Thế nào thì gọi là Tết ?

Tôi không hề đồng nhất "Tết trung thu" với "Tết thiếu nhi" và "Tết độc lập" bao giờ. Tôi chỉ dẫn những cụm từ này ra để chứng minh rằng trong tiếng Việt, từ "Tết" còn mang thêm nghĩa bóng, nghĩa phái sinh là "ngày vui, ngày tốt lành". Với lý do này, cộng thêm lý do rằng người viết, tuỳ theo tình cảm của mình có quyền tạo từ mới trong những khuôn khổ sẵn có, tôi mới khẳng định rằng tác giả có quyền dùng "Tết độc lập" như một biện pháp tu từ.
Bạn APC đã xuyên tạc ý nghĩa bài viết của tôi khi đồng nhất "Tết độc lập" với cái mà bạn gọi là "Tết thuốc lá". Tôi đã chứng minh rằng từ "Tết" dùng với nghĩa phái sinh để chỉ ngày kỷ niệm vui. Thứ nhất, ngày 31/5 (ngày thế giới chống hút thuốc lá) không phải là một ngày kỷ niệm, thứ hai nó cũng không vui, mà chỉ để nhắc nhở mọi người về một tai hoạ toàn cầu. Vậy nó không nằm trong lập luận của tôi.
Cuối cùng, tôi không hề công nhận "Tết độc lập" là một từ trong tiếng Việt, đó chỉ là một từ được tác giả tạo ra ngay trong bài viết ấy, và do nó phù hợp với các biện pháp tu từ nên được chấp nhận trong bài báo ấy mà thôi.
Một chút vui cuối bài, theo cách dùng từ của bạn APC, tôi tin rằng bạn đang sống ở Mỹ, Úc hoặc Pháp, và tuổi đời cũng không còn trẻ nữa, nếu đúng vậy, xin thứ lỗi cho Hạ Vy chấn chỉnh lại cách xưng hô cho lễ phép, vì Hạ Vy chỉ mới 19 tuổi thôi.
Hạ Vy

Đọc từ trên xuống dưới thấy có mỗi bài của bạn ha vy là còn có lỹ lẽ cụ thể nghiêm túc, còn lại toàn cãi cùn theo kiểu có tết độc lập sao kô có tết thuốc lá hay gì gì đâu đâu, cãi nhau có mà lâu đến tết ... độc lập!!!!
Tặng Havy 5*!

Từ nguyên của Tết là tiết, (tức là thời điểm giao mùa) rồi thì làm sao có thể dem gán ghép cho ngày vui được. Ví dụ Tết Đoan ngọ kỷ niệm Khuất Nguyên là ngày buồn chứ. mà tôi cũng chưa nghe từ Tết Táo quân bao giờ.
" Ngoài ra, khi viết văn, viết báo, người viết có toàn quyền tạo từ mới bằng các phép tu từ: ẩn dụ, hoán dụ, so sánh, nhân hóa, liên tưởng, tăng nặng, giảm nhẹ v.v...
Vì những lý do đã trình bày trên đây, Vy xin kết luận rằng tác giả bài báo ấy có quyền dùng từ "Tết Độc lập", người đọc có thể thấy hay, thấy không hay, nhưng nhà báo đã tạo từ trên một cơ sở vững chắc và không thể bác bỏ."
Nhà văn nhà báo cũng phải tuân thủ những quy định về thành ngữ, phương ngữ, nguyên tắc của văn nói, văn viết...chứ không phải muốn viết kiểu gì thì viết. Hiện nay các nhà báo, nhà văn lạm dụng và sáng tác ra quá nhiều từ sai lạc, mất gốc từ, làm tiếng Việt nghèo nàn hẳn đi. Ví dụ yếu điểm là nhược điểm, hay là điểm trọng yếu ? hơi hay hay là hơi " bị" hay ?... Hồng thập tự còn có thể thay bằng chữ thập đỏ, chứ nữ dân quân không thể gọi là dân quân gái...
Được anh3quangnam sửa chữa / chuyển vào 09:01 ngày 04/09/2003

