Tiếng Việt - những từ và ngữ dễ dùng sai nhất

1.Hai tiếng "gửi" và "gởi" tôi rất tâm đắc với giải thích của các bạn.
2.Về hai tiếng ??o lời nói ??o và ??onhời nói???
Tôi để ý thấy tiếng ??onhời ??oít khi dùng trong các văn kiện hoặc các buổi hội họp có tính trang trọng. Nó được dùng với tính thân mật . VD khi nhà trai đến ăn hỏi nhà gái , người ta thường nói ??o hôm nay ,chúng em đến đây để có nhời với hai bác . . .???
Lại thấy, một số sách báo hay có chữ ??o lời bạt??? ,??? lời tựa??? . . .
=>??? lời??? là tiếng phát ra ,có ghi chép lại hoặc là đọc từ một văn bản ra
còn ??onhời??? cũng là tiếng phát ra nhưng không ghi chép lại ,phát ra tự nhiên theo ý người nói.
3.Về hai tiếng ??otrời ??o và ??ogiời???
phân biệt hai tiếng này rất khó. Nhưng tôi thấy một số cách dùng sau
VD ta thường nghe thấy câu ??o Chỉ có giời mới biết . . .???
hoặc là ??o Trời phật có linh thiêng . . .??? chứ ít nghe thấy ??o giời phật???
hoặc nếu bạn ở Hà nội thì sẽ biết ngay ??ochợ giời??? (gần phố Huế) chứ tôi ít nghe thấy ??ochợ trời???
Lúc còn học phổ thông ,tôi có được nghe giải thích về chữ ??otrời??? của tiếng Nôm (tức tiếng Việt ta bây giờ). Chữ ??otrời??? do hai chữ Hán là ??othiên ??o và ??othượng??? hợp thành : ??othiên??? có nghĩa là trời , ???thượng??? có nghĩa là ở trên cao. Người Hán dùng chữ ??othiên ??o với ý tôn quý
=> ??otrời phật??? chứ không phải ??ogiời phật???
Vậy tôi xin đưa ra ý sau :
??otrời??? cũng như???giời??? là chỉ vùng không gian bao phủ xung quanh và bên trên ta.
??otrời??? : còn dùng với ý tôn quý ,về tinh thần
??ogiời??? : thường dùng với ý về vật chất , dùng với ý thân mật , ít trang trọng
4. Xin ý kiến các bạn về hai tiếng ??? trai??? và???giai??? .Khi nào nói ??o con trai??? khi nào nói ??ocon giai??? đây ?
5. ??o thì giờ??? và ??othời giờ??? - tiếng nào đúng nhỉ ?
Sống tự do , chết anh hùng

Ấy chết ,em phải xem lại kiến thức của mình vậy . Cảm ơn bác đã nhắc nhở .
Bác nói rất đúng !
Chữ "dịch" vốn là từ Hán ,khi cải âm ra tiếng nôm nó chỉ có một tiếng ,xét về cách viết chữ "dịch" trong Hán tự thì em thấy:
1. Chữ " dịch" trong từ "dịch cúm" gồm : chữ "kỷ" , chữ "hựu" đứng bên bộ "bệnh"
2.Còn chữ "dịch" trong từ "chiến dịch" gồm:chữ "kỷ" , chữ "hựu" đứng bên bộ "chim chích"
Vì vậy ,từ "chiến dịch" em đã sửa lại phần giải thích ở trên rồi .Các bác có thể xem lại .
Được NCD sửa chữa / chuyển vào 08:31 ngày 25/10/2002

