Thân ốc với cọc không rêu hay là ảo ảnh văn chương sáo rỗng

Thân ốc với cọc không rêu hay là ảo ảnh văn chương sáo rỗng

Nguyễn Chí Hoan

(Ðọc Bóng đè, tập truyện ngắn, Ðỗ Hoàng Diệu, Nxb Ðà Nẵng, 2005)

Tập truyện ngắn Bóng đè của Đỗ Hoàng Diệu (sinh năm 1976) đang gây dư luận sôi nổi trong văn giới và độc giả Việt Nam. Nhiều người đã coi đây là hiện tượng văn chương Việt Nam năm 2005. Sau bài viết ?oQuyền lực của một cô gái? của Châu Diên, chúng tôi xin giới thiệu tiếp một số bài viết khác. Trong phần phụ lục là nguyên văn truyện ngắn ?oBóng đè? trong tập truyện này.

talawas
Một nhà phê bình nghệ thuật mới đây đã viết một cách chua chát rằng nghệ thuật ngày nay hình như không cao quí như người ta vẫn cho là thế, mà phần nhiều nó chỉ tạo ra những ảo ảnh và bằng cách đó nó tránh đụng chạm đến những vấn đề thực tế thực tại.

Một quan điểm như vậy, dưới mắt một số người, là cực đoan. Nhưng có lẽ khó mà phản bác điều mà quan điểm ấy đã chỉ ra, rằng có một thứ ?onghệ thuật salông? - theo nghĩa tiêu cực - đang lan tràn. Ðiều ấy cũng xảy ra với một số sáng tác văn chương. Cái ảo ảnh ở kiểu văn chương này là sự trống rỗng về nhận thức và tri thức. Cũng như loại ảo ảnh của nghệ thuật nói trên, kiểu văn chương này lấy những suy nghĩ cảm tính làm chất liệu, lấy trí tưởng tượng tùy tiện làm hình thức và đầy rẫy mơ hồ lẫn lộn trong việc nắm bắt thực tại bằng ngôn ngữ văn chương.

Thực ra thì ảo ảnh, theo nghĩa đen của cái hiện tượng vật lý đó, không phải là cái gì kỳ quái, vô lối hay hão huyền. Nếu như chỉ bằng văn chương mà tạo dựng được một ảo ảnh của đời sống thì văn chương đó hẳn đã đại tài. Cái khái niệm ảo ảnh mà nhà phê bình nghệ thuật nói trên đề cập là nhằm nói đến những phô trương hão huyền vô nghĩa lý của một thứ nghệ thuật ngụy tạo và yếu kém. Nhưng ngay cả một nghệ thuật như thế bản thân nó cũng chưa phải là điều đáng nói. Ðiều đáng phải nói là khi một nghệ thuật như thế lại phô bày tham vọng nhận thức cái thực tại mà vốn nó đã không/ chưa hiểu biết cho đến nơi đến chốn, phô bày tham vọng biến cái kinh nghiệm cảm tính cá biệt cá nhân thành một tri thức phổ quát dưới dạng nghệ thuật văn chương, trong khi nó vốn chỉ là một kinh nghiệm về sự bất cập về tri thức.

