Tranh luận về Tên lửa đối không và các Hệ thống dẫn đường tấn công cho tên lửa đối không

Sách Lịch sử Phòng Không tập 2 và Bảo vệ Bầu trời của Nguyễn Xuân Mậu có ghi lại quá trình tìm tòi dẫn đến phương pháp bắn 3 điểm (phương pháp T). Số liệu trong bài được so sánh với sử liệu Mỹ qua tác giả Merle L. Pribbenow II trong bài viết Công nghệ và Lý tưởng của Bộ đội phòng không VN trogn tạp chí The Journal of Military History 67 (January 2003), từ trang 175 đến 200.
Vì rất dài nên tôi chỉ tóm lược:
- Địch trang bị Jaming pod QRC-160-1 mới gây nhiễu từ trong đội hình. Lãnh đạo quân chủng vẫn cho rằng chỉ có nhiễu ngoài đội hình (EB-66). Loại này sẽ tạo ra tín hiệu mạnh hơn tín hiệu của radar của SA-2, khiến bộ thu bị quá tải.
- Loại ECM cũ của Hải quân, gây nhiễu bằng cách tạo ra hàng loạt tín hiệu mục tiêu giả, đã kém tác dụng, do bộ đội tên lửa ta đã nắm khá vững đặc điểm nhiễu nên dễ dàng nhận ra đâu là tín hiệu thực, đâu là tín hiệu giả. Máy bay Hải quân tiếp tục bị tên lửa bắn rơi, trong khi máy bay KQ gần như "miễn dịch" với SA-2. Số liệu Mỹ: Ngày 13/08/67, 3 A-4 Hải quân bị 2 TL bắn hạ. Trong khi suốt gần 1 năm, chỉ có 3 chiếc F-105 KQ có mang ECM pod mới là bị trúng tên lửa.
- Ta tập trung khai thác phi công bị bắn rơi, chính thức thông báo cho toàn quân địch đã có thiết bị gây nhiễu mới trong đội hình, gắn trên từng máy bay. Qua phát hiện quy luật là các đơn vị hoả lực vòng ngoài bắn về phía Hanội vẫn tiếp tục lác đác lập công, từ đó khẳng định máy gây nhiễu tập trung hướng về phía trước, nên ở 2 bên và phía sau tín hiệu nhiễu yếu hơn, do đó tên lửa và cao xạ ngắm bắn từ phía sau vẫn tóm được tín hiệu trên màn hiện sóng. Các đơn vị cố gắng lập lại chiến công của tiểu đoàn 63 bằng cách bố trí lại các trận địa TL và cao xạ điều khiển bằng radar sang bên sườn đường ném bom của địch và bắn vào từ 2 bên.
- Quân chủng ra lệnh cho Mig hoạt động mạnh trogn thời gian TL tìm cách khắc phục nhiễu. Số lượng cao xạ cũng tăng lên hơn 10 lần quanh Hà nội. Tháng 10/66, theo thoả thuận giữa 2 nhà nước, 1 trung đoàn KQ Bắc Hàn sang giúp đỡ ta, và đã bắn rơi một số máy bay địch. Trong tháng 4/67, Mig bắn rơi 15 máy bay địch (Mỹ thừa nhận mất 7, nhưng bắn rơi 10 Mig).
- 26/4/67, SA-2 bắn rơi 1 Mig-21.
- 5/5/67, hầu hết đạn TL tự huỷ hoặc rơi xuống đất. Nhưng tiểu đoàn 63 bố trí ở vòng hoả lực bên ngoài, đã quay ngược bắn tên lửa đuổi theo địch về phía Hà nội, hạ một chiếc F-105 đang thoát ly. Đang trong giai đoạn tên lửa bắn liên tục không trúng, khi 63 bắn rơi địch, quân chủng tổ chức họp kinh nghiệm khẩn cấp, toàn bộ các kíp trắc thủ của tất cả các đơn vị
