THIẾU KHÁI NIỆM TOÁN HỌC , BÁO CHÍ VIỆT NAM CỨ MÃI VIẾT SAI !

THIẾU KHÁI NIỆM TOÁN HỌC , BÁO CHÍ VIỆT NAM CỨ MÃI VIẾT SAI !

THIẾU KHÁI NIỆM TOÁN HỌC , BÁO CHÍ VIỆT NAM CỨ MÃI VIẾT SAI !

Ở bậc phổ thông , mọi người chúng ta đều đã học bài toán tính tỉ lệ phần trăm tăng ( giảm) , chẳng hạn một chủ tiệm phở nói hôm qua tôi bán được 50 tô phở , hôm nay tôi bán được 70 tô phở như vậy hôm nay số tô phở được bán đã tăng so với hôm qua 70 tô-50 tô = 20 tô và tỉ lệ số tô phở bán được tăng :
100% x (70-50)/50 = 40% ( lấy số mới trừ số cũ chia cho số cũ , rồi tất cả nhân 100%)

Ở đây các con số được khảo sát là 70 , 50 và có đơn vị cụ thể là ?otô? . Một vấn đề nảy ra là nếu các con số biến thiên trên không phải là các con số có đơn vị cụ thể , mà là các con số tỉ lệ phần trăm biến thiên thì chúng ta sẽ thể hiện chúng như thế nào ?

Lấy thí dụ công ty nọ có 20% nhân viên là kỹ sư , sau 3 năm hoạt động công ty có 25% nhân viên là kỹ sư , vậy số kỹ sư tăng 25%-20%=5% ?
Nếu diễn tả con số 5% như vậy thì sẽ làm lộn xộn và dễ nhầm lẫn với phép toán 100%(25-20)/20=25% , phép toán này mới luôn luôn đích thị là phép toán tính tỉ lệ phần trăm biến thiên . Còn con số 5% ở trên là con số viết sai và gây hậu quả hiểu lầm khôn lường trong kinh tế , đây là hậu quả của việc các giáo sư biên soạn sách giáo khoa về toán của VN suốt hơn một thế kỷ cho đến nay vẫn không hề nhận ra thiếu sót một khái niệm đơn giản nhưng quan trọng , đó là khái niệm ?ođiểm phần trăm?.

Đã dùng ký hiệu phần trăm là liên quan đến bài toán chia , bài toán tỉ lệ . Còn ?ođiểm phần trăm? là nêu lên sự chênh lệch tuyệt đối giữa hai số phần trăm , nó chỉ có ở bài toán trừ . Hai khái niệm này cần phân biệt thật rõ ràng .
Do đó trường hợp trên nếu chỉ mô tả biến thiên tuyệt đối ( bài toán trừ) thì số kỹ sư tăng là 25-20 = 5 điểm phần trăm ( chứ không phải 5%)

Ở báo chí quốc tế sự khác nhau này được phân biệt rất rõ ràng , chẳng hạn mới đây FED (The Federal Reserve ) tức Cục dự trữ liên bang Mỹ tăng lãi suất từ 4,50% lên 4,75% đã được trang web BBC ( http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4855118.stm ) diễn tả : ?oThe Federal Reserve has raised US interest rates again, by a quarter of a percentage point to 4.75% ? ( Cục dự trữ liên bang Mỹ đã nâng lãi suất lần nữa , nâng thêm 0,25 điểm phần trăm , lãi suất thành 4,75% - LVH )
Thế nhưng đa số báo chí VN khi biên dịch đã viết FED tăng lãi suất 0,25 phần trăm ! ( dịch sai theo con số 0,25 percentage point )

Chúng ta cần phân biệt :
a - ?o Phần trăm ? ( percentage ) , khái niệm này là tiếng chung để tả một tỉ lệ phần trăm nào đó ( percent ) hay tỉ lệ tăng giảm ( rate of increase / rate of decrease ) thể hiện bằng tỉ lệ phần trăm (percent) .
b- ?o Điểm phần trăm ? ( percentage - point ) là khái niệm mà chúng ta sẽ mổ xẻ sau đây .

