ mỏãt phúc hỏưu, mỏãc Ăo phin hoa, ( không biỏt có quỏĐn lỏằƠa 'en không ), lặĂ 'Êng nhơn khĂch.
ChỏằÊ 'Ă quẵ hỏằp hỏng ngày nhặng chỏằĐ nhỏưt là ngày 'ông vui nhỏƠt. Có 'ỏn hàng chỏằƠc sỏĂp nho nhỏằ, bày ra bỏng cĂi mỏãt bàn con, trên rỏÊi 'ỏĐy cĂc loỏĂi 'Ă quẵ. Tuy chỏằĐ yỏu ỏằY 'Ây chỏằ? bĂn loỏĂi 'Ă non tuỏằ.i nhặng màu sỏc rỏƠt phong phú. Rubi màu 'ỏằ ngỏằc, Saphia màu xanh, rỏằ"i 'ỏằĐ cĂc loỏĂi gam màu khĂc nhau tỏằô lỏằƠc 'ỏn lam, cam 'ỏn vàng, chàm 'ỏn tưm. Thỏưt ra gỏằi 'Ây là 'Ă quẵ thơ hặĂi ngoa, nỏu mà gỏằi là 'Ă hiỏm thơ chỏc 'úng hặĂn. ĐĂ này là 'Ă loỏĂi bât trong quĂ trơnh khai thĂc, thỏằi 'Ă quẵ còn nhiỏằu thơ loỏĂi này vỏằât 'i chỏÊ ai thăm lỏƠy, nhặng giỏằ thơ 'ặỏằÊc sỏằư dỏằƠng vào mỏằTt công viỏằ?c khĂc là làm tranh 'Ă. CỏÊ chỏằÊ chỏằ? có vài viên 'Ă 'Ăng 'ỏn tiỏằn trfm ngàn, phỏĐn còn lỏĂi là bĂn theo mỏằ>. Có mỏằ> chỏằông vài chỏằƠc viên nhỏằ bỏng cĂi 'ỏĐu 'âa câng có giĂ dfm bỏÊy trfm. LoỏĂi này có thỏằf dạng làm mỏãt 'Ă cho 'ỏằ" trang sỏằâc rỏằ tiỏằn, hay là mua vỏằ tỏãng nhau cho nhỏằng 'ôi hỏằc sinh mỏằ>i lỏằ>n trặỏằng huyỏằ?n. LỏĂi có mỏằ> hàng trfm hàng nghơn viên mỏt cua, gói trong mỏằTt bỏằc nilon lỏằ>n. LoỏĂi này thơ chỏằ? có thỏằf lỏằa ra 'ỏằf làm tranh thôi. Lỏằa mỏằTt viên 'Ă nho nhỏằ, hỏằ"ng hỏằ"ng, LặặĂng, mỏằTt tay buôn vỏãt trông xỏằ"m xoàm và gÂn guỏằ'c tỏằa nhặ tỏÊng 'Ă rỏằông hặĂn là nhỏằng viên 'Ă xanh 'Ă 'ỏằ xinh xinh mà y bày trên sỏĂp, cỏằ' nài chúng tôi mua vỏằ>i cĂi giĂ chỏằông hai trfm. Soi viên 'Ă bỏng chiỏc 'ăn ba pin 'Ê chỏ lỏĂi, chỏằ? cho mỏằTt tia sĂng quỏc và mỏÊnh nhặ lặỏằĂi lam, 'ỏằĐ 'ỏằf nhơn 'ặỏằÊc bóng viên 'Ă, LặặĂng châp miỏằ?ng tiỏc rỏằ õ?o Câng viên 'Ă nhặ này, nỏu trong trong mỏằTt chút là có bỏĂc triỏằ?u, còn nỏu trong vỏt thơ tỏằ>i tiỏằn tỏằ? chỏằâ chỏÊ chặĂi õ?o. PhỏÊi rỏằ"i, nỏu hặĂi trong trong thơ chỏc chỏÊ 'ỏn tay hỏn 'ỏằf mà kiỏm chút lÊi còm, còn nỏu trong vỏt thơ màu viên 'Ă câng ỏt hỏn câng có cỏÊ màu cỏằĐa mĂu.