Vê âm "tr" và "gi" tôi không nho ro lam, nhung hinh nhu da doc duoc môt loi giai thich o dâu do, nguyên nhân cua no là tu nguôn gôc cua tiêng Viêt tu tiêng Khmer phat âm thê nào do, chäng nho ro nua, nhung không phai nguyên nhân tu tiêng Han. Con chu ban bao là hop cua chu "thiên" và chu "thu+o+.ng" do thi cung thich doc thê nào cung duoc, "tro+`i" hay "gio+`i" cung dêu là chu do ca, giông nhu phat âm cua ta bây gio vây.
Trong chu Han, chu "thi`" và "tho+`i" là môt nhung co 2 cach phat âm, thich doc thê nào cung dung ca. Tuy nhiên co môt sô truong hop nguoi ta chi quen doc theo môt cach: thoi tiêt.
Gót danh lợi bùn pha sắc xám
Mặt phong trần nắng rám mùi dâu
Nghĩ thân phù thế mà đau
Bọt trong bể khổ, bèo đầu bến mê

Có một dạng dùng từ thường hay thấy trên báo chí, không biết có phải là sai hay không, nhưng có vẻ thiếu logic, đó là so sánh đối với các trường hợp cực cấp. Ví dụ như: "tối ưu nhất", "tối tân nhất", "hoàn hảo hơn" v.v...
Các cụm từ này ngày nay được dùng khá phổ biến, thậm chí trên báo, phương tiện truyền thông nữa. Tuy nhiên các cụm từ này xem ra thiếu tính nhất quán về mặt ý nghĩa. "Tối ưu", "tối tân" đã bao gồm trong nó ý "nhất" rồi, và khi đã "nhất" thì không thể mang ra so sánh xem "nhất hơn" hay "nhất kém" được. Cũng vậy đối với từ "hoàn hảo": "hoàn hảo" có nghĩa là toàn vẹn rồi, không thiếu, không khuyết điều gì nữa, vậy thì làm sao có thể làm cho tốt hơn được nữa để mà so sánh ?
Theo em nghĩ, cách dùng từ như vậy xuất phát từ sự biến nghĩa của các từ Hán Việt trên trong ngôn ngữ Việt. Từ "tối ưu" vốn có nghĩa là "tốt nhất" thì lại được dùng nhiều với ý nghĩa "tốt" (nhấn mạnh), rồi về sau lại được dùng như động từ với nghĩa "làm cho tốt". Đối với trường hợp "tối tân" cũng tương tự như thế. Vốn nghĩa tiếng Hán chỉ là "mới nhất", sang ta lại được dùng nhiều với nghĩa "mới và có tính vượt trội", được dùng tương đương với từ "hiện đại". Trong tất cả những biến nghĩa ấy, ý nghĩa của chữ "tối" đã được lược bỏ, nên về sau người ta thêm từ "hơn" hoặc "nhất" vào phía sau để thể hiện ý so sánh.
Cá nhân em nghĩ rằng, tuy hiện tượng biến nghĩa trong ngôn ngữ là không thể tránh khỏi, nhưng đối với những từ mà ta có thể dùng được với nghĩa gốc của nó mà không gây hiểu lầm (như các từ ở trên), ta tốt nhất nên chọn cách dùng sát với nghĩa gốc nhất.
Hạ Vy
Được ha_vy_84 sửa chữa / chuyển vào 11:50 ngày 25/10/2002

"tô'i" co nghia là cuô'i cu`ng, sau cu`ng!
Gót danh lợi bùn pha sắc xám
Mặt phong trần nắng rám mùi dâu
Nghĩ thân phù thế mà đau
Bọt trong bể khổ, bèo đầu bến mê

