Tên anh chưa có trong danh sách - B. Vaxiliép

Tên anh chưa có trong danh sách - B. Vaxiliép

Trong suốt quãng đời của mình, Kôlia Plugiơnhikốp chưa bao giờ có được nhiều niềm vui bất ngờ như trong ba tuần lễ vừa qua. Mệnh lệnh phong hàm quân hàm cho anh ?" Nikôlai Pêtơrôvích Plugiơnhikốp ?" anh đã chờ đợi từ lâu, nhưng tiếp theo là biết bao nhiêu chuyện bất ngờ thú vị xảy ra đến mức khiến cho Kôlia đêm đêm sực bừng tỉnh vì tiếng cười của chính mình.
Sau buổi điểm dang buổi sáng, ở đó mệnh lệnh đã được công bố, các học viên được dẫn thẳng đến kho quân trang, không, không phải là cái kho chung của học sinh quân, mà là cái kho bấy lâu nay hằng mơ ước, nơi cấp phát những đôi ủng bốc-can, những dây đai mới tinh, những bao súng ngắn căng phồng, những cái xà cột chỉ huy với cặp bản đồ nhẵn láng, những tấm áo ca pốt có những khuy đồng và những tấm áo sơ mi lính bằng vải chéo đều đặn. Sau đó, tất cả học viên tốt nghiệp kéo nhau đến xưởng may nhà trường, chữa quân phục cho thật vừa với khổ người. Họ xô đẩy, chen lấn, nói cười ầm ĩ, đến nỗi cả cái chao đèn sắt tráng men treo lơ lửng trên trần nhà cũng chao đảo.
Tối đến, chính thủ trưởng nhà trường chúc mừng từng học viên tốt nghiệp, trao cho mỗi người một tấm «Chứng minh thư sĩ quan Hồng quân công nông » và một khẩu súng ngắn TT nặng trịch. Các chàng trung uý mặt non choẹt run run đọc to số súng và siết chặt bàn tay khô gầy của thiếu tướng hiệu trưởng. Trong buổi liên hoan tiễn biệt, học viên tung các sĩ quan chỉ huy các trung đội lên và cố tìm cách trả đũa chuẩn uý. Nhưng mọi việc đều kết thúc tốt đẹp. Buổi tối hôm ấy, một buổi tối tuyệt diệu trong tất cả những buổi tối, đã mở đầu và kết thúc với những nghi thức trọng thể và hoàn hảo.
Chả hiểu sao, sau đêm liên hoan ấy, trung uý Plugiơnhikốp phát hiện thấy mọi thứ trên người mình, từ cái dây đai da đến bộ quân phục phẳng phiu, cùng đôi ủng da bóng loáng đều phát ra những âm thanh sột soạt, một thứ âm thanh dễ chịu, rõ ràng và kiêu hãnh. Tất cả mọi thứ đều mới cứng, giống hệt những tờ rúp vừa xuất kho mà các chàng trai hồi đó nói đùa là vừa được bóc tem.
Thật ra, mọi sự bắt đầu từ trước đó ít lâu. Sau buổi tiệc tiễn đưa, các chàng cựu học viên đã cùng các bạn gái của mình đến dự khiêu vũ. Riêng Kôlia không có bạn gái nên đã ấp úng mời Dôia, cô phụ trách thư viện. Dôia băn khoăn bặm môi tư lự nói : « Xin lỗi, tôi không biết, tôi không biết? », nhưng cô vẫn đến. Họ nhảy với nhau, và để đỡ ngượng, nên anh nói đủ các thứ chuyện. Và vì Dôia làm ở thư viện, nên anh nói về văn học Nga. Lúc đầu, Dôia cũng ậm ừ hưởng ứng. Nhưng cuối cùng cô hậm hực dẩu cặp môi tô son vụng về :
- Ồ, đồng chí trung uý, đồng chí lạo xạo thế.
Theo ngôn ngữ riêng của trường thì điều đó có nghĩa là trung uý Plugiơnhikốp tự cao và làm bộ làm tịch. Lúc ấy Kôlia cũng hiểu vậy, nên khi về doanh trại, anh phát hiện ra mọi thứ trên người mình đều loạt xoạt một cách tự nhiên, dễ chịu.
- Người mình đang lạo xạo đây ?" anh nói với người bạn giường bên cạnh.
Hai người ngồi trên bậu cửa sổ hành lang tầng hai. Đêm tháng Sáu, mùi hoa tử đinh hương dưới vườn ngào ngạt, trong trường không một ai được phép ngắt loại hoa này.
- Cậu cứ việc lạo xạo cho khoẻ - anh bạn nói ?" nhưng cần nhớ một điều là chả cần phải lạo xạo trước mặt Dôia. Cô ta là một con ngốc, Kôlia ạ. Cô ta ngốc đến thảm hại, và đã lấy tay chuẩn uý của trung đội quan khí làm chồng.
Nhưng Kôlia chỉ nghe có nửa tai, còn nửa tai kia anh lắng nghe tiếng sột soạt của quần áo, giày ủng. Anh rất ưa nghe tiếng sột soạt đó.
Hôm sau, bạn bè chia tay nhau - mỗi người đều được nghỉ phép ?" trong cảnh ồn ào rộn rã, họ trao đổi địa chỉ, hứa biên thư cho nhau, rồi lần lượt biến mất sau cánh cửa có chấn song sắt của nhà trường.
Riêng Kôlia chờ mãi mà vẫn không hiểu sao chưa nhậ được giấy phép (nói thật thì nào có đi đâu xa cho cam : chỉ đi Matxcơva thôi mà). Sau khi chờ đợi hai ngày, anh định đến văn phòng để hỏi thì bỗng nghe trực ban gọi từ xa :
- Trung uý Plugiơnhikốp lên gặp chính uỷ!?
Chính uỷ trông rất giống nghệ sĩ Tsirơkốp bỗng nhiên già đi, ông lặng lẽ nghe báo cáo, chỉ tay mời Kôlia ngồi và cũng im lặng đưa thuốc mời anh hút.
- Tôi không hút ?" Kôlia nói và tự nhiên đỏ mặt, nói chung anh vẫn rất dễ dàng bị đỏ mặt.
- Hay lắm ?" chính uỷ khen ?" còn tôi, anh biết không, không làm sao bỏ được, có lẽ không đủ nghị lực.
Và ông châm lửa hút một mình. Kôlia định nói về cách rèn luyện ý chí, nghị lực, nhưng chính uỷ lại nói tiếp.
- Trung uý ạ, chúng tôi biết anh là người tận tâm, nghiêm chỉnh và cần mẫn. Chúng tôi cũng biết ở Matxcơva anh còn mẹ già và em gái đã hai năm chưa được gặp và họ đang rất nhớ anh. Và anh vẫn chưa được về phép ?" Ông im lặng rời khỏi bàn, đi đi lại lại, mắt nhìn chăm chú xuống chân ?" Chúng tôi biết rõ những điều dó, nhưng vẫn muốn đề nghị với anh một việc?Đây không phải là mệnh lệnh, mà chỉ là một đề nghị, anh phải hiểu như vậy, Plugiơnhikốp ạ. Giờ đây chúng tôi không có quyền hạ lệnh cho anh nữa?
- Thưa đồng chí chính uỷ, tôi xin nghe đồng chí ?" Kôlia bỗng khẳng định là họ sẽ đề nghị mình chuyển sang công tác tình báo và anh sẽ sẵn sàng vui sướng hét to : « Rõ!? »
- Trường sĩ quan chúng ta đang được mở rộng ?" chính uỷ nói ?" Tình hình rất phức tạp, ở châu Âu đang có chiến tranh và chúng ta đang cần tổ chức thêm trường lớp cho hai đại đội học viên mới. Nhưng biên chế cán bộ khung mới chưa được bổ xung mà phương tiện học tập thì đã được chở đến. Do đó nên chúng tôi đề nghị anh, đồng chí Plugiơnhikốp, tiếp nhận, kiểm kê các loại phương tiện đó hộ. Tiếp nhận và phân loại?
Thế là Kôlia ở lại trường với nhiệm vụ kỳ lạ : «đi bất cứ đâu, làm bất cứ việc gì người ta cần ». Toàn khoá học của anh đã giải tán hết, mọi người đang say sưa tắm nắng, đọc sách, tắm biển và khiêu vũ, còn riêng anh thì đang phải kiểm kê, vào sổ nhập kho từng bộ khăn trải giường, từng chiếc chăn, từng đôi ủng, từng thước xà cạp.
Cứ bấn lên như vậy suốt hai tuần liền. Suốt hai tuần, Kôlia tất bật từ khi báo thức đến tận lúc điểm danh, không một phút nghỉ tay, nào nhận, nào đếm, nào vào sổ, cứ như một anh học viên mới vào trường và lúc nào cũng thấp thỏm chờ đợi giấy nghỉ phép của ông chuẩn uý hay cáu gắt.
Tháng Sáu trong trường chẳng còn mấy người : hầu hết học viên đều đã đi đến doanh trại. Kôlia thường ít gặp mọi người, công việc dồn lên đến tận cổ với các bản kiểm kê, báo cáo, biên bản, nhưng đồng thời anh cũng vui mừng đến sửng sốt khi phát hiện thấy?nhiều người chào anh. Họ chào anh theo đúng điều lệnh quân đội, với cái vẻ tự hào của người học viên trường quân sự, tay đặt đúng vành mũ, cằm hơi vểnh nghiêng. Kôlia cố đáp lại với vẻ cẩu thả mệt mỏi, nhưng lòng rộn lên niềm tự hào của một chàng sĩ quan trẻ háo danh.
Chính lúc đó anh bắt đầu dạo chơi vào buổi tối. Hai tay chắp sau lưng, anh đi đường hoàng bước thẳng tới các nhóm học viên mới tập trung ở cổng doanh trại để hút thuốc và tán gẫu trước giờ đi ngủ. Ánh mắt anh mệt mỏi và nghiêm trang nhìn thẳng phía trước, nhưng đôi khi như vểnh lên lắng nghe những lời thì thào thán phục :
- Chỉ huy đấy?
Và anh cũng đã biết cách làm đúng, hai tay vuốt nhẹ mái tóc bên thái dương, cau mày để cho khuôn mặt tròn trĩnh, tươi mát như chiếc bánh mì trắng có cái vẻ tư lự.
- Chào đồng chí trung uý.
Lời chào đó vang lên vào buổi tối thứ ba và trước mắt anh là cô Dôia. Hàm răng trắng muốt ánh lên trong bóng tối mơ màng ấm áp, những nếp áo ở ngực tự rung rinh mặc dù chẳng có một cơn gió thoảng nào. Cái sự rộn ràng sống động ấy mới thật đáng sợ.
- Sao lâu nay không thấy đồng chí trung uý đâu cả? Và cũng chẳng thấy đến thư viện nữa?
- Bận công tác mà!
- Đồng chí được giữ lại trường?
- Tôi được giao công tác đặc biệt ?" Kôlia đáp mập mờ.
Chả hiểu hai người sánh đôi nhau từ lúc nào và đi hướng ngược lại. Dôia nói luôn mồm và cười không ngớt, còn anh thì không hiểu nổi tại sao mình vẫn ngoan ngoãn đi theo cô ta. Lát sau, anh lo lắng thấy hình như bộ quân phục mới của anh không còn có tiếng sột soạt đầy lãng mạn nữa, anh khẽ nhún vai, chiếc đai da đeo kiếm lại sột soạt như đáp lại niềm mong mỏi của anh?
- ?thật nực cười! Chúng tôi cứ cười, cười hoài?Nhưng đồng chí chẳng nghe gì cả, trung uý ạ.
- Không, tôi vẫn nghe đấy chứ. Tôi nghe cô cười.
Cô dừng lại. Trong bóng tối ánh lên hàm răng trắng muốt, hình như anh chả trông thấy gì khác ngoài nụ cười của cô ta.
- Anh thích em chứ? Nào, Kôlia, nói đi, thích chứ??
- Không ?" anh thì thào đáp ?" Tôi không biết tại sao. Có lẽ vì cô là gái có chồng.
- Có chồng??- cô lại cười vang ?" Có chồng, thật chứ? Họ đã mách với anh thế à? Biết làm sao được khi đã có chồng? Tôi lấy anh ta cũng là tình cờ thôi, và đấy cũng là một sai lầm?
Chả hiểu anh đã quàng tay vào vai cô bằng cách nào. Cũng có thể không phải anh tự quàng vào vai cô mà cô đã khéo léo làm cách nào đấy để đặt tay anh lên vai mình.
- Nhưng dầu sao thì anh ta cũng đi rồi ?" cô nói rất tự nhiên - Nếu anh cứ theo hàng cây này đến hàng rào rồi dọc theo đó đến nhà em thì chẳng ai biết đâu. Kôlia, anh thích uống trà chứ? Đúng thế không nào??
Quả thật anh rất muốn uống trà. Nhưng ngay lúc đó, từ trong hàng cây, một bóng người bỗng hiện ra :
- Xin lỗi
- Đồng chí chính uỷ trung đoàn ơi! ?" Kôlia thất vọng thốt lên và đứng sững lại trước bóng người đang đi tới ?" Báo cáo đồng chí chính uỷ, tôi là?
- Đồng chí Plugiơnhikốp phải không? Tại sao đồng chí lại để cô gái đứng một mình thế kia. Ái dà?không tốt đâu?
- Vâng, vâng ạ - Kôlia vội quay lại, lúng túng : - Dôia, xin lỗi nhé. Tôi bận, có công tác cần.
Hơn một giờ sau, Kôlia đã quên hết những gì anh ấp úng báo cáo với đồng chí chính uỷ bất thần từ trong hàng cây đi ra ấy. Anh cũng đã quên cả việc báo cáo về những đôi xà cạp không đúng khổ, hoặc có thể đúng khổ theo quy định, nhưng không hiểu sao có vẻ đẹp hơn?Chính uỷ vẫn lắng nghe, một lát sau, ông bỗng hỏi :
- Này, đấy có phải là bạn gái của đồng chí phải không?
- Không, không phải đâu ạ - Kôlia sợ cuống lên - Ồ, thưa đồng chí chính uỷ, đồng chí nghĩ gì thế ạ? Đấy là cô Dôia ở thư viện. Tôi không trả sách đúng hẹn nên cô ấy?
Anh im lặng và cảm thấy mình đang đỏ mặt : anh rất quý mến đồng chí chính uỷ hiền lành, đứng tuổi và bỗng cảm thấy ngượng vô cùng.

May là đồng chí chính uỷ nói sang chuyện khác, làm cho Kôlia bình tĩnh lại dần.
- Một điều rất tốt là đồng chí không bỏ qua các sự việc ấy trong cuộc sống quân nhân của chúng ta những chi tiết nhỏ nhặt cũng đều có ý nghĩa kỷ luật quan trọng. Chẳng hạn, một người dân thường có thể lúc nào đó, tự cho mình làm điều gì đấy, nhưng chúng ta là những cán bộ Hồng quân lại không thể cho phép mình như vậy. Chẳng hạn, không thể cho phép mình đi chơi với một phụ nữ đã có chồng, vì rằng, là sĩ quan thì chúng ta luôn luôn phải nêu gương kỷ luật cho cấp dưới. Rất tốt là đồng chí cũng hiểu điều đó? Đồng chí Plugiơnhikốp, mười một giờ rưỡi trưa mai mời đồng chi đến phòng làm việc của tôi. Chúng ta sẽ thảo luận thêm về công tác sau này của đồng chí, cũng có thể sẽ đến gặp thiếu tướng đấy.
- Rõ?
- Thôi, ngày mai nhé! ?" Chính uỷ nói và bắt tay anh, ông giữ lại một lúc rồi tiếp, giọng nhỏ hơn : - Kôlia, còn nhớ phải nhớ trả sách đúng hạn cho thư viện nhé!?
Thật không tốt chút nào khi buộc lòng phải nói dối đồng chí chính uỷ, nhưng Kôlia chẳng hiểu vì sao không buồn lắm. Ngày mai anh lại phải gặp hiệu trưởng nhà trường. Anh cựu học viên trường quân sự chờ đợi cuộc gặp đó với lòng thấp thỏm, sốt ruột, xốn xang giống như một cô gái gặp mối tình đầu vậy. Anh dậy rất sớm trước giờ, lau đánh đôi ủng da bóng lộn như gương, khâu chiếc cổ lót mới vào áo quân phục và cũng tỉ mẩn đánh bóng hàng khuy đồng. Anh đến nhà ăn sĩ quan ?" Kôlia rất tự hào là hơn một tháng nay anh đã được đến ăn ở đây, được tự tay chọn món và được trả tiền ăn ?" nhưng anh chẳng ăn được gì cả, mà chỉ uống liền một lúc ba chai nước quả. Đúng mười một giờ, anh đã có mặt tại phòng làm việc của chính uỷ.
- Xin chào Plugiơnhikốp! ?" Trung uý Gôrôpxốp, nguyên trung đội trưởng trung đội học viên của Kôlia, đang ngồi trước cửa phòng chính uỷ. Anh cũng bảnh bao, chững chạc ?" Công việc ra sao? Việc kiểm kê các xà cạp của anh tiến triển tốt chứ?
Plugiơnhikốp là người có trách nhiệm, do đó anh nói hết về công việc của mình. Trong thâm tâm, anh rất ngạc nhiên không hiểu sao anh trung uý Gôrôpxốp lại không hỏi anh đến văn phòng chính uỷ để làm gì. Anh trả lời bóng gió :
- Hôm qua đồng chí chính uỷ cũng hỏi tôi về công việc rồi. Và đồng chí ấy khen?
- Này, Plugiơnhikốp - Gôrôpxốp bỗng hạ giọng, cắt ngang : - Nếu người ta phái cậu về với Vêlíckô thì đừng nhận nhé. Cậu cứ đề nghị về đại đội mình. Được không? Dù sao thì chúng mình cũng đã phục vụ với nhau lâu, làm việc ăn ý nhau?
Trung uý Vêlíchkô cũng là trung đội trưởng trung đội học viên, nhưng là trung đội hai, và suốt năm, suốt tháng cứ hay cãi nhau với Gôrôpxốp về tất cả mọi chuyện. Kôlia thực tình chả hiểu tại sao Gôrôpxốp lại đề nghị với anh như vậy, nhưng anh cũng cứ gật đầu một cách lịch thiệp. Và khi anh định hỏi rõ hơn thì cánh cửa phòng chính uỷ sịch mở, trung uý Vêlíchkô ăn mặc rất chải chuốt, đường hoàng, mặt rạng rỡ, bước ra.
- Được giao một đại đội ?" anh nói với Gôrôpxốp ?" Mình cũng chỉ mong cho cậu như vậy.
Gôrôpxốp đứng bật dậy, sửa lại quần áo theo thói quen, ngắm trước vuốt sau và bứơc vào phòng chính uỷ.
- Chào cậu, Plugiơnhikốp! ?" Vêlíchkô chào và ngồi xuống cạnh - Thế nào, công việc ra sao? Mọi thứ đều được tiếp nhận, mọi loại đều được phân phối chứ?
- Vâng, nói chúng là như vậy ?" Kôlia lại vui vẻ kể tỉ mỉ về công việc của mình. Anh chưa kịp nói lý do chính uỷ gọi anh lên đây thì Vêlíchkô đã vội vàng cắt ngang :
- Này, Kôlia, người ta sẽ hỏi cậu, cậu hãy đề nghị về đại đội tôi nhé. Tôi đã đề nghị với chính uỷ rồi, nhưng nói chung cậu cứ chủ động đề nghị thêm.
- Đề nghị đi đâu?
Ngay lúc ấy, chính uỷ và trung uý Gôrôpxốp đi ra, Vêlíchkô cùng Kôlia đứng bật dậy. Kôlia nói ngay : « Theo lệnh của đồng chí, tôi? » nhưng chính uỷ đã ngắt lời :
- Chúng ta đi thôi, Plugiơnhikốp, thiếu tướng đang chờ. Còn các đồng chí này, được tự do.
Họ vào phòng hiệu trưởng, không qua phòng khách có sĩ quan trực, mà qua một phòng khác. Đến cuối phòng, chính uỷ để Kôlia đứng chờ, còn ông mở cửa vào phòng thiếu tướng.
Cho đến giờ, Kôlia chỉ mới được gặp thiếu tướng một lần vào hôm được trao bằng tốt nghiệp, khẩu súng lục vẫn được đeo bên bệ sườn một cách dễ chịu. Nhưng thật ra, còn một cuộc gặp nữa, mà mỗi lần nhớ đến, Kôlia lại cảm thấy xấu hổ, còn thiếu tướng thì hầu như đã quên từ lâu.
