Tìm hiểu về đế chế La Mã

NỀN CỘNG HÒA LA MÃ
Sau khi Junius Brutus lật đổ vương triều Tarquin năm 509 trước CN, La Mã bước vào kỷ nguyên của nền cộng hòa, thể chế cai trị bởi Viện nguyên lão và quốc hội. Lịch sử của Cộng hòa La Mã là lịch sử của những cuộc chiến tranh. Tất cả các câu chuyện lịch sử người La Mã sẽ dùng như là minh chứng cho các ưu điểm và giá trị La Mã đều bắt đầu từ giai đoạn dữ dội này, giai đoạn của các cuộc xâm lược và bảo vệ đất nước. Trước nay, hiến pháp của La Mã không tồn tại chính thức hay được viết ra thành văn bản mà là một loạt các giá trị và luật bất thành văn. Nó được định ra trên cơ sở của 1 vương triều trong quá khứ, bởi vậy dù không khôi phục nền quân chủ, người La Mã vẫn dành những quyền lực to lớn cho các quan chức.
Ở vị trí cao nhất là hai quan chấp chính, được bầu cử hàng năm trong số những nhà quý tộc. Cũng giống với các quốc vương trong thời quân chủ, 2 quan chấp chính đưa ra luật pháp, nắm giữ tòa án, quân đội và vị trí trưởng tế của quốc gia. Phục sức của họ giống với các vị vua trong quá khứ, áo choàng tía và ngồi trên ghế truyền thống dành riêng cho nhà vua. Tuy nhiên, quyền lực của họ đã bị hạn chế rất nhiều. Thứ nhất, họ tại vị chỉ có 1 năm, sau đó có thể được bầu lại hoặc trở về đời sống riêng. Thứ hai, có 2 quan cùng chấp chính, và vị này có thể ngăn cản có hiệu quả bất cứ quyết định hay hành động nào của vị kia bằng quyền phủ quyết. Thứ ba, các quan chấp chính tiếp tục phải phục vụ ở Viện nguyên lão sau khi nhiệm kỳ chấm dứt, điều này khiến họ chuyên tâm hợp tác với Viện nguyên lão. Kết quả của những việc này là các quan chấp chính không thực sự chủ động và sáng tạo, bởi vậy chính phủ La Mã có khuynh hướng bảo thủ và thận trọng. Đến năm 325 trước CN, vị trí này được đổi thành quan thống đốc, là những quan chấp chính tại vị nhiều nhiệm kỳ do yêu cầu của các chiến dịch quân sự.
Dưới 2 quan chấp chính là 2 quan coi quốc khố và 1 pháp quan. Chức pháp quan lúc đầu thuộc về tòa án, nhưng sau này trở thành 1 chức danh quân sự, các pháp quan là các vị tướng chủ chốt của La Mã. Vị trí pháp quan cũng như quan chấp chính có nhiệm kỳ 1 năm, và cũng có thể kéo dài trong thời gian chiến tranh. Ngoài ra, việc phân loại dân chúng theo tài sản và mức đóng thuế (đáng lẽ là nhiệm vụ của quan chấp chính) là việc của 2 quan chức (tạm) gọi là giám quan. Nhiệm vụ của họ là lên hồ sơ dân chúng và định mức thuế phải nộp. Do đó họ có rất nhiều cơ hội để ăn cắp và tham nhũng. Bởi vậy, vị trí này chỉ được giao cho các nguyên chấp chính quan, những người có đạo đức và liêm khiết nhất. Các giám quan có quyền lực lớn, họ có thể thải hồi các nghị sĩ trong Viện nguyên lão không chỉ vì các vướng mắc tài chính mà có thể vì bất cứ lý do gì. Vào giai đoạn cuối của nền cộng hòa, các giám quan nằm trong số những chính trị gia có quyền lực nhất ở La Mã.
