Tiếng Việt - những từ và ngữ dễ dùng sai nhất

Mấy cái từ " tánh" "tính", "sanh""sinh" thì ta sẽ bàn sau vì chúng được dùng ở những văn cảnh tương tự nhau . Còn cái từ "cảnh" mà bạn cho là đồng nghĩa với "kính" thì không ổn .
Mình đã gặp trường hợp này . Hè rồi đi Bắc Kinh chú hướng dẫn nói công viên " jing shan" , mình lại dịch là " kính sơn" bị nó cười thúi mũi . Hoá ra nó có tên là "cảnh sơn" .
Thực ra hai từ " cảnh" và "kính" đều phát âm giống nhau trong tiếng Hán , chúng chỉ khác nhau về cách viết .Trong tiếng Việt thì chúng được phân biệt rõ ràng :
VD : phong cảnh , thắng cảnh . . .
cổ kính , kính trọng . . .
to Doan Chi Thuy : " Gái giang hồ , trai tứ chiếng " là chỉ người con gái chìm nổi ,phiêu bạt đây đó như sông với nước ; người con trai đến tụ từ bốn phương .
Nếu ta hiểu "tứ chiếng" là "bốn phương" thì có lẽ đúng . Còn điển cố của từ "chiếng" thì mình sẽ cố gắng tìm ra sớm vậy.Không biết giải thích như trên đã được chưa ?
Sống tự do , chết anh hùng

Vâng ạ, có lẽ từ "cảnh" và "kính" phải xem lại thật. Em lấy thí dụ từ này vì trước đây có đọc một bài kệ của thiền sư Huệ Năng, có hai câu rằng:

Bồ đề bản vô thụ
Minh kính diệc phi đài
Bản cổ chép rằng:
Bồ đề bổn vô thụ
Minh cảnh diệc phi đài
Có lẽ nhờ các anh các chị xem hộ đã có bao giờ từ "kính" được phiên âm là "cảnh" không.
Về từ "tứ chiếng", học giả An Chi trên bán nguyệt san "Kiến Thức Ngày Nay" đã đề cập đến một lần. Nếu lục lại các số báo mấy năm về trước ắt là sẽ gặp. Em chỉ nhớ mang máng rằng "chiếng" là từ để chỉ một đơn vị hành chính. "Tứ chiếng" là bốn vùng đất xung quanh kinh thành ngày xưa. Không biết có phải xuất phát từ chữ "trấn" không.
Chỗ em ở không có sách báo, không có từ điển gì cả nên rất khổ. Nếu có gì sai sót các anh chị bỏ qua cho em
Hạ Vy

Cái chuyện ??ođầu dây múi dợ??? theo tôi nghĩ, ??odợ??? là láy của từ ??odây???; ??odây dợ??? là một từ láy. Ba tôi có khi la tôi:???Mày giăng mắc cái gì trong phòng mà dây dợ tùm lum vậy????
??oMúi??? là biến âm của từ ??omối???. Thực ra nói ??ođầu dây??? là đủ rồi, ??omúi dợ??? chỉ để láy hai chữ ??ođầu dây??? mà thôi. Lối nói này tôi hay nghe ở miền Trung; có thể ??ođầu dây múi dợ??? là một phương ngữ chăng? Có điều tôi ít nghe người miền Trung nói ??ođầu dây mối nhợ??? (đặc biệt là chữ ??onhợ???) mặc dù tôi cũng tin ??ođầu dây mối nhợ??? là đúng.
THÁI HỒNG ANH.

Đọc bài viết về các từ "trai" và "giai", "trời" và "giời" của anh NCD, em nhận thấy rằng còn rất nhiều từ có kiểu biến âm tương tự trong giọng địa phương miền Bắc. Trong sự hiểu biết hạn hẹp của mình, em xin mạo muội nêu lên một số ý kiến, mong các anh chị chỉ bảo thêm.
Trong cách phát âm của người miền Bắc, các âm rung như /r/ , /tr/ không được mạnh như ở miền Nam, từ đó sinh ra một số hiện tượng biến âm, mà điển hình nhất là biến âm /tr/ -> /gi/. Một số ví dụ cho kiểu biến âm này như sau:
trai -> giai
trời -> giời
tro -> gio
trầu -> giầu
trăng -> giăng
tre -> gie
Hiện tượng biến âm này có một số đặc điểm thú vị:
Thứ nhất, tất cả các từ được biến âm đều có từ loại gốc là danh từ.
Thứ hai, tất cả các từ này đều có thanh bằng
Thứ ba, hiện tượng biến âm này xuất hiện trong ca dao, tục ngữ, văn học cổ điển lẫn hiện đại với tần số khá cao. Có thể nói hiện tượng biến âm này đang góp phần tạo ra một số từ mới với ý nghĩa đôi khi không hoàn toàn đồng nhất với từ gốc, như trường hợp "trai" và "giai", "trời" và "giời" đã đề cập ở trên.
Để so sánh, một số địa phương khác cũng có hiện tượng biến âm tương tự:
/d/ -> /gi/ ở miền Bắc
/gi/ -> /d/ ở miền Nam
/v/ -> /d/ ở miền Nam
nhưng các hiện tượng biến âm này chỉ được ghi nhận như là chất giọng đặc trưng của từng địa phương, chưa bắt đầu quá trình tạo từ mới.
Cá nhân em nghĩ rằng, mặc dù hiện tượng biến âm /tr/ -> /gi/ có xu hướng đi trước trong quá trình tạo từ mới, sự khác nhau về ý nghĩa của các từ mới này so với từ gốc mới chỉ dừng ở mức độ biện pháp tu từ. Về mặt ngữ nghĩa, chưa có từ nào mang ý nghĩa khác với từ gốc. Các sắc thái ý nghĩa khác của các từ này nếu có, chỉ là do ý đồ của người nói, người viết trong hoàn cảnh cụ thể đó mà thôi.
Hạ Vy