Đó là cuộc gặp gỡ cách đây hai năm, khi Kôlia còn là một thanh niên bận thường phục, đầu trọc, cùng với những thanh niên cũng đã bị húi trọc đầu, vừa mới từ nhà ga đến trường. Mọi người vác vali đặt xuống bãi trống trong trường, và một chuẩn uý để ria mép, (chính là ông chuẩn uý mà bọn họ định trả đũa hôm liên hoan tốt nghiệp), hạ lệnh cho mọi người đến nhà tắm. Mọi người ùa đi, không hàng lối, lộn xộn, cười nói ồn ào, huyên náo, riêng Kôlia thì còn lần chần vì bị cọ trầy da chân và đang phải ngồi lau chân trần. Khi anh lau xong giầy thì mọi người đã khuất sau góc nhà kho, Kôlia định bật dậy, định chạy theo cho kịp, nhưng ngay lúc đó, có người gọi anh đứng lại :
- Này, định chạy đi đâu đấy, anh bạn trẻ?
Trước mặt anh là một vị tướng thân hình tầm thước, hơi gầy, bực bội nhìn anh.
- Đây đã là quân đội rồi, mọi mệnh lệnh phải được thi hành thật nghiêm chỉnh. Anh được lệnh ở lại trông coi hành lý thì hãy ở lại cho đến khi nào được thay phiên gác, hoặc thay đổi mệnh lệnh.
Quả tình không ai hạ lệnh, nhưng Kôlia bỗng cảm thấy có lẽ có cái lệnh như vậy đối với mình thật. Anh liền đứng nghiêm lại, hét rõ to : « Rõ, thưa đồng chí thiếu tướng! » - rồi đứng trông đống vali.
Còn các bạn anh tản mất tăm đâu ấy. Mãi về sau anh mới rõ là, sau khi tắm xong, họ được nhận bộ quân phục và chuẩn uý đưa họ đến xưởng may để chữa quần áo cho vừa. Tất cả ngần ấy công việc mất bao nhiêu là thời gian, trong lúc đó thì anh chàng Kôlia vẫn kiên nhẫn đứng cạnh đồng hành lý không ai cần tới nữa. Anh đứng đấy với lòng tự hào, tựa như được đứng gác kho vũ khí quan trọng. Cũng chẳng ai chú ý tới anh, cho tới khi có hai anh chàng học viên mặt mày cau có được điều tới khuân hết đống vali vào kho vì họ bị phạt về tội hôm qua tự ý vắng mặt ở trường.
- Tôi không cho lấy đâu! ?" Kôlia quát lên ?" Các anh không được đến gần đấy!?
- Sao? - một anh chàng bị phạt hỏi lại khá cục cằn ?" Tao cho một cái tát bây giờ?
- Quay lại! ?" Kôlia quát lên để tự cổ vũ mình ?" Tôi là người gác ở đây. Tôi ra lệnh!?
Tất nhiên anh không có súng, nhưng thái độ và giọng nối của anh cũng làm cho hai anh chàng kia phải chờn. Họ đi gọi cấp trên đến, nhưng Kôlia không phải là lính của ông ta, nên cứ nằng nặc đòi phải đổi gác hoặc phải huỷ lệnh đi. Tất nhiên là chẳng có kíp gác nào cần đổi và cũng chẳng có lệnh nào cần huỷ. Cũng chẳng ai giải thích rõ người nào cắt cử anh gác ở đây. Tuy vậy, Kôlia vẫn nằng nặc không nghe và cứ làm ầm lên cho đến lúc trực ban của nhà trường tới. Chiếc băng đỏ trực ban có tác dụng, nhưng ngay sau khi được trao trả vị trí của mình, Kôlia chẳng biết đi đâu và làm gì cả. Trực ban cũng không biết gì hơn , và đến khi hỏi ra mọi chuyện thì nhà tắm đã đóng cửa, Kôlia đành cứ mặc bộ thường phục của mình hơn một ngày đêm nữa. Nhưng điều đau khổ hơn là anh đã chuốc lấy cơn phẫn nộ thù oán của ông chuẩn uý?
Và hôm nay anh sẽ phải gặp gỡ lần thứ ba với thiếu tướng. Kôlia sốt ruột chờ cuộc gặp gỡ này đồng thời rất sợ vì anh quá tin vào những lời thì thào của mọi người xung quanh về chuyện thiếu tướng là người đã từng tham chiến ở Tây Ban Nha. Tin thế, anh không thể không hốt được khi nhìn thẳng đôi mắt một vị tướng đã từng giáp mặt với bọn phát xít, và đã chiến đấu với chúng chỉ mới mấy năm gần đây thôi.
Cuối cùng cánh cửa cũng hé mở, chính uỷ vẫy anh vào. Kôlia vội vuốt lại quân phục, liếm đôi môi khô khốc và nghiêm chỉnh bước vào căn phòng.
Cửa anh vào là cửa sau, đối diện với cửa chính, và Kôlia chỉ trông thấy tấm lưng hơi gù của vị tướng. Anh hơi cuống, nhưng dầu sao cũng báo cáo được một cách rành rọt, đàng hoàng như anh đã nhẩm tập từ lâu. Thiếu tướng nghe xong, cũng im lặng chỉ tay mời anh ngồi xuống chiếc ghế trước mặt. Kôlia ngồi xuống, hai tay đặt trên đầu gối và ưỡn thẳng người một cách gò bó. Thiếu tướng chú ý ngắm nhìn anh, ông lại còn đeo kính lên, (Kôlia đâm hoảng hơn khi thấy ông đeo kính!?), im lặng đọc những giấy tờ gì đó để trong chiếc bìa màu đỏ. Kôlia không biết rằng đấy chính là tập «Hồ sơ cá nhân » của anh, trung uý Kôlia Plugiơnhikốp.
- Tất cả đều điểm năm mà lại chỉ có một điểm ba? - thiếu tướng tỏ vẻ ngạc nhiên - Tại sao lại bị ba?
- Vì môn hậu cần ?" Kôlia nói, mặt đỏ ửng như một cô gái ?" Thưa đồng chí thiếu tướng, tôi sẽ gỡ lại ạ.
- Không, muộn rồi, đồng chí trung uý ạ - thiếu tướng cười mát.
- Đoàn Thanh niên Cộng sản và các bạn bè đều nhận xét rất tốt về trung uý ?" chính uỷ khẽ nói.
- Rất tốt - thiếu tướng nhấn thêm và lại cúi xuống đọc tiếp.
Chính uỷ đi lại chỗ cửa sổ rộng mở, châm thuốc hút và mỉm cười với Kôlia như với người bạn quen lâu ngày. Kôlia cũng hơi mấp máy môi một cách lịch thiệp đáp lại, rồi anh lại ngồi ngay ngắn và nhìn thẳng vào thiếu tướng.
- Hoá ra đồng chí bắn rât giỏi, phải không? - thiếu tướng hỏi. Có thể nói là một xạ thủ quán quân ấy chứ.
- Cậu ấy tham gia cuộc thi bắn ?" chính uỷ khẳng định thêm.
- Rất tốt - thiếu tướng gập tập bìa màu đỏ lại, để sang một bên và bỏ kính - Đồng chí trung uý ạ, chúng tôi có một đề nghị.
Kôlia đã sẵn sàng nhích lên, vẫn không nói lời nào. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ kiểm kê vải xà cạp một thời gian, anh không hề hy vọng được cử sang công tác tình báo.
- Chúng tôi đề nghị đồng chí ở lại nhà trường làm trung đội trưởng học viên - thiếu tướng thông báo ?" Đây là một chức vụ quan trọng. Đồng chí sinh năm nào?
- Báo cáo thiếu tướng, tôi sinh ngày mười hai tháng tư năm một nghìn chín trăm hai mươi hai! ?" Kôlia nói liền một mạch.
Anh đáp lại một cách máy móc vì anh đã cuống quýt suy nghĩ anh phải làm gì. Tất nhiên, một người hôm qua còn là học viên như anh mà được trao chức vụ ấy thì quả thực là một vinh dự lớn. Nhưng Kôlia không thể đứng bật dậy và hô vang ngay : « Tôi xin chấp hành, thưa thiếu tướng! ». Không thể làm như vậy được, vì anh ý thức rằng muốn trở thành người chỉ huy thực sự thì phải tham gia chiến đấu, phải cùng ăn, cùng ở với chiến sĩ, cùng học tập và rèn luyện với họ. Anh muốn mình là người chỉ huy như vậy, nên đã quyết định xin học sĩ quan bộ binh trong khi các bạn khác thì say mê không quân, và cùng lắm là xe tăng.
- Sau ba năm phục vụ trong nhà trường, đồng chí có quyền được cử đi học ở Học viện Quân sự - thiếu tướng vẫn tiếp tục nói ?" Xét về mọi mặt, đồng chí phải tiếp tục học lên nữa.
- Chúng tôi đã cho đồng chí quyền lựa chọn đấy ?" chính uỷ mỉm cười ?" Nào, thích đại đội nào : Gôrôpxốp hay Vêlíchkô?
- Hình như cậu ta đã chán ngấy Gôrôpxốp - thiếu tướng mỉm cười vui vẻ

Kôlia muốn nói ngay rằng anh hoàn toàn không chán ngấy Gôrôpxốp, trái lại anh ấy là một cán bộ chỉ huy ưu tú, nhưng tất cả những điều đó sẽ không cần thiết, vì anh, Kôlia Plugiơnhikốp, không có ý định ở lại trường làm cán bộ khung. Anh thích đơn vị chiến đấu, thích các chiến sĩ, thích được làm những công việc vất vả của người cán bộ trung đội ở đơn vị - nói tóm lại, anh thích tất cả những công việc được gói gọn trong hai tiếng « phục vụ ». Anh định trình bày ý định của mình như vậy, nhưng hình như đầu óc anh đang rối tung lên và mặt lại còn đỏ nữa chứ.
- Đồng chí trung uý, có thể hút thuốc được, - thiếu tướng nói và lại mỉm cười - Cứ hút tự nhiên và hãy suy nghĩ đề nghị của chúng tôi?
- Không ăn thua rồi, - chính uỷ thở dài - cậu ấy có nghiện thuốc lá đâu.
- Thưa thiếu tướng, tôi không hút thuốc ạ - Kôlia khẳng định và mạnh dạn tiếp luôn :- Xin phép thiếu tướng, tôi được nói chứ ạ?
- Cứ nói, tôi nghe, tôi nghe đây.
- Báo cáo thiếu tướng, tôi xin cảm ơn và dĩ nhiên là hết sức chân thành cám ơn sự tin cậy của các đồng chí. Tôi hiểu đây là vinh dự lớn đối với tôi, nhưng thưa thiếu tướng, xin đồng chí cho phép tôi được từ chối.
- Tại sao vậy? ?" Chính uỷ cau mày hỏi, và rời khỏi cửa sổ - Có chuyện gì vậy, Plugiơnhikốp .
Thiếu tướng im lặng nhìn anh với thái độ thích thú, còn Kôlia vẫn lúng túng :
- Thưa thiếu tướng, tôi cho rằng nhiệm vụ của mỗi người sĩ quan trước hết là phải phục vụ ở đơn vị chiến đấu. Ở trường đã dạy chúng tôi như vậy và chính đồng chí chính uỷ cũng đã nói với chúng tôi hôm liên hoan và chỉ có ở đơn vị chiến đấu mới có thể trở thành người sĩ quan thực sự được.
Chính uỷ húng hắng ho và quay lại chỗ cửa sổ. Thiếu tướng vẫn nhìn Kôlia im lặng.
- Và do vậy, thưa đồng chí thiếu tướng, tất nhiên, tôi hết sức cảm ơn, rất chân thành cảm ơn các đồng chí, và xin mạnh dạn đề nghị hãy cử tôi về đơn vị chiến đấu. Về bất cứ đơn vị chiến đấu nào, và làm bất cứ công việc gì.
Kôlia ngừng nói và trong phòng im lặng hồi lâu. Dù cả thiếu tướng lẫn chính uỷ đều có vẻ không để ý đến sự im lặng này, nhưng Kôlia cảm thấy sao nó kéo dài thế, anh thấy lo lo.
- thưa thiếu tướng, tôi, dĩ nhiên tôi hiểu rằng?
- Ồ, đồng chí chính uỷ ạ, cậu ta giỏi lắm, - thiếu tướng bỗng vui vẻ thốt lên ?" Trung uý ạ, anh giỏi lắm.
Chính uỷ cũng bỗng cười vang và vỗ vai Kôlia :
- Cảm ơn lời nhắc nhở đó, Plugiơnhikốp !
Và cả ba đều cười vang vì đã tìm được lối thoát cho một tình thế khó xử.
- Tức là thích về đơn vị chiến đấu?
- Vâng, thưa thiếu tướng.
- Cậu không thay đổi ý định đấy chứ? - Hiệu trưởng bỗng nhiên chuyển sang dùng chữ « cậu », và ông không thay đổi cách xưng hô ấy cho tới cuối cuộc nói chuyện.
- Không ạ.
- Cậu đi phục vụ bất cứ nơi nào, phải không? ?" chính uỷ hỏi ?" Còn bà cụ và cô em gái thì sao??Cậu ấy không còn bố nữa, thưa thiếu tướng.
- Tôi biết rồi - thiếu tướng cố giấu nụ cười, nét mặt nghiêm chỉnh và mấy ngón tay liên hồi gõ nhịp xuống bàn ?" Trung uý ạ, anh sẽ được cử đến quân khu đặc biệt miền Tây.
Kôlia lại đỏ mặt : mọi học sinh quân đều mơ ước được phục vụ ở khu đặc biệt, xem đó là một may mắn to lớn.
- Anh đồng ý nhận chức vụ trung đội trưởng chứ?
- Báo cáo đồng chí thiếu tướng!.. ?" Kôlia đứng bật dậy và lại ngồi ngay xuống ghế khi sực nhớ tới kỷ luật ?" Thưa thiếu tướng, xin hết sức cảm ơn đồng chí.
- Nhưng với một điều kiện - thiếu tướng nói rất nghiêm chỉnh ?" Trung uý ạ, tôi cho cậu đến đấy một năm để thực tập chiến đấu, đúng một năm sau, tôi sẽ kiên quyết đòi cậu về trường làm cán bộ khung đấy. Đồng ý không?
- Thưa thiếu tướng, đồng ý ạ. Nếu như đồng chí hạ lệnh?
- Được, được.Chúng tôi sẽ hạ lệnh! ?" chính uỷ cười ?" Chúng tôi rất cần những tay không nghiện thuốc như cậu.
- Nhưng có một điều là không được vui lắm đấy, trung uý ạ : cậu sẽ không được nghỉ phép. Chậm nhất là chiều chủ nhật này cậu phải có mặt tại đơn vị.
- Đúng thế, anh sẽ không được thăm bà mẹ lâu đâu ?" chính uỷ lại cười ?" Bà ở phố nào ở Matxcơva nhỉ?
- Phố Ôxtogienca?.Bây giờ gọi là phố Mêtrôxtroevxcaia.
- Phố Ôxtôgienca à?- Thiếu tướng thở dài rồi đứng dậy, bắt tay Kôlia ?" Thôi, chúc cậu may mắn, trung uý ạ. Một năm nữa sẽ gặp nhau, nhớ đấy!
- Xin cảm ơn thiếu tướng. Xin tạm biệt thiếu tướng! ?" Kôlia reo lên và đi ra khỏi phòng.
Hồi đó mua vé tàu hoả rất khó. Nhưng khi tiễn Kôlia đi qua văn phòng bí mật đó, chính uỷ hứa với anh sẽ có vé chiều nay. Suốt buổi chiều, Kôlia bận rộn : chạy đi ký giấy tờ, trả hết đồ đạc của trường quân sự và lấy giấy giới thiệu ở phòng quân lực. Ở đây, anh lại gặp một tin bất ngờ đáng phấn khởi nữa :hiệu trưởng vừa công bố quyết định cảm ơn. Đến gần tối, trực ban giao cho Kôlia vé, và sau khi từ biệt tất cả mọi người, anh lên đường đến nơi nhận nhiệm vụ mới, trên đường đi có ghé qua Mátxcơva, trong thời hạn ba ngày : chủ nhật là phải đến đơn vị mới?
Tàu đến Matxcơva vào sáng sớm. Từ ga đến khu phố nhà mình, anh đi bằng tàu điện ngầm - đường tàu điện ngầm đẹp nhất thế giới :anh luôn nhớ điều đó và hết sức tự hào mỗi khi đi sâu xuống lòng đất. Đến ga tàu điện ngầm « Cung Xôviết », anh lên phố và bước sang đường, dừng chân dưới hàng rào đối diện. Sau hàng rào có một cái gì đó hấp dẫn, thì thào, xào xạc. Kôlia cũng nhìn vào trong với niềm tự hào khó tả vì ở đó bắt đầu xây dựng nền móng toà nhà cao nhất thế giới : toà Cung Xôviết với bức tượng Lênin khổng lồ trên cao.
Kôlia dừng lại cạnh khu nhà cách đây hai năm anh đã tạm biệt để vào trường quân sự. Đây chỉ là một ngôi nhà ở bình thường của Matxcơva, có nhiều tầng, nhiều phòng, một nhà ở có cổng hình vòm, một sân không cólối đi qua và ở đó có nhiều mèo ?" nhưng đây là ngôi nhà đặc biệt yêu quý của anh. Anh biết rõ từng cầu thang, mỗi góc nhà, và có thể nói, từng viên gạch non ở mỗi góc tường. Đây là ngôi nhà của anh và anh suy luận rằng, nếu như khái niệm tổ quốc là một cái gì lớn lao thì ngôi nhà tự nhiên là nơi thân yêu nhất trên trái đất này.
Kôlia dừng lại cạnh ngôi nhà, anh mỉm cười và hình dung là giờ đây có lẽ bà lão Mátveepna đang ngồi ở góc sân chan hoà ánh nắng, đan đôi tất tay không bao giờ xong và luôn miệng chào hỏi, nói chuyện với mọi người đi qua. Anh tưởng tượng cái cung cách bà sẽ bắt anh đứng lại, hỏi anh là ai, anh đi đâu và từ đâu đến. Không hiểu sao, anh cứ tin rằng, bà cụ sẽ không nhận ra anh và anh cảm thấy vui vui vì điều này.
Ngay lúc ấy có hai cô gái đi ra khỏi cửa. Cô hơi cao hơn mặc áo cộc tay, đó là điều khác biệt duy nhất giữa hai cô : hai cô có kiểu tóc như nhau, cùng đi bít tất trắng và giàu cao su trắng. Cô gái thấp hơn thoáng nhìn anh trung uý hết sức siết chặt thắt lưng với chiếc vali, rồi quay sang cô bạn, nhưng cô bỗng đi chậm lại và quay nhìn anh một lần nữa.
- Vêra phải không? ?" Kôlia hỏi nhỏ gần như thì thào ?" Vêra, chả nhẽ lại là em đấy ư??
Một tiến reo vang lên. Cô gái lao đến bá vào cổ anh, gập đầu gối lại giống như hồi còn trẻ con, làm anh phải cố mới đứng vững được : cô em gái anh giờ đây đã khá nặng cân?
- Kôlia
- Vêra, ôi! Em chóng lớn quá.
- Mười sáu rồi! ?" giọng cô gái vang lên đầy tự hào ?" Anh cứ tưởng chỉ có mình anh được lớn phải không? ?" Ôi, thế mà anh đã là trung uý rồi! Valia, chào đồng chí trung uý đi chứ.
Cô gái cao mỉm cười bước tới :
- Chào anh Kôlia!
Anh đưa mắt nhìn lên bộ ngực kéo căng tấm áo hoa của cô gái. Anh nhớ kỹ và rất rõ ràng hình ảnh hai cô gái nhỏ tinh nghịch, luôn chạy nhảy như con dê nhỏ. Anh vội tránh ánh mắt của cô và nói :
- Chà, chà, không nhận ra hai cô nữa đấy?
- Ôi, chúng em phải đến trường đây! ?" Vêra thở dài ?" Hôm nay là buổi sinh hoạt Đoàn cuối cùng, không thể vắng mặt được anh ạ.
- Tối nay chúng ta sẽ gặp nhau vậy ?" Valia nói.
Cô nhìn anh với ánh mắt bình thản đáng ngạc nhiên. Kôlia cảm thấy tức giận vì dầu sao anh cũng cho mình là người lớn tuổi và bọn con gái này phải kính nể anh chứ.
- Tối nay anh phải đi rồi.
- Đi đâu? ?" Vêra hỏi.
- Đến đơn vị mới ?" anh nói không thiếu vẻ quan trọng ?" Anh chỉ ghé qua nhà thôi.
- Vậy đến bữa ăn trưa vậy ?" Valia lại bắt gặp cái liếc trộm của anh và cô mỉm cười ?" Em sẽ mang máy hát sang.