Với việc quyền lực hoàn toàn tập trung trong tay giới quý tộc, thể chế cộng hòa La Mã lúc bắt đầu là 1 hình thức chuyển giao quyền lực từ quốc vương sang tầng lớp giàu có nhất La Mã. Tính chất thống trị của luật pháp, hệ thống tài chính, và chính sách ngoại giao thiết lập bởi giới quý tộc ngay lập tức đưa đến sự oán giận của tầng lớp bình dân. Từ lúc bắt đầu năm 509 trước CN cho đến lúc tan rã trong tay Caesar vào giữa thế kỷ thứ nhất trước CN, lịch sử chính trị của Cộng hòa La Mã là 1 mớ hỗn độn, và thường xuyên xung đột giữa hai tầng lớp dân chúng muốn tranh giành quyền lực chính trị.
Năm 494 trước CN, những người lao động rời khỏi La Mã và chiếm 1 vùng núi thiêng. Tại đây, họ thành lập 1 chính phủ mới, 1 tổ chức có hình thức bộ lạc kiểu cũ, đứng đầu là các quan bảo mẫu (những người lãnh đạo bộ tộc của họ). Họ công khai phủ quyết các quyết định của giới quan chức La Mã và luật pháp của Viện nguyên lão. Chính phủ này do tất cả bầu ra và các quyết định của nó áp dụng cho mọi đối tượng là dân nghèo. Nói cách khác, dân nghèo đã tự giành cho họ quyền viết ra luật pháp cho riêng mình. Năm 450 trước CN, phong trào đấu tranh giai cấp đưa ra bộ luật 12 điểm với việc chính thức hóa luật lệ và hiến pháp La Mã. Người La Mã xem đây là 1 chiến thắng của việc đấu tranh đòi quyền công dân, nó là công cụ giúp họ xác định vị trí của mình trong xã hội pháp quy. Năm 445 trước CN, giới bình dân giành được quyền lập gia đình với người trong giới quý tộc, và đến năm 367 trước CN, 1 người thuộc giới bình dân được bầu làm quan chấp chính. Bộ luật Licinian-***tian quy định ít nhất 1 trong 2 quan chấp chính phải là người thuộc giới bình dân. Với việc sau khi hoàn thành nhiệm kỳ chấp chính, vị quan này trở thành thành viên của Viện nguyên lão, quyền nắm giữ Viện nguyên lão của giới quý tộc đã bị phá vỡ. Đến năm 300 trước CN, giới bình dân có quyền tham gia ở tất cả mọi cấp của giáo hội, có nghĩa là ngang hàng với giới quý tộc về tín ngưỡng. Và cuối cùng, chiến thắng quyết định về mặt quyền lực và sự ảnh hưởng đến vào năm 287 trước CN, năm mà các quyết định và luật pháp của chính phủ bình dân được áp dụng cho toàn bộ cộng đồng La Mã, bao gồm cả giới quý tộc. La Mã đã đạt được những cải cách này mà không cần bất kỳ 1 cuộc nội chiến hay đổ máu nào. Tất nhiên, cuộc đấu tranh giai cấp vẫn không thể giải quyết nhưng rõ ràng là nội chiến giai cấp đã được ngăn chặn hoàn toàn. Như vậy, người La Mã đã cải cách thể chế của mình như 1 nhu cầu tự phát hơn là vì theo đuổi 1 kế hoạch cụ thể nào.
Cùng thời gian này, và với tính chất tự phát tương tự, họ tiến hành mở rộng lãnh thổ của mình. Thoạt đầu, các cuộc chiến do những người cộng hòa tiến hành chủ yếu có tính chất phòng ngự vì việc lật đổ vương triều Tarquins đã dẫn đến nhiều cuộc tấn công của người Etruscans và các đồng minh nhằm vào La Mã. Nhưng không lâu sau đó, La Mã chuyển sang việc tấn công giành quyền kiểm soát lãnh thổ của những người láng giềng nhằm triệt tiêu hiểm họa bị tấn công. Logic của La Mã là việc kiểm soát các lãnh thổ chung quanh sẽ ngăn ngừa được bất cứ cuộc tấn công nào từ cư dân trên các lãnh thổ này đồng thời tạo ra 1 vùng đệm an toàn cho La Mã với những kẻ tấn công đến từ xa. Chính sách xâm lược của La Mã bởi vậy tiếp tục được duy trì vì lý do an toàn của bản thân họ. Kết quả cuối cùng của quá trình này là việc giành quyền kiểm soát toàn bộ bán đảo Italia năm 265 trước CN, và sau đó là cả thế giới. Có thể nói rằng đế chế La Mã là 1 sự ngẫu nhiên, nó được hình thành trong quá trình theo đuổi 1 chính sách có tên: sự an toàn. Chỉ đến giai đoạn cuối của quá trình này, Đế chế La Mã mới trở thành 1 mục tiêu rõ ràng.