Tăng lãi suất từ 4,50 % lên 4,75 % mà dịch là tăng 0,25 % là sai hoàn toàn , vì người ta có thể nghĩ đấy là " tỉ lệ phần trăm tăng " ( rate of increase )
Thực tế cú nâng từ 4,50 % lên 4,75%" đâu phải tăng 0,25 % , mà sự tăng đó thực tế là ...5,55 % !
Công thức ai cũng biết là : t = [(x2-x1 )/ x1].100% tức lấy số mới trừ số gốc rồi chia số gốc , tất cả nhân 100%
Vậy ta có [(4,75-4,5)/4,5] x 100% = +5,55%
Dấu dương nêu ý nghĩa đây là quá trình tăng.
Ý nghĩa của nó là : nêu lên được tỉ số giữa hiệu của ( x2-x1 ) với x1 , ở đây chúng ta có ( x2-x1 ) / x1 = 0,0555 =5,55%
Còn trị giá chênh lệch x2 ?" x1 = 4,75 ?" 4.50 = 0,25 chính là tăng một lượng 0,25 " điểm phần trăm ".

Từ "point de pourcentage" ( trong tiếng Pháp ) cũng như từ "percentage - point" ( trong tiếng Anh ) là hai từ khá thông dụng trong tính toán đời thường , mậu dịch , tài chính , thống kê ?( độc giả có thể tham khảo thêm cuốn Oxford Dictionary of Weights, Measures, and Units trang 216 của tác giả Donald Fenna ) nhưng sự hội nhập quá chậm chạp của Việt Nam với thế giới khiến chúng hoàn toàn bị bỏ rơi chẳng được cuốn từ điển Việt Nam nào chú ý đến !

Tỉ lệ phần trăm percent với điểm phần trăm percentage - point ( viết rời ) rõ ràng khác nhau .Tỉ lệ phần trăm ( percent ) là một phân số mà mẫu số luôn luôn là con số 100 , do đó nó luôn có ký hiệu % sau đuôi , trong khi đó điểm phần trăm ( percentage - point ) lại là một con số thông thường , người ta thêm đơn vị ?o điểm ? sau đuôi của nó để nhấn mạnh sự biến thiên tuyệt đối ( absolute change ) hai số tỉ lệ phần trăm , quan trọng nhất là để phân biệt với tỉ lệ phần trăm tăng / giảm ( rate of increase / rate of decrease ) trong các phép tính thống kê .

Chúng ta xem : ?o A percentage -point is a unit expressing the difference between two percentages; a fall of one percentage point would be a fall from ten to nine per cent. In American English per cent is spelt as one word, percent.?
( Tạm dịch : Một " điểm phần trăm " là một đơn vị nêu lên sự khác biệt giữa hai số tỉ lệ phần trăm ; sụt 1 điểm phần trăm tức là sụt từ 10 xuống 9 phần trăm . Tiếng Mỹ chữ per - cent được đánh vần như một từ "percent " - 10 và 9 là các số liệu nêu ngẫu nhiên cho dễ hiểu )

Như vậy giảm / tăng một lượng " điểm phần trăm " , chính là lấy hiệu số của hai số tỉ lệ phần trăm tức : x2-x1 .
Cũng dễ thấy thêm một điều khác biệt là : có thể có những sự kiện về kinh tế xã hội khiến điểm phần trăm ( percentage - point ) về lĩnh vực nào đó biến thiên bằng nhau , nhưng thường tỉ lệ phần trăm tăng / giảm ( rate of increase / decrease ) lại hoàn toàn khác nhau .Chúng ta có thể so sánh ba sự kiện : 1-4 -2001( FED cắt giảm lãi suất từ 5% xuống 4,5 % ) , sự kiện 2-10 -2001 ( FED cắt giảm lãi suất từ 3% xuống 2,5 % ) và sự kiện 6-10-2002 (FED cắt giảm lãi suất từ 1,75% xuống 1,25 % ) . Cả ba sự kiện đều giảm 0,5 điểm phần trăm , nhưng tỉ lệ phần trăm giảm ( rate of decrease ) trong trường hợp đầu là [( 4,5-5 )/5]x 100%= -10% , trong khi trường hợp sau là [ (2,5-3)/3 ] x 100% = -16,66% , và trường hợp thứ ba là [( 1,25-1,75 )/1.75 ] x 100% = -28,57% .