- Anh biết Valia có đĩa hát gì không? Đĩa BaLan nhé!.. ?" Vêra khoe ?" Thôi, chúng em đi nhé!
- Mẹ có nhà không?
- Có đấy !?
Hai cô chạy vù về bên trái - đúng là các cô đi học, trên con đường này anh đã từng đi, từng chạy như vậy mười năm liền. Kôlia nhìn theo hai mái tóc bay bay, những dải áo phất phơ và bỗng có ý mong muốn được họ ngoái nhìn mình. Anh thầm nghĩ : « Nếu cô ấy ngoái lại nhìn, tức là? » Anh không thể đoán biết được thì ngay lúc đó, cô gái cao, cô Valia, bất chợt ngoái lại nhìn anh và cười. Anh vẫy tay đáp lại, rồi xách vali lên, mặt cảm thấy âm ấm và hiểu rằng mình đang đỏ mặt.
« Thật xấu hổ - anh thầm hỏi mình với cảm giác hài lòng ?" Thì có sao ?" anh tự an ủi - đỏ mặt thì có sao?? »
Anh đi qua cổng và nhìn sang phía khoảng sân đầy nắng nhưng không thấy có bà Mátvêepna ngồi đấy. Anh hơi cụt hứng, nhưng ngay lúc đấy, Kôlia cũng đã bước vào cửa nhà anh và chạy liền một mạch lên tầng gác năm.
Mẹ vẫn không hề thay đổi và thậm chí vẫn mặc bộ áo lấm tấm hạt đậu như cũ. Thấy anh xuất hiện đột ngột, bà bỗng oà khóc :
- Trời ơi, sao con giống bố thế!
Kôlia không còn nhớ rõ mặt bố nữa, anh chỉ còn mang máng biết rằng, năm hai mươi sáu, bố anh được điều động về Trung Á, và từ đấy, không trở về nữa. Mẹ anh được mời lên Tổng cục chính trị, và ở đấy, bà được người ta cho biết chính uỷ Plugiơnhikốp đã bị bọn phỉ Basmatri giết hại trong khi tiễu phạt chúng ở gần làng Kôdơ Kuđúk.
Mẹ ngồi nhìn anh ăn điểm tâm và nói chuyện không dứt. Kôlia cũng gật gù tiếp chuyện, nhưng anh nghe với vẻ chểnh mảng :vì tâm trí đang bận nghĩ về cô Valia ở căn hộ bốn chín giờ đây bỗng nhiên lớn bổng lên, trong thâm tâm, anh cứ muốn mẹ nói vài lời về cô. Nhưng bà vẫn cứ vô tình kể về những chuyện khác.
- Mẹ thì cứ nói với họ : « Trời ơi, trời ơi, chả lẽ cứ bắt bọn trẻ suốt ngày ngồi nghe cái loa truyền thanh oang oang thế này hay sao? Tai chúng nó nhỏ và nói chung việc này không hợp với phương pháp sư phạm gì cả ». Dĩ nhiên họ không nghe mẹ, nhưng đã chót ký vào giấy đề nghị rồi nên người ta cứ bắc chiếc loa ở đây. Mẹ đến ban chấp hành khu và nói với họ tất cả?
Mẹ phụ trách nhà trẻ nên suốt ngày cứ bận bịu bao nhiêu công việc đâu đâu. Suốt hai năm qua, Kôlia đã phải xa tất cả và giờ đây, anh sẵn lòng ngồi nghe mẹ tâm sự, nhưng hình ảnh cô gái Valia cứ quay cuồng trong đầu óc anh?
- Mẹ ạ, con bất ngờ gặp Vêra ở ngay cổng lớn ?" anh nói như vô tình, cắt ngang câu chuyện của bà mẹ ở chỗ say sưa nhất ?" em đi cùng với? à? cùng với cô Valia?
- À, chúng nó vẫn đi học với nhau. Con uống cà phê nữa không?
- Thôi, cảm ơn mẹ - Kôlia đứng dậy, đi đi lại lại trong phòng, lòng cảm thấy lâng lâng, thoải mái. Bà mẹ lại trở lại câu chuyện vườn trẻ, nhưng anh đã cắt ngang hỏi : - Valia vẫn còn học phổ thông cơ à?
- Con làm sao thế, con không nhớ Valia bao nhiêu tuổi hay sao? Nó không bỏ chúng ta đâu ?" Bà mẹ bỗng cười vang ?" Vêra nói Valia phải lòng con đấy.
- Chuyện vớ vẩn ! ?" Kôlia làm bộ bực tức kêu lên - Chuyện ngốc nghếch!?
- Tất nhiên là ngốc rồi ?" bà mẹ bỗng nhẹ nhàng thốt lên - vừa mới ngày nào còn là đứa bé gái thế mà bây giờ nó đã là cô gái xinh đẹp rồi. Vêra của chúng ta cũng đẹp, nhưng Valia có lẽ còn xinh hơn.
- Thì đẹp chứ sao ?" anh càu nhàu, nhưng cũng khó giấu được niềm vui thầm kín của mình - Chỉ là một cô gái bình thường thôi mẹ ạ. Đất nước ta có hàng ngàn, hàng vạn cô gái như vậy?. Mẹ, tốt nhất, mẹ hãy cho con biết bà Mátvêepna ra sao? Con không thấy bà ấy ở ngoài cổng lớn?
- Bà ấy mất rồi - mẹ thở dài.
- Sao lại như vậy được, bà ấy chết rồi? ?" anh ngạc nhiên
- Người ta ai chả phải chết hả con? ?" bà mẹ lại thở dài ?" Con còn hạnh phúc lắm, con chưa phải lo nghĩ đến chuyện này.
Và Kôlia cũng bất giác cảm thấy mình là người hạnh phúc vì anh đã bất ngờ gặp cô gái đẹp đó ở cổng lớn, rồi giờ đây, anh lại được biết thêm cô ấy yêu anh?
Sau khi điểm tâm xong, Kôlia liền ra nhà ga Bêlôruxia. Chuyến tàu anh phải đi sẽ khởi hành vào bảy giờ tối, và điều đó làm anh không biết xử trí ra sao. Kôlia đi đi lại lại trong sân ga, do dự, ngập ngừng và cuối cùng anh đánh bạo gõ cửa phòng trực ban phó chỉ huy ga.

- Đi chuyến tàu muộn hơn à? ?" Phó chỉ huy ga, cũng là một sĩ quan còn trẻ, hỏi lại và nháy mắt ra chiều thông cảm ?" Sao, trung uý, vì sự nghiệp trái tim phải không?
- Không, không phải đâu ?" Kôlia cúi đầu nói - Mẹ tôi bất ngờ bị ốm. Và có vẻ rất nặng ? - Anh ngừng bặt vì sợ nhỡ bà cụ ốm thật thì nguy, nên vội cải chính lại : - Không, không nặng lắm đâu, nhưng?
- Thôi được, tôi hiểu ?" sĩ quan trực ban lại nháy mắt ?" Chúng ta sẽ xem xét vấn đề bà cụ của anh.
Anh giờ cuốn sổ rồi gọi điện thoại nói với ai đó những câu có vẻ chẳng liên quan gì đến việc tàu xe. Kôlia vừa rất sốt ruột, vừa nhìn xem bảng giờ tàu. Một lát sau, trực ban bỏ ống nói xuống :
- Anh đồng ý chuyển tàu không? Sẽ khởi hành vào lúc không giờ ba phút. Chuyến Mátxcơva-Minxk. Sẽ chuyển tàu ở Minxk.
- Vâng, tôi đồng ý ?" Kôlia như reo lên ?" Xin cảm ơn đồng chí thượng uý.
Nhận xong vé tàu, anh rời khỏi ga và ghé ngay vào hiệu thực phẩm trên phố Goócki, ngắm nhìn các loại rượu vang. Anh quyết định mua một chai sâm panh, chính loại sâm panh anh đã được uống hôm liên hoan tốt nghiệp và mấy chai nước quả anh đào, vì chính loại nước quả này, mẹ thường làm và một chai Made bởi vì anh đã biết đến khi đọc quyển tiểu thuyết viết về mấy người quý tộc.
- Con mất trí rồi hay sao! - mẹ anh cau có nói - Định bắt mỗi người uống một chai chắc?
Buổi gặp gỡ thật tuyệt diệu. Bắt đầu bằng bữa ăn chiều rất ngon và nghiêm trang mà mẹ đã chuẩn bị suốt cả ngày, thậm chí phải mượn cả bếp nấu của nhà bên cạnh. Vêra xoay quanh bếp, nhưng thỉnh thoảng vẫn không quên những câu hỏi bất chợt :
- Thế anh đã được bắn súng máy chưa?
- Bắn rồi.
- « Măxim » chứ?
- « Măxim » và cả các loại khác nữa.
- Chà, thích quá nhỉ! ?" Vêra thốt lên, vẻ tự hào.
Kôlia có vẻ sốt ruột đi đi lại lại quanh phòng. Anh đã đính chiếc cổ áo lót mới, đánh xi lại đôi ủng và giờ đây đang lắng nghe tiếng ủng, tiếng dây lưng da kêu sột soạt. Vì hồi hộp nên anh thực tình, chẳng muốn ăn gì, còn Valia thì vẫn chưa thấy đến.
- Thế họ có cấp cho anh phong ở mới không?
- Có chứ, có chứ!
- Phòng riêng chứ?
- Tất nhiên ?" Anh nhìn cô em gái một cách khoan dung, tự hào ?" Anh là chỉ huy tại ngũ cơ mà.
- Chúng em sẽ đến thăm anh - cô em gái thì thầm, vẻ bí mật ?" Bao giờ mẹ cùng nhà trẻ đi nghỉ hè, chúng em sẽ đến chỗ anh ngay?
- Chúng em là ai vậy?
Anh đã hiểu ý cô em mình và tim anh đập rộn rã niềm vui
- Những ai mà lại gọi là chúng em?
- Chả lẽ anh không hiểu hay sao? Chúng em tức là : em và Valia chứ còn ai nữa.
Kôlia giả vờ ho để giấu nụ cười và dịu dàng nói :
- Có lẽ phải có giấy phép đấy. Em viết thư báo trước cho anh để còn xin phép ban chỉ huy đã?
- Ôi, khoai tây nấu chín quá rồi!?
Cô nhẩy lò cò, tà áo bay bay, và đóng sầm cửa lại. Kôlia cười, vẻ rộng lượng. Khi cánh cửa vào bếp đã đóng lại, anh bỗng nhảy lên và hài lòng nghe tiếng kêu loạt soạt, cót két, của dây lưng da, của ủng : như thế là hai cô đã nói chuyện với nhau về chuyến đi, như thế là các cô ấy đã có ý định, đã dự kiến chương trình, như thế là cô ấy cũng muốn gặp anh và như thế là? Còn biết bao nhiêu chuyện sau cái chữ « như thế », mà Kôlia chưa hình dung ra được.
Thế rồi Valia đến. Nhưng thật đáng buồn là mẹ và Vêra cứ bận bịu với bữa cơm nên chẳng có ai để bắt đầu câu chuyện và Kôlia lạnh người đi khi bất chợt nghĩ rằng, có thể cô có đủ lý do để từ chối chuyến đi chơi mùa hè dự định kia.
- Anh không thể nán lại thêm ít ngày nữa ở Mátxcơva hay sao?
Kôlia lắc đầu vẻ kiên quyết
- Chả lẽ lại gấp thế ư?
Kôlia nhún vai
- Ở biên giới căng thẳng lắm phải không? ?" hơi hạ giọng, cô gái chợt hỏi.
Kôlia cũng thận trọng gật đầu không đáp, anh nghĩ đến việc phải giữ bí mật.
- Bố em nói rằng Hitle đang siết chặt vòng vây quanh biên giới ta.
- Chúng ta đã có hiệp ước với nước Đức không tiến công nhau ?" Kôlia nói vẻ thông hiểu, vì anh không thể cứ lắc đầu hoặc nhún vai mãi được - Những tin đồn về việc quân Đức tập trung quân dọc biên giới ta là không có căn cứ, và đây chỉ là kết quả của những mưu đồ của bọn đế quốc Anh và Pháp.
- Nhưng em đã được đọc trên báo cơ mà ?" Valia khẽ nói, vẻ không hài lòng - Bố em bảo rằng, tình hình rất nghiêm trọng.
Bố Valia là một cán bộ quan trọng, nhưng Kôlia lại nghĩ có lẽ ông hơi hoang mang trước tình hình. Anh nói :
- Cần đề phòng những sự khiêu khích
- Nhưng đây là chủ nghĩ phát xít, kinh khủng lắm! Anh đã xem bộ phim « Giáo sư Mamlốc » chưa?
- Xem rồi. Nhân vật chính do Ôleg Giakốp đóng. Chủ nghĩa phát xit, tất nhiên là rất kinh khủng, nhưng theo em chủ nghĩa đế quốc tốt hơn hay sao?
- Theo anh thì thế nào, sẽ có chiến tranh chứ?
- Tất nhiên ?" anh nói một cách tin tưởng - Chả lẽ chúng ta tự nhiên lại vô cớ mở thêm bao nhiêu trường quân sự với chương trình cấp tốc? Nhưng đâu chỉ là một cuộc chiến tranh ngắn.
- Anh tin chắc như thế à?
- Tin chứ. Thứ nhất, cẩn phải tính đến sức mạnh của giai cấp vô sản bị chủ nghĩa phát xít và đế quốc bóc lột. Thứ hai, giai cấp vô sản ở ngay nước Đức bị Hitle áp bức. Thứ ba, tình đoàn kết quốc tế của nhân dân lao động toàn thế giới. Nhưng điều chủ yếu là : sức mạnh quyết định của Hồng quân Liên Xô chúng ta. Chúng ta sẽ giáng trả kẻ thù những đòn chí tử ngày trên lãnh thổ của chúng.
- Còn Phần Lan thì sao? ?" cô hỏi thêm, giọng nhỏ nhẹ.
- Phần Lan thì sao à? ?" Anh cố giấu vẻ không hài lòng của mình : đấy, tất cả là do ông bố cô ấy gây hoang mang cho đấy - Ở Phần Lan đã xây dựng những tuyến phòng ngự chiều sâu, và quân đội ta cũng đã dễ dàng nhanh chóng chọc thủng. Anh không hiểu em còn nghi ngờ điều gì ở đấy nữa?
- Nếu như anh cứ cho rằng không có gì đáng nghi ngờ thì có nghĩa là, chả có gì đáng nghi nghờ nữa ?" Valia mỉm cười, nói ?" anh có muốn nghe những đĩa hát mới ba em mới mang về từ Bêlôxtôk không?
Valia có những đĩa hát tuyệt diệu : nào là những điệu phốc-trốt BaLan, nào là « Đôi mắt đen », nào « Cặp mắt huyền », thậm chí còn có cả tăng gô trích từ « Pêterơ » do chính nữ danh ca Phrăng***ca Galơ biểu diễn.
- Nghe nói, bà ấy đã bị mù! ?" đôi mắt to mở rộng, Vêra nhìn mọi người nói ?" Bà ấy ra đóng phim và vô tình nhìn vào ngọn đèn pha cực mạnh, thế là mắt bị mù luôn.
Valia hoài nghi mỉm cười. Kôlia cũng tỏ vẻ nghi ngờ tính chính xác của tin đồn này, nhưng không hiểu sao, anh vẫn cứ muốn tin là đúng.
Họ đã uống gần cạn chai sâm panh và nước quả. Còn rượu Made thì chỉ nếm qua đã phải loại ngay : nó không ngọt và không hiểu tại sao mà tử tước Đờ Prétxi lại có thể ăn sáng bằng cách chấm bánh bích quy vào nó được.
- Làm diễn viên điện ảnh rất nguy hiểm! ?" Vêra tiếp tục nói ?" Ngoài chuyện họ phải phi những con ngựa chạy như điên hoặc nhảy từ các đoàn tàu, họ còn luôn bị các ánh đèn mạnh chiếu vào người. Có hại cực kỳ đấy!
Vêra rất thích sưu tầm ảnh các nghệ sĩ điện ảnh. Còn Kôlia tuy vẫn nghi hoặc, nhưng lại cứ bắt mình phải tin những điều ấy là có thực. Đầu óc anh có vẻ hơi chao đảo. Valia ngồi ngay cạnh anh và anh không sao kìm được nụ cười vô cớ, dù biết có lẽ nó rất ngây ngô.
Valia cũng mỉm cười : nụ cười có vẻ bao dung, kẻ cả. Cô ta chỉ hơn Vêra có nửa năm, nhưng có vẻ như đã bước qua được cái ngưỡng cửa nơi các cô bé trở thành những thiếu nữ trầm lặng một cách bí ẩn.
- Vêra muốn trở thành nữ diễn viên điện ảnh đấy - mẹ bỗng xen vào
- Nếu muốn thì đã sao hả mẹ? ?" Vêra reo lên và thận trọng đấm đấm nắm tay xuống bàn - Việc đó có cấm đâu? Trái lại việc đó rất tuyệt diệu mẹ ạ, ở gần khu triển lãm nông nghiệp có một trường đại học chuyên về?
- Thôi được, thôi được ?" bà mẹ vui vẻ đồng ý ?" Con cứ tốt nghiệp lớp mười toàn điểm năm rồi muốn đi dâu thì đi. Miễn là hợp với nguyện vọng của con.
- Phải có tài năng, Vêra ạ - Valia nói - Cậu có biết ở đấy người ta thi tuyển ra sao không? Người ta sẽ chọn một cậu nào đó tốt nghiệp mười và sẽ đề nghị cậu hôn nhau với anh ta.
- Thì đã sao, cứ việc thử đi. Cứ việc bắt thi đi! - mặt đỏ ửng vì uống rượu và vì tranh luận, Vêra reo lên vui sướng - Cứ cho người ta thử đi! Mình sẽ hôn, sẽ hôn thật sự để mọi người tin ngay rằng mình đã yêu tha thiết anh chàng nào đó. Thế đấy!
- Nhưng mình thì không làm sao có thể hôn được nếu không hề có tình yêu gì cả - Giọng Valia luôn nhỏ nhẹ, nhưng vẫn đủ cho mọi người nghe rõ ?" Theo mình, thật là bẽ bàng khi phải hôn mà chẳng yêu.
- Trong cuốn « Làm gì? » của Tsécnesepxki? - Kôlia lên tiếng
- Cần phải phân biệt chứ! ?" Vêra bỗng hét lên - Cần phải phân biệt, đâu là cuộc sống, đâu là nghệ thuật chứ.
- Mình không nói về nghệ thuật, mình nói về các cuộc thi tuyển. Nghệ thuật nào ở đấy!
- Còn lòng can đảm nữa chứ? ?" Vêra phản công lại - Chả lẽ diễn viên không cần can đảm à?
- Trời ơi, chẳng nhẽ đó lại là lòng can đảm! ?" bà mẹ thở dài và đứng dậy thi dọn bàn ăn ?" Thôi, các con ơi, giúp mẹ một tay rồi sẽ khiêu vũ nào.
Ba người cùng thu dọn chén đĩa, chỉ riêng Kôlia chả biết làm gì. Anh lỉnh ra ngồi xuống chiếc đi văng cạnh cửa sổ. Đây chính là chiếc đi văng anh đã từng nằm ngủ trong suốt những năm đi học. Anh rất muốn cùng thu dọn bàn ăn : vừa làm vừa nói chuyện và cười đùa, giả vờ tranh nhau cầm một chiệc nĩa, chiếc dao, nhưng anh đã kiềm chế lòng mình vì không có gì quan trọng hơn là ngồi nghỉ ở chiếc đi văng này. Vả lại, ngồi đây anh có thể kín đáo quan sát Valia, đón bắt từng nụ cười, từng cái chớp mắt và những cái nhìn của cô. Anh đón bắt chúng, lòng rộn ràng, tim đập mạnh như chiếc búa hơi gần ga tầu điện ngầm « Cung Xô Viết ».
Cho đến năm mười chín tuổi, Kôlia chưa hề hôn một lần nào. Những lúc rồi, anh vẫn đi xem phim, xem kịch và ăn kem một mình nếu có tiến. Còn khiêu vũ thì rất tồi, ít khi anh đến câu lạc bộ khiêu vũ, do đó suốt hai năm học tập vừa qua, anh chẳng quen biết ai, ngoài cô phụ trách thư viện Dôia.
Nhưng hôm nay Kôlia lại thấy mừng khấp khởi vì may mắn chưa quen biết ai. Tất cả những gì là nguyên nhân của nỗi buồn, giờ đây đều được loại bỏ. Ngồi trên đi văng, anh suy ngẫm và hiểu một cách chính xác rằng sở dĩ anh chưa quên biết cô gái nào chính vì trên trái đất này còn có Valia. Vì cô, anh sẵn sàng chịu đựng vất vả, và sự vất vả, khổ sở đó sẽ mang lại cho anh niềm tự hào được nhìn thẳng vào ánh mắt cô. Kôlia rất hài lòng về mình.