Em xin có lời đáp lại những vấn đề của anh như sau:
Thưa anh, việc phát sinh nghĩa mới của từ là hiện tượng hoàn toàn bình thường trong ngôn ngữ. Từ "Tết" trong tiếng Việt không còn giữ nghĩa gốc là "Tiết" nữa, điều này đã được em chứng minh trong bài viết trước.
Tết Đoan Ngọ có thể là ngày kỷ niệm buồn với người Hoa, nhưng với người Việt, đó là một ngày lễ, một ngày hội thông thường. Điều này em đã phân tích ở trên.
Anh chưa biết đến Tết táo quân, không có nghĩa là Tết này không có.
Em đồng ý với anh tác giả khi tạo từ mới cần tuân thủ các nguyên tắc tu từ, không thể dùng tùy tiện. Ở đây tác giả đã dùng từ "Tết" là do áp dụng phép ẩn dụ.
Ở đây đang bàn về từ "Tết độc lập" của một tác giả trong một bài báo cụ thể, anh không nên đồng nhất nó với các hiện tượng dùng từ sai, dùng từ cẩu thả ở các trường hợp khác rồi kết luận trường hợp này cũng sai.
Hạ Vy

Từ "Tiết" bị quí vị bóp méo đến tội nghiệp.
Tiết là cái đốt tre, cái mắc cây. Nó là bộ phận cứng rắn nhất của thân cây.
1) Nghĩa cứng rắn
Cái cứng rắn của "tiết" được sử dụng để ca ngợi phẩm cách con người hẩm tiết, khí tiết và trinh tiết. Xưa, con gái chưa lấy chồng,chưa đến tuổi đặt tên tự gọi là "Trinh". Người con gái không lấy chồng gọi là thủ trinh hay trinh nữ. Trinh tiết dùng để chỉ cái "tiết", cái cứng rắn, trong sạch nhất của người con gái chưa chồng (nhưng cũng bị chọc thủng, tội nghiệp!)..
2) Nghĩa tuần hoàn
Ngoài nghĩa cứng rắn, "tiết" còn dùng để chỉ sự tuần hoàn, lặp lại do tính tuần hoàn của đốt tre,mắc cây. Vậy nên chúng ta có từ thời tiết, tiết học, tiết (hay tết như quí vị nói).
Như vậy, những sự tuần hoàn lặp lại đều có thể dùng từ tiết để diễn tả, như các "tiết" cổ truyền mà vài vị nói ở trên. Nhưng tôi nghĩ là nên tránh cách nói mà người ta không nói, tránh bị chửi là dốt nát hay ba trợn. Nói tết độc lập thì đúng là anh bạn đó quá có khiếu hài hước. Đâu phải cái gì cứ lặp lại thì đều là "tiết" cũng như là đơn vị năng lượng thì nhất định là Joule. Người ta vẫn cứ có Wh,Calo, Ve, v.v. (nếu không thì đơn vị vật lí thật là "ngu xuẩn").
Mấy chục dòng góp thêm phần " hài hước" cho diễn đàn tiếng Việt.

Moonlight and love songs - never out of date
Hearts full of passion - jealousy and hate
Woman needs man - and man must have his mate
That no one can deny
Được tao_lao sửa chữa / chuyển vào 16:06 ngày 11/09/2003

Theo từ điển Hán Việt mà Vy có thì từ "Tiết" có rất nhiều nghĩa, trong đó nghĩa "sự gì diễn ra đều đặn" và nghĩa "ngày kỷ niệm" được ghi nhận là hai nghĩa khác nhau. Từ điển cũng ghi nhận cụm từ "Nhi đồng tiết" (ngày lễ nhi đồng) mà một bài viết trước đã phủ nhận.
Lạm bàn một chú về từ "tiết", tuy nhiên cái đang tranh cãi ở đây là từ "tết". Hai từ này tuy có cùng nguồn gốc song đã phát triển theo hai hướng khác nhau, và có phái sinh nghĩa khác nhau. Vậy không thể nghiên cứu từ "tiết" rồi gán cho từ "tết" được.
Trở lại cụm từ "tết độc lập", Vy chỉ muốn nói rằng tác giả đã sáng tạo ra từ này một cách đứng quy tắc. Còn từ này hay dở thế nào xin để người đọc tự bình xét, Vy không dám lạm bàn
Hạ Vy

Chung quy là do chúng ta không có một định nghĩa chuẩn được công nhận rộng rãi. Chứ nếu là từ tiếng Mỹ chẳng hạn thì cứ lật Webster ra mà tra là hết anh nào cãi. Bác nào vui lòng lật Từ điển Tiếng Việt của NXB KHXH (hình như cái này là chuẩn de facto) tra thử từ Tết xem sao. Dĩ nhiên để tham khảo thôi, chứ thằng này lạc hậu và còn thiếu chính xác lắm.
Dù sao, tôi vẫn nghĩ việc dùng từ "Tết Độc lập" (nên viết hoa) dù có đi ngoài nghĩa chính thống của Tết cổ truyền đi nữa, thì cũng không phải là quá đáng. Hơn nữa đây không phải là sáng tác riêng của tác giả mà tôi đã nghe từ này nhiều lần rồi. Nói chung, chúng ta đừng nên câu nệ, bảo thủ mà nên khuyến khích những cố gắng hợp lý nhằm làm phong phú thêm vốn từ vựng còn nghèo nàn của tiếng Việt. Tôi muốn góp ý nhỏ như vậy (dĩ nhiên loại trừ trường hợp chủ đề này có lý do gì khác ngoài ngôn ngữ thì tôi xin miễn bàn).