(to be continued)

3. Quân đội La Mã:
Người La Mã đã du nhập các kiến thức về thuỷ quân của đế chế thương mại carthage sau khi chiến thắng họ . Trong quá trình bành trướng thì roma đã có nhiều phát kiến mới như dùng cầu ván bắc qua tàu địch ( trong chiến tranh punic với carthage ) . Kho giáp chiến thì bộ binh La Mã sử dụng chiến thuật con rùa , tức là người lính sẽ đưa chiến mộc gỗ lên để bảo vệ cả đội quân như kiểu đội hình phalanx của hi lạp . Còn khi vây hãm thì họ cho quân lính ngồi trong các tháp cao - nhà thấp di động rồi tiến gần đến mặt thành giáp chiến
Mỗi người lính viễn chinh được trang bị 2 thanh giáo đặc biệt khi đâm vào mộc thì sẽ cong lại , một chiếc mộc gỗ bộc da dê , 1 thanh kiếm ngắn ( du nhập từ tây ban nha , có hiệu quả ghê gớm khi đánh nhau với quân gaul không mang giáp )

Trước chiến tranh Punic với Carthage, La Mã còn trận chiến với Gaul và chinh phục bán đảo Italy nữa mà. Post tiếp đoạn đó nhé.
CHINH PHỤC ITALY
Cuộc chinh phục Italy được bắt đầu ngay sau khi người La Mã trục xuất vương triều Tarquins năm 509 trước CN với mục tiêu đầu tiên chính là lãnh thổ của người Etruscans. Liên minh với các tộc Latinh khác và với Hy Lạp, La Mã từng bước vững chắc chinh phục lãnh thổ Etruscans trong suốt 2 thế kỷ 5 và 4 trước CN. Người Etruscans bị đuổi ra khỏi bán đảo Italy. Nền văn minh Etruscans đến đây chấm dứt.
Tuy nhiên, cuộc chinh phục Italy của người La Mã bất ngờ bị gián đoạn bởi cuộc xâm lược của bộ tộc Gaul (phần đất châu âu cổ gồm Pháp, bắc Hà Lan và 1 phần Thụy Sĩ), du cư và thiện chiến đến từ bên kia dãy Alps. Năm 387 trước CN, người Gaul vượt dãy Alps, nhanh chóng đánh bại quân đội và thiêu hủy La Mã. Tuy nhiên, người Gaul không có ý định định cư tại Italy, họ chỉ quan tâm đến của cải của La Mã. Họ cướp phá La Mã, yêu cầu cống nạp, và sau khi đã thu thập đủ thì quay về đất của họ ở trung tâm châu Âu. La Mã lúc này suy kiệt và nhiều cư dân họ đã chinh phục trên bán đảo Italy quay lại tấn công họ. Tuy nhiên, đến năm 350 trước CN, La Mã đã hồi phục mạnh mẽ đủ để lập lại vị thế ở các vùng đất nói trên.
Dù chỉ là 1 thành viên trong liên minh các nước Latinh, La Mã đã áp đặt vị thế bá chủ lên tất cả các nước trong liên minh này. Năm 340, các nước nổi dậy đòi quyền độc lập sau khi La Mã khước từ yêu sách của họ. Tuy nhiên, La Mã chỉ mất có 2 năm để dẹp tan cuộc nổi dậy này và thống nhất khối Latinh năm 338 trước cn. Năm 295 trước cn, La Mã bắt đầu cuộc chiến chống lại sự nổi loạn của những người Latinh Samnites sống trên dãy Appenine, có thêm sự tham gia của những người Etruscans, người Gaul sót lại và 1 vài thành phố Italy khác. Kết quả của cuộc chiến này là đến năm 280 trước cn, La Mã giành quyền kiểm soát toàn bộ trung tâm Italy. Họ chuyển sự quan tâm của mình về phía Nam bán đảo tới các thành phố của Hy Lạp và nhanh chóng khuất phục nốt khu vực này. Vậy là đến giữa thế kỷ 3 trước cn, La Mã đã hoàn toàn làm chủ bán đảo Italia.