Để hiểu rõ hơn các khái niệm này và bớt đi sự khô khan của các con số lẫn phép tính, chúng ta phân tích thêm một thí dụ dí dỏm cụ thể :

Thí dụ 1 ( *)

Lấy thí dụ : ( các số liệu chỉ mang tính ước lệ cho vui )

Vào năm 1977 ,khi đó toàn bộ nền kinh tế Việt Nam là 100 % doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong cùng cơ chế bao cấp XHCN ( nhưng chẳng bao giờ đủ lương thực và thực phẩm để bao và cấp ),các chỉ số kinh tế đều rất thấp và cuộc sống rất khó khăn , nhiều cô gái Việt Nam bị suy dinh dưỡng nên nếu khảo sát về mặt nhân trắc học ?othanh niên khoẻ đẹp?lúc ấy ,trong 100 cô gái chỉ 8 cô có " vòng số một " đạt tiêu chuẩn , vậy tỉ lệ phần trăm ( percent) là 8 % .

Đến năm 1995 khi người ta nhận ra xây dựng XHCN theo con đường Mác Lê là chuyện buồn cười và không tưởng và buộc phải cho phép kinh tế tư bản tư nhân phát triển phần nào , tình hình kinh tế Việt Nam khá hơn hẳn , có nhiều loại thực phẩm cũng như nhiều loại sữa bột, sữa hộp đầy đủ các loại vitamine và khoáng chất cần thiết hết sức đa dạng trên thị trường , lúc này trong 100 cô gái Việt Nam , những 40 cô có ?o vòng số một? đạt tiêu chuẩn , vậy tỉ lệ phần trăm ( percent) là 40 %
x2 - x1 = 40 -8 = +32 , như vậy số cô gái có vòng số một đạt chuẩn tăng 32 điểm phần trăm ( percentage - point ) .
Và tỉ lệ phần trăm tăng ( rate of increase ) là :[(40 -8 )/8] x 100% = +400 %

Thường người Việt Nam chúng ta hay viết sai và gây hiểu lầm như sau : số cô gái có " vòng số một " đạt chuẩn tăng 32% . Viết như vậy các chuyên gia nước ngoài ( nhất là lĩnh vực thống kê hay tài chính ) sẽ hiểu lầm ngay .Họ sẽ cho rằng tỉ số (x2-x1)/x1 = +32 /100 trong khi thực ra là 400 /100 .
Để mô tả sự kiện này , chúng ta có ba cách viết đúng :
1 - Số cô gái có " vòng số một đạt chuẩn " tăng từ 8% lên 42 %
2 - Số cô gái có " vòng số một đạt chuẩn " tăng 32 điểm phần trăm.
3 - Số cô gái có " vòng số một đạt chuẩn " tăng 400 %
Thường nên dùng đồng thời cả hai cách viết 1 và cách viết 2 , và như thế sự kiện được mô tả rất rõ ràng tránh gây những hiểu sai tai hại .

Các thí dụ khác :
Thí dụ 2 (**)

Giả sử tăng trưởng GDP của một quốc gia ở năm ngoái là 1% còn năm nay tăng trưởng GDP là 2 % , vậy tăng trưởng GDP tăng 1 điểm phần trăm ( 2-1 = 1),còn tỉ lệ tăng của sự tăng trưởng này tính đến năm nay là 100% ( từ phép tính [( 2-1)/1] x 100% = 100% )
Bây giờ vẫn giữ nguyên tăng trưởng GDP năm ngoái là 1% , nếu như ta nói tỉ lệ tăng của sự tăng trưởng GDP tính đến năm nay là 1% sẽ tạo ra một ý nghĩa khác hoàn toàn : khi đó tăng trưởng GDP năm nay không phải là con số 2% nữa mà chỉ vỏn vẹn 1,01% mà thôi ( [(1,01 ?" 1)/1]100% = 1% ) , và do vậy tăng trưởng GDP so với năm ngoái cũng chỉ vỏn vẹn 0,01 điểm phần trăm .