Nhờ các vị trong ban điều hành (moderators) xoá giùm 2 bài "trống" bên trên mà tôi không xoá được. Xin cảm ơn.
Có vẻ như tôi đang lạc đề nhưng thiết nghĩ những ý kiến sắp trình bày có thể coi là bổ ích (theo tôi) nên cũng mạn phép ghi ra. Trước hết là vấn đề tra từ điển tìm nghĩa của từ. Không biết nghĩa từ, chúng ta tra tự điển. Vì sao vậy? Vì chúng ta tin vào tự điển hay nói cho cùng chúng ta tin vào uy tín, kiến thức của cá nhân hay tập thể làm ra tự điển. Hay chúng ta tin vì chúng ta thấy cách giải thích của họ thuyết phục.
Cách giải thích từ Tiết ở trên là của Cao Xuân Huy tiên sinh trong bài Giáo sư Cao Xuân Huy (PGS.TS Đào Thái Tôn, Viện nghiên cứu Hán Nôm), trang 125, quyển Giáo Sư Cao Xuân Huy,người thầy-nhà tư tưởng (NXB Văn hoá thông tin-Hà Nội 2001). Theo hiểu biết nông cạn của tôi thì ở Việt Nam ta từ cổ chí kim, nói về Hán Học, nếu Cao Tiên Sinh nhận đứng thứ 2 thì chắc là không có ai dám nói mình số 1. Vậy nên tôi tin vào cách giải thích của ông (và sự hợp lí của cách giải thích trên,tất nhiên).
Thứ hai là có nên chấp nhận những cách dùng từ "mới", "phá cách" hay không? Trong tiếng Việt thật ra có nhiều cách dùng "sai" nhưng lâu ngày thành đúng , đến nỗi người ta "quên" hay nghi ngờ luôn cách dùng đúng ban đầu. Ví dụ như là yếu điểm, khốn nạn (mọi người đã giải thích nhiều,xin miễn lặp lại), y thị. Chuyện kể rằng Nguyễn Tuân từng không tiếc lời mắng nhiếc một thằng nhà báo láo toét không rành chữ nghĩa đã "bôi nhọ" lối nhân xưng "y,thị" theo cách "phong phú hóa","làm giàu" tiếng Việt xủa y. Y vốn chỉ dùng để chỉ đàn ông, còn thị chỉ dùng để chỉ đàn bà. Vậy mà anh nhà báo đã làm phong phú thêm tiếng Việt bằng cách chế ra từ "y thị" để chỉ đàn bà. Với "uy tín" về tài "văn hay chữ tốt" của Nguyễn Tuân, tôi thật sự không dám tin là anh nhà báo đã đúng. Nhưng mà đã sao? Ngày nay từ y thị này xuất hiện nhan nhản trên báo chí, phương tiện truyền thông đại chúng mà có thấy ai nói gì đâu.
Theo tôi việc tạo từ mới, trước hết phải căn cứ vào các tiêu chuẩn ngôn ngữ học (nhất là ngữ nghĩa học). Nhưng trước khi tạo từ người ta nên tự hỏi có thật sự là từ đó cần được tạo ra không? Nếu không thì chẳng mắc mớ gì phải vẽ rắn thêm chân (xin loại trừ các cách nói "ẩn dụ", "đầy nghệ thuật" trong văn chương vì cái đang bàn ở đây là ngôn ngữ ngoài văn chương). Hơn nữa, cứ giả sử coi "từ mới" là một sản phẩm thì có lẽ nên dành quyền phán quyết cuối cùng về sản phẩm lại cho "người tiêu dùng" , tức người dùng tiếng Việt . Thống kê xem người ta tiếp nhận từ đó thế nào, nó phổ biến ra sao v.v. Phương pháp thông kê, tôi nghĩ, sẽ rất hiểu quả trong trường hợp này (nhưng không phải một sớm một chiều mà biết kết quả được, vậy hãy chờ xem năm sau có anh bạn nhà báo nào dùng từ Tết Độc Lập nữa thì hãy hay).
Sẵn nói về chuyện xem xét mức độ sử dụng phổ biến tôi xin nêu một ý kiến của ông Cao Xuân Hạo để quí vị nghe cho vui. Ông Cao Xuân Hạo thường hay "lo trời sập" báo động tình hình suy vong, "ngày tận thế" của tiếng Việt. Ông từng cho rằng những câu bị động kiểu như "Bố tôi bị phạt bởi công an" mà còn được coi là một câu tiếng Việt đúng ngữ pháp thì ngày tàn của tiếng Việt cũng không còn xa. Nhưng nhiều vị vẫn cho rằng, ông Cao Xuân Hạo lặp lại chuyện câu bị động hoài chứng tỏ dân chúng vẫn dùng nhiều đó chứ. Vậy thì có gì đâu mà không được,có gì đâu mà lên án,chửi rủa, hay "lo trời sập"?
(cảm ơn anh Trung_Binh đã gợi ra nhiều ý thú vị)
Moonlight and love songs - never out of date
Hearts full of passion - jealousy and hate
Woman needs man - and man must have his mate
That no one can deny
Được tao_lao sửa chữa / chuyển vào 09:58 ngày 12/09/2003