TL đều phải về dự.
- 19/5/67, sinh nhật Chủ tịch Hồ chí minh, TL bắn rơi 4 máy bay Hải quân (Mỹ công nhận mất 6). Hải quân phải hạn chế ném bom.
- Các cán bộ cao cấp Quân chủng (đa số học thấp) vẫn chưa nhận ra thủ đoạn gây nhiễu mới của địch, cho rằng có "nhiễu tư tưởng" trong đầu óc cán bộ chiến sỹ chứ không phải do kỹ thuật. Chỉ đến khi các sỹ quan kỹ thuật giỏi nhất được cử xuống trận địa báo cáo tình hình màn hình radar bị trắng xoá hoàn toàn, không phân biệt nổi dù chỉ một điểm khác biệt, Quân chủng mới bắt đầu có đánh giá mới.
- Mig được lệnh tăng cường đỡ cho TL. Nhưng bị thiệt hại nặng. Chỉ có mấy ngày cuối tháng 5 sang tháng 6, 10 phi công Mig-17 giỏi nhất hi sinh. Tinh thần phi công bị tác động rất mạnh. Tâm lý né tránh nảy sinh. Tất cả số phi công Mig-17 và 21 còn lại không đủ biên chế cho một trung đoàn (Theo phi công Lê Hải bên mục Phi công tiêm kích: đơn vị chỉ còn lại có 7 người đánh luân phiên hàng ngày cả tháng - trong khi biên chế chuẩn thời nay một trung đoàn có 40 máy bay và 50 phi công). Thượng tướng Văn Tiến Dũng yêu cầu chiến đấu nhưng phải bảo toàn lực lượng. Ta chỉ cho Mig đánh nếu đảm bảo chắc thắng, tuyệt đối tránh tiêm kích mà tập trung đánh cường kích ném bom (Vùng trời - Hữu Mai).
- Trong một cuộc họp vào tháng 4/67, lần đầu tiên đồng chí Trần Xanh, trung đoàn trưởng trung đoàn TL 236 nêu ý kiến có thể bắn vào nền nhiễu theo phương pháp mới căn ke tên lửa vào một điểm cụ thể trên nền nhiễu (về sau được gọi là phương pháp bắn 3 điểm).
Theo đó:
chỉ bật radar chủ yếu ở chế độ thu (không để ở chế độ thu-phát như thường lệ, vì tín hiệu của radar phản xạ về + tín hiệu nhiễu của địch làm bộ thu quá tải khiến màn hình trắng xoá).
+ Đặt chữ thập ngắm vào điểm được chọn
+ Phóng tên lửa và dùng tay "vê" vô lăng điều khiển căn ke chữ thập vào điểm đó, để điều chỉnh đường bay của tên lửa. Có thể bắn đón nửa góc (?)
- Các đơn vị nghi ngờ và phản đối về sáng kiến. Một đơn vị của trung đoàn 236 được giao nhiệm vụ thử nghiệm cách đánh này.
Trong ngày 10/8 chỉ có một số rất ít đơn vị sử dụng đánh 3 điểm, và cả 3 đơn vị vòng trong chỉ bắn được mỗi một đạn do nhiễu quá dày đặc. Thất vọng, hôm đó, Chính uỷ quân chủng Đặng tính đã kiên quyết ra lệnh toàn quân chủng bắn theo phương pháp mới.
Ngày 12/8, lại tiểu đoàn 63 bắn rơi một chiếc RF-4C bằng phương pháp 3 điểm. Đêm đó đã diễn ra một cuộc đại liên hoan, có cả phó trưởng đoàn chuyên gia Phòng không Liên xô và các cố vấn cao cấp Liên xô tham dự. Họ đã đến bắt tay ôm hôn tiểu đoàn trưởng với những lời khen ngợi nồng nhiệt nhất.