Lịch sử cổ đại cho thấy rằng việc giữ các vùng đất chinh phục được là rất khó khăn. Tuy nhiên, La Mã dường như đã tìm ra cách giải quyết vấn đề này với các chính sách vừa tự do vừa quân phiệt. Thứ nhất, Rome không hủy diệt các vùng đất này mà trao cho chúng những quyền lực chắc chắn. Một số nơi được chấp thuận trở thành công dân La Mã đặc biệt là các vùng gần La Mã, một số vùng khác được chấp nhận chỉ phải theo những luật nào đó của La Mã. Một số vùng được cho phép trở thành khu tự trị, một số khác được cho phép trở thành đồng minh. Nhưng tất cả đều phải đóng thuế và cung cấp binh lính cho La Mã. Ngoài ra, La Mã cho quân lính định cư trên các miền đất chiếm đóng như là phần thưởng cho sự phục vụ của họ. Quân lính có đất đai có thể sinh lợi, và La Mã có đội quân cố định trên các miền đất đã chiếm đóng. Để tăng cường sức mạnh cho các đội quân này, La Mã tiến hành các dự án làm đường đầy tham vọng. Họ xd các con đường thẳng tắp vượt qua các ngọn núi cho phép quân đội nhanh chóng vận động tới các vùng có nổi loạn. Sự kết hợp của việc trao quyền hành và quyền công dân với việc đảm bảo những phản ứng nhanh chóng và khắt khe đối với những kẻ nổi loạn đã cho ra đời 1 đế chế hòa bình và bền vững trên bán đảo Italy.
Đến lúc này một kẻ thù mới của La Mã xuất hiện, đó là Carthage, đế chế đã khẳng định vị thế ở phía nam Địa Trung Hải. Thế kỷ sau sẽ chứng kiến sự va chạm của hai quốc gia hùng mạnh này. Kết cuộc của những va chạm này: chiến tranh Punic sẽ đưa La Mã thành lực lượng hùng mạnh nhất Địa Trung Hải.
(to be continued)

Quá trình bành trướng lãnh thổ của La Mã
Thế kỉ 4 đến thế kỉ 3 tr cn : La Mã giành được quyền tối cao ở Ý
264-146 tr cn : ba cuộc chiến tranh Punic với Carthage
218 tr cn : tướng hannibal của carthage vượt dãy núi Alps
197 tr cn : lập ra các tỉnh ở Tây ban nha
196 tr cn : chiến thắng Macedonia , kiểm soát Hi lạp
192-189 tr cn : chiến tranh với đế chế seleucid , chiến thắng đã đưa người la Mã kiểm soát thổ nhĩ kỳ
146 tr cn : phá huỷ carthage và đưa vùng này trở thành 1 tỉnh ở châu phi. Phá huỷ corinth
90-88 tr cn : chiến tranh giữa La Mã và liên quân Ý
63 tr cn : pompey phá huỷ vương quốc Seleucid . Syria trở thành 1 tỉnh của La Mã
60 tr cn : pompey , ceasar , crassus cai trị La Mã
58-54 tr cn : ceasar chiếm Gaul và tấn công nước Anh
49-46 tr cn : nội chiến
48 tr cn : pompey bị sát hại
44 tr cn : ceasar bị ám sát
43 tr cn : mark antony , octavianus , lepidus cai trị La Mã
42 tr cn : nội chiến
31 tr cn : chiến tranh giữa mark antony và octavianus . Octavianus chiến thắng ở Actium
30 tr cn : mark antony và nữ hoàng Cleoparte tự tử ở Ai cập . La Mã chiếm Ai cập
27 tr cn : octavianus đổi tên là August và trở thành hoàng đế La Mã
16-6 tr cn : chinh phục thụy sĩ , Áo , hungary và judea ( phân khu phía Nam của palestine cổ )
14 : August băng hà
43 : chinh phục miền nam nước Anh
101-106 : chinh phục Dacia ( nay là Rumania )
114-117 : chiến tranh với đế chế Parthia ( đông nam biển caspia ) dự định chinh phục lưỡng hà
Các bác vào góp ý thêm giúp em

đây các tiền bối người Tàu gọi là "chia để trị", Caesar gọi là "Divide and conquer"

CHIẾN TRANH PUNIC