Cảm ơn ha_vy đã suy nghĩ rất thấu đáo về biến âm của "tr" và "gi" . Thật ra ,dân ta dùng các từ đó với ý như nhau . Nhưng trong từng văn cảnh cụ thể thì chúng cũng có sự khác nhau của nó . Thường thì khi viết ta thường viết "tr" hơn là "gi" . Khi nói nhanh ,hoặc nói với ý hài hước , hay " văn hoá hoá" câu nói thì ta lại hay dùng "gi".
Vậy , việc ta định nghĩa rõ từng chữ như là một bước để chuẩn hoá tiếng Việt . Dù NCD vốn không phải là một người thuộc ngành ngôn ngữ học ( NCD học XD mà) nhưng với chút kiến thức ít ỏi của mình , NCD mong rằng cái topic bé tí tẹo này sẽ giúp các bạn dùng tiếng Việt chuẩn hơn ,đúng hơn .
Sống tự do , chết anh hùng

Hôm nọ ,ngồi buồn lên fr của trường mình chơi .Thấy một tên nói như thế này
" Có phải anh là thổ địa thật không đấy"
Ngẫm lại thấy dân mình ai cũng dùng từ "thổ địa" để chỉ một người ở đó và nắm rõ địa phương ấy.
Dùng như vậy có ổn không vậy ta ? "thổ" và "địa" đều là chỉ "đất" mà ?
Sống tự do , chết anh hùng

Em nghĩ "Thổ Địa" là tên người Việt đặt cho vị thần cai quản vùng đất địa phương, đồng nghĩa với "Thổ Công". Nghĩa này của từ "Thổ Địa" được ghi nhận trong từ điển Tiếng Việt năm 1997 do Trung tâm Từ Điển Học biên soạn, nhà xuất bản Đà Nẵng phát hành.
Nguồn gốc của chữ này thế nào, em không được rõ, nhưng đoán rằng do pha trộn giữa chữ "Thổ Công" (nguyên tên của người Trung Quốc) với "Ông Địa" (cách gọi của người Việt). Ngoài ra còn một từ cũng có nghĩa như thế là "Thổ Thần"
Hạ Vy

trong hai từ "Thổ công " và "ông địa" đều có một từ chỉ người ở trong ( "công " và "ông")
Nếu ta xét theo văn phạm : " anh là thổ địa"
thì "thổ địa" là người ở đất ấy và nắm rõ địa phương ấy.
nhưng mà trong đó lại không có từ nào để chỉ người.
NCD nghĩ rằng nên dùng từ " thổ dân " thì đúng hơn .
Còn mấy ông lùn lùn ,bé bé hay chui ở dưới đất lên trong phim Tây du kí thì ta nên gọi là " Thổ công" chứ đừng nên gọi là "thổ địa" .
Xét đi xét lại ,"thổ địa" chả có nghĩa gì cả.
Sống tự do , chết anh hùng

Đúng là về mặt ngữ nghĩa Hán Việt thì "Thổ Địa" đúng là không rõ nghĩa, tuy nhiên từ điển Tiếng Việt đã ghi nhận mà dân gian sử dụng cũng đã lâu, em nghĩ thôi thì nên chấp nhận nó như bao nhiêu trường hợp khác.
Về nghĩa đen thì "Thổ Địa" chỉ có nghĩa là một vị thần. Nghĩa "một người ở đất ấy và nắm rõ địa phương" chỉ là nghĩa bóng, nghĩa phái sinh. Từ "thổ dân" không nên dùng vì nó có nghĩa là "người thuộc sắc tộc đã định cư ở địa phương từ xưa". Nó nghiêng về nghĩa chủng tộc nhiều hơn. Ví dụ một người da đỏ sống ở Chicago thì vẫn gọi là thổ dân. Để chỉ người sinh ra và lớn lên ở địa phương thì có thể dùng từ "dân bản địa" hay nôm na hơn là "dân địa phương".
Hạ Vy