Ngày 23/8 Mig-21 và Mig-17 bắn rơi 6 chiếc (Địch công nhận Mig-21 bắn rơi 2 F-4, một F-4 khác hết xăng rơi. Anh hùng lực lượng vũ trang Lê Hải cho biết một phi công Mig-17 hi sinh khi bay về).
- Ta đã chứng minh được phương pháp này khả thi. Nhưng những ngày tiếp theo, các tiểu đoàn hoả lực vẫn ngoài nghi lưỡng lự việc sử dụng phương pháp này, vì nó đòi hỏi kỹ năng thuần thục. 17/9/67 thêm một chiếc RF-4C nữa bị hạ. Ngày 3/10 hai chiếc F-105. Tất cả bằng pp T.
- Đêm 17/10, đại Hội nghị binh chủng quyết định tất cả các đơn vị TL sẽ dùng chiến thuật tấn công tập trung, sử dụng phương pháp T, với nhiều tiểu đoàn cùng bắn một mục tiêu một lúc. Quy trình bắn được nghiên cứu và in thành sổ hướng dẫn gửi đến từng đơn vị. 26 tiểu đoàn tên lửa được tập trung quanh Hà nội.
- Ngày 26/10/67, tiểu đoàn 61 dùng phương pháp T bắn rơi chiếc A-4 Hải quân do phi công McCain lái (người hiện nay là thượng nghị sỹ cộng hoà, tranh cử Presidential candidacy của Đảng Cộng hoà năm 2004) xuống hồ Trúc bạch.
Ngày 27/10, ba tiểu đoàn của Trung đoàn 236 tập trung hoả lực bắn rơi 1 F-105. Tổng cộng ta bắn rơi 22 máy bay địch (địch công nhận ít nhất 5 máy bay hải quân và 2 máy bay không quân bị rơi trong ngày 24-27 vì TL). Ngày 28 TL tập trung bắn 10 đạn một lúc diệt 2 F-105.
- Ngày 6/11 tiểu đoàn 62 bắn rơi 1 chiếc F-105. Chiếc này được chuyển ngay sang trưng bày ở thành phố Lenin, Liên xô.
- 18/11, 2 Mig-21 phá vỡ đội hình địch, bắn rơi 2 F-105 (Mỹ thừa nhận). Mig vừa thoát ly thì 6 tiểu đoàn TL tập trung bắn 13 đạn trong 3 phút diệt thêm 4 chiếc F-105 nữa (địch thừa nhận mất 2).
- 19/11, Mig-21 đuổi EB-66 ra xa, giảm hẳn nhiễu, tạo điều kiện cho tên lửa bắn rơi 8 chiếc (địch công nhận 4). Mỹ thừa nhận trong 4 ngày TL Bắc Việt bắn rơi từ 8-10 máy bay.
- Tuy vậy Mỹ nhận ra thành công, đã chuyển sang thủ đoạn mới, khiến cho tháng 12/67 là tháng thiệt hại nặng nề của TL ta (đã nói đến mấy bài trước).
- Trong năm 1972, chỉ trừ một trận bắn bằng phương pháp tự động, còn lại toàn bộ số B-52 bị bắn rơi bằng phương pháp T.
Qua đoạn mô tả về phương pháp T có thể kết luận chắc chắn, không cần phát sóng radar ngắm bắn của SA-2 ta vẫn phóng được tên lửa lên, như trường hợp mà trung tướng Hoàng Văn Khánh đã đề cập tới trong cuốn Đánh thắng B-52 (trích ở mục Các cuộc không chiến trên bầu trời Bắc Việt). Và khi TL lên rồi thì mới bắt đầu phát sóng lái (theo các tài liệu trước).
Vậy nên ý kiến của Lehaiha ở trên và dưới đây là sai hoàn toàn.