Sau khi thu dọn xong, họ lại tiếp tục quay đĩa hát, nhưng không phải để nghe nhạc mà để nhảy với nhau. Kôlia, mặt ửng đỏ và vụng về, nhảy với Valia, rồi quay sang với em gái, rồi lại nhảy với Valia. Vêra vừa nhảy vừa vui vẻ hát theo lời ca trong đĩa hát. Kôlia im lặng nhảy vì chẳng sao tìm được đề tài hợp với câu chuyện. Còn Valia, hình như không đòi hỏi gì hơn. Nhưng Kôlia lại không hiểu như vậy nên càng băn khoăn bực bội.
- Chắc họ sẽ cấp cho anh một căn phòng riêng ?" Kôlia bỗng nói sau khi đã giả vờ húng hắng ho để lấy can đảm ?" còn nếu họ không cấp thì anh sẽ thuê riêng.
Valia lặng thinh. Kôlia cố giữ cho khoảng cách giữa họ rộng hơn và anh có cảm giác hình như nụ cười của Valia không giống nục cười mà Dôia đã cười với anh ở hàng cây mờ tối hôm nào. Anh hạ giọng, hơi đỏ mặt, nói thêm :
- Anh sẽ xin giấy phép. Chỉ cần các em viết thư báo trước.
Valia vẫn im lặng, nhưng Kôlia không buồn phiền, anh biết cô vẫn nghe, vẫn hiểu hết và anh cảm thấy rất hạnh phúc vì cô im lặng như vậy.
Giờ thì Kôlia đã hiểu một cách chính xác đấy là tình yêu, thứ tình yêu mà anh đã được đọc qua bao nhiêu truyện và mãi đến giờ, anh vẫn chưa hề được gặp. Dôia? Anh bỗng nhớ đến cô Dôia, nhớ đến hầu như với một nỗi kinh hoàng, bởi vì Valia, người đã hiểu anh đến thế có thể bằng một sự kỳ diệu nào đó cũng nhơ đến Dôia? Lúc đó anh chỉ còn cách tự sát thôi. Anh phải kiên quyết xua đuổi tất cả những ý nghĩ về Dôia. Nhưng cô Dôia, hình như đã biết rõ điều đó, nên có vẻ như cố bám riết, không chịu biến đi. Tự nhiên Kôlia cảm thấy xấu hổ vô cùng.
Còn Valia thì vẫn đang mỉm cười nhìn qua vai anh, tựa như đang nhìn thấy một cái gì đó mà mọi người không nhìn thấy được. Và Kôlia vì khâm phục mà trở nên bối rối vụng về.

Nhảy xong, họ đứng với nhau hồi lâu cạnh cửa sổ, còn mẹ và Vêra bỗng nhiên biến đi đâu mất. Thật ra, họ đang rửa bát đĩa trong bếp, nhưng giờ đây đối với Kôlia thì cái bếp đó đã xa xôi như một hành tinh khác.
- Ba em nói ở đấy có rất nhiều cò. Anh đã thấy con cò nào chưa?
- Chưa
- Ở đấy chúng sống ngay trên các mái nhà. Cứ như chim én ấy. Không ai xua đuổi vì chúng mang lại hạnh phúc cho mọi người. Những con cò trắng, trắng muốt? Anh nhất định sẽ thấy chúng.
- Anh sẽ nhất định thấy chúng ?" anh khẳng định.
- viết thư tả kỹ về chúng nhé. Được không?
- Sẽ viết
- Những con cò trắng, trắng muốt.
Anh nắm tay cô, bỗng thấy hoảng sợ vì sự đường đột ấy và định bỏ ra ngay, nhưng không thể bỏ được. Và anh lại sợ cô rụt tay lại, hay phản đối anh điều gì đó. Nhưng Valia vẫn yên lặng. Mãi một lúc sau, cô mới nói và vẫn không rụt tay lại.
- Nếu như anh được cử về phương Nam, phương Bắc hay thậm chí phương Đông thì?
- Anh là người gặp may. Anh được cử về đặc khu. Em biết có biết đấy là may mắn lớn thế nào không?
Cô chẳng đáp gì cả, chỉ khẽ thở dài.
- Anh sẽ chờ - nói nhỏ như chỉ thoảng qua hơi thở - Sẽ chờ, chờ mãi.
Anh khẽ vuốt bàn tay cô và bỗng áp nhanh bàn tay mát dịu vào má mình. Cảm giác mát dịu từ bàn tay như truyền lan sang anh. Anh vẫn muốn hỏi xem Valia có buồn không, nhưng anh lại ngập ngừng không dám hỏi. Một lát sau, Vêra bước nhanh như ùa vào phòng, vừa chạy vừa nói liến thoắng điều gì đó, Kôlia liền vội bỏ tay Valia ra.
Đúng mười một giờ đêm, bà mẹ kiên quyết bắt anh phải ra ga. Kôlia chia tay mẹ không được chu đáo lắm. Anh vội vì hai cô gái đã đưa vali anh xuống sân. Bà mẹ bỗng thút thít khóc, vừa khóc vừa cười, anh không nhìn thấy những giọt nước mắt của bà và chỉ cố đi cho nhanh.
- Viết thư ngay cho mẹ, con nhé! Viết kỹ nhé!
- Con sẽ viết, mẹ ạ. Đến nơi con sẽ viết ngay để mẹ yên tâm.
- Không đựơc quên đấy.
Lần cuối cùng, Kôlia cũng kịp chạm đôi môi vào thái dương đã bạc của mẹ, rồi nhảy vù ba bậc một xuống cầu thang.
Mười hai giờ rưỡi khuya tàu mới khởi hành. Nhưng Kôlia một mặt sợ hai cô gái trở về nhỡ tàu điện, một mặt sợ hai cô về nhà mất cho nên anh nhắc đi nhắc lại :
- Nhanh lên. Kẻo chậm mất.
Họ không muốn rời nhau. Khi tiếng nói của người điều vận vang lên, Valia bỗng tự bước nhanh tới anh. Anh đã chờ sẵn điều này nên cũng bước vội lại, đến nỗi mũi suýt chạm nhau, cả hai đều ngượng ngùng tránh ra. Vêra hốt hoảng kêu lên : « Anh Kôlia, tàu chạy kìa, chậm mất đấy!? » - rồi giúi vào tay anh gói bánh rán hạnh nhân. Anh vội chạm môi vào má em gái, đỡ vội gói bánh và nhảy lên bậc toa. Anh cứ ngoái nhìn mãi, nhìn mãi bóng dáng ngày càng mờ dần của hai cô gái bận bộ áo váy màu sáng nhạt đang vẫy vẫy theo anh?
Lần đầu tiến, Kôlia đi tới những vùng xa xôi của đất nước. Trước đây, những chuyến đi cũng chỉ bó hẹp trong thành phố, nơi trường anh đóng. Dù những chuyến đi dã ngoại vài chục giờ liền thú vị bao nhiêu đi nữa cũng không thể sánh với cuộc hành trình trong cái ngày thứ bảy của tháng Sáu nóng nực này. Cuộc đi thật thú vị, quan trọng, đến nỗi Kôlia không thể rời khỏi cửa sổ. Khi đôi chân đã mỏi nhừ và anh vừa ngồi xuống ghế thì bỗng ngay cạnh đấy, có ai đó thốt lên :
- Đàn cò kìa! Các bạn xem, đàn cò trằng kìa!?
Mọi người đổ xô đến cửa sổ, còn Kôlia lần chần nên không trông thấy đàn cò. Anh không lấy làm buồn, vì dù sớm hay muộn, nếu chúng đã xuất hiện ở đây thì thể nào anh cũng sẽ bắt gặp. Rồi anh sẽ viết thư về Mátxcơva, tả rõ hình dáng những con cò trắng này?
Lúc ấy đoàn tàu đã đi qua Nêgôrêlôiê ?" ga biên giới cũ. Giờ thì nó đang đi trên vùng đất phía Tây Bêlaruxia. Đoàn tàu thường dừng lại ở những ga xép, lúc nào cũng nườm nượp hành khách đủ loại. Những chiếc sơmi trắng hoà lẫn với những chiếc áo choàng dài màu đen, những mũ rơm màu vàng óng chen lẫn giữa những chiếc mũ nồi màu đen, những áo màu đen hoà với những bộ váy màu sáng. Kôlia xuống ga nhưng không dám đi xa đoàn tàu luôn luôn ầm ĩ, huyên náo với đủ loại giọng nói lẫn lộn của các thứ tiếng Nga, Bêlaruxia, Ucraina, Ba Lan, Litva và Do Thái, có trời biết còn những tiếng và thổ ngữ gì khác.
- Đúng là một cái chợ ! - một thượng uý đi cùng toa với Kôlia thốt lên, vẻ ngạc nhiên ?" Kôlia, ở đây có nhiều loại đồng hồ tốt mà giá lại khá rẻ.
Tuy nói vậy nhưng anh chàng thượng uý cũng không dám đi xa. Anh chỉ len lỏi vào đám đông, xem xét, hỏi han, vung tay, sôi nổi giải thích điều gì đó, rồi lại quay về toa ngay.
- Này, người anh em, đây là một nơi nếu người ta không cảnh giác thì mất mạng ngay.
- Có cả bọn gián điệp đấy! ?" Kôlia phụ hoạ theo
- Có quỷ mà biết được ?" anh chàng thượng uý hay cười tán đồng và lại len lách vào đám đông ?" Ai bán đồng hồ nào? Tích tắc, tích tắc?
Bánh mẹ rán Kôlia cùng với anh thượng uý đã ăn hết, và để đáp lại, anh thượng uý thết Kôlia chén thoả thê món xúc xích tự làm ở Ucraina. Nhưng chuyện trò rời rạc, nhạt nhẽo, bởi vì anh chàng thượng uý chỉ mê bàn luận có mỗi một chủ đề :
- Cậu biết không, Kôlia, eo lưng cô ta thon?
Kôlia bắt đầu cảm thấy sốt ruột. Còn anh chàng thượng uý mắt tuy đã lờ đờ, nhưng vẫn không ngớt lời tâm sự. Thật may cho Kôlia, đến ga Baranôvitsi, anh ta xuống, hét toáng lên khi chia tay :
- Kôlia, nhớ cái khoản đồng hồ! Nó là cần thiết lắm đấy!?
Món xúc xích làm ở nhà cũng biến theo anh chàng thượng uý nọ. Bánh rán hạnh nhân mẹ làm cũng được ăn hết. Đoàn tàu dừng lại ga Baranovitsi khá lâu. Kôlia đã quên chuyện đàn cỏ mà chỉ nghĩ đến bữa ăn trưa. Chờ mãi mới thấy một đoàn tàu hàng dài dằng dặc, nặng nề chạy qua.
- Sang Đức đấy! - một đại uý già nói với Kôlia ?" Ngày đêm chúng ta cứ phải dồn lúa mì sang cho người Đức. Xin cho biết phải hiểu ra làm sao đây?
- Tôi không rõ ?" Kôlia đáp, vẻ lơ đãng ?" chúng ta đã ký hiệp ước với Đức rồi cơ mà.
- Hoàn toàn đúng - vị đại uý già tán thành ngay - Đồng chí trung uý nghĩ rất đúng.
Đoàn tàu của họ chuyển bánh ngay sau đoàn tàu hàng, dần dần chạy nhanh hơn. Thời gian đỗ ở các ga ngắn hơn và nhân viên phục vụ nhắc nhở hành khách không nên ra khỏi toa. Suốt chặng đường dài, Kôlia chỉ nhớ có một tên ga : Giabinca. Sau ga này là Brét.
Nhà ga Brét làm bằng gỗ. Ở đây người còn đông hơn, đến nỗi Kôlia phát hoảng lên. Việc đơn giản nhất là hỏi thăm đường về đơn vị, nhưng vì muốn giữ bí mật, Kôlia chỉ muốn hỏi thăm những người có trách nhiệm hẳn hoi. Vì vậy, anh đã phải xếp hàng đúng một giờ trước cửa văn phòng trực ban của trợ lý bộ tư lệnh thành phố.
- Đồng chí về pháo đài ?" Sĩ quan trợ lý nói với anh sau khi xem qua giấy công lệnh - Đến phố Kastanôvaia, đồng chi cứ đi thẳng.
Kôlia rời khỏi hàng và tự nhiên thấy đói cồn cào, đáng lẽ phải tìm đến đường Kastanôvaia thì anh lại quyết định đi tìm quán ăn. Nhưng hình như ở đây không có quán ăn như vậy, nên sau một lát do dự, anh đành tìm đến hiệu ăn ở ga. Đúng lúc anh định bước vào thì cánh cửa bật mở, một viên trung uý, vóc người lực lưỡng, đẩy cửa hầm hầm bước ra.
- Cái thằng mất dạy, một mình hắn chiếm cả chiếc bàn. Chả thèm hỏi han ai cả, vì hắn biết mình là người nước ngoài mà!
- Người nào thế?
- Một thằng hiến binh Đức chứ còn ai nữa! Ở đấy có phụ nữ và trẻ em phải ngồi dưới nền nhà, còn một mình hắn cứ đường hoàng nốc bia. Đúng là vô liêm sỉ!
- Đúng là hiến binh thật à? ?" Kôlia nghi ngờ hỏi ?" Có thể ngõ qua được không?
Viên trung uý nhún vai, vẻ khó hiểu :
- Thì cứ vào mà ngó. Này, khoan đã, cậu mang vali đi đâu đấy?
Kôlia đặt vali xuống, sửa sang lại quần áo như trước khi vào gặp thiếu tướng và hồi hộp đẩy cửa bước vào.
Anh nhìn thấy ngay tên người Đức. Một tên Đức thật sự, đường hoàng trong bộ quân phục hiến binh, ngực đeo một lá số kim loại nhỏ, đôi ủng cao kỳ lạ tựa như cuốn bằng tôn. Hắn ngả dài người trên ghế và một chân gõ nhịp vẻ dương dương tự đắc. Trên bàn la liệt vỏ chai bia, tên hiến binh này không uống bằng cốc mà lại nốc bằng cái ca nửa lít một đổ ộc vào đấy cả chai. Trên khuôn mặt phì nộn đỏ nhừ của hắn tua tủa hàng ria cứng đẫm ướt bọt bia.
Kôlia đi đi lại lại cạnh hắn tới bốn lần và căng mắt ra nhìn kỹ hắn. Đây đúng là một trường hợp dị thường: một con người từ cái thế giới bên kia, cái thế giới của nước Đức bị Hítle áp bức đang ngồi cách anh có một bước chân. Kôlia rất muốn biết hắn đang nghĩ gì sau khi từ cái nước đế chế phát xít kia bước sang đất nước xã hội chủ nghĩa này. Nhưng trên khuôn mặt của kẻ đại diện cho nhân loại bị áp bức, không hề thấy biểu lộ một vẻ gì ngoài vẻ thoả mãn một cách ngu xuẩn.
- Nhìn kỹ rồi chứ? ?" viên trung uý đứng ngoài trông hộ vali cho Kôlia hỏi
- Chân gõ nhịp - chả hiểu sao, Kôlia lại thì thầm nói - Ngực lại đeo một lá số hiêu kim loại nhỏ.
- Phát xít mà lại. Này, cậu muốn đi ăn chưa? Nghe nói ở đâu đây có hiệu ăn «Bêlarút ». Chúng mình cùng đi ăn nhé? Tên cậu là gì?
- Kôlia
- Thế ra lại trùng tên à? Nào, hãy gửi vali ở đây rồi ta cùng đi. Nghe nói ở đấy có một nhạc công chơi vĩ cầm cỡ quốc tế cơ đấy. Ông ta chơi bài «Đôi mắt đen » hay như thiên thần?
Ở chỗ gửi hành lý cũng xếp hàng dài., Kôlia đành mang vali theo mình và định sẽ đi thẳng từ hiệu ăn đến pháo đài. Trung uý Nikôlai không biết đường đến pháo đài vì anh đợi chuyển tàu ở ga Brét, nhưng vẫn quả quyết an ủi Kôlia Plugiơnhikốp :
- Thế nào chúng mình cũng gặp người ở pháo đài đến hiệu ăn. Hôm nay thứ bảy mà.
Đi dọc theo chiếc cầu hẹp dành riêng cho người đi bộ, họ vượt qua nhiều đoạn đường ray có tàu đang đỗ và ngay sau đấy đã ở trong khu vực thành phố. Từ cầu có ba con đường toả ra ba ngả, cả hai trung uý đều do dự.
- Tôi không biết hiệu ăn «Bêlarút » nào cả - Người qua đường nói giọng lơ lớ và tỏ vẻ cáu kỉnh.
Kôlia ngần ngại không hỏi thêm nữa, vì vậy Nikôlai đã phải hỏi tiếp :
- Chắc ông biết ở đây có nhà nghệ sĩ chơi vĩ cầm nổi tiếng chứ ạ?
- À, đó là pan (tiếng BaLan, có nghĩa là ông) Xvítxki! - người qua đường đáp lại và mỉm cười ?" đúng ông ấy, Ruvim Xvitxki là nghệ sĩ vĩ cầm tuyệt vời. Các anh có thể có ý kiến khác, nhưng cũng sẽ đại loại như vậy. Đúng thế đấy. Còn hiệu ăn ấy thì cứ đi thẳng. Ở phố Xtưtxơkêvích.
Phố Xtưtxơkêvích hoà ra là đường Cômxômôn. Những mái nhà nhỏ thấp thoáng ẩn hiện sau các hàng cây xanh rậm.
- Mình tốt nghiệp trường pháo phòng không ở Xumư ?" Nikôlai tự giới thiệu sau khi Kôlia Plugiơnhikốp đã kể cho anh nghe về mình ?" Thú vị đấy chứ. Cả hai chúng mình đều mới tốt nghiệp và cả hai lại cùng một tên?
Anh dừng lời đột ngột. Trong bóng đêm yên tĩnh vẳng lại tiếng đàn violon. Cả hai trung uý đều dừng lại
- Nhất đấy! Chúng mình đi đúng đường rồi, Kôlia ạ!
Tiếng đàn violon lọt ra từ những khung cửa sổ rộng mở của toà nhà hai tầng có biển đề : « hiệu ăn Bêlarút ». Hai người cùng lên gác hai, để mũ và hành lý lại phòng gửi đồ chật hẹp rồi bước vào một phòng ăn nhỏ. Quầy giải khát đối diện với lối ra vào, còn ở góc trái gian phòng là một dàn nhạc nhẹ. Nghệ sĩ vĩ cầm, một người có đôi cánh tay dài và cách chớp mắt lạ lùng cũng vừa chấm dứt bản nhạc, căn phòng đầy ắp người vang lên tiếng vỗ tay ầm ĩ, hoan hô ông
- Hình như ở đây không có mấy người Nga ?" Nikôlai vừa thở vừa nói thêm.
Họ dừng trước cửa ra vào tràn ngập tiếng vỗ tay và tiếng la hét. Từ phía cuối phòng, một người đàn ông mập mạp, mặc áo vét đen, vội chen bước về phía họ :
- Xin chào các ngài sĩ quan. Mời các ngài vào lối này ạ!
Ông ta khéo léo dẫn hai người lách qua dãy bàn chật chội và đám khách ăn chuếnh choáng say. Sau cái lò lát gạch men hoa có một chiếc bàn chưa có người ngồi. Hai viên sĩ quan trẻ ngồi xuống và liếc nhìn, với vẻ hiếu kỳ, cảnh tượng rất xa lạ với họ.
- Sao ông ta lại gọi chúng mình là các ngài sĩ quan nhỉ? ?" Kôlia bực bội ?" Đã sĩ quan rồi lại còn ngài, kiểu cách tư sản quá!?
- Cứ cho lão gọi chúng ta là cái bô cũng được, nếu lão muốn. Miễn là lão đừng đẩy chúng ta vào lửa ?" Trung uý Nikôlai cười ?" Dân ở đây còn lạc hậu, Kôlia ạ.
Trong khi người mặc áo vét đen vào bê thức ăn. Kôlia lắng nghe và cảm thấy lạ lẫm trước những lời trò chuyện xung quanh, cố tóm tắt từng tý dù chỉ là một câu nói có thể hiểu được.

Nhưng mọi người đều nói một thứ tiếng lạ tai, khiến anh không hiểu gì cả. Anh đang định nói chuyện ấy với người bạn mới thì bất chợt nghe thấy một giọng Nga sau lưng, tuy âm thanh lạ tai, nhưng vẫn là tiếng Nga :
- Tôi xin ông bỏ quá cho, xin ông bỏ quá cho sự kém cỏi của tôi, nhưng quả thật, mặc những chiếc quần như vậy ra phố thì tôi không sao tưởng tượng nổi.