Khi xưa, chốn Lục yên này cũng từng là những nơi tranh giành nảy lửa. Đá và tiền làm lòa mắt mỗi con người, đá và tiền xóa phăng ranh giới tình cảm, cuốn theo những dòng người thất thểu, bặm trợn, gai góc và cùng cực vào cơn lốc đào và đãi. Cũng lạ , chỉ là những hợp chất từ những nguyên tố mà chúng ta thường gặp đầy đường như Canxi, carbon, chì, nhôm, thêm tí ô xy, hydro, mangan, manhê, toàn những thứ vớ vẩn, ấy vậy mà thành viên đá đáng giá tiền tỉ, hay là hạt cát hạt bụi ngoài đường. Vậy nên có kẻ mang vài viên đá tuổi thấp qua bên những trung tâm chế tác của nước ngoài rồi dùng những phương tiện hiện đại như laser, hóa chất, thay đổi cấu trúc tinh thể hay nôm na gọi là kích đá lên tuổi cao hơn, rồi mang ngược trở lại bãi đá, giả làm hàng mới đào được. Khối người sạt nghiệp.
?Lương cứ nằng nặc rủ lên bãi đào đá, gần thôi, cỡ chừng hai chục cây, leo núi đi bộ chừng năm cây là đến ấy mà?
Bãi đào đá khác với bãi đào bãi đãi vàng mà nhóm Tây bắc có dịp đi qua. Bãi đá nằm rải rác khắp núi khắp rừng, không tập trung thành một khu vực. Đá rubi thì thường thấy ở Nghệ An hơn, nhưng nếu tìm được ở Yên bái thì là đá cực quý. Ngay hai viên đá được xếp hàng quốc bảo của Việt nam đều từ Yên bái. Viên nhỏ nặng tới 1960 gam, màu đỏ trong vắt không một gợn sắc. Viên này hình như được bán. Còn viên to, được giữ lại làm bảo vật quốc gia, nặng tới 2160 gam, có tên là Ngôi sao Việt nam. Đá rubi, saphia có thể nằm dọc theo các mạch nước, mạch suối ngầm, lẫn trong đất cát sỏi đá. Đá này cực kỳ cứng chỉ sau kim cương và được thiên nhiên mài mòn đánh bóng qua hàng bao nhiêu năm. Vớ được những viên nằm lộ thiên này thì ắt là giàu to, không tiền tỉ cũng tới hàng trăm triệu. Nhưng những viên này không bao giờ ra đến chợ, chỉ cần có người rỉ tai khắc có khách Hà nội, Sài gòn thậm chí tận Băngkok đến ăn hàng.
Lại cũng có những rẻo đá ru bi nằm trong một khối đá cẩm thạch trắng phau. Trải qua những kỳ vận động của vỏ trái đất cách đây hàng triệu năm, những khối thạch khổng lồ , nóng bỏng tràn ra cuộn lấy cái rẻo đá quý kia, muốn nung chảy hay nghiền nát chúng. Nhưng đá quý quá cứng, lại có cấu trúc tinh thể vững chắc nên không bị chảy tan vào cẩm thạch cũng không bị nát vụn. Nhìn những khối cẩm thạch trắng muốt , trong lòng là những viên đá rubi đỏ , trong vắt như một giọt máu, ngẫm lại câu ?o ngọc trong đá ?o mới hiểu khi xưa các cụ thâm thúy biết chừng nào.