Em không hề cho rằng cách giải thích của giáo sư Cao Xuân Huy là sai. Hai nghĩa mà giáo sư kể ra đều chính xác, chữ "tiết" có bộ "trúc", nghĩa gốc là cái mắt tre, sau có nghĩa phái sinh là sự lặp lại tuần hoàn. Nhưng xin lưu ý là bài viết của giáo sư không phải nằm trong một quyển từ điển, nên có những nghĩa chưa được kể ra, hoặc giả chưa được giải thích cặn kẽ.
Hơn nữa, ở đây đang nói về từ "Tết", hai từ này là khác nhau, chúng ta không thể đánh tráo khái niệm, đem nghĩa của "tiết" gắn cho "tết" được.
Nhà báo cũng được kể là người làm nghệ thuật, một bài báo cũng là một tác phẩm, và văn chương báo chí cũng có những chuẩn mực của nó. Theo như Vy nói ở trên, tác giải bài báo ấy không hề sáng tạo từ một cách tùy tiện mà tuân thủ các quy tắc tu từ khi viết ra từ "tết độc lập", như vậy ta không nên quá nệ cổ mà bắt tác giải phải bỏ từ ấy đi, vì hiện tượng phát sinh từ mới là một hiện tượng rất bình thường trong ngôn ngữ.
Nhân tiện nói về Nguyễn Tuân, chính ông là một bậc thầy trong sáng tạo từ mới. "Vang bóng một thời" của ông cũng đã gây sóng gió trong giới bình luận một thời, tại sao "vang" lại đi với "bóng" ? Nhưng rốt cuộc người ta chấp nhận vì tính nghệ thuật trong câu chữ của ông. Riêng Hạ Vy cho rằng không nên lấy danh tiếng để đo văn chương. Không phải vì ông là Nguyễn Tuân mà ông viết gì cũng "nghệ thuật", còn người ta là vô danh tiểu tốt nên cái mũ "sáng tạo từ tùy tiện" lại chụp lên đầu người ta. Em đã từng đọc bình luận một bài thơ của Nguyễn Du, trong đó có một câu không theo luật bằng trắc, tác giải bình rằng "nhà đại văn hào đã vượt ra ngoài những quy luật trói buộc của niêm luật", thật tức cười, nếu là thơ của người khác hay thơ khuyết danh thì đã bị dán ngay cho hai chữ "thất luật".
Hạ Vy
Được ha_vy_84 sửa chữa / chuyển vào 12:43 ngày 12/09/2003

Một cách nào đó thì đến lúc này tôi thấy chủ đề này đã thoã mãn được yêu cầu ban đầu ,tức giải thích "tết là gì?". Nó liên hệ với tiết. Còn có đồng nhất hay không, có đánh tráo nó được hay không thì tôi xin không có ý kiến. Từ đầu, tôi nghĩ nghĩa của chữ Tiết đã bị bóp méo nên hi vọng vài dòng giải thích sẽ góp phần trả lại nguyên dạng cho nó.
Về "tết độc lập" thì như trên tôi đã có ý kiến là nên dùng "tiêu chuẩn thống kê" chờ hạ hồi phân giải. Hãy dành quyền phán quyết lại cho "người tiêu dùng" tiếng Việt "khách quan,tự do".
Moonlight and love songs - never out of date
Hearts full of passion - jealousy and hate
Woman needs man - and man must have his mate
That no one can deny