- Nhưng dù sao họ cũng đạt được một trăm năm mươi phần trăm chỉ tiêu với những chiếc quần ấy và giật được cờ danh dự.
Kôlia quay người ra sau và thấy ba người đàn ông đứng tuổi đang ngồi ở bàn bên cạnh. Một người trong bọn họ bắt gặp ánh mắt Kôlia và mỉm cười :
- Chào đồng chí chỉ huy! Chúng tôi đang bàn kế hoạch sản xuất đấy.
- Chào các bác! ?" Kôlia lúng túng chào lại.
- Đồng chí từ nước Nga đến phải không? ?" ông ta ân cần hỏi và không đợi câu trả lời, lại tiếp tục câu chuyện: - Giờ thì biết tỏng thế nào là mốt mới rồi. Mốt là nạn dịch, một cơn ác mộng, một trận động đất, có đúng không? Nhưng nói cho cùng thì cũng là lẽ tự nhiên thôi. Nhưng, may một trăm cái quần tệ hại như vậy để thay cho năm mươi cái quần hẳn hoi rồi vì thế giật được cờ danh dự thì, tôi xin lỗi, thấy hèn lắm. Đồng chí có đồng ý thế không, đồng chí sĩ quan trẻ?
- Vâng ?" Kôlia đáp ?" vâng, tất nhiên.
- Nhưng đề nghị đồng chí nói cho biết - người đàn ông thứ hai hỏi - Ở chỗ đồng chí vừa đi khỏi, người ta nói gì về bọn Đức?
- Bọn Đức? Chẳng nói gì cả. Nghĩa là tôi muốn nói chúng ta đang sống hoà bình với nước Đức.
- Phải - người ở bàn bên cạnh nói - bọn Đức sẽ đến Varsava, điều đó đã rõ ràng đối với bất cứ người Do Thái nào, trừ những kẻ ngu ngốc thực sự. Nhưng chúng không thể đến được Mátxcơva đâu.
- Tôi cho là không bao giờ!
Những người khách bàn bên lại nói với nhau bằng thứ ngôn ngữ riêng. Kôlia nghe một cách lịch thiệp, nhưng anh không hiểu và lại quay mặt đi.
- Họ biết tiếng Nga ?" anh thì thầm.
- Mình là mình thủ sẵn ít vodka ?" trung uý Nikôlai nói ?" hãy uống mừng cuộc gặp gỡ của chúng ta chứ, Kôlia?
Kôlia định từ chối, nhưng ngay lúc ấy, anh bỗng nhớ đến một cuộc gặp gỡ khác. Anh kể cho người bạn trung uý mới quen về Valia và Vêra, tất nhiên về Valia nhiều hơn.
- Cậu nghĩ sao, có lẽ cô ấy sẽ đến đây chứ - Nikôlai nói ?" Nhưng nhớ phải có giấy phép đấy.
- Mình sẽ xin giấy phép
- Tôi tham gia được chứ?
Một trung uý xe tăng cao lớn xuất hiện ngay bên cạnh. Anh bắt tay và tự giới thiệu :
- Anđrây. Tôi đến phòng quân vụ để nhận đợt quân mới thì mắc kẹt. Đành phải đợi đến thứ hai tuần sau?
Anh đang định nói gì nữa, nhưng người nghệ sĩ vĩ cầm tay dài đã nâng đàn lên, cả căn phòng lặng ngắt.
Kôlia không biết con người có đôi tay dài với cả vẻ ngượng ngập và kiểu chớp mắt rất lạ ấy chơi bài gì. Anh không cần biết bản nhạc có hay không, mà chỉ lắng nghe và cảm thấy cổ mình như ngẹn lại. Anh chưa kịp xấu hổ vì đã để nước mắt suýt trào ra, thì bỗng đàn ngừng đột ngột, hệt như lúc nước mắt bắt đầu, vì vậy anh chỉ thở dài và mỉm cười.
- Đồng chí thích bản nhạc này không? - người đàn ông bàn bên cạnh khẽ hỏi.
- Rất thích.
- Ruvim Xvitxki của chúng tôi đấy. Thành phố Brét này chưa bao giờ có và cũng sẽ chẳng bao giờ có người chơi vĩ cầm nào giỏi hơn đâu. Nếu ông ấy chơi đàn trong tiệc cưới thì cô dâu nhất định sẽ hạnh phúc. Còn nếu chơi cho đám tang?
Kôlia chưa kịp biết điều gì xảy ra khi Xvitxki chơi đàn cho đám tang thì những người xung quanh đã vội suỵt miệng. Người đàn ông đang nói vội gật đầu, nghe ngóng rồi thì thào vào tai Kôlia :
- Xin hãy nhớ kỹ tên ông ấy là Ruvim Xvitxki. Ông ấy là một nghệ sĩ tự học, có đôi tay vàng, đôi tai vàng và trái tim vàng?
Kôlia vỗ tay hồi lâu. Thức ăn, đồ uống đã được bưng ra, trung uý Nikôlai rót đầy rượu vào các cốc và hạ thấp giọng :
- Âm nhạc thì cũng hay đấy. Nhưng cậu hãy nghe đây.
Kôlia nhìn anh bạn trung uý xe tăng vừa mới nhập bọn, vẻ dò hỏi.
- Hôm qua các phi công đã được lệnh không được nghỉ phép ?" Anđrây nói nhỏ - bộ đội biên phòng nói rằng đêm nào họ cũng nghe thấy tiếng động cơ gầm rú bên kia sông Bug. Xe tăng, xe tải kéo moóc.
- Chuyện vui đấy ?" Nikôlai nâng cốc ?" Chúc mừng cuộc gặp gỡ của chúng ta!
Họ cùng uống, Kôlia bắt đầu ăn vội vã. Vừa nhai, anh vừa nói :
- Có thể chúng khiêu khích chăng?
- Cách đây một tháng, một ông giám mục từ bên kia sang đây ?" Anđrây tiếp tục thì thầm ?" Ông ta nói, bọn Đức đang chuẩn bị chiến tranh.
- Nhưng hãng thông tấn « TASS » của chúng ta đã chính thức tuyên bố?
- Thôi đi, Kôlia ?" Nikôlai mỉm cười ?" hãng thông tấn « TASS » ở tận Mátxcơva, còn đây là Brét.
Thức ăn được tiếp thêm và họ mải ăn uống, thôi không nói đến chuyện bọn Đức, đến hãng thông tấn « TASS », đến chuyện biên giới và ông giám mục, người mà Kôlia không tin, vì ông giám mục chỉ là người phục vụ cho tôn giáo.
Người chơi vĩ cầm lại tiếp tục biểu diễn. Kôlia ngừng ăn, lắng nghe và vỗ tay nhiệt liệt. Những người khác cũng lắng nghe, nhưng tiếp tục bàn tán rì rầm về những tin đồn đại, về những tiếng ồn ào là trong đêm và về những vụ máy bay Đức thường xuyên vị phạm bầu trời biên giới.
- Thế nhưng không được bắn chúng: có lệnh như vậy. Cho nên chúng ta phải cắn răng im lặng.
- Ông ta chơi mới tuyệt làm sao! ?" Kôlia thốt lên thán phục
- Đúng, ông ta chơi trình độ lắm? Có cái gì đó đang chín dần, các cậu ạ. Nhưng là gì? Vẫn là một câu hỏi.
- Không sao, chúng ta sẽ tìm được câu trả lời ?" Nikôlai mỉm cười và nâng cốc lên ?" Nào, các đồng chí trung uý, hãy chúc mừng cho mọi câu hỏi đều có lời giải đáp!?
Trời đã tối, đèn trong phòng ăn bật sáng. Dòng điện thay đổi luôn, ánh đèn lập loè yếu ớt, bóng người chập chờn trên tường. Ba chàng trung uý ăn hết các món đã gọi và Nikôlai tính tiền với người phục vụ mặc áo vét đen :
- Các cậu, xin phép được đãi các cậu lần này.
- Cậu đến pháo đài hả? ?" Anđrây hỏi ?" Mình không can cậu, nhưng đường thì xa mà trời lại tối. Tốt nhất cậu hãy đi với mình tới phòng quân vụ. Cậu sẽ ngủ tạm đêm nay tại đấy.
- Đến đấy làm gì? ?" Trung uý Nikôlai hỏi vặn ?" Chúng mình cùng ra ga với nhau !
- Không ổn. Mình phải có mặt tại đơn vị trong đêm nay.
- Cậu gàn quá, trung uý ạ - Anđrây thở dài ?" Đi lang thang suốt đêm trong thành phố với cái vali trong tay?
- Mình có súng ngắn ?" Kôlia đáp
Lẽ ra họ có thể thuyết phục được Kôlia: anh đã có vẻ xiêu xiêu mặc dù có vũ khí. Lẽ ra họ có thể thuyết phục được anh, và chỉ một lát sau, anh sẽ ngủ đêm hoặc ở nhà ga, hoặc ở phòng quân vụ, nhưng ngay lúc ấy, người đàn ông bên cạnh đã bước đến :
- Xin lỗi các đồng chí sĩ quan Hồng quân, đồng chí trẻ này rất mê Ruvim Xvitxki của chúng tôi. Hiện giờ Ruvim đang ăn tối, nhưng tôi đã nói chuyện với ông ấy, và ông ấy muốn biểu diễn một bài đặc biệt dành riêng cho đồng chí đấy, đồng chí chỉ huy trẻ tuổi ạ?
Do vậy mà Kôlia chưa đi đâu cả. Anh ở nguyên tại chỗ, đợi nghệ sĩ vĩ cầm biểu diễn riêng cho anh nghe. Hai trung uý kia rời hiệu ăn, vì họ phải thu xếp chỗ ngủ tối. Họ siết chặt tay Kôlia, mỉm cười chia tay với anh, bước ra cửa rồi biến vào bóng đêm : Anđrây đến phòng quân vụ ở phố Đgiécgenxki, còn Nikôlai thì ra ga Brét đang đông nghịt người. Họ đi trong đêm, một đêm ngắn nhất trong năm và có thể còn là một đêm đáng ghi nhớ trong đời họ.
Hiệu ăn bắt đầu vắng người, đêm lặng gió và bóng tối tràn qua cửa sổ vào nhà. Thành phố Brét với những dãy nhà một tầng chìm dần vào giấc ngủ. Những đường phố thẳng tắp như kẻ chỉ vắng lặng dần, ánh đèn tràn qua cửa sổ ra ngoài, nhưng bị chắn lại trước những bụi hoa tử đinh hương, thỉnh thoảng mới có một cỗ xe lăn bánh trên mặt đường lát đá dội lại tiếng vang. Thành phố yên tĩnh chìm dần trong một đêm tĩnh mịch ?" tĩnh mịch và ngắn nhất trong năm.
Kôlia thấy hơi choáng váng, nhưng cảm giác ây không làm anh khó chịu. Cảnh vật xung quanh anh thật huyền diệu ?" những âm thanh dìu dịu trong hiệu ăn, bóng đêm ấm áp tràn qua cửa sổ, vẻ bí ẩn ngoài đường phố - và sự chờ đợi người chơi vĩ cầm có vẻ vụng về sắp chơi tặng riêng anh ?" trung uý Plugiơnhikốp - một bài đặc biêt. Nhưng có một điều rắc rối làm phức tạp sự chờ đợi này, khiến Kôlia khó xử : anh có nên trả tiền cho người chơi nhạc không? Sau khi suy tính kỹ lưỡng, anh quyết định : có thể là bất nhã nếu trả tiền cho một cử chỉ tốt bụng như vậy.
- Xin chào đồng chí chỉ huy!
Người chơi vĩ cầm lặng lẽ bước đến, làm Kôlia giật mình lẩm bẩm điều gì và cảm thấy lúng túng.
- Ixắc nói đồng chí từ bên Nga tới và rất thích tiếng đàn của tôi.
Cái vĩ và cây đàn ông cầm trong tay, và ánh mắt ông giần giật một cách khác thường. Khi nhìn gần, Kôlia mới biết mắt trái ông phủ một lớp màng trắng.
- Tôi hiểu rõ sở thích của các sĩ quan Nga ?" ông nâng cây đàn lên, kẹp chặt dưới cằm và đưa vĩ lên.
Tiếng đàn vang lên rền rĩ và mọi người trở lại im lặng, họ sợ sự thiếu thận trọng của mình sẽ cản trở những âm thanh dồn dập của người nghệ sĩ dáng vụng về và có một mắt bị nhài quạt kia. Kôlia im lặng ngắm nhìn những ngón tay gày guộc, run rẩy, lướt trên dây đàn, và một lần nữa, anh suýt khóc, nhưng không khóc được vì Xvitxki không chấp nhận những giọt nước mắt. Vì thế, Kôlia chỉ thở dài nhè nhẹ và mỉm cười.
Xvitxki chơi bài « Đôi mắt đen » rồi « Cặp mắt huyền » và hai giai điệu nhẹ khác Kôlia chưa được nghe bao giờ. Bài cuối, âm điệu thật rộn ràng và trang trọng.
- Của Menđenxơn đấy. Đồng chí là một thính giả sành âm nhạc ?" Xvitxki nói ?" Xin cảm ơn
- Tôi không đủ lời để?
- Không dám. Đồng chí đến pháo đài phải không?
- Vâng ?" Kôlia ngập ngừng rồi thú nhận - Phố Kastanôvaia?
- Đồng chí phải kiếm một chiếc xe ngựa ?" Xvitxki mỉm cười - Nếu đồng chí muốn, tôi có thể tiễn đồng chí. Cháu gái tôi cũng sắp vào pháo đài.
Xvitxki sắp đàn vào hộp, còn Kôlia đi lấy vali ở phòng gửi mũ áo vắng tanh, rồi cả hai cùng đi ra. Đường phố không một bóng người.
- Mời đồng chí rẽ tay trái - Đến góc phố, Xvitxki nhắc ?" Cháu gái tôi, con Mira làm cấp dưỡng cho nhà ăn của cấp chỉ huy đã một năm nay. Nó giỏi lắm, giỏi thực sự. Nó sẽ là một bà nội trợ tuyệt vời, cháu Mira của chúng tôi ấy mà!?
Những ngọn đèn thưa thớt, ánh đèn trong các cửa sổ và vầng sáng rực rỡ ở nhà ga bất chợt đều phụt tắt. Thành phố chìm trong bóng tối
- Thật chán quá ?" Xvitxki bảo - Mấy giờ rồi? Ít ra cũng mười hai giờ đêm rồi, phải không đồng chí?
- Có lẽ sự cố chăng?
- Thật kỳ lạ! ?" Xvitxki nhắc lại - Đồng chí biết không, từ ngày miền Đông tới đây, tức là người Xôviết các đồng chí ấy. Đúng vậy, từ ngày họ tới đây, chúng tôi đã thoát khỏi cảnh tối tăm. Thoát khỏi tối tăm và cả thất nghiệp nữa. Lạ nhất là không còn người thất nghiệp trong thành phố chúng tôi nữa, thật mà! Dân chúng bắt đầu tổ chức những đám cưới rất lớn và tự nhiên ai cũng cần đến Ruvim Xvitxki!?
- Ông cất tiếng cười êm dịu - Thật vinh dự khi có nhiều công việc dành cho các nhạc công, tất nhiên trừ trường hợp họ phải biểu diễn trong đám tang. Chúng tôi sẽ có nhiều nhạc công, vì hiện giờ, người ta đang mở các lớp dạy nhạc và trường trung cấp âm nhạc ở Brét. Làm như thế là đúng, rất đúng. Người ta bảo dân Do Thái chúng tôi yêu nhạc. Vâng, dân tộc chúng tôi là như vậy. Chúng tôi cũng sẽ cần đến âm nhạc nếu hàng thế kỷ nay lúc nào chúng tôi cũng chỉ nghe thấy tiếng giày ủng nhà binh đang ở phố nào, nếu chúng tôi nghe thấy tiếng kêu cứu của con gái nhà mình ở một ngõ gần đấy. Không, không, tôi không muốn khơi dậy cơn thịnh nộ của Thượng đế. Chúng tôi rất may mắn, đúng thế, và cuối cùng, những ngày tươi đẹp đã đến, người Do Thái có thể ngẩng cao đầu như những con người thật sự. Và kỳ diệu biết bao khi chúng tôi cảm thấy mình là con người. Nhưng người Do Thái vẫn chưa ánh lên những nụ cười, thật đáng sợ. Thật đáng sợ khi những đứa bé ra đời với những đôi mắt buồn thảm. Đồng chí nhớ tôi đã biểu diễn cho đồng chí nghe bản nhạc của Menđênxơn chứ? Ông ta đã nói về điều đó, nói về những cặp mắt buồn thảm của những đứa trẻ. Điều đó không thể diễn đạt bằng lời, chỉ có cây đàn violon mới nói lên được.
Đèn trên đường lại vụt sáng ở nhà ga lại bừng lên và các cửa sổ lại thấp thoáng ánh đèn.
- Đúng là có sự cố! ?" Kôlia nói ?" Và họ chữa được rồi

- Kìa, pan Gludơnhiắc! Chào pan Gludơnhiắc! Dạo này thế nào, kiếm được khá chứ?
- Kiếm chác được gì ở cái thành phố Brét này, hở pan Xvitxki? Mọi người trong thành phố đều nghĩ đến chuyện rèn luyện sức khoẻ và thích cuốc bộ?
Hai người và Kôlia dừng lại trước một xe ngựa. Trong xe đã có người ngồi, những ngọn đèn đường ở hơi xa hắt ánh sáng mờ mờ, Kôlia không nhìn rõ mặt người đó.
- Mira cháu gái tối. Cậu giới thiệu với cháu, đây là đồng chí sĩ quan chỉ huy.
Khuôn mặt mờ tối hơi cử động một cách lúng túng. Kôlia vội vàng tự giới thiệu :
- Tôi là trung uý Nikôlai Plugiơnhikốp.
- Đồng chí trung uý lần đầu tiến đến thành phố chúng ta. Cháu phải là bà chủ ân cần và hãy hướng dẫn đồng chí ấy đến nơi đến chốn.
- Tôi sẽ hướng dẫn chu đáo! - Người xà ích nói ?" Đêm nay đẹp trời, chúng tôi chẳng có gì vội. Chúc bác ngủ ngon, ông Xvitxki!
- May mắn nhé, ông Gludơnhiắc! ?" Xvitxki đưa bàn tay dài bắt chặt tay Kôlia : - chúng ta tạm chia tay, đồng chí trung uý, nhất định chúng ta sẽ còn gặp lại nhau chứ nhỉ?
- Nhất định, đồng chí Xvitxki ạ! Xin cảm ơn đồng chí!
- Không dám. Mira, cháu yêu quí, ngày mai ghé vào cậu một lát nhé!
- Vâng ạ - một giọng nói bẽn lẽn và lúng túng khẽ thốt lên
Người xà ích đưa vali lên xe và trèo vào ghế xà ích. Kôlia cúi đầu chào Xvitxki một lần nữa và đặt chân lên bậc lên. Bóng cố gái nhích vào góc xe. Cỗ xe ngựa chuyển bánh và lắc lư trên những phiến đá vuông lát đường. Kôlia muỗn vẫy tay tạm biệt ông già kéo đàn, nhưng chỗ ngồi quá thấp, thành xe lại cao và đường chân trời lại bị tấm lưng to của người xà ích che khuất.
- Chúng ta đi đâu? ?" cô gái ngồi trong góc, bỗng cất tiếng hỏi nhỏ.
- Cậu chả yêu cầu cô hướng dẫn ông khách của chúng ta đi thăm thành phố đấy thôi? - người xà ích nói, không quay đầu lại - Ở cái thành phố Brét này, cô có thể cho người ta xem những gì? Pháo đài chăng? Nhưng đấy lại chính là nơi ông khách của chúng ta đến. Sông đào chăng? Ông ấy sẽ thấy nó vào ngày mai khi trời sáng. Ngoài ra, ở cái thành phố Brét này, còn cái gì để mà xem nữa?
- Hình như đây là một thành phố cổ? ?" Kôlia hỏi, cố giữ giọng thật tự nhiên.
- Nếu tính theo số dân Do Thái thì nó chỉ thua thành phố Giêrudalem thôi (trong góc xe bật lên tiếng cười). Cô Mira đang vui nên thích cười. Nhưng khi vui thì không hiểu sao tôi lại thôi khóc. Có lẽ người ta không chia loài người thành người Nga, người Do Thái, người Ba Lan, người Đức mà chỉ chia thành ba loại người : loại rất vui tính, loại vui tính và loại không vui tính lắm. Ông có hiểu được ý này không, ông sĩ quan?
Kôlia định bảo: thứ nhất, anh không phải là ông, thứ hai, anh cũng chẳng phải là sĩ quan, anh chỉ là một chỉ huy Hồng quân, nhưng anh chưa kịp nói gì thì chiếc xe đã dừng lại.