Có lẽ chính sự phong phú về màu sắc đá của Lục Yên đã đem lại cho mảnh đất này một phong vị khác hẳn với những trung tâm đá như Quỳ hợp hay Đăk nông. Và thế nên có cái chợ đá quý này. Chợ đá cung cấp nguyên liệu cho ngành thủ công là làm tranh đá quý. Tranh được chép lại theo một nguyên tác nào đó. Có tranh dân gian Đông hồ như ?o đám cưới chuột ?o, có tranh tứ bình , tranh phúc lộc thọ. Có tranh hiện đại như tranh Sapa, Tam đảo hay tranh Napoleon , tranh Người đàn bà xa lạ. Chỉ có điều, tất cả màu sắc đều từ đá tự nhiên. Gam màu này phong phú đến nỗi người thợ tranh có thể chép bất kỳ bức tranh nào từ nguyên mẫu. Nó phong phú đến nỗi thoạt nhìn ai cũng nghĩ là màu được nhuộm. Thế nhưng không phải. Màu tự nhiên. Nếu màu nhuộm, trong quá trình làm tranh, có một công đoạn là gắn keo 502. Dung môi của keo 502 sẽ hòa tan tất cả các loại màu nhuộm.

Khi xưa, chốn Lục yên này cũng từng là những nơi tranh giành nảy lửa. Đá và tiền làm lòa mắt mỗi con người, đá và tiền xóa phăng ranh giới tình cảm, cuốn theo những dòng người thất thểu, bặm trợn, gai góc và cùng cực vào cơn lốc đào và đãi. Cũng lạ , chỉ là những hợp chất từ những nguyên tố mà chúng ta thường gặp đầy đường như Canxi, carbon, chì, nhôm, thêm tí ô xy, hydro, mangan, manhê, toàn những thứ vớ vẩn, ấy vậy mà thành viên đá đáng giá tiền tỉ, hay là hạt cát hạt bụi ngoài đường. Vậy nên có kẻ mang vài viên đá tuổi thấp qua bên những trung tâm chế tác của nước ngoài rồi dùng những phương tiện hiện đại như laser, hóa chất, thay đổi cấu trúc tinh thể hay nôm na gọi là kích đá lên tuổi cao hơn, rồi mang ngược trở lại bãi đá, giả làm hàng mới đào được. Khối người sạt nghiệp.
?Lương cứ nằng nặc rủ lên bãi đào đá, gần thôi, cỡ chừng hai chục cây, leo núi đi bộ chừng năm cây là đến ấy mà?
Bãi đào đá khác với bãi đào bãi đãi vàng mà nhóm Tây bắc có dịp đi qua. Bãi đá nằm rải rác khắp núi khắp rừng, không tập trung thành một khu vực. Đá rubi thì thường thấy ở Nghệ An hơn, nhưng nếu tìm được ở Yên bái thì là đá cực quý. Ngay hai viên đá được xếp hàng quốc bảo của Việt nam đều từ Yên bái. Viên nhỏ nặng tới 1960 gam, màu đỏ trong vắt không một gợn sắc. Viên này hình như được bán. Còn viên to, được giữ lại làm bảo vật quốc gia, nặng tới 2160 gam, có tên là Ngôi sao Việt nam. Đá rubi, saphia có thể nằm dọc theo các mạch nước, mạch suối ngầm, lẫn trong đất cát sỏi đá. Đá này cực kỳ cứng chỉ sau kim cương và được thiên nhiên mài mòn đánh bóng qua hàng bao nhiêu năm. Vớ được những viên nằm lộ thiên này thì ắt là giàu to, không tiền tỉ cũng tới hàng trăm triệu. Nhưng những viên này không bao giờ ra đến chợ, chỉ cần có người rỉ tai khắc có khách Hà nội, Sài gòn thậm chí tận Băngkok đến ăn hàng.
Lại cũng có những rẻo đá ru bi nằm trong một khối đá cẩm thạch trắng phau. Trải qua những kỳ vận động của vỏ trái đất cách đây hàng triệu năm, những khối thạch khổng lồ , nóng bỏng tràn ra cuộn lấy cái rẻo đá quý kia, muốn nung chảy hay nghiền nát chúng. Nhưng đá quý quá cứng, lại có cấu trúc tinh thể vững chắc nên không bị chảy tan vào cẩm thạch cũng không bị nát vụn. Nhìn những khối cẩm thạch trắng muốt , trong lòng là những viên đá rubi đỏ , trong vắt như một giọt máu, ngẫm lại câu ?o ngọc trong đá ?o mới hiểu khi xưa các cụ thâm thúy biết chừng nào.