Lực lượng hải quân hùng mạnh nhất trên Địa Trung Hải trong thế kỷ 3 trước CN là Carthage, quốc gia phía bắc châu Phi gần Tuynidi ngày nay. Người Carthage là người gốc Phoenic và Carthage là 1 thuộc địa cũ của Phoenic từ thế kỷ 9 trước cn. Từ Carthage trong tiếng Phoenic có nghĩa là ?othành phố mới?. Đến thế kỷ 6 trước cn, Phoenic bị chinh phục bởi người Assyrian (là những bộ lạc Semitic sống ở phía bắc Mesopotamia) và sau đó là người Ba Tư. Tuy nhiên Carthage lại không bị ảnh hưởng và trở thành 1 quốc gia độc lập hoàn toàn. Song song với cuộc chinh phục bán đảo Italy của La Mã, Carthage cũng mở rộng lãnh thổ của mình ra khắp Bắc Phi. Khi La Mã hoàn tất cuộc chinh phục Italy của mình thì Carthage cũng đã kiểm soát toàn bộ bờ biển Bắc Phi từ phía Tây Libya đến eo biển Gibraltar (bờ biển phía nam Tây Ban Nha), hầu hết bờ biển phía nam Tây Ban Nha cũng như các đảo Corsica và Sardinia ở Châu Âu. Carthage là 1 quyền lực kinh khủng, nó kiểm soát hầu hết các hoạt động giao thương trên Địa Trung Hải, cung cấp binh lính, nô lệ và hàng hóa, và tích trữ lượng lượng vàng bạc khổng lồ từ các mỏ khai thác ở Tây Ban Nha.
Hai đế chế hùng mạnh này bắt đầu va chạm nhau vào giữa thế kỷ 3 trước cn, khi quyền lực của La Mã đã vươn tới cực nam của Italy. Thực ra, hai bên đã có những tiếp xúc rời rạc trước đó nhưng chưa bên nào cảm thấy mối đe dọa đến từ bên kia. Người La Mã có hiểu biết kỹ lưỡng về người Carthage. Họ gọi những người này bằng cái tên gốc là người Phoenician. Trong tiếng Latinh, nó được viết là Poeni, đây là nguồn gốc cái tên Punic của cuộc chiến tranh sắp được nói tới. Cuộc chiến bất hạnh cho Carthage này là không thể tránh được. Nằm giữa Carthage và Italy là hòn đảo lớn Sicily. Carthage kiểm soát nửa phía tây của hòn đảo, nhưng với việc đã kiểm soát cực nam của bán đảo Italy thì La Mã chỉ còn cách Sicily 1 tầm tay. La Mã can thiệp vào cuộc nổi dậy của người Messana chống lại Carthage, và chiến tranh Punic lần 1 nổ ra.
Chiến tranh Punic lần 1 (264-241 trước cn)
Nổ ra năm 264 trước cn, chủ yếu diễn ra trên đảo Sicily. La Mã bao vây nhiều thành phố của Carthage ở Sicily và khi Carthage đưa hải quân của mình đến giải vây, La Mã hủy diệt hoàn toàn lực lượng hải quân này. Lần đầu tiên kể từ khi thành lập, đế chế Carthage chuốc lấy thất bại trên biển. Cuộc chiến chấm dứt với chiến thắng không thực sự thuộc về bên nào. Năm 241 trước cn, 1 hiệp ước được ký năm 241 giữa 2 bên với việc Carthage phải rời bỏ Sicily (dù chưa bị mất vào tay La Mã) và bồi thường 1 khoản cho chiến tranh. Ngay sau đó, Carthage phải đối mặt với các vụ nổi loạn của lực lượng lính đánh thuê, và La Mã hưởng lợi từ sự lộn xộn này với việc chiếm được đảo Corsica. La Mã rất e ngại người Carthage và muốn xây dựng 1 vùng đệm an toàn càng lớn càng tốt giữa La Mã và Carthage. Sau Sicily và Corsica, La Mã tiếp tục muốn đẩy người Carthage ra khỏi Sardinia, hòn đảo phía tây bán đảo Italy. Carthage phản ứng bằng cách gia tăng sức mạnh ở Châu Âu. Trước tiên, họ đưa tướng Hamilcar và con rể ông ta là Hasdrubal tới Tây Ban Nha thiết lập chế độ thuộc địa và xây dựng quân đội. Ở đây, hai cha con này lập quan hệ đồng minh với các nước vùng Iberia, và quân đội Carthage chiêu mộ từ các quốc gia đồng minh lặng lẽ lớn mạnh và quyền lực cùng ảnh hưởng của Carthage vươn khắp bán đảo Iberia.