1.Về hai tiếng ??otrai ??o và ??ogiai??? :
Để phân biệt hai tiếng này ,ta xem xét một số tình huống cụ thể sau :
Khi một người kể về gia đình mình , người đó nói ??o Nhà tôi có 1 giai , 1 gái . . .??? . Mặt khác , trong ??oChinh phụ ngâm??? ta lại gặp :
??oChí làm trai dặm nghìn da ngựa
Gieo Thái sơn nhẹ tựa hồng mao???
hoặc có câu:
??oLàm trai cho đáng nên trai
Phú Xuân đã trải , Đồng Nai cũng từng ??o
hoặc ??oTrai anh hùng , gái thuyền quyên???
Từ các ví dụ trên , ta có thể thấy:
-??ogiai??? chỉ trẻ con
-??otrai??? chỉ người đàn ông , nhưng còn trẻ . Còn có nghĩa chỉ người đàn ông có sức khoẻ VD: ??oBác ấy tuy đã 50 nhưng sức còn trai lắm ??o.
2.Về hai tiếng ??othì giờ ??o và ??othời giờ???
Ngày xưa ,vào triều Nguyễn , do kiêng huý mà phải đổi từ ??othì ??o sang ??othời??? . VD có nơi đọc là ??oNgô thì Nhậm??? ,có nơi đọc ??oNgô thời Nhậm??? .Tuy nhiên , ??othì??? và ??othời??? vẫn có sự khác nhau của riêng nó .
Xét trong Hán tự , chữ ??othời??? có nghĩa chỉ lúc , buổi . VD : thời tiết , thời trang . . .có nghĩa là khí hậu trong lúc này , trang phục hợp thời . . .
Xét kỹ thêm ,hai chữ ??othời gian??? và ??othời khắc??? không khác nhau là mấy .Mà ta lại chưa nghe ai nói ??othì khắc??? bao giờ cả .
Trong tiếng Việt ,tiếng ??othì??? ta hay gặp ở chỗ nối câu . VD : cặp từ ??oNếu . . .thì . . ??o , các từ nối ??orằng , thì ,là , mà???
Vì vậy ,ta nên nói và viết ??othời giờ??? , không nên nói và viết ??othì giờ???.
3.Trong từ điển tiếng Việt , em tra hai từ ??obồ côi ??o và ??omồ côi??? có nghĩa giống nhau .Nhưng thực sự phải dùng đúng như thế nào đây ?
Sống tự do , chết anh hùng

Bi giờ dùng cái từ bồ côi đấy thay cho cụm mồ côi tình yêu (không có bồ) cũng hay. Hehe.

Thực ra chữ "thì" và "thời" là 2 cách phát âm có từ trước khi có Ngô Thì Nhậm, chỉ khi có ông này rồi thì người ta mới tránh đọc âm "thì" mà thôi. Trong tiếng Hán có rất nhiều chữ khác mà người Việt ta phát âm theo 2 cách khác nhau, VD:
tư, tứ
đơn, đan
thương, thang
sương, sang
đới, đá i
sơn, san
...
Những chữ này thực ra không phải người Hán họ phát âm theo 2 cách mà do khi tiếng khi người Việt học chữ Hán thì họ phát âm theo 2 cách khác nhau tuỳ theo giọng từng vùng, về sau chữ quốc ngữ ra đời thì phiên âm của nó mới thành ra khác nhau như vậy.
Gót danh lợi bùn pha sắc xám
Mặt phong trần nắng rám mùi dâu
Nghĩ thân phù thế mà đau
Bọt trong bể khổ, bèo đầu bến mê