Tập truyện ngắn Bóng đè cho thấy một trường hợp văn chương tương tự như thế. Bao gồm 8 truyện, nhưng ngoài ?oBóng đè? và ?oVu quy?, 6 truyện còn lại trong tập này - ?oHoa máu?, ?oLinh thiêng?, ?oDòng sông hủi?, ?oBốn người đàn bà và một đám tang?, ?oHuyền thoại về lời hứa?, ?oCăn bệnh? - đều còn rất non yếu, lộ ?ohồn? lộ ?ocốt?, mà một người viết có lòng thận trọng sẽ phải hết sức cân nhắc khi cho công bố. Tuy nhiên những nhân vật nữ được phác họa trong 6 truyện này cho ta thấy giống như những đồ án tiền thân của nhân vật nữ trong ?oVu quy? và ?oBóng đè?. Các đồ án nhân vật nữ này đều được phác họa để nắm giữ vai trò là nguyên cớ và động lực của các tình huống trong truyện. Và, không có gì khác, các nguyên cớ và động lực ấy đều là tình yêu và ********. Toàn bộ các tình huống, hành vi tình yêu và ******** đó đều được tô điểm cho thơ mộng hay cuồng nhiệt, thậm chí gán cho một sắc thái cao siêu, thông qua một cách duy nhất là tu từ. Dường như người viết không biết đến những biện pháp nào khác để mô tả những xúc cảm cốt yếu đó của bản năng sinh tồn, chẳng hạn như cách gợi tả mà các cây bút bậc thầy đã làm. Chỉ dựa vào việc tu từ là điểm yếu cốt tử của tất cả các truyện trong tập này. Nó phơi bày một từ vựng hạn hẹp, cách thuật chuyện thô sơ đơn điệu dẫn đến bố cục dàn trải rối rắm. Những điểm yếu trong các đồ án nhân vật truyện đó đều thể hiện tập trung ở hai truyện ?oBóng đè? và ?oVu quy?. Ðây là điều hết sức đáng tiếc. Bởi lẽ người viết đã chứng tỏ một sức tưởng tượng hư cấu mạnh mẽ, điều mà có nhà văn đã gọi là ?obản năng sáng tác?. Nhưng chừng đó là không đủ.

Hai truyện ?oBóng đè? và ?oVu qui? bày ra cùng một tham vọng luận đề táo bạo và đầy dung tục. Ðồ án của ?oBóng đè? là một nhân vật nữ bị/ tự thấy mình mất trinh tiết từ khi mới là thiếu nữ do những cái bóng đen nào đó, hết sức mơ hồ. Những cơn ?obóng đè? như thế là tiền đề cho chuyện cô bị ?obóng đè? cưỡng dâm khi về nhà chồng ở quê ăn giỗ. Cái ?obóng đè? này, từ lén lút đến công khai, cưỡng bức thông dâm với nhân vật nữ này ngay trước mắt chồng, mẹ chồng, em chồng của cô ta, để rồi cô ta có thai... Và cái điểm tựa để biến cuộc loạn luân ngụy tạo này thành một cái đòn bẩy của ?oý tưởng? là việc nhân vật nữ này cho biết, tổ tiên của chồng cô thuộc dòng dõi một hoàng đế Trung Hoa (!) đã chạy loạn sang đây định cư, và chính những hồn ma ?odòng dõi? hoàng đế đó đã hiện hình thành ?obóng đè? thông dâm với cô ta (!)

Ðồ án của ?oVu qui? là những hồi ức lan man của nhân vật nữ trong đêm trước ngày cưới. Nhân vật nữ này lần lượt kể lại mấy cuộc tình trước khi về nhà chồng... Trong những khung cảnh sang trọng hoang đường, cô ta lần lượt ngủ với người tình Việt Nam, một ?oanh? yêu tranh Ðông Hồ và người có mùi phù sa Sông Hồng; rồi một tay chơi già ?ongười Tàu? đầy ?obí ẩn?; rồi một ?ochàng? láng máng như Việt kiều; rồi một Tim người Mỹ; và cuối cùng ?oVu qui? về khách sạn với một chồng tên là Karl (!). Mạch ?oý tưởng? nổi lên lồ lộ hiển ngôn: anh Việt Nam thì ?ohèn? và không chung thủy; ?ochàng? láng máng Việt kiều thì ?ongây thơ? tâm hồn đẹp đầy tình; người Mỹ là Tim yêu văn hóa lôcan và tôn trọng người đẹp; và cuối cùng, người chồng tên Karl hóa ra là một cái xác ướp trong đêm tân hôn ở khách sạn Eden (nghĩa là ?oVườn Ðịa đàng?) - được tả là: ?oông Karl, ngoại kiều Tây phương uyên bác và nhiều vốn tư bản đã định cư ở Việt Nam vĩnh viễn? (tr. 78).

Và ở phần mở đầu của cả hai truyện trên, người viết đều đã đặt trước hình ảnh/ tình huống để mở ?omã? của đồ án: với ?oBóng đè?, cô nhân vật có đôi bàn tay đẹp dịu dàng, khác biệt và dường như không thuộc về cơ thể cô (...); để rồi kết truyện, cô ta nói rằng đôi bàn tay ấy là một biểu trưng của tự do tinh thần vượt khỏi cái sự cưỡng/ thông dâm về thể xác; với ?oVu qui?, cô nhân vật hồi tưởng cuộc ******** đầu tiên với một người tình già tự xưng là nhà văn, còn cô tự xưng là thiên thần; ông già kia triết lý rằng mỗi người đàn ông sẽ đến với cô ta sau này đều sẽ ?olà một nhà văn? và sẽ khám phá cô theo cách của riêng họ.