Được kqndvn2 sửa chữa / chuyển vào 08:19 ngày 23/03/2006

Mình cũng muốn là "thầy bói xem voi" chút.
-TLPK được điều khiển bằng sóng radio
-Muốn phóng tên lửa thì phải ra lệnh cho nó bằng tín hiệu radio.
-Muốn cho nó nổ ở 1 điểm nào đó thì cũng phải cho nó 1 tín hiệu là "mày nổ đi"
--> Như vậy mình đoán là TLPK cần phải có tín hiệu điều khiển thì mới hoạt động được.
Vấn đề là tín hiệu điều khiển được phát đến TL bằng cách nào?
-Khi radar dẫn bắn được mở thì tín hiệu điều khiển được gửi đi trong chùm radar chiếu xạ để dẫn TL đến báy bay trong chùm chiếu xạ : 2 bác đều đồng ý ở cái chùm chiếu xạ này. Nếu như vậy thì chắc chắn phải bật radar dẫn bắn thì mới bắn được
-Hay là tín hiện được gửi đi từ xe chỉ huy (không phải từ radar dẫn bắn) và xe chỉ huy dẫn tên lửa đến máy bay thông qua datalink với radar chiếu xạ ? Nếu vậy thì tắt radar chiếu xạ cũng chẳng sao vì các radar cảnh giới cũng có thể cho thông số được mà dù không chính xác lắm nhưng bắn 1 lúc 3 quả TL thì chắc cơ hội thịt máy bay địch cũng nhiều hơn rồi.

"Nói bậy quá. Tốc độ máy bay địch càng cao thì càng phải bắn chặn vì bắn đuổi sẽ không kịp."
Chỉ với câu này, chứng tỏ KQNDVN không co một tí kiến thức cơ bản nào về TLPK:
- Tốc độ máy bay càng cao thì càng phải bắn chặn? Bắn kiểu đó có mà vứt đạn xuống biển còn hơn. Bắn chặn thì đường đạn có độ cong rất lớn >>>>>> sai số dẫn sẽ rất lớn, nhất là khi tốc độ máy bay lớn. >>>> lols.
- Còn nói thêm về PP 3 điểm, đây không phải là pp do VN phát minh ra, nó là 1 trong hai pp dẫn của TLPK C75. Cái giỏi của bộ đội PK VN là ứng dụng nó trong trường hợp bị nhiễu dày đặc, vì trước đó pp này ít được dùng do kém chính xác hơn so với pp đón nửa góc. Ngược lại nó có ưu điểm là không cần thông tin về cự ly chỉ cần thông tin về góc của mục tiêu.
To Mr_Hoang: Sai số của Radar cảnh giới rất lớn, không dùng ĐK TL được. Với lại tín hiệu của radar cảnh giới không hiện thị trên màn hình đk bắn do đó không dùng đk TL.
To KQNDVN: Cậu muốn post các bài chỉ có tính chất tư liệu? OK tôi không có ý kiến gì . Nhưng về mặt kỹ thuật, cậu nên hiểu được những cái gì mình post đã hẵng tranh luận, nhất là những đoạn bôi vàng, bôi đỏ, đặt chữ to, chữ béo trong cả hai topic (những đoạn liên quan đến KT). Với lại cậu có vẻ thich xưng Anh-Chú với mọi người nhỉ? Tôi nhớ không nhầm thì năm 1989 cậu vẫn đang học phổ thông cơ mà?

Tôi thấy việc Lehahai xem thường đến mức bác bỏ tư liệu của trung tướng Phó tư lệnh Binh chủng tên lửa Hoàng Văn Khánh nên xem việc dùng sử liệu chính thức của Quân chủng PK-KQ và cả sử liệu đối chiếu của KQ và HQ Mỹ là cần thiết để bảo vệ bảo vệ danh dự cho ông. Thế thôi.
Đọc sử liệu thì đâu cần bằng đại học về kỹ thuật thì mới hiểu được ? Lính tên lửa ta ngày xưa cũng chỉ chưa học hết cấp 3 mà cũng đã làm ăn ngon rồi.