- Khi không có gì đáng xem, thì biết cho người ta xem cái gì ư? - người xà ích hỏi lại và bước xuống xe - Người ta chọn một cái cột nào đó, mời khách xem và nói cột đó là di tích nổi tiếng. Cô cũng cho ông khách của chúng ta xem một cái cột và bảo thế, Mira ạ!
- Hừ? - một tiếng thở dài từ góc xe bật ra - Cháu ấy ư? Bác Mikhaxi, bác chỉ giúp cho anh ấy đi, được không?
- Bác còn phải làm việc khác! ?" Bác xà ích bước về phía đầu ngựa ?" Này, chú mình, cố làm đêm nay rồi mai ta nghỉ luôn thể?
Cô gái đứng dậy và ngượng ngùng bước ra chỗ bậc lên xuống. Chiếc xe tròng trành, nhưng Kôlia đã kịp cầm lấy tay cô Mira và đỡ cô xuống.
- Cảm ơn anh ?" Mira cúi đầu cảm ơn rồi nói tiếp ?" Chúng ta đi thôi.
Kôlia bước theo mặc dù anh chẳng hiểu đi đâu. Ngã tư đường vắng ngắt. Để đề phòng bất trắc, anh đặt tay lên bao súng và nhìn cô gái. Với dáng đi hơi khập khiễng, cô gái bước về phía bức tướng chạy dọc vỉa hè.
- Chính chỗ này đây ?" cô gái nói.
Kôlia theo cô bước đến. Cạnh tường có một cột đá thâm thấp.
- Cái gì thế này?
- Tôi cũng không được rõ ?" Cô gái trả lời bẽn lẽn, giọng lơ lớ - Trên cột đá có viết điều gì đó về vùng ngoại vi pháo đài. Nhưng trời tối quá.
- Vâng, tối quá!
Để giấu vẻ bối rối, họ nhìn chăm chăm vào cái cột đá chẳng có gì khác thường ấy. Kôlia sờ lên mặt cột rồi nói với vẻ cảm phục :
- Lâu đời lắm rồi.
Họ lại im lặng, cả hai cùng thở phải khi người xà ích cất tiếng gọi :
- Thôi, đủ rồi, ông sĩ quan, xin mời lên xe!
Cô gái hơi khập khiễng quay trở lại xe. Kôlia đi theo sau cô, nhưng đến chỗ bậc lên xuống, anh cũng kịp đỡ cô gái lên xe. Người xà ích đã ngồi sẵn ghế trước.
- Bây giờ đến pháo đài phải không, ông chủ?
- Tôi không phải là ông chủ gì cả! ?" Kôlia giận dữ thốt lên và gieo người xuống tấm đệm xe đã trũng xuống ?" Hãy gọi tôi là đồng chí, hiểu chưa? Đồng chí trung uý, chứ không phải ông chủ nào cả, hiểu chưa?
- Không phải ông chủ à? - người xà ích giật dây cương và tặc lưỡi. Con ngựa đủng đỉnh nện vó trên đường lát đá - Nếu ông ngồi phía sau và bất cứ lúc nào cũng có thể vỗ vào lưng tôi thì ông là ông chủ. Còn tôi, tôi ngồi sau con ngựa, đối với nó, tôi cũng là ông chủ, bởi vì tôi có thể quất roi lên lưng nó. Cả thế giới này đều được sắp xếp như vậy, ông chủ này ngồi sau lưng ông chủ kia?
Lúc này, chiếc xe cứ nhảy chồm chồm vì đang lăn bánh trên những hòn đá lớn hơn, họ chẳng còn tranh luận được. Kôlia cứ bị nẩy tung trên chiếc đệm xe đã võng xuống, cố lấy chân kẹp chặt vali và vất vả giữ cho mình không bật khỏi chỗ ngồi.
- Phố Kastanôvaia ?" cô gái nói, cô cũng bị xóc rất dữ - Sắp tới rồi!
Sau chỗ đi qua đường sắt, đường phố đã rộng hơn, nhà cửa thưa dần và không có đèn đóm gì cả. Đêm mờ mờ sáng, do vậy con ngựa đi dễ dàng trên đoạn đường quen thuộc.
Kôlia nóng lòng chờ đợi một công trình tương tự như điện Kremli. Nhưng kho người xà ích cho ngựa dừng lại thì chỉ có một cái gì không có hình thù gì cả hiện ra ở trước mặt họ.
- Chúng ta đã đến nơi, thưa ông sĩ quan.
Trong lúc cô gái xuống xe, Kôlia lúng túng nhét tờ năm rúp vào tay người đánh xe.
- Chắc ông phải giàu có lắm, thưa ông sĩ quan. Có lẽ ông có nhiều tài sản hoặc in được tiền trong bếp nhà ông?
- Sao ông lại nói vậy?
- Ban ngày, một cuốc xe đến đây cũng chỉ được bốn mươi kô pếch. Nhưng ban đêm, và đối với ông, tôi chỉ xin tròn một rúp thôi. Ông hãy cho tôi xin từng ấy và xin chào ông.
Mira đã đi được mấy bước và đang đứng chờ Kôlia trả tiền. Kôlia vụng về nhét tờ năm rúp vào ví và moi tìm mãi tờ một rúp, vừa tìm anh vừa lẩm bẩm:
- Vâng, vâng. Tôi xin lỗi, có ngay đây.
Cuối cùng, anh tìm được tờ một rúp. Kôlia cảm ơn người đánh xe lần nữa rồi xách va li, bước về phía cô gái.
- Bây giờ chúng ta đi đâu?
- Đến trạm kiểm soát ?" cô chỉ vào một cái chòi canh bên cạnh đường - Phải xuất trình giấy tờ ở đấy.
- Chả lẽ đây là pháo đài ư?
- Vâng. Chúng ta sẽ đi ngang chiếc cầu bắc qua con kênh đào bao quanh rồi vào cửa Bắc.
- Pháo đài! ?" Kôlia khẽ cười - Thế mà tôi cứ ngóng trông những bức tường và những ngọn tháp. Thế mà, cái pháo đài Brét chỉ như thế này thôi?
Kôlia bị giữ lại ở trạm kiểm soát. Người lính gác không muốn cho anh vào chỉ với giấy công lệnh. Anh ta cho cô gái vào, bởi vậy, Kôlia buộc lòng phải năn nỉ :
- Đồng chí mời trung sĩ đốc gác ra đây
- Trung sĩ đang ngủ, thưa đồng chí trung uý.
- Tôi nói, hãy mời đốc gác ra đây!
Cuối cùng, viên trung sĩ ngái ngủ xuất hiện. Anh ta xem xét giấy tờ của Kôlia một lúc lâu và ngáp sái cả quai hàm.
- Đồng chí đến muộn quá, đồng chí trung uý ạ
- Tôi bận công việc ?" Kôlia nói mập mờ
- Đồng chí phải đi qua đảo đấy?
- Tôi sẽ dẫn đồng chí đi ?" cô gái nói.
- « tôi » là ai đấy? ?" Anh trung sĩ bấm đèn pin về phía cô gái, cốt nhìn cho rõ mặt ?" A, Mira đấy à? Đi làm nhiệm vụ phải không?
- Vâng.
- Thôi được, cô là người mình. Cô dẫn đồng chí ấy đến thẳng doanh trại của trung đoàn ba trăm ba mươi ba nhé. Ở đấy có chỗ dàng cho cán bộ công tác đấy.
- Tôi muốn về ngay trung đoàn của tôi ?" Kôlia long trọng đề nghị
- Sáng mai hẵng hay ?" Anh trung sĩ lại ngáp - Buổi sáng thích hợp hơn buổi tối.
Sau khi đi qua một cái cổng có mái vòm dài và thấp, họ đã vào khu pháo đài, sang bên kia vòng phòng thủ thứ nhất bao gồm mấy con mương và những bức tường dốc đứng mọc đầy bụi cây lúp xúp. Chung quanh yên tĩnh, trừ một tiếng nổ vu vơ trầm đục và có sức âm vang từ lòng đất vọng lên cùng với tiếng thờ phì phì thanh thản của những con ngựa. Giữa bóng tối lờ mờ, nổi lên hình bóng của những chiếc xe ngựa, xe ba gác, những chiếc lều và những bao cỏ khô. Phía bên tay phải, bóng những nòng pháo vươn thẳng lên trời.
- Im lặng quá! ?" Kôlia thì thầm ?" Không gặp một ai cả.
- Chỉ ban đêm mới thế này thôi ?" cô gái nói nhỏ nhẹ và hình như mỉm cười ?" Lúc này, hầu như mọi người đều ở trong doanh trại. Anh có thấy chỗ sang sáng kia không? Khu nhà ban chỉ huy đó. Họ hứa sẽ dành cho tôi một buồng ở đấy, nếu không, tôi phải đi rất xa mới về được thành phố.
Cô gái bước khập khiễng nhưng cố giữ cho chân thật nhẹ nhàng và không bị tụt lại phía sau. Mải mê trước khung cảnh mờ ảo của khu pháo đài đang chìm trong giấc ngủ. Kôlia bước rất nhanh, cô gái phải vất vả và thở dốc mới đuổi kịp được. Anh ngượng ngùng, anh bắt đầu hỏi, giọng trịnh trọng :
- Vấn đề nhà ở đây thế nào? Các sĩ quan có được ở phòng riêng không? Cô biết chứ?
- Nhiều người thuê phòng riêng.
- Có khó khăn lắm không?
- Không ?" cô gái liếc nhìn Kôlia ?" Anh có gia đình rồi à?
- Chưa, chưa ?" Kôlia đứng lại ?" Cô biết đấy, để thuận tiện cho công tác thôi.
- Tôi có thể tìm thuê giúp anh một gian phòng ở thành phố
- Cám ơn cô. Tất nhiên không có gì phải vội
Cô gái đột ngột đứng lại và vít một cành cây :
- Cây tử đinh hương, tuy đã hết mùa hoa, nhưng vẫn phảng phất mùi thơm
Kôlia đặt vali xuống và ngoan ngoãn áp mặt vào những cành lá bụi bậm. Tuy không ngửi thấy mùi gì cả, những anh vẫn nói, với vẻ xã giao:
- Ở đây nhiều cây xanh nhỉ?
- Vâng, rất nhiều. Tử đinh hương, nhà, cây keo?
Hình như cô gái không có vẻ vội vã. Kôlia hiểu vì bước khá vất vả nên cô đã thấm mệt và muốn nghỉ chân giây lát.
Cảnh vật vắng lặng, êm dịu và không khí ấm áp làm đầu óc anh ngây ngất. Anh sung sướng sực nhớ lúc này anh không có gì phải vội vì tên anh chưa có trong danh sách biên chế.
- Ở Mátxcơva anh có nghe nói gì về chiến tranh không? ?" cô gái hỏi, giọng trầm hẳn xuống.
- Chiến tranh? Chiến tranh nào nhỉ?
- Mọi người ở đây đều bảo nó sắp nổ ra. Nổ ra bất cứ lúc nào - giọng cô gái rất nghiêm trang - Người ta đang đổ xô đi mua muối, mua diêm và mọi đồ ăn thức dùng khác. Các quầy hàng gần như trống rỗng. Và những người ở bên ấy, tôi muốn nói những người từ phía Tây chạy trốn bọn Đức sang đây, cũng nói rằng năm một nghìn chín trăm ba chín, tình hình cũng giống thế này.
- Cô nói sao cơ? Thế nào là giống thế này?
- Muối và diêm đều biến mất.
- Nhảm nhí! ?" Kôlia càu nhàu - Muối thì có liên quan gì đến chiến tranh? Cô giải thích đi?
- Tôi không rõ. Có điều không có muối thì nấu xúp bằng gì?
- Xúp - giọng Kôlia đầy khinh bỉ - Mặc xác bọn Đức tích trữ muối cho những nồi xúp của chúng. Nhưng chúng ta?chúng ta sẽ đánh bại kẻ thù ngay trên lãnh thổ chúng nó.
- Nhưng kẻ thù có biết điều đó không?
- Rồi chúng sẽ phải biết! ?" Kôlia không thích giọng mỉa mai của cô gái: anh cảm thấy con người ở dây có gì đáng khả nghỉ - Cô có muốn tôi nói để cô biết như vậy là thế nào không? Là giọng điệu khiêu khích đấy!
- Trời ơi! ?" cô thở dài ?" Anh muốn nói thế nào tuỳ anh, miễn là chiến tranh đừng xảy ra.
- Đừng sợ. Trước hết, chúng ta đã ký với người Đức hiệp ước không xâm lược. Thứ hai, tôi nghĩ cô đánh giá thấp sức mạnh của chúng ta. Cô biết chúng ta có vũ khí gì chứ? Tất nhiên tôi không thể vi phạm bí mật quân sự, song, hình như cô được giao những công việc bí mật?

- Được giao việc nấu xúp
- Không sao ?" Kôlia nói một cách chắc chắn ?" Cái chính là cô được phép ra vào doanh trại. Và chắc hẳn cô đã trông thấy xe tăng của chúng ta?
- Nhưng ở đây chẳng có chiếc xe tăng nào cả. Chỉ có mấy cái xe bọc thép. Tất cả chỉ có thế.
- Cô nói với tôi như vậy để làm gì? ?" Kôlia cau mày ?" cô chưa biết rõ về tôi mà đã dám tiết lộ những bí mật về sự có mặt của...
- Thế nhưng cả thành phố đều biết rõ đấy.
- Chết thật !
- Cả bọn Đức cũng biết.
- Tại sao cô nghĩ rằng chúng nó cũng biết?
- Sao à?.. ?" cô gái xua tay ?" Hình như anh tưởng người ta ngủ cả đấy. Thôi được, anh muốn nghĩ thế nào thì nghĩ. Nhưng đến lúc anh chợt hiểu ra: những kẻ ở bên kia không ngu ngốc chút nào thì tốt hơn hết, anh hãy dốc hết tiền lưng ra mà mua diêm.
- Này, cô có biết...
Kôlia không muốn tiếp tục câu chuyện nguy hiểm này. Anh lơ đãng nhìn quanh, cố ngáp rồi hỏi chiếu lệ:
- Ngôi nhà nhỏ ấy là nhà gì đấy?
- Trạm quân y. Nếu thấy đã hết mệt thì anh...
- Tôi à? - bực bội làm Kôlia phát nóng người lên.
- Tôi thấy anh tha cái vali có vẻ vất vả quá.
- Vậy, cô có biết ?" Kôlia cáu kỉnh, nhấc bổng cái vali lên ?" Ta đi đâu đây?
- Anh hãy lấy sẵn giấy tờ ra, còn một trạm kiểm soát nữa ở đầu cầu.
Họ lặng lẽ cất bước. Các bụi cây bắt đầu rậm rạp hơn. Đường vôi trắng, kẻ ở mép vỉa hè lát gạch, hiện rõ trong đêm. Không khí thoáng mát hẳn, Kôlia đoán họ đang đi về phía bờ sông, nhưng điều phỏng đoán ấy chỉ thoáng qua vì đầu óc anh đang bận rộn với những ý nghĩ khác.
Anh không có cảm tình với cái cô gái thọt chân này vì cô có vẻ thông thạo tin tức. Cô ta tinh thông, không ngớ ngẩn, nói năng rất sắc sảo, chuyện đó không đáng ngại. Có điều, sự hiểu biết của cô ta về những chiếc xe bọc thép trong pháo đài, về sự di chuyển của các đơn vị trong doanh trại, và cả về chuyện diêm muối nữa, chắc đâu đã là do tình cờ. Càng nghĩ, anh càng ngờ vực cuộc gặp gỡ giữa anh với cô ta. Và, cả cuộc hành trình hôm nay của họ qua thành phố, cũng như câu chuyện phiếm dài dòng giữa họ với nhau, tất cả những chuyện ấy cũng không phải là tình cờ nốt. Anh nhớ lại cảnh tương tự ở hiệu ăn, nhớ lại cuộc nói chuyện lạ lùng về những cái quần ở bàn bên cạnh, cùng chuyện Xvitxki kéo tặng riêng anh bản nhạc, anh choáng váng nhận ra rằng họ đã theo dõi anh, hoàn toàn muốn tách anh ra khỏi hai trung uý nọ. Họ tách anh ra, ru ngủ tinh thần cảnh giác của anh bằng những câu chuyện, bằng tiếng đàn violon, rồi đẩy cô gái này cho anh, và bây giờ ... Bây giờ anh đi theo cô ta như một chú cừu ngoan ngoãn mà không biết là đi đâu. Chung quanh chỉ có sự vắng lặng, tối om, cây cối rậm rạp, nếu đây không phải là pháo đài Brét thì sao? Vả lại, anh không thấy một bức tường hoặc một ngọn tháp nào cả.
Suy ra từ điều phát hiện này, vai Kôlia giật giật, cái dây da kêu sột soạt, và cái âm thanh nhè nhẹ chỉ riêng anh nghe thấy ấy, làm anh yên tâm đôi chút. Nhưng, để đề phòng mọi bất trắc có thể xảy ra, anh chuyển cái vali sang tay trái, thận trọng đưa tay phải lên bao súng.
« Được, cứ để xem họ dắt mũi mình đến đâu ?" anh nghĩ một cách cay đắng - nếu cần mình sẽ đổi cuộc đời mình với một giá cao hơn, đành phải thế ... »
- Đứng lại ! Xuất trình giấy phép !
« Bắt đầu rồi đấy... » - Kôlia thoáng nghĩ và chậm chạp đặt vali xuống.
- Chào anh, tôi đây mà! Mira đây. Tôi dẫn trung uý về đây. Anh ấy vừa đến. Trạm gác ngoài cổng không gọi dây nói cho anh à?
- Yêu cầu đồng chí trung uý cho xem giấy.
Một luồng sáng yếu ớt chiếu vào Kôlia. Anh đưa tay trái lên che mắt và khom người trong khi tay phải đặt nhanh lên bao súng...
- Nằm xuống!... ?" trong trạm gác có tiếng quát! - Nằm xuống, nếu không tôi bắn! Đốc canh, theo tôi! Báo động!...
Người lính trong trạm gác hô hoán, huýt còi và lên cơ bẩm lách cách. Có tiếng chân của người nào đó chạy trên mặt cầu, còn Kôlia cũng vội nằm xuống, mũi chạm đất, đũng như quy định.
- Anh ấy là người của ta ?" Mira hoảng lên - Người của ta đấy mà!
- Anh ta định rút súng, đồng chí trung sĩ. Tôi hỏi anh ta và anh ta đặt tay lên bao súng!
- Rọi đèn về phía này! - Một làn sáng di động trên người Kôlia, anh đang nằm sấp, bụng gián sát đất. Người mới đến ra lệnh: - Đứng dậy! Nộp vũ khí.
- Tôi là người mình đây mà! ?" Kôlia vừa đứng dậy vừa quát lên ?" Tôi là trung uý, anh hiểu chưa? Tôi đến nhận công tác. Giấy tờ và công lệnh đây.
- Nếu là người mình, sao lại đặt tay lên bao súng
- Tôi gãi! ?" Kôlia quát lên ?" Tôi ngứa, tôi định gãi, có vậy thôi! Thế mà anh ta lại quát lên: « Nằm xuống !»
- Nhưng đồng chí ấy hành động đúng điều lệnh, đồng chí trung uý ạ. ?" Anh trung sĩ nói và xem giấy tờ của Kôlia.
- Tuần trước, một lính gác bị đâm ở cạnh nghĩa trang. Chuyện đại loại như vậy ở đây thường xảy ra.
- Tôi biết ?" Kôlia cất giọng bực bội ?" Nhưng sao lại hô hấp tấp như vậy? Tôi không được gãi sao?
Mira là người đầu tiên vừa đập tay vừa cười và chùi vội nước mắt. Tiếp theo đó là tiếng cười ầm trầm trầm của trung sĩ, rồi đến tiếng cười nấc nghẹn của anh lính gác, cả Kôlia cũng cười vì câu chuyện thực nực cười và ngớ ngẩn.
- Tôi định gãi! Đúng, tôi ngứa mà!...
Đôi giảy ủng bóng lộn, cái quần dài và cả cái áo chun là phẳng lỳ của anh, tất cả đều bê bết bụi đất. Bụi đất còn bám cả lên mũ, lên gò má anh, vì anh đã áp sát mặt xuống đất.
- Không ăn thua đâu! ?" Mira nói to khi thấy Kôlia đã hơi bình tĩnh và đang lấy tay phủi bụi - Chỉ tổ làm cho bụi dính bết lại. Phải chải cơ.
- Tìm đâu ra bàn chải vào lúc nửa đêm này?
- Tôi sẽ kiếm cho anh! ?" Mira vui vẻ hứa ?" Thôi, chúng tôi đi được chứ.