Có lẽ chính sự phong phú về màu sắc đá của Lục Yên đã đem lại cho mảnh đất này một phong vị khác hẳn với những trung tâm đá như Quỳ hợp hay Đăk nông. Và thế nên có cái chợ đá quý này. Chợ đá cung cấp nguyên liệu cho ngành thủ công là làm tranh đá quý. Tranh được chép lại theo một nguyên tác nào đó. Có tranh dân gian Đông hồ như ?o đám cưới chuột ?o, có tranh tứ bình , tranh phúc lộc thọ. Có tranh hiện đại như tranh Sapa, Tam đảo hay tranh Napoleon , tranh Người đàn bà xa lạ. Chỉ có điều, tất cả màu sắc đều từ đá tự nhiên. Gam màu này phong phú đến nỗi người thợ tranh có thể chép bất kỳ bức tranh nào từ nguyên mẫu. Nó phong phú đến nỗi thoạt nhìn ai cũng nghĩ là màu được nhuộm. Thế nhưng không phải. Màu tự nhiên. Nếu màu nhuộm, trong quá trình làm tranh, có một công đoạn là gắn keo 502. Dung môi của keo 502 sẽ hòa tan tất cả các loại màu nhuộm.

Chuyện làm tranh đá cũng quả thực là cầu kỳ. Đá được phân loại theo màu sắc, kích cỡ, rửa sạch bóng bằng xà phòng, a xít, có khi được xử lý nhiệt hay hóa chất để tăng độ cứng và độ sáng bóng. Bé gái cần mẫn ngồi lựa đá thoăn thoắt bằng một cái panh nhỏ. Từ mội túi đá hỗn hợp chia ra thành từng dúm đá đồng nhất về màu sắc, cỡ đá, loại đá. Từ đây đá đã trở thành nguyên liệu thô. Người thợ khéo léo đặt những viên đá li ti như đầu tăm lên cốt mica theo những bức tranh mẫu, sau rồi đổ keo 502 lên để cố định. Cuối cùng, đá trắng được xay nhỏ như bột sẽ đổ lên làm nền cho bức tranh. Mỗi bức tranh làm cật lực mất chừng 3-4 ngày, bán đi được vài trăm tới triệu bạc. Chỉ tiếc là cốt của bức tranh lại là những tấm mica rẻ tiền.
Đã non buổi sáng, chợ đá đã vãn, chợ phiên lại đông. Chợ phiên Lục yên cũng không khác chợ dưới xuôi là mấy, chỉ điểm thêm vài nét áo chàm của người dân tộc Tày, Nùng. Góc chợ, xúm đen xúm đỏ xem người ta hạ thủ một con bạch mã, chuẩn bị nấu cao. Bạch mã, mắt hồng, móng hồng, lông trắng như tuyết, thì có nhiều, nhưng chỉ có một giống có thể nấu cao. Giống này lạ, cứ đến 12 giờ trưa thì đồng tử mắt ngựa dãn ra, nó không nhìn thấy gì, quá trưa một lúc thì đồng tử này lại co lại bình thường. Khi ấy, ngựa dù có bị đánh gẫy roi cũng không chịu đi. Nguyên ngày xưa ngựa bạch là giống ngựa quý dùng để tiến vua, hay cho các tướng xông pha trận mạc. Bạch mã to lớn, mến chủ và biết bảo vệ chủ. Trong chiến trận, bạch mã không sợ tiếng trống trận, tiếng gào thét của binh lính, tiếng gầm tiếng rống của voi, tiếng hí vang của ngựa khác, tiếng va chạm của súng ống, vũ khí, tiếng súng đạn, tiếng đại bác ầm âm. Nay, sau một quá trình công nghiệp hóa, người ta không đi ngựa thật mấy nữa mà chuyển sang ngựa sắt, bạch mã thất thế và thường được ưa chuộng để nấu cao, gọi là cao toàn tính.