Bắn theo phương pháp T lấy tín hiệu mục tiêu từ máy phát nhiễu của địch và không cần khóa mục tiêu tự động.
Máy gây nhiễu của KQ Mỹ dùng nguyên tắc tạo ra các tín hiệu có cường độ cực mạnh trùng với dải tần của rađa chiếu xạ ngắm bắn của SA-2, khiến cho bộ thu của radar chiếu xạ bị quá tải (Sử liệu Mỹ dùng từ "track-on-scan", "radar receiver is overpowered), màn hình trở nên trắng xoá.
Do đó, SA-2 không cần bật rađa chiếu xạ ngắm bắn ở chế độ phát mà vẫn thu được tín hiệu mục tiêu, đến từ chính máy phát nhiễu của chính máy bay địch (vốn đã nằm trong dải tần làm việc của rađa nên thu OK). Trên màn hình radar sẽ hiển thị các vùng mù do nhiễu.
Vùng mù này có kích thước và cường độ tín hiệu rất lớn và luôn biến động nên radar không thể tự động khoá được (Nếu khoá được thì đã có thể bắn điều khiển tự động - máy tính sẽ tự rê theo mục tiêu).
Do đó cần có kíp trắc thủ tham gia. Kíp đánh giá vùng nhiễu, phán đoán địch đang dấu mình ở đâu trong vùng đó, rồi dùng tay quay rê chữ thập bám vào điểm đó trong quá trình nó di chuyển (có nghĩa là máy tính của radar không hề khoá mục tiêu, mà phụ thuộc vào trắc thủ dùng tay để bám theo mục tiêu). Chữ thập sang hướng nào (trên dưới phải trái) thì chảo phát sóng điều khiển sẽ gửi tín hiệu điều khiển TL lượn tương ứng theo hướng đó.
Trắc thủ rê chữ thập theo sát di chuyển của điểm đã chọn phải từ từ, không được quá nhanh vì TL có thể bị hụt ra ngoài búp sóng điều khiển (phát bởi một chảo datalink khác với chảo chiếu xạ thu-phát).
Phóng đạn phải ở tầm gần. Phóng ở khoảng cách trên 20km thì khả năng trúng mục tiêu rất thấp.
Khi đạn tới gần địch mà thấy cường độ nhiễu giảm (do địch đã bay gần qua trận địa, khiến cho búp sóng nhiễu luôn hướng về trước máy bay đã lệch tâm ra khỏi trận địa) thì có thể chuyển radar dẫn bắn sang chế độ phát-thu để làm rõ điểm mục tiêu cụ thể trong vùng mù nhiễu.
Nếu không rê chữ thập mà cứ để thế cố định thì tên lửa bay thẳng tưng.
Được kqndvn2 sửa chữa / chuyển vào 23:45 ngày 23/03/2006

Tốc độ tối đa của SA là Mach 3.5, nhưng phải cần 2 chục giây để đạt được tốc độ đó.
Nếu bây giờ mục tiêu bay hiện đại có tốc độ ngày càng tăng: Mach 4, Mach 5 hay Mach 6 và hơn nữa, vậy cơ hội để diệt mục tiêu là bắn đuổi hay bắn chặn?
Câu trả lời của PK Liên xô là tốc độ càng cao thì càng phải dùng chiến thuật bắn chặn. Chiến thuật của TL LXô là phóng một lúc 9 đạn bắn chặn mục tiêu tốc độ cao (Xem kênh Discovery Mỹ).
Đây đang nói về chiến thuật bắn, còn chính xác hay không lại là chuyện khác. Tốc độ mục tiêu cao thế thì đương nhiên là cơ hội bắn trúng sẽ giảm (thế nên phải bắn nhiều đạn một lúc), nhưng vẫn còn cơ hội gặp địch. Bắn đuổi thì chắc chắn sẽ chẳng bao giờ gặp được mục tiêu cả mà để bàn đến chính xác hay không.
Trong chiến tranh VN cũng thế thôi, cao xạ bắn chặn chứ có bao giờ bắn đuổi.