- Mời cô đi! - Rồi anh trung sĩ đáp ?" Mira, cô nói đúng đấy, hãy chải áo cho anh ta một chút nếu không thì các chàng trai trong trại cười chết mất thôi.
- Tôi sẽ giúp anh ấy ?" Mira hứa ?" Tối nay, họ chiếu phim gì hở anh?
- Chiếu cho lính biên phòng là phim « Đêm cuối cùng », chiếu cho trung đoàn là phim « Valery Tsơcalốp ».
- Một bộ phim rất hay đấy. ?" anh lính gác nói thêm ?"Trong phim, Tsơcalốp bay luồn qua dưới cầu.
- Rất tiếc tôi lại không được xem. Thôi nhé, chúc các anh đứng gác may mắn.
Kôkia xách vali lên, gật đầu chào anh lính gác vui tính rồi theo cô gái lên cầu.
- Sông gì đây nhỉ? Bug phải không?
- Không, sông Mukhavét.
- A... à. ..
Họ đi qua cầu, đi qua ba vòm cổng cuốn rồi rẽ sang phải, đi dọc theo khu nhà hai tầng.
- Kia là khu doanh trại xây liên hoàn ?" Mira giới thiệu.
Từ những khoang cửa sổ mở toang vọng ra tiếng ngáy đều đều của hàng trăm người. Đèn trực đêm sáng loá sau những bức tường dày, Kôlia trông thấy những chiếc giường hai tầng, các chiến sĩ đang ngủ, những bộ quần áo được gấp gọn gàng và những đôi giày da cục mịch xếp thành một hàng thẳng như kẻ chỉ.
« Trung đội mình cũng ở quanh đây ?" anh thầm nghĩ ?" Và sắp tới mình cũng sẽ được đi trực đêm kiểm tra ở đây...?
Đây đó, bên những ngọn đèn chiếu sáng, nổi bật lên những giá súng xếp gọn, hoặc mái tóc cắt cao của một trung uý trẻ măng ngồi trực ban đến tảng sáng, đang chăm chú chúi đầu trên chương bốn, một chương rất khó, của cuốn « Lược sử Đảng cộng sản Liên Xô »
Kôlia thầm nghĩ: « Rồi đây mình cũng sẽ ngồi như thế để chuẩn bị bài giảng hoặc viết thư... »
- Đây là trung đoàn nào? ?" anh hỏi
- Trời ơi, tôi dẫn anh đi đâu thế này? ?" cô gái cười dịu dàng ?" Quay lại thôi! Đồng chí trung uý, theo tôi, đi đều bước!
Kôlia hơi chần chừ, không dám chắc cô gái nói thật hay đùa :
- Để làm gì?
- Trước hết chúng tôi phải chải áo anh đã chứ.
Sau câu chuyện nực cười ở trạm kiểm soát cạnh đầu cầu, cô gái đã mất hết vẻ e thẹn và, trên thực tế, cô đang ra lệnh cho Kôlia, nhưng anh không để ý đến điều đó. Nếu có chuyện nực cười thì tại sao lại không cười được nhỉ?
- Nhưng cô định chải áo ở đâu?
- Cứ theo tôi, đồng chí trung uý!
Họ rời khỏi con đường nhỏ và đi dọc theo khu doang trại liên hoàn. Phía tay phải, một mái nhà thờ hiện ra mờ mờ với những ngôi nhà phía sau. Có tiếng người nói chuyện rì rầm ở nơi nào đó, và gần đấy, có tiếng ngựa thở phì phì. Có cả mùi xăng hăng hắc và mùi mồ hôi ngựa. Thế là cuối cùng, Kôlia cũng đã cảm thấy hơi hướng quen thuộc của con nhà lính.
- Chúng ta đang đến nhà ăn phải không? ?" Kôlia hỏi, cố làm ra vẻ tình cờ khi nhớ ra cô gái là người chuyên nấu xúp.
- Chả lẽ người ta lại để cho những người bẩn như anh bước vào nhà ăn chắc? ?" cô gái vui vẻ hỏi lại ?" Không đâu. Trước hết, chúng ta phải đến kho và thím Khơrixchia sẽ đập bụi cho anh đã. Sau đó, có thể thím ấy sẽ cho chúng ta uống trà.
- Còn mong gì hơn nữa, xin cảm ơn ?" Kôlia nói, vẻ nghiêm chỉnh ?" Tôi phải báo cáo với sĩ quan trực ban trung đoàn trong hôm nay.
- Thì hôm nay chứ sao, có điều, hôm nay là ngày khác rồi. Ngày thứ bảy đã chấm dứt cách đây hai giờ.
- Cái đó không quan trọng. Điều quan trọng là phải trước lúc trời sáng. Cô hiểu không? Mỗi ngày đều bắt đầu từ buổi sáng.
- Đối với tôi không nhất thiết như vậy. Cẩn thận, bậc đá đấy. Anh cúi thấp người xuống.
Kôlia theo cô gái lần theo xuống bậc thang chật hẹp dẫn xuống nơi nào đó dưới hầm. Xuống đến nền hầm. Mira đẩy cánh cửa nặng nề ra, ngọn đèn hắt ánh sáng yếu ớt lên cầu thang. Kôlia ngạc nhiên ngắm nhìn nóc vòm hầm thấp, những bức tường gạch và bậc đá rắn chắc.
- Hành lang ngầm à?
- Nhà kho ?" Mira lại mở cánh cửa thứ hai và gọi: - Thím Khơrixchia, chào thím! Cháu dẫn một anh khách về đây này!...
Mira tránh sang một bên cho Kôlia bước vào, nhưng anh hơi lưỡng lự.
- Vào đây à? ?" Anh do dự hỏi.
- Vào đây, vào đây. Anh sợ gì vậy?
- Việc gì tôi phải sợ. ?" Kôlia trả lời nghiêm trang
Kôlia bước vào một khoang hầm rộng, tối mù, bị đè nặng dưới vòm trần thấp. Ba ngọn đèn tù mù không sao xua tan được bóng tối dưới hầm, anh chỉ nhìn thấy bức tường gần nhất với những lỗ thông hơi nhỏ hẹp như những lỗ thủng, nằm sát mái vòm. Trong hầm lạnh và khô. Trên nền gạch, đôi chỗ đã vỡ, lại đầy cát bồi.
- Thím Khơrixchia, chúng cháu đây mà! ?" Mira vừa gọi to vừa khép cửa lại ?" Chào bác Anna Pêtơrôpna! Chào bác Xtêphan Mátvâyêvích! Chào tất cả mọi người.
Giọng cô âm vang dưới mái hầm, nó không đọng lại, và hình như tan đi.
- Chào các đồng chí! ?" Kôlia chào.
Khi mắt đã quen với ánh sáng mờ, Kôlia phân biệt rõ hai người đàn bà, một to béo đẫy đà, một gầy hơn và một chuẩn uý để ria mép, đang ngồi xổm trước cái bếp lò bằng sắt.
- A ha, con chim sẻ đồng của chúng ta đã về! - Người chuẩn uý để ria cười vang.
Hai người đàn bà đang ngồi trước một chiếc bàn rộng bày la liệt bao túi, đồ hộp và chè gói. Họ đang nhặt gì trên một tờ giấy, không để ý đến người mới đến. Đáng lẽ phải chú ý đến cấp trên thì chuẩn úy lại phớt lờ, tiếp tục đẩy những miếng gỗ thùng đã gãy vào bếp.Trên bếp, đặt một ấm nước bằng tôn khá to.

- Chào tất cả! ?" Mira lại chào và ôm chầm lấy vai hai người đàn bà và lần lượt hôn má từng bà một - Mọi việc đều ổn cả chứ? Đã nhận được hết chưa, thím?
- Nhưng tôi dặn cô phải có mặt lúc mấy giờ? ?" bà to béo hỏi giọng nghiêm nghị - Tôi dặn tám giờ phải về, thế mà cô đi đến gần sáng và chẳng ngủ nghê gì cả.
- Thím Khơrixchia, thím đừng giận. Cháu sẽ tìm ra thời gian để ngủ mà.
- Lại kéo thêm một anh chàng trung uý nữa! - Người đàn bà trẻ hơn tên là Anna Pêtơropna hào hứng đế thêm - Ở trung đoàn nào đấy, đồng chí trung uý?
- Tôi chưa có trong danh sách trung đoàn nào ?" Kôlia đáp nghiêm chỉnh ?" Tôi vừa mới đến.
- Thế mà đã lấm lem rồi đấy ?" cô gái cất giọng hoan hỉ - Ngã rạp xuống đất, mà chẳng hề vấp vào đâu cả chứ.
- Có thể lắm chứ - chuẩn uý nói giọng bình thản
Anh đánh diêm, ngọn lửa reo vù vù trong bếp lò
- Giá có được cái bàn chải nhỉ? ?" Kôlia thở dài.
- Lấm lem gớm chửa ?" Thím Khơrixchia làu bàu ?" Cát bụi nơi chúng tôi đây bám chặt lắm.
- Mira, giúp đồng chí ấy một tay đi! ?" Anna Pêtơropna mỉm cười - Chắc vì cô nên đồng chí ấy mới ngã trên đất bằng đấy.
Những con người ở đây đều biết nhau từ lâu, nên chuyện trò khá thoải mái, không e dè gì cả, và cũng không sợ anh khách trẻ phật lòng. Kôlia nhận ra ngay điều đó, nhưng là người lạ, nên anh chỉ im lặng một cách bẽn lẽn. Mira đã tìm được bàn chải, cô xấp nước ở chỗ vòi trong tường và nói năng với anh theo kiểu người lớn:
- Lại đây tôi chải cho nào!
- Tôi tự chải lấy ?" Kôlia vội đáp.
Nhưng cô gái phớt lờ, cô đi ra phía cửa, chân trái hơi khập khiễng, Kôlia đành thở dài bước theo.
- Chà, xử sự thế chứ - chuẩn uý Xtêphan Mátvâyêvích nói, vẻ hài lòng ?" Đúng lắm, con chim sẻ đồng, với đàn ông chỉ là cứ phải như vậy.
Bất chấp sự phản đối của Kôlia, Mira chà xát rất mạnh và ra lệnh: « Giơ tay lên! », « Quay lại », « Đứng im ». Thoạt đầu, Kôlia chực cãi lại, nhưng sau phải từ bỏ ý định ấy vì anh hiểu có chống lại cũng vô ích. Do vậy, anh ngoan ngoãn giơ tay lên, quay người lại, hoặc đứng im, cố nén bực tức. Anh không giận cô lúc này không phải vì cô thích bắt anh lúc thì quay bên này, lúc thì quay bên kia, mà chỉ bực cô làm anh tự ái. Ít ra, anh cũng hơn cô ba tuổi, mà còn là một chỉ huy, nắm trong tay vận mệnh của cả một trung đội. Vậy mà cô gái này lại hành động như thể chính cô là chủ huy của anh, điều đó làm anh rất phật lòng.
- Anh không phải thờ dài! Tôi chỉ chải bụi cho anh, còn anh thì thở dài. Như thế có hại cho anh.
- Có hại thực đấy ?" anh xác nhận không phải không có ngụ ý ?" Chà, mới tệ hại làm sao!
Khi họ trở lại nhà kho theo những bậc thang cũng dốc như ban nãy thì trời đã tang tảng sáng. Lúc này, các thứ trên bàn đã được thu dọn lại, trừ bánh mì, đường và những chiếc ca. Mọi người đang ngồi quanh bàn, rì rầm trò chuyện, đợi nước sôi. Trừ hai người đàn bà và anh chuẩn uý có ria mép ở đó cũng có thêm hai người nữa nhập bọn, một anh thượng sĩ vẻ cau có và một anh lính trẻ đầu húi trọc lốc. Trong khi anh lính trẻ ngáp dài thì người thượng sĩ càu nhàu:
- Anh em đi xem phim, còn tôi bị tiểu đoàn trưởng giữ lại và bảo: « Này, Phêđôrôtrúc, có công việc dành cho đồng chí đây ». Việc gì đây? «Tháo các băng đạn ra, Phêđôrôtrúc ?" ông ấy bảo ?" tháo hết đạn khỏi tất cả các bao, lau thật sạch bôi mỡ, rồi lắp vào bao ». Chao ôi! Ngần ấy việc, phải cả một đại đội làm liên tục trong ba ngày mới xong, thế mà chỉ có một mình tôi. Tôi bảo hãy cho người giúp việc. Thế là ông ấy cho tôi con gà giò Vaxili Vônkốp, tân binh, đầu trọc lốc này đây. Cậu ta biết làm gì nào? Biết ngủ, có thế thôi, và biết lấy búa gỗ ghè vào ngón tay thế này này. Tôi nói có đúng không, Vônkốp?
Vaxili Vônkốp trả lời bằng một cái ngáp dài, mồm ngoác rộng và thình lình mỉm cười:
- Tôi buồn ngủ quá!
- Buồn ngủ! ?" Phêđôrôtrúc lại gắt gỏng ?" Khi nào về nhà với mẹ hãy kêu buồn ngủ. Còn ở với tôi, cậu Vaxili ạ, từ giờ đến sáng, cậu phải tháo hết đạn ra khỏi các bao, hiểu chưa? Bây giờ làm một chầu nước trà, sau đó, lại bắt đầu vào việc. Khơrixchia, hôm nay chị cho chúng tôi nhiều chè hơn nhé.
- Tôi sẽ pha thật nhiều ?" thím Khơrixchia nói và dốc cả gói chè vào ấm ?" Cho nó sôi một lát nữa rồi hãy uống. Đồng chí sắp đi đâu đấy, đồng chí trung uý?
- Tôi phải về trung đoàn để báo cáo ?" Kôlia đáp
- Anh sẽ kịp được thôi ?" Anna Pêtơropna nói - Nhiệm vụ nó có tự chạy mất đâu mà lo
- Không, không! ?" Kôlia lắc đầu quầy quậy ?" Tôi đã đến muộn. Đáng nhẽ phải báo cáo có mặt vào thứ bảy, bây giờ đã là chủ nhật rồi còn gì.
- Bây giờ không phải thứ bảy mà cũng không phải chủ nhật, mà vẫn là trời đêm yên tĩnh ?" Xtêphan Mátvâyêvích nói ?" Ban đêm thì trực ban cũng phải ngủ.
- Ngồi vào bàn đi, đồng chí trung uý ?" Anna Pêtơropna mỉm cười ?" chúng ta sẽ uống trà và làm quen với nhau. Đồng chí từ đâu về đây thế?
- Từ Mátxcơva ạ - Kôlia do dự giây lát rồi ngồi xuống.
- Từ Mátxcơva? ?" Phêđôrôtrúc kéo dài giọng, vẻ cảm phục - Ở đấy bây giờ thế nào?
- Ý đồng chí muốn hỏi về gì cơ?
- À, về tình hình chung thôi.
- Tốt đẹp cả - Kôlia trả lời nghiêm chỉnh.
- Nhưng hàng hoá, vật phẩm thì thế nào hả? ?" Anna Pêtơropna hỏi - Đồng chí trung uý, đồng chí nên nhớ là ở đây không khó khăn gì cả.
- Anh ấy cần gì quan tâm đến hàng hoá? ?" Mira nói, cô mỉm cười khi ngồi vào bàn ?" Anh ấy không cần gì những thứ chúng ta cần.
- Ồ, có thể như thế - Xtêphan Mátvâyêvích lắc đầu ?" Nhưng có được một bộ quần áo đẹp thì cũng thích chứ, vấn đề này quan trọng đấy!
- Tôi không thích mặc thường phục ?" Kôlia nói ?" Nhà nước đã cấp đủ các thứ cho tôi.
- Cấp đủ các thứ - bà Khơrixchia thở dài vì lẽ gì đó - Cấp cho anh mọi loại dây da như những con ngựa
Anh chàng Vaxili Vônkốp thích ngủ chuyển từ bếp lò ra bàn. Anh ta ngồi đối diện với Kôlia và nhìn anh chằm chằm, mắt nhấp nháy. Bắt gặp cái nhìn của Vaxili, Kôlia nhìn đi chỗ khác và cau mày. Nhưng anh lính trẻ không thấy khó chịu, vẫn giương mắt nhìn Kôlia từ đầu đến chân như một đứa trẻ.
Buổi bình minh yên ả tràn vào hầm một cách chậm chạp, miễn cưỡng qua những lỗ thông hơi nhỏ hẹp. Ánh sáng tụ lại dưới vòm hầm, dần dần đẩy lùi bóng tối, nhưng bóng tối không chịu lui, mà vẫn ẩn náu trong các xó xỉnh. Những ngọn đèn vàng khè biến mất giữa khoảng ánh sáng lù mù. Người chuẩn uý tắt đèn, nhưng trong hầm vẫn còn tối, nên mấy phụ nữ phản đối:
- Tối quá! Tối quá!
- Phải tiết kiệm điện ?" Xtêphan Mátvâyêvích càu nhàu nhưng vẫn bật đèn lên.
- Đêm nay tất cả đèn trong thành phố đều tắt hết. ?" Kôlia nói - chắc có sự cố
- Rất có thể - Chuẩn uý đồng ý một cách nhã nhặn ?" chúng ta có trạm điện riêng ở đây.
- Tôi lại thích bóng tối ?" Mira thú nhận ?" Khi trời tối không có gì đáng sợ nữa.
- Hoàn toàn ngược lại! ?" Kôlia đáp, nhưng anh chữa lại ngay - Tất nhiên tôi không nói đến cái sợ hãi thực sự. Đấy chính là mọi ý nghĩ thần bí về bóng tối.
Vaxili Vônkốp lại ngáp, vẻ thoả mãn, còn Phêđôrôtrúc vẫn nói với vẻ nhăn nhó, khó chịu:
- Chỉ có bọn ăn trộm mới thích bóng tối thôi. Ăn cướp và ăn cắp, bóng đêm có lợi cho chúng.
- Nhưng có thể còn có lợi cho cái gì khác nữa chứ! ?" Anna Pêtơropna tủm tỉm cười
- A ha! ?" Phêđôrôtrúc cũng cười và nguýt Mira một cái thật dài ?" Đúng quá, chị Anna Pêtơropna ạ, cái gì cũng có thể, chúng mình cũng thích ăn trộm. Có phải chị định nói thế không?
- Chúng ta không trộm cắp ?" anh chuẩn uý nói ?" chúng ta chỉ che giấu.
- Cái tốt đẹp không cần gì phải che giấu ?" Phêđôrôtrúc càu nhàu một cách cố chấp.
- Cũng phải che giấu những gì tốt đẹp trước con mắt của quỷ dữ chứ! ?" Khơrixchia xẵng giọng, mặt nhìn cái ấm - điều đó là đúng. Nào, trà đã xong rồi, lấy đường đi.
Anna Pêtơropna đưa những miếng đường của mình vào cốc trong khi những người khác bóp vụn nó. Xtêphan Mátvâyêvích xách ấm nước lên và rót vào cốc.
- ăn bánh mì đi! ?" Khơrixchia mời ?" hôm nay nướng ngon đấy, để lâu ỉu mất.
- cùi bánh phần cháu đấy nhé! ?" Mira vội bảo.
Cô với tay lấy miếng cùi bánh và nhìn Kôlia, vẻ đắc thắng. Nhưng Kôlia không chấp nhặt tính trẻ con ấy của cô, anh chỉ mỉm cười, vẻ kẻ cả. Anna Pêtơropna nhìn họ và cũng tủm tỉm cười, nhưng hình như bà cười về một ý nghĩ nào đó của mình. Kôlia không thích như thế.
Anh bực bội nghĩ thầm: « Cứ như mình chạy theo cái cô Mira này, vì thế họ nghĩ vớ nghĩ vẩn... »
- Chị có còn miếng mỡ nào không? ?" Phêđôrôtrúc hỏi ?" ăn bánh này thôi thì chẳng có mấy sức lực đâu...
- Tôi sẽ tìm kiếm xem sao. Có thể còn chút ít đấy.
Khơrixchia bước vào căn hầm sâu và tối. Mọi người chờ đợi, chưa động tay vào ca nước, Vaxili Vônkốp cầm cái ca trong tay, ngáp một lần nữa và tỉnh hẳn.
- Cứ uống trà đi, đừng đợi ?" bà Khơrixchia từ dưới hầm nói vọng lên ?" Trong lúc tôi tìm...
Một luồng ánh sáng xanh lét và sắc lạnh vụt loé ở bên ngoại lọt qua các lỗ thông hơi. Đèn trên trần đung đưa.
- Sấm chớp hay sao ấy nhỉ? - Anna Pêtơropna tự hỏi.
Có tiếng nổ rất đanh. Đèn phụt tắt. Những bức tường rung mạnh, vôi vữa trên trần nhà rơi lả tả và tiếng rú rít chìm đi trong tiếng nổ ầm ầm của những quả đạn pháo hạng nặng.