Trong cả hai truyện trên cùng có một mô thức hành tiến dẫn: những đoạn kể / tả chuyện ******** và đạt được khoái cảm ******** (có hay không, nhiều hay ít) xen vào những đoạn tự luận. Mô thức dẫn chuyện như vậy lặp đi lặp lại và đều được kể ở ngôi thứ nhất (?oTôi?) khiến dù muốn hay không người đọc cũng phải thấy rằng: cái trải nghiệm sống căn bản của các nhân vật ở đây chỉ là trải nghiệm ********/ khoái cảm ********, và dường như thông qua chuyện ấy họ nhận thức mọi chuyện khác (những chuyện rất to: tự do hay nô lệ, ?oTôi là ai, từ đâu đến??, tính cách dân tộc, bản sắc văn hóa, v.v...). Cái mô thức dẫn chuyện này đã hầu như biến tất cả các cảnh trong truyện thành những cái giường ngủ và những lối dẫn lên giường, biến những đoạn tự luận về số phận, hạnh phúc, nòi giống, tương lai (v.v...) thành những chuyện lan man lảm nhảm sau cơn hứng tình (được thỏa mãn hoặc bị ức chế).

Cái mô thức dẫn chuyện ấy và sự sa đà vào mô tả một cách thô thiển đơn điệu xung quanh cái khoái cảm trong đũng quần thực ra đã phá vỡ, làm hỏng cả hai đồ án ?oBóng đè? và ?oVu qui?. Chưa bàn chuyện đúng sai, có thể nói rằng ý đồ tưởng tượng hư cấu ở đây quả không tồi. Chuyện ******** tình yêu bao giờ mà chẳng sống còn quan trọng, tuy nhiên bao giờ cũng hỏng khi định gán cho khía cạnh khoái cảm đó một chiều kích mục đích - ý nghĩa hay tệ hơn, như ở đây, định dùng nó như một môi trường trung gian/ vật môi giới cho việc nhận thức những chủ đề phức tạp đòi hỏi nhiều tri thức khác nhau như chủ đề về lịch sử nòi giống hay bản sắc văn hóa v.v... Cả hai đồ án truyện nói trên đã đổ kềnh đổ càng vào trận đồ những cái giường ngủ mà nó định sắp đặt để làm cái thang lên Trời.

Và, nguyên nhân quan trọng đã vô hiệu hóa các đồ án truyện ở đây - như đã đề cập ở phần trước - chính là cái văn chương kém cỏi của nó. Khá ngược đời, và có thể khiến cho một vài bạn đọc thoạt đầu lầm lẫn, sự kém cỏi về văn chương ở đây lại chủ yếu thể hiện trong cách tận dụng, lạm dụng một phép tu từ: diễn đạt một trạng thái/ xúc cảm/ đặc tính bằng một loạt những ngữ đoạn mô tả tính chất - hình ảnh tương tự/ bổ sung cho nhau hoặc gần nghĩa với nhau. Theo hướng này, cô nhân vật trong ?oBóng đè? chẳng hạn, tự mô tả: ?o? Còn tôi, hiện tại, một đứa con dâu đĩ thõa (a) đang ưỡn ngửa (b) căng rát (c) đón chờ (d)?. Một câu văn như thế, xem rất ấn tượng kỳ khu. Nhưng chỉ phân tích một chút, ta thấy sự lạm dụng: ngữ đoạn (b) và (d) đã đủ gợi ý ngữ đoạn (a) - chưa nói rằng trong đoạn ngữ cảnh của truyện, ý đó đã liên tục xuất hiện - và ngữ đoạn (c) rõ ràng nhằm nhấn mạnh (b) và (d) trong khi thực ra đã làm hỏng tất cả, bởi nó không đưa thêm gì mới vào ngữ cảnh của câu và của đoạn văn mà chỉ làm loãng cái sắc thái xúc cảm biểu hiện ở đây.