Chiến tranh Punic lần 2 (218-202 trước CN)
Rất lo lắng trước tình hình này nên khi Saguntum, 1 thành phố nhỏ ở TBN yêu cầu Rome trở thành đồng minh, La Mã đã không từ chối. Vài năm sau, Hannibal, 1 tướng trẻ 25 tuổi trở thành tổng chỉ huy quân Carthage ở TBN. Lúc đầu, Hannibal cho phép người Saguntum sử dụng các bến cảng rộng lớn để tránh xung đột với La Mã. Nhưng Saguntum với giúp đỡ của người đồng minh La Mã, bắt đầu chơi trò chính trị với các thành phố TBN khác. Bỏ qua những đe dọa trực tiếp từ La Mã, Hannibal tấn công và chiếm giữ Saguntum. La Mã cố gắng thu xếp vấn đề này bằng con đường ngoại giao. Họ yêu cầu Carthage cách chức Hannibal và đưa ông này đến Rome. Chiến tranh Punic lần 2 nổ ra năm 218 trước cn khi Carrthage khước từ yêu cầu này. Nhưng lần này, La Mã phải đối mặt với 1 địch thủ đáng sợ. Trong thời gian sau cuộc chiến lần 1, Carthage đã tạo ra 1 đội quân hùng mạnh. Hannibal đã đưa đội quân này đi dọc Châu Âu và tháng 9 năm 218, ông đưa quân Carthage vượt dãy Alpes bắt đầu cuộc xâm lược Italy. Dù mệt mỏi vì quãng đường vận động chiến, Hannibal vẫn ngay lập tức đập tan quân La Mã ở phía bắc Italy. Chiến thắng ngoạn mục này đã khiến nhiều chiến binh du mục Gaul gia nhập đoàn quân của Hannibal nâng tổng số quân của ông lên trên 50000. Chiến thắng của Hannibal trước người La Mã được đảm bảo bằng việc thuyết phục các đồng minh của La Mã và sát nhập nhiều thành phố vào Carthage.
Người La Mã hiểu rằng họ không thể đánh bại Hannibal. Tuyệt vọng, La Mã trao quyền cho nhà độc tài Quintus Fabius Maximuss. Fabius ra lệnh tránh chiến tranh trực diện bằng mọi giá, chỉ đánh du kích cho tới khi quân Carthage suy yếu đủ để tấn công trực diện. Nhưng khi Hannibal hành quân tới Cannae (trận Can) năm 216 trước cn, Fabius đưa 1 đội quân 80000 người ra chống lại. Đội quân này ngay lập tức bị Hannibal tiêu diệt hoàn toàn, đây là thất bại lớn nhất Rome từng trải qua. Các đồng minh phía Nam Italy của La Mã chạy sang phía Hannibal, toàn bộ Sicily trở thành đồng minh của Carthage. Thêm vào đó, vua Philip V xứ Macedon, người kiểm soát hầu hết lãnh địa Hy Lạp cũng ngả theo Hannibal và bắt đầu cuộc chiến tranh chống lại La Mã năm 215 trước cn. Tình hình gần như tuyệt vọng đối với La Mã. Fabius không còn dũng khí đối đầu với Hannibal. Hannibal đưa quân đội vòng quanh Italy mà không còn bất cứ sự chống cự nào. Tuy nhiên, Hannibal không có đủ lực lượng và trang bị để bao vây hay tấn công ồ ạt các thành phố như Rome. Tất cả những gì ông có thể làm là đi khắp các miền nông thôn Italy và tàn phá nó.