Thí dụ 3:

Bản tin của Reuters nói về tỉ lệ người thất nghiệp ở Anh có thể xem như một thí dụ khoá sổ về khái niệm ?ođiểm phần trăm? .
" Unemployment Rate Rises 0.1 Percentage Point, To 4.3 Percent, In March
The national unemployment rate reached its highest level since mid-1999 in March, rising to 4.3 percent from 4.2 percent in February ..." ( Tỉ lệ người thất nghiệp đã tăng thêm 0,1 điểm phần trăm thành 4,3 % vào tháng Ba . Tỉ lệ người thất nghiệp của quốc gia đạt cao nhất từ giữa tháng Ba năm 1999 , nâng từ 4,2 % trong tháng Hai lên thành 4,3 % trong tháng Ba ?" LVH )

000

Với các ý nghĩa sau khi lĩnh hội , chúng ta có thể thấy rằng sự kiện ngày 29/3/2006 mới đây FED tăng lãi suất từ 4,50% lên 4,75 % đã có vài tờ báo điện tử VN ( Vnexpress, Vietnamnet ) ,Thời báo kinh tế Sài Gòn? dịch đúng , nhưng bên cạnh đó cũng bị một vài tờ báo khác ( trong đó có tờ báo Tuổi Trẻ , Thanh Niên khá nổi tiếng ) thể hiện bằng một câu sai như sau : ?o lãi suất tăng 0,25 % ? . Nhưng để sửa cái sai dai dẳng đó của dân tộc thành một câu đúng : ?olãi suất tăng 0,25 điểm phần trăm hay tăng 25 điểm cơ bản ?(***) không thể chỉ một người mà đòi hỏi rất nhiều người Việt Nam cùng hợp sức . Một cái sai đơn giản và một cái đúng cũng đơn giản nhưng sửa sai thì lại rất không đơn giản vì nó đã thấm thành thói quen , nhưng khi sắp bước chân vào WTO và hội nhập với nền kinh tế thế giới thì buộc phải mau mau sửa sai nếu không muốn tụt hậu và lãnh những hậu quả không mong muốn khác ( các vụ kiện có thể đáng tiếc và ngớ ngẩn hơn vụ Letard với liên đoàn bóng đá VN hay vụ luật sư Maurizio Liberati với VNAirlines chẳng hạn )

Lê Việt Hà

Tham khảo
Oxford Dictionary of Weights, Measures, and Units by Donald Fenna - Oxford 2002
1. Cách tính trong thí dụ này được căn cứ theo cuốn Principles of e***ing -Mc Graw Hill 1995
A Comprehensive Guide for Students and Journalists
ISBN: 0-07-021926-5
Authors: Daryl L. Frazell, University of Nebraska--Lincoln & George Tuck, University of Nebraska--Lincoln
Web : http://www.mhhe.com/catalogs/0070219265.mhtml
2.(**) Xem Economist Times tại http://www.economist.com/research/Economics/alphabetic.cfm?LETTER=P
3(***) Bạn đọc có thể tìm hiểu thêm về điểm cơ bản tại http://www.bbc.co.uk/vietnamese/forum/story/2005/05/050514_percentage.shtml

Ừ nhưng trong Tiếng Việt ít người đọc mà để ý từng chữ, nên hay xảy ra nhập nhằng, cho nên cho dù có viết đúng người ta cũng hiểu thành sai. Cái này thì phải giáo dục kỹ năng đọc và diễn đạt từ bé. Nhiều khi sự không ăn khớp giữa ý người trình bày và cách hiểu của người đọc gây ra sự chênh lệch đáng kể về các con số như bạn nói.