Những câu văn lạm phát tu từ như thế đầy dãy trong ?oBóng đè? và ?oVu quy? cũng như trong các truyện còn lại. Mà tất cả đều chỉ có một kiểu lạm phát tu từ đó mà thôi. Ðặc điểm này trước hết gây ấn tượng về các câu văn rườm rà, bất kể là dài hay ngắn, đặc biệt là ở những câu đơn về cấu trúc ngữ pháp mà cứ bị kéo dài bởi các ngữ đoạn trùng lặp ý nghĩa. Hậu quả của lối lạm phát tu từ đó là các câu và đoạn văn không có tính nhịp điệu, khiến cho truyện chỉ vận động ở bề ngoài - tức là sự kể lể của người viết - mà không có sự vận động nội tại của sự kiện hay hình ảnh hay toàn bộ cái đồ án/ ý tưởng truyện.

Văn chương, có thể nói là biết sự cầu kỳ lại biết chỗ phải không được cầu kỳ - nhại theo cổ nhân mà nói - đó mới là cầu kỳ vậy. Sự đơn điệu rõ ràng là điều tối kỵ đối với người viết nói chung, không cần phải nói đến việc viết truyện. Truyện mà không đạt được cái vận động nội tại, tự thân, thì mọi thứ xúc cảm, ý đồ gửi gắm vào đấy đều vô ích, nhiều lắm cũng chỉ thành ra đề tài cho ai đó suy diễn dông dài mà thôi.

Cho nên trong tập ?oBóng đè?, lấy những chuyện ******** tình yêu làm môi trường bàn chuyện thân phận đàn bà, rồi từ đó phóng chiếu lên thân phận lịch sử nòi giống, tính cách và bản sắc văn hóa, thậm chí là mơ hồ một chút gì đó về hòa hợp và hội nhập đương thời v.v... đều mới chỉ dừng ở mức độ có tham vọng luận bàn. Chưa nói đến một năng lực tư duy hay sự hiểu biết cần thiết, chỉ cần nhìn vào cấu tạo thô thiển của văn chương, sự sáo rỗng của một lối tu từ cũng đủ thấy cái văn chương đó chỉ như một ảo ảnh. Theo lối dân gian, văn chương như thế thì ?oỐc không mang nổi mình ốc, mà đòi mang cọc cho rêu?.

Nguồn: Người Hà Nội, số 40, ra ngày 07.10.2005

bệnh nghề nghiệp, thói wen!

Sao bây giờ lắm người copy paste từ báo nọ qua mạng kia rồi lập topic đặt tên hoành tráng thế nhờ. Bạn gì kia ơi đừng có vội cọc rêu ầm ĩ lên thế khi mà bản thân nhận định cho cái vấn đề mình đưa ra còn không có fải đi paste của người khác. Paste bài viết từ nguồn khác lên diễn đàn không sai miễn là bạn phải có đôi ba dòng ý kiến, ý cò về cái bài viết đấy, từ cái nguồn đấy nó như thế nhưng tôi nghĩ thế này thế kia, hoặc tôi đồng tình tôi ủng hộ. Có thế nó mới sinh ra cái diễn đàn, không thì có cái cửa hàng cho thuê sách truyện đủ rồi, hightech làm gì cho những cái đầu rỗng.
Nói vậy thôi bạn đừng giận...

nói thật
nếu mục đích của cái chị này là viết truyện khiêu dâm thì chị ta hoàn toàn thất bại
tôi không thấy một tí ti gì là ********, một tí ti gì là kích thích
tôi thấy đó là một người đàn bà đáng thương
và tôi đặc biệt thích cái hình ảnh bàn tay
mọi người bao giờ cũng chỉ nhìn thấy những thứ mà người ta muốn thấy thôi...

hí hí , có chị bạn iu iu trên lớp nói tối nay sẽ vác cho mình mượn cái quyển ni , thực hư ra tăng mình chẳng biết, chỉ nghe chị ta fán 1 câu " tục ! " rồi tự nguyện promise đem cho mình mượn , hí hí, mấy cái của ni có ai cho mượn thì đọc, chứ nói mình bỏ tiền ra mua thì...trời và đất gặp nhau !