La Mã quyết định tấn công hậu phương của Hannibal. Biết rằng Hannibal phụ thuộc vào nguồn cung cấp nhân lực và vật lực từ TBN, La Mã trao cho Publius Cornelius Scipio (237-183 trước cn), 1 thiên tài về chiến lược chức Thống đốc Tây Ban Nha, 1 hành động không hợp hiến vì vị tướng trẻ này chưa bao giờ là quan chấp chính. Scipio, sau này được gọi bằng cái tên Scipio Africanus vì chiến thắng của ông trước người Carthage trên đất Châu Phi, đã nhanh chóng chinh phục toàn bộ TBN. Đến lúc này, Hannibal bị mắc cạn trên đất Italy. Sau đó, Scipio đưa quân vào Châu Phi và buộc người Carthage phải đề nghị Rome 1 hiệp ước hòa bình. Một phần của hiệp ước này là Hannibal phải rời khỏi bán đảo Italy. Hannibal là 1 trong những danh tướng vĩ đại nhất trong lịch sử thế giới. Trong suốt cuộc chiến tranh với La Mã, ông không hề thua 1 trận nào. Dù vậy ông vẫn buộc phải rút lui. Và dù thắng trong tất cả các trận đánh, Hannibal đã thua trong cuộc chiến tranh này. Khi Hannibal quay trở lại, người Carthage lấy lại tinh thần và thêm 1 lần nữa nổi dậy chống lại La Mã. Năm 202 trước cn, Hannibal và Scipio giao chiến ở At Zama phía bắc Châu Phi và tại đây Hannibal nếm chiến bại đầu tiên. Carthage bị đưa xuống thành 1 bang độc lập. La Mã lúc này kiểm soát toàn bộ miền tây Địa Trung Hải bao gồm cả khu vực Bắc Phi.
Cuộc chiến này mang đến cho La Mã những kinh nghiệm lịch sử. Họ đã phải đối mặt với những thất bại hiển nhiên trước một địch thủ hùng mạnh và cuối cùng đã chiến thắng những kẻ thù vượt trội này. Tính cách La Mã được nhìn nhận từ cuộc chiến tuyệt vọng này đã xuyên suốt phần còn lại của lịch sử đế chế. Chiến tranh Punic lần 2 đưa La Mã từ 1 quyền lực có tính khu vực trở thành 1 đế chế trên toàn thế giới. Với việc Philip V của Macedon bắt tay với Hannibal tiến hành chiến tranh chống lại Rome, La Mã chuyển hướng chiến tranh về phía đông trước tiên xâm chiếm Macedon và sau đó là các vương quốc Hi Lạp khác. Kết quả cuối cùng của chiến tranh Punic lần 2 là sự thống trị thế giới của La Mã.
Chiến tranh Punic lần 3 (149-146 trước CN)
Trong những năm tiếp theo, La Mã tiếp tục chinh phục các quốc gia Hy Lạp ở phía đông. Ở phía tây, họ đàn áp tàn bạo người Iberian và trút thịnh nộ lên đầu người Carthage. Các nhà sử học đã ghi lại lời của 1 lãnh tụ hàng đầu của La Mã là Cato rằng khi kết thúc 1 bài phát biểu về bất cứ vấn đề gì, ông này cũng có câu: ?otôi cho rằng phải hủy diệt Carthage?. Trong nửa đầu thế kỷ thứ 2 trước cn, dù không giành lại được nhiều quyền lực nhưng với các hoạt động thương mại, Carthage cũng đã khôi phục lại nhiều phần sự thịnh vượng trước kia. La Mã càng ngày càng nghi ngờ sự hồi sinh của Carthage và yêu cầu người Carthage từ bỏ thành phố của họ để lùi sâu vào trong lục địa Bắc Phi. Carthage, xứ sở buôn bán phụ thuộc vào giao thương trên biển khước từ yêu cầu này. Viện nguyên lão La Mã tuyên bố chiến tranh. Sau 1 thời gian bao vây, người La Mã chiếm được thành phố, binh lính La Mã đi từng nhà tàn sát dân cư Carthage. Đây có lẽ là vụ hành quyết có hệ thống đẫm máu nhất trước thế chiến II. Những người Carthage còn sống bị bán làm nô lệ. Cảng biển và thành phố bị phá hủy.