Dưới tay dao của mấy lão đồ tể chuyên nghiệp, con ngựa tội nghiệp chỉ nhoằng một cái đã bị phanh ra từng mảnh nhỏ. Khác với nấu cao hổ, cao khỉ, cao ngựa bạch phải nấu nguyên con, chỉ trừ nội tạng. Nồi cao ngựa nổi lửa tới bảy ngày đêm, phần đầu nấu xương , đến sau mới cho da thịt vào. Hầu như khi nổi lửa lên là đã có người đặt mua cao hết. Vì truyền rằng cao ngựa bạch chữa được nhiều loại bệnh khác nhau, từ thấp khớp đến đau đầu, từ ngoài da đến bổ dương. Kể cũng lạ, cái giống đàn ông, đến lúc hết thời sinh lực, bạ cái gì cũng ngâm vào rượu và khoác cho hai chữ bổ dương, từ bìm bịp đến rắn, từ lá dâm dương đến sâm nhung, từ máu ba ba đến cá ngựa. Chả biết có bổ thực không hay cũng chỉ là liệu pháp tâm lý. Biết tuổi hoạt động của người ta chỉ có hạn thôi thì thà làm sớm lên ít năm, đỡ phải đến cuối đời đổ hết thứ này thứ nọ vào người mà vẫn chả bằng thằng nít mười ba sờ phải tay bạn gái?
Chia tay với thị trấn Lục yên đã gần trưa. Đường về nhà không còn xa ngái nữa. Không còn nhiều cảnh núi non quen thuộc của ngày hôm qua, giờ đây là hồ thủy điện Thác bà. Những bãi cỏ xanh mướt rộng lớn bên bờ hồ. Cỏ mượt như nhung chạy xa tít tắp, điểm xuyết là vài cánh đò tấp hờ hững trên bờ nước xanh mát. Bên kia hồ là sừng sững những vách núi đá vôi.
Hồ thủy điện Thác bà được cấp nước từ sông Chảy, quanh năm trong xanh thăm thẳm, khác với hồ thủy điện Hòa bình chỉ trong vào mùa khô. Đây là cánh chim đầu đàn của ngành thủy điện Việt nam. Công trình thủy điện Thác bà đượcxây dựng từ năm 61 và là cái nôi của rất nhiều thế hệ cán bộ nguồn cho những nhà máy thủy điện sau này. Hơn 40 năm tồn tại, hồ đã trở thành một thắng cảnh rất đẹp với nhiều rừng cây, núi non, hang động xung quanh. Đầu nguồn hồ, sông chảy, có thể là một địa điểm thú vị cho những hành trình dọc sông bằng thuyền, với ghềnh thác, bản làng và dòng nước trong xanh.
Như thông lệ của Tây bắc group, cuối mỗi chuyến đi là lúc một chuyến đi mới được vạch ra. Ắt là chuyến đi tiếp của nhóm sẽ là hành trình khám phá vẻ đẹp hoang dã của dòng sông chảy, vẻ đẹp lặng lẽ của hồ Thác bà.
Bài viết chuyến đi Khau vai xin được kết thúc ở đây. Trong chuyến đi này, đã có nhiều thành viên của nhóm đã đến Khau vai bằng nhiều phương tiện khác nhau, xe máy, ô tô, xe khách, xe ôm? dù rằng chỉ có một bài viết của nhóm đi xe ô tô, nhưng có lẽ những cảm nhận về Khau vai của những thành viên là như nhau. Dẫu biết rằng, nên để cho Khau vai như nó có và không nên khuấy động nó lên, thì với triết lý cả cuộc đời là những chuyến đi đã giúp chúng tôi hiểu hơn và yêu hơn những vùng đất mà chúng tôi có dịp đặt chân.
NVT, tháng 6, 2004.