Theo cuốn Mig-25 Foxbat và Mig31 Foxhound của Yefim Gordon:
Với Mig-25 RB:
- Mang số dầu tối đa được hơn 15 tấn (không tính thùng dầu phụ).
- Để đạt record, máy bay được chuẩn bị riêng, bỏ bớt hàng loạt thiết bị không cần thiết để giảm tải, bay clean (không đeo cái gì hết), bay khớp theo hành trình tính toán tối ưu chi li bởi máy tính trước khi cất cánh, tốc độ record chỉ đạt được khi chỉ còn 3 tấn dầu ở đoạn cuối đường bay.
- Top speed đạt được ở độ cao trên 18,000m là 3,000km/h
- Top speed bay clean bình thường là 2,500km/h
- Maximum indicated air speed khi đeo 4 bom/ tên lửa:
+ dưới 5,000m: 1,000km/h
+ 5-15,800m: 1,100 km/h
+ trên 15,800m: 2.35 Mach nhưng chỉ được 15 phút.

- Độ cao hiệu dụng lớn nhất đạt được khi chỉ còn 3 tấn dầu là 26-27km. Tối đa được 35km nhưng bay theo quán tính là chủ yếu vì động cơ chết máy do trên cao không đủ không khí. Kết thúc ở 35km tốc độ máy bay tụt xuống chỉ còn 1/4 tốc độ bay tối thiểu.
- Bán kính chiến đấu khi bay trinh sát:
+ có dầu phụ: 900km
+ không dầu phụ: 600km
- Khoảng cách tối đa từ sân bay tới mục tiêu (khi đem bom): 560km.
- Không được bay trong dải tốc độ trên Mach 2.65 quá 5 phút (động cơ overrun and overheated. Fuselage gets over max thermal load). Phi công khi cần đã có trường hợp kéo máy bay lên tới 3-3.2 Mach nhưng service life của máy bay sẽ drop xuống chỉ còn 25 giờ (?). Động cơ phải thay.
- Mang tối đa dầu bay clean ở tốc độ 2.4 Mach thì cruise được trong ~60 phút.

Có lẽ là phải xét tương quan giữa tốc độ tên lửa, tốc độ máy bay, tầm bắn của tên lửa. Thời trước máy bay Mỹ tốc độ chưa cao lắm nên bắn đuổi có lẽ tốt hơn. Và còn vì nhiều lý do khác như nhiễu..

Vụ bắn chặn hay bắn đuổi là nhạy cảm lắm đấy, em bắt đầu ngửi thấy mùi riềng mẻ quanh đây.
Về phòng không thì theo nhận xét cá nhân em thì thấy là có lẽ bắn chặn là phương án tốt nhất (đến chim trời bay chậm thế mà vẫn làm rớt được máy bay phản lực nếu như đường bay hai thứ gặp nhau, bảo chim trời bay đuổi máy bay chắc là...). Như vậy tên lửa dù tốc độ có chậm hơn máy bay đi nữa nhưng nếu được dẫn đường đón đầu đường bay máy bay địch thì mới có cơ hội diệt (đạn cao xạ sơ tốc đầu nòng chỉ tầm 600m/s mà bắn đuổi máy bay bay Mach-2 thì chắc chắn vô tích sự như bắn chặn thì loại nào cũng vẫn có xác suất chết).
Các loại SAM hồng ngoại ban đầu là bắn đuổi do cần bám nguồn nhiệt khí thải giờ cũng phải sống chết chuyển sang all aspect (tức là cả bắn từ phía trước được) chắc cũng có lý do của nó.

đạn cao xạ đương nhiên là nên bắn chặn, nhưng tên lửa thì phải vòng lượn để bám theo máy bay. SAM 2 có vẻ yếu về khoảng bẻ lái nhanh và gấp (bác nào nói bẻ lái gấp thì sợ gẫy tên lửa đấy!). Do đó nếu bay chặn lại gần với tốc độ cao thì phải bẻ lái được rất gấp khi máy bay bay đổi hướng! Hình như là SAM3 thì giỏi hơn về khoảng đánh chặn, đạn nhỏ, tốc độ nhanh hơn và tầm ngắn hơn, còn SAM2 thì chuyên về bắn xa, bắn cao, nổ mạnh, giết B52 thì hợp!