1.Về hai từ ??obồ côi ??o và ??omồ côi???
Để phân biệt hai từ này ,trước hết ta tìm hiểu một số câu thành ngữ của tiếng Việt:
??oMẹ goá con côi???
Đây là câu thành ngữ chỉ sự đâu khổ tột cùng của người vợ mất chồng , của người con mất cha mẹ . Tại sao nói ??ocon côi??? là người con mất cha mẹ ? Nếu xem câu thành ngữ ??o Sẩy cha còn chú, sẩy mẹ bú dì??? thì ta suy ra ngay : con mất cha còn có chú để nương tựa , mất mẹ còn có dì để chăm nom => người con đau khổ nhất là mất cả cha và mẹ .
=> ??ocôi??? là con mất cả cha lẫn mẹ
Xét tiếp hai câu thành ngữ sau :
??o Chết cha ăn cơm với cá , chết má liếm lá đầu chợ ??o
??oBồ côi ăn cơm với cá , mồ côi liếm lá đầu chợ ??o
Hai câu thành ngữ trên , ta đã thấy sự đồng nghĩa của các cặp từ ??o chết cha ??o và ??obồ côi??? ; ??o chết má??? và ??obồ côi???.
Mặt khác , theo kết cấu của từ ngữ , hai chữ ??obồ ??o và ??omồ??? đứng trước chữ ??ocôi ??ođể giải thích cho rõ ??obồ côi??? là mất cha , ??omồ côi??? là mất mẹ .
Nếu xét theo quan điểm ngữ âm ,ta cũng thấy tiếng ??omồ??? do tiếng ??omẹ??? hay ??omá??? chuyển âm ra ; tiếng ??obồ??? do tiếng ??obố??? hay ??oba??? chuyển âm ra .
Vậy từ nay ta nên hiểu :
??obồ côi??? là con mất cha
??omồ côi??? là con mất mẹ
Cách nói hay viết ??omồ côi bố ??o hay ??omồ côi mẹ ??o là chưa đúng ; cũng như các từ ??o tối tân nhất??? ,???tối ưu nhất ??o mà bạn ha_vy đã đưa ra vậy .
2.Theo phát âm của từng miền , có nơi nói ??o Sở tài chánh??? , có nơi nói ??oSở tài chính??? . Vậy ??ochánh ??o và ??ochính??? nên phân biệt như thế nào đây?
Sống tự do , chết anh hùng

Hôm nay, vô tình tớ lạc vào đây, xin góp ý chút nhé:
----------------------------------
Trở lại buồng ngũ-phòng ngũ, tôi thấy ở miền Nam, người ta dùng cả 'buồng' và 'phòng'. Nhưng nói 'phòng ngũ', chứ rất ít khi nói 'buồng ngũ'. Ngoài ra còn có buồng tắm! Nhưng khi nói 'đi vô buồng', tức là ám chỉ buông ngũ, mà thực ra, buồng không chỉ để dành cho ngũ mà thôi. Đấy là nơi riêng tư kín đáo của thành viên trong nhà mà khách thì thừơng phải dừng lại ở cửa, không được phép vào! Tôi có cảm giác buồng thì kín đáo chật hẹp hơn là phòng!
Cù Lần
--------------------------
ngủ hay ngũ?
Tớ ở miền Nam, tớ gọi là "nhà tắm",... thế thì suy luận như thế nào nhỉ?
Cái ông Ngô Thì Nhậm thật là oan ức, đâu phải lỗi ổng mà là do ông Minh Mạng chứ, ông này tên là Nguyễn Phúc Thì nên các chữ có Thì biến sang Thời cả...
Phần đông các từ nêu trên dùng theo tiếng địa phương giời, nhời, gởi, gửi.... giải thích như trên cũng không ổn... lúc nào rảnh rỗi tớ sẽ trích vài đoạn thơ Kiều... (trong thơ của Nguyễn Du không sử dụng các tiếng như giời, nhời...)... Bây giờ buồn ngủ quá, cũng chẳng nghĩ ra được...
----------------------------
Nếu giải thích như trên thì tớ cũng giải thích được:
"Tài chính" là đúng: Vì nó chỉ việc quản lý của cải xã hội theo 1 mục đích nhất định....(thuộc về chính phủ)
Còn "chánh" thì lại thường chỉ người đứng đầu (tiếng Hán có chữ nhân bên cạnh)...Ví dụ: Chánh tổng, chánh án.... hổng ai nói chính tổng bao giờ...
Hì.... việc giải thích coi bộ cũng dễ nhỉ... hy vọng là không sai bét.
Hỏi tiếp nhé:
- Nghe phong phanh là bác Cù Lần ở Hà Nội, không biết có đúng không?
Câu trên sai từ nào?