Mọi người im bặt. Họ lặng lẽ ngồi cạnh bàn và phủi vôi vữa rơi từ trần nhà xuống đầu. Qua ánh sáng xanh lét tràn vào hầm, mặt họ trông xám ngắt và đanh lại, giống như họ lắng tai nghe ngóng, mặc dù đã điếc đặc trước tiếng gầm rít nặng nề của những quả đạn pháo.
- Kho đạn! ?" Phêđôrôtrúc kêu to và chồm dậy - Nổ kho đạn mất rồi! Tôi biết cái kho ấy. Tôi còn để một ngọn đèn sáng! Ôi ngọn đèn tai hại...
Một tiếng nổ nữa tiếp theo. Cánh cửa nặng nề đập mạnh, cái bàn bị xô đi chỗ khác, vôi vữa rơi lả tả. Làn khói vàng sặc sụa tràn vào qua lỗ thông hơi.
- Chiến tranh! ?" Xtêphan Mátvâyêvích hét lên - Chiến tranh! Các đồng chí ơi, chiến tranh!
Kôlia chồm dậy, làm cái ca đổ nhào. Nước trà chảy ướt cả chiếc quần được chải chuốt cẩn thận, nhưng anh mặc kệ.
- Đứng lại! Đồng chí trung uý! - Chuẩn uý túm lấy anh - Đồng chí định đi đâu?
- Mặc tôi! Mặc tôi! ?" Kôlia quát to và cố giằng ra - Mặc tôi! Mặc tôi! Tôi phải về trung đoàn! Tôi chưa có trong danh sách của trung đoàn, anh hiểu chưa?
Anh đẩy chuẩn uý ra, giật mạnh cánh cửa bị ngập một nửa trong đống gạch vỡ, lách người qua rồi chạy lên những bậc thang nguy hiểm đã rạn vỡ, gạch vữa kêu lạo xạo dưới chân anh.
Cửa ngoài cùng đã bị sức ép đánh bật tung. Kôlia nhìn thấy những vầng lửa màu da cam. Đường hành lang chật hẹp dày đặc khói bụi và nồng nặc mùi thuốc nổ khét lẹt. Căn hầm rung lên bần bật, không khí rên rỉ, rú rít. Lúc ấy là bốn giờ mười lăm phút, giờ Mátxcơva, rạng sáng ngày 22 tháng 6 năm 1941....
Khi Plugiơnhikốp chạy lên được khu trung tâm pháo đài đang cháy thì tiếng súng bắn vẫn tiếp tục nổ, nhưng nhịp điệu đã thưa hơn. Bọn Đức bắt đầu chuyển hoả lực sang tuyến phòng thủ phía ngoài. Đạn lớn vẫn tiếp tục rơi, nhưng không bừa bãi, mà tập trung hơn vào từng ô vuông có tính toán trước, nên Plugiơnhikốp có thời gian để quan sát xung quanh.
Chung quanh đang bốc cháy! Khu doanh trại liên hoàn, những dãy nhà gần nhà thờ và những gara trên bờ sông Mukhavét đều đang rực cháy. Lửa trùm kín đoàn ô tô vận tải đang trên bãi đậu, những chiếc lán, những ngôi nhà tạm, của hàng, nhà kho, nhà chứa rau, tất cả những gì có thể cháy được đều đang cháy và cả những gì không cháy được cũng đang bốc cháy. Giữa tiếng réo rít của lửa, tiếng nấc nghẹn của đạn pháo và tiếng bay rào rào của những mảnh kim loại nóng bỏng, anh trông thấy những người cởi trần đang chạy nhốn nháo.

Tiếng ngựa hý rất gần ở một nơi nào đó trong tàu ngựa, ngay sau lưng anh. Tiếng hí khác thường, man dại đó đã nhận chìm mọi âm thanh khác, kể cả tiếng kêu thất thanh vọng ra từ dãy nhà để xe, có những khung cửa sổ chấn song sắt vững chắc, và nồng nặc mùi xăng dầu cháy; ở đấy có nhiều người đang bị thiêu sống.
Plugiơnhikốp chưa hiểu biết gì về pháo đài. Lúc anh cùng cô gái tới đây thì trời dã khuya lắm rồi. Còn bây giờ, pháo đài đối với anh là cả một khu rền vang tiếng nổ và rừng rực lửa khói. Khó khăn lắm anh mới tìm thấy vòm cổng xây cuốn và quyết định sẽ xông đến trạm kiểm soát, anh dám chắc người lính gác còn nhớ anh và sẽ chỉ cho anh cái nơi cần đến. Anh phải báo cáo có mặt, đó là điều chủ yếu.
Plugiơnhikốp lao về phía cổng, nhảy qua những hố đạn đại bác và những đống gạch vỡ, đưa hai tay lên ôm gáy, vì thật khó chịu khi nghĩ rằng những mảnh trái phá sắc nhọn và nóng bỏng, bất cứ lúc nào cũng có thể phạt vào cái phần mềm oặt và không có gì che chở ấy của anh. Vì vậy, trong khi chạy, tuy chân loạng choạng và trượt vấp, anh vẫn đưa hai tay ôm kín gáy.
Anh không nghe thấy tiếng réo rất căng của một viên đạn pháo đang rơi sau đó. Song, từ phía sau lưng anh, anh cảm thấy một sức mạnh tàn bạo mơ hồ nào đó, đang ào đến. Và, vẫn không bỏ tay ra khỏi gáy, anh lao ập xuống một hố đại bác gần nhất. Trong vài giây ngắn ngủi trước khi đạn nổ, anh như một con cua, nhoài người, cả mình mẩy lẫn chân tay xuống lớp cát khô cứng. Rồi sau đó, anh không nghe thấy mà chỉ cảm thấy tiếng nổ đè anh xuống qua sức ép khủng khiếp trên lưng, đến nỗi làm anh nghẹn thở, chỉ còn biết quằn quại sặc sụa, cố hớp lấy từng ngụm không khí mà không được, giữa cái bóng tối lại đột ngột ập đến sau tiếng nổ. Tiếp đó, một vật gì rất nặng và rất cụ thể, đổ ập xuống lưng anh, làm tiêu tan mọi cố gắng cuối cùng để hít thở chút khí trời vào phổi và cả chút ý thức còn lại của anh.
Nhưng rồi anh tỉnh lại ngay, vì anh còn trẻ và đủ sức lực để khát khao được sống. Anh hồi tỉnh giữa lúc đầu còn nhức buốt với cảm giác đau nhói trong ngực và thấy xung quanh hoàn toàn im ắng. Thoạt tiên, tuy còn mơ mơ màng màng, anh sửng sốt nghĩ rằng đại bác đã ngừng nổ, nhưng sau đó, anh nhận ra tai mình đã điếc đặc, chẳng nghe được gì cả. Điều đó không hoàn toàn làm anh khiếp sợ, anh trườn ra khỏi đống cát đang đè xuống người, ngồi im một lát rồi khạc nhổ máu và những hạt cát đang lào xạo trong mồm rất khó chịu.
- « Tiếng nổ - anh buộc ý thức phải làm việc và suy nghĩ cẩn thận sau khi lần tìm từ ngữ - Chắc quả đạn đã trút xuống khu nhà kho. Anh chuẩn uý và cô gái thọt chân đang ở đấy? »
Nhưng ý nghĩ đang trăn trở nặng nề trong đầu anh, không rõ nét, tựa như anh đang suy nghĩ về một cái gì đó thật xa xôi cả thời gian lẫn không gian: sau đó, anh cố nhớ xem mình đã chạy đi đâu và để làm gì, nhưng đầu óc anh không chịu tuân theo ý muốn của anh nữa. Anh đành ngồi dưới đáy hố đại bác, lảo đảo người một cách đều đều, nhổ phì phì những hạt cát thấm máu ra khỏi mồm, và vẫn không thể hiểu nổi tại sao mình lại ngồi ở đây.
Dưới hố khét lẹt mùi thuốc đạn. Plugiơnhikốp nghĩ một cách mệt mỏi: nếu trèo lên miệng hố thì không khí sẽ trong lành hơn và có thể tỉnh lại nhanh hơn, nhưng anh không thể cử động được, vì hễ động đậy là lại thấy đau nhói. Do vậy, anh tiếp tục hít thở khò khè thứ không khí buồn nôn, ngực cháy bỏng sau mỗi hơi thở. Và, một lần nữa, anh cảm thấy hơn là nghe thấy, một người nào đó đang tụt xuống đáy hố, ngay sau lưng anh. Cổ anh cứng đờ không cựa quậy được, vì vậy, anh phải quay cả người lại.
Một thanh niên mặc áo lót màu xanh thẫm, quần đen và đội mũ chào mào, đang ngồi sau anh, trên đất lún. Mặt đầm đìa máu, cậu ta đưa tay vuốt má, ngạc nhiên nhìn vào tay mình rồi lại vuốt tiếp:
- Bọn Đức đang ở trong câu lạc bộ - anh ta nói
Plugiơnhikốp nhìn đôi môi mấp máy của cậu ta, vừa nghe vừa đoán.
- Bọn Đức?
- Đúng thế - người chiến sĩ trẻ nói, giọng bình thản, hình như mối quan tâm duy nhất của cậu ta là những giọt máu đang rỉ trên má ?" Chúng bắn trượt tôi, bằng súng tiểu liên.
- Chúng có đông không?
- Ai mà đếm được? Chỉ có một thằng bắn trượt tôi. Tôi bị rách má.
- Đạn bắn phải à?
Họ chuyện trò với nhau một cách bình thản như đang chơi trận giả, và những đứa trẻ ở sân bên cạnh đã bắn trung mục tiêu bằng súng cao su. Plugiơnhikốp cố nhích đến gần để lấy lại cảm giác của tay chân, anh đặt câu hỏi với một ý niệm mông lung và tiếp nhận những câu trả lời với mọi cố gắng do là không thể dám chắc đã nghe thấy được hay đoán hết được mọi điều người chiến sĩ trẻ, má đầy máu này, vừa nói.
- Chúng giết chết Kônđakốp rồi. Đang chạy bên trái tôi, cậu ấy gục ngay tại chỗ và co giật như người động kinh. Cả cậu trực ban người Kiếcghidi hôm qua còn cãi nhau với tôi, cũng bị chúng giết chết ngay từ đầu.
Anh chiến sĩ trẻ còn kể thêm những gì, nhưng đột nhiên Plugiơnhikốp không thích nghe nữa. Bây giờ anh đã nghe được mọi âm thanh - tiếng hí của những con ngựa bị thương trong tàu ngựa, tiếng đạn nổ, tiếng lửa gào réo và tiếng sung văng vẳng ở xa. Phải, anh đã nghe được tất cả, vì thế, anh không thấy lo lắng và muốn nghe gì khác nữa. Anh sắp xếp những điều mà anh chiến sĩ nói với anh và nhận ra điều chủ yếu: bọn Đức đã đột nhập vào pháo đài, như thế có nghĩa là chiến tranh đã thực sự bùng nổ.
- Ruột họ phòi ra ngoài, vẫn còn phập phồng như đang thở. Lạy trời, thật sự là đang thở!
Giọng anh chiến sĩ lắm lời đập vào tiềm thức Plugiơnhikốp trong giây lát. Và lúc này, khi đã làm chủ được mình, anh quyết định chấm dứt câu chuyện. Anh tự giới thiệu tên họ, xưng phiên hiệu trung đoàn được cử đến và hỏi làm cách nào để về trung đoàn.
- Chúng sẽ bắn rụng anh mất ?" anh chiến sĩ trẻ nói ?" chúng đang ở trong câu lạc bộ, nguyên là ngôi nhà thờ cổ. Từ đấy chúng có thể bắn và anh bằng tiểu liên. Và cũng từ đấy, chúng có thể trong rõ mọi nơi như trong lòng bàn tay.
- Anh định đi đâu
- Đi lấy đạn. Trên cử Kônđakốp và tôi đến kho vũ khí, nhưng bọn Đức đã bắn chết cậu ấy.
- Ai cử đi?
- Một sĩ quan hoặc một cấp chỉ huy nào đó. Tất cả đều rối tung rối mù lên. Chẳng còn biết đâu là cấp chỉ huy của mình và mình đang ở bên cạnh ai. Chúng tôi đã chạy ngay từ đầu.
- Họ ra lệnh đi đưa đạn ở đâu?
- Nhưng bọn Đức đang ở trong câu lạc bộ, trong câu lạc bộ - anh ta nói chậm rãi, ân cần, tựa như đang giảng giải cho một cậu bé - Mệnh lệnh gì cũng không đến được đấy đâu. Chúng sẽ bắn rụng anh ngay!?
Nhưng Plugiơnhikốp đang nghĩ đến kho vũ khí, nơi anh hy vọng có thể tìm được một khẩu súng tiểu liên, súng máy tự động hoặc tồi nhất cũng là một khẩu súng trường thông thường với đầy đủ đạn dược. Vũ khí thông thường chỉ tạo điều kiện cho anh hành động, không những anh có thể bắn vào bọn địch đang chiếm lĩnh trung tâm pháo đài mà còn có thể tự do tung hoành, anh khao khát phải có được vũ khí sớm chừng nào hay chừng ấy.
- Kho vũ khí ở đâu?
- Kônđakốp biết chỗ - anh chiến sĩ trả lời miễn cưỡng.
Má anh ta không chảy máu nữa, vết thương rõ ràng đã se miệng nhưng anh ta vẫn xoa những ngón tay bẩn thỉu bào vết xước khá sâu.
- Ồ, đồ chết giẫm! ?" Plugiơnhikốp nổi giận thật sự - Thế cái kho ấy ở phía nào? Bên phải hay bên trái? Ở đâu? Nếu có bọn Đức trong pháo đài thì chúng sẽ chạm trán với chúng ta, hiểu chưa? Tôi sẽ có thể làm gì bọn Đức với khẩu súng lục này?
Câu nói cuối cùng hiển nhiên làm anh lính trẻ vỡ lẽ. Anh ta không động tay vào vết thương nữa mà quay nhìn trung uý Plugiơnhikốp với ánh mắt băn khoăn và hốt hoảng.
- Hình như bên trái. Lúc chúng tôi chạy thì nó ở bên phải. À, không, Kônđakốp chạy bên trái tôi. Đợt tý, tôi thử xem cậu ta nằm ở đâu.
Anh ta thu người lại và lết nhanh lên miệng hố. Lên đến nơi, anh ta nhìn quanh, vẻ nghiêm trang hẳn. Anh ta bỏ mũ chào mào ra và thận trọng ngẩng cái đầu trọc lóc lên quan sát.
- Kônđakốp nằm kia kìa! ?" anh ta cất giọng buồn bã, không quay lại - Cậu ấy không giãy giụa nữa. Thế là hết. Chúng tôi cũng đã đến sát khu vực nhà kho, tôi thấy rõ nó. Hình như nó chưa bị bắn phá.
Không muốn bò lên trước mặt anh lính trẻ, Plugiơnhikốp leo lên được thành dốc, nằm cạnh người lính và nhìn lên. Gần đấy có một xác người mặc áo va rơi, quần bó ống, nhưng không có ủng và mũ. Mái tóc đen của anh ta nổi bật trên nền cát trắng. Lần đầu tiên, Plugiơnhikốp trông thấy người chết. Tính hiếu kỳ mãnh liệt bắt anh cứ phải nhìn kỹ. Anh lặng người đi giây lát.
- Kônđakốp ơi, thế là hết ?" anh lính trẻ thờ dài - Cậu ta ưa kẹo lắm. Mà keo xỉn nữa, đừng hòng xin được ở cậu ta một mẩu bánh mì.
- Thôi đi. Kho vũ khí ở chỗ nào? ?" Plugiơnhikốp hỏi, vất vả lắm anh mới rời mắt khỏi xác Kônđakốp, một anh chàng khi trước đã là một anh chàng keo xỉn và thích kẹo.
- Hình như ở chỗ cái gò kia kìa. Anh thấy không? Có điều cửa kho đâu, tôi không biết.
Cách kho vũ khí không xa là một toà nhà đồ sộ nằm khuất sau những lùm cây và bụi rậm đã bị đạn trái phá phạt gẫy. Plugiơnhikốp đoán đấy là câu lạc bộ. Theo lời anh chiến sĩ kể thì nó đã bị bọn Đức chiếm. Từ đấy có tiếng tiểu liên bắn ra từng loạt ngắn, nhưng nhắm vào hướng nào thì anh không biết.
- Chúng đang quét vào toà Điện Trắng đấy ?" anh lính trẻ nói ?" Nhìn phía tay trái kia kìa, phòng làm việc của các kỹ sư đấy.
Plugiơnhikốp nhìn. Có nhiều người đang nằm sau bức tường thấp vây quanh toà nhà đã bị đạn pháo bắn sạt. Anh nhìn thấy rõ những loạt súng của họ bất chợt loé lên.
- Khi tôi hạ lệnh thì chúng ta chạy đến chỗ ? - Plugiơnhikốp nghẹn ngào rồi nói tiếp - đến chõ Kônđakốp. Đến đấy, chúng ta nằm xuống, nếu bọn Đức không kịp bắn. Hiểu chưa? Chú ý! Chuẩn bị. Tiến!
Plugiơnhikốp không còn lưng, đứng thẳng người mà chạy, không chỉ bởi vì đầu óc anh vẫn quay cuồng, mà còn vì anh không muốn chàng lính trẻ hoảng hồn mặc chiếc áo may ô màu xanh kia thấy anh như một thằng hèn. Anh chạy một mạch đến chỗ người chết, nhưng không dừng lại. Bất chấp cả mệnh lệnh của chính mình, anh chạy thẳng đến kho vũ khí. Đến nơi, anh đột nhiên cảm thấy sợ hãi, chúng có thể giết chết anh trong lúc này. Nhưng, nghe anh lính trẻ thở hổn hển sau lưng, Plugiơnhikốp hết sợ, mà lại còn nhe răng cười với anh chàng đầu trọc ấy nữa:
- Anh làm gì mà thở dữ thế?
Anh lính không nói gì, chỉ nhe răng cười lại, hai nụ cười giống nhau ngư hai giọt nước.
Họ đi quanh gò đất ba lần, nhưng không tìm thấy gì dù chỉ là một ngóc ngách giống lối ra vào. Mọi vật chung quanh đều bị cày xới và cháy sém. Có lẽ lối vào đã bị vùi lấp, hoặc anh lính trẻ lạc lối, và có thể Kônđakốp cũng đã nhầm đường. Điều duy nhất Plugiơnhikốp hiểu rõ là anh vẫn chỉ có khẩu súng lục, sau khi anh đi nhanh sang một hố đạn xa hơn và tiện lợi hơn trên nền đất trơ trụi cạnh nhà thờ. Anh nhìn dọc bức tường thấp xung quanh Điện Trắng, nhìn những ánh lửa loé lên rời rạc sau bức tường ấy. Đồng đội của anh đang ở đấy, anh khao khát được chiến đấu bên cạnh họ.
- Chúng ta sẽ chạy đến chỗ quân ta ?" anh nói và không nhìn quanh ?" Khi nào tôi đếm đên ba là chạy. Sẵn sàng chưa?
- Sẵn sàng ?" anh lính trẻ thều thào - Ngộ nhỡ họ cho vài phát vào trán thì sao, họ đang bắn về phía ta đấy.
- Họ sẽ không bắn đâu ?" Plugiơnhikốp đáp, giọng do dự - Chúng ta là Hồng quân, người của họ cơ mà
Anh nhắc đến hai tiếng « Hồng quân » vì hồi nhỏ, khi chơi trận giả, anh thích đóng giả Tsapaev, nhưng những đứa trẻ khác không bầu anh làm Tsapaev, cho nên anh đành phải tự bằng lòng với vai Dikharev, chỉ huy kỵ binh.
Theo mệnh lệnh của anh, cả hai lại chạy, họ nhảy qua các hố đạn và những xác chết, không ngã và cũng không dừng lại. Họ chạy thẳng lưng giữa ánh lửa loé giật, và Plugiơnhikốp cứ phải luôn hét lên: « Người mình đây! » - nhưng ở đấy tiếng súng vẫn nổ liên hồi, nhiều lần Plugiơnhikốp nghe thấy cả tiếng đạn bay chiu chíu trên đầu. Lần này họ cũng may mắn lao đến được chỗ bức tường và nhào người qua đấy. Họ kiệt sức, thở dốc và nằm xoài trên mặt đất, bên cạnh đồng chí của mình, không còn sợ nguy hiểm gì nữa. Một thượng uý nóng tính mặc áo va rơi có cài khuy cẩn thận nhưng lấm lem giận dữ quát họ:
- Chạy - nằm - chạy, rõ chưa? Chạy - nằm - chạy!