(to be continued)
Được eskimot09 sửa chữa / chuyển vào 01:14 ngày 05/11/2005

thắng lợi của La Mã trước Ca-thít phần lớn là nhờ một chiến thuật hiệu quả trên biển: dùng móc câu lôi chiến thuyền áp sát vào chiến thuyền Ca-thít rồi bắc cầu cho bộ binh tràn sang mà bộ binh La Mã là vô địch thời bấy giờ!

Bác Etkimos post tiếp đi. Em muốn biết về thủ lĩnh Attila của người Hun. Hôm nọ lên một forum có một thằng Khựa nó ní nuận thế này: "Nhà Hán đánh thắng được Hun khi nó ở đỉnh cao sức mạnh trong khi La Mã diệt vong về tay những người Hun mệt mỏi rã rời khi hành quân từ phương Đông xa xôi===>nếu hai thế lực đối đầu Hán chắc chắn thắng". Em dối sử quá không thì đã tương 3 lần chiến thắng quân Nguyên vào mồm nó. Mấy thằng Khựa đi đâu cũng gặp, ghét thế.

Giao thông vận tải và thương mại
Sau khi thống nhất toàn bộ địa trung hải và các vùng đất xung quanh trong một nền hoà bình kiểu La Mã thì người La Mã đã phát triển buôn bán với các tỉnh trong đế chế . Các tàu buôn chở rượu vang ý và tây ban nha đến tận anh và pháp . Các tàu corbitae ( loại tàu chở hàng lớn , cong tròn hai đầu và có 2 bườm ) thì đi đến Ai Cập để mua lúa mì ở cảng Alexandria và vận chuyển về La Mã . Hải quân La Mã đã trấn áp được bọn cướp biển , còn quân đội La Mã thì đã xây dựng được một mạng lưới đường sá thuận tiện . Những con đường này lúc đầu được xây dựng để phục vụ quân đội nhưng nó đã góp phần gắn kết đế chế với nhau . Mãnh thú cho các đấu trường thì được thu gom và chở về La Mã bằng tàu . Các thương nhân La Mã còn buôn bán đến tận Ấn Độ và Trung Hoa , họ đã mang về nhiều loại hương liệu lạ . các hoạt động đi biển đều phải ngừng vào mùa đông . Các loại hàng hoá phục vụ La Mã đều được tập trung ở Ostia , một hải cảng cách La Mã 25 km . Hàng hoá được phân phối trên thị trường bằng tàu . Ở Rome còn có chợ trung tâm Trajan do hoàng đế Trajan cho xây dựng với 150 gian hàng , một khu sân rộng ở trước chợ để bày hàng và nhiều văn phòng . nền hoà bình La Mã đã góp phần giúp Cơ Đốc giáo lan truyền từ các miền đất phía đông đế chế đến các vùng đất phía tây

thời Hán các vua Văn Đế, Cảnh Đế còn phải gả công chúa để yên lòng Hung Nô cơ mà. đến thời cực thịnh của binh lực Hán dưới triều Vũ Đế thì tuy Hoắt Khứ Bệnh có đánh thắng một trận nhưng đó là vệ quốc chứ trong trận tiến công Hung nô thì Lý Lăng còn bị bại trận bắt sống nữa kia chứ mạnh mẽ gì
Hơn nữa, lúc Hán triều của Vũ Đế mạnh thì ở phương tây, La Mã của Caesar, Pompey không mạnh à?
Nhưng lúc Attila tung hoành châu Âu thì Trung Hoa cũng bị ngũ Hồ (năm giống rợ) quậy cho te tua, chính là thời kỳ được gọi là Ngũ Hồ Loạn Trung Nguyên hay Lục Triều.
Nói chung, hễ nói về thua các dân tộc man rợ thì cả châu âu lẫn châu Á đều như nhau cả