Trao đổi kinh nghiệm dịch Pháp-Việt

Còn bây giờ, do ngứa ngáy, cũng xin loạn bàn một tí về những câu mà bạn qwert.... đưa ra để dịch:

Đúng là một câu nan giải. Bởi vì, nếu dịch là: Tôi sẽ có thể tin rằng các bạn bị ốm, thì câu sau đây: Je pourrai vous croire malades phải dịch thế nào ? Đó là chưa nói đến việc, câu "tiếng Việt" này chắc chắn là không ai sử dụng.
Có lẽ dịch là: tôi đã sắp tin rằng các bạn bị ốm thì sát hơn (tuy vẫn chói tai y như cũ !). Còn nếu không muốn chói tai thì tớ hình dung rằng người Việt bình dân chắc sẽ nói là: (Nếu... thì) Tôi đã tưởng rằng các bạn bị ốm rồi chứ ! Cần nói thêm rằng ở đây, trong khi người Việt hiểu rằng hành động đó không diễn ra là từ NGHĨA của từ TƯỞNG, trong khi người Pháp sử dụng một thì (con***ionnel passé). May quá ! Tiếng Việt có từ tưởng để diễn tả một hành động croire (tin) đã chấm dứt, hoặc không diễn ra. Nếu ta đổi lại câu đó một tí thì chắc là không dịch nổi, kiểu như:
Vous auriez passés pour malades. ( )
Còn nếu phải dịch Je vous aurais crus malades qua tiếng Anh (như đề nghị của bạn qwe...), tớ đề nghị: I would have believed that you were sick. Nếu nói về tiêu chí "súc tích" như qwe... thì ở đây rõ ràng là tiếng Pháp rất tốt ! Trong khi tiếng Anh và tiếng Việt sử dụng những mệnh đề, tiếng Pháp có thể dùng một attribut de l''''''''objet direct để diễn tả ý "BỆNH".

Hoàn toàn đồng ý , song nếu muốn nhấn mạnh sự chênh lệch về thời gian giữa việc Paul đi và việc bắt đầu của buổi lễ, có lẽ người Việt sẽ nói: Paul đi RỒI thì buổi lễ MỚI bắt đầu. Vấn đề còn lại là ngữ cảnh sẽ cho người Việt biết rằng tất cả việc này nằm trong quá khứ, còn Pháp sẽ không cần.
Tiếng Anh sẽ nói: Once Paul had gone away, the party started. Nếu muốn so sánh, có thể thấy rằng tiếng Anh sử dụng một mệnh đề với động từ được chia, trong khi tiếng Pháp sử dụng subordonnée participiale, rất ngắn gọn.

Tiếng Anh sẽ nói là: As for them, they stay. Trong tiếng Pháp đây là một câu đề thuyết, tiếng Anh không phát triển dạng câu này rộng rãi bằng tiếng Pháp và tiếng Việt, cho nên phải dùng đến trạng ngữ câu (As for...). Tương tự, một vài câu đề thuyết khác khó dịch:
Cette maison, c''''est la mienne. (Cái nhà này, đó là nhà của tôi)
Tes questions, j''''y répondrai plus tard. (Những câu hỏi của bạn, tôi sẽ trả lời sau)
Sẽ bàn tiếp nếu có thời gian.
Được esu sửa chữa / chuyển vào 23:53 ngày 16/10/2005

Haha! Esu ơi! Lại bỏ Kwert rồi à!!! Suốt ngày né với chả tránh, tiếng này hơn tiếng kia, vẫn bài cũ cả thôi mà!!!!

Vẫn chói tai lắm không kém gì câu trước! Chói ở chỗ ''''đã tưởng''''. Ngưòi Việt bình dân nội quốc đâu có nói như thế mà có lẽ nói thế này này:
Tôi cứ tưởng là các bạn bị ốm.
Tôi cứ ngỡ là các bạn bị ốm
Tưởng ốm cơ mà, hoá ra không phải à?
Được yeungon sửa chữa / chuyển vào 23:08 ngày 16/10/2005

Đề nghị thành viên yeungon ngưng gây rối loạn thảo luận bằng việc gán ghép các nick với nhau. Chẳng hạn, nếu bạn qwe... nói một điều gì đó, người ta lại đè nick esu ra tra hỏi, hoặc ngược lại, thì rất bất tiện và gây khó khăn cản trở cho việc thảo luận.

Cũng đề nghị thành viên và cũng là quản trị viên esu không nên dùng nhiều nick trong khi thảo luận những vấn đề khoa học như thế này (nếu là thảo luận chính trị thì còn có thể chấp nhận đưọc). Tiếng nói thật của nhiều người khác nhau còn chả ăn ai, chả đủ để biện minh cho khoa học huống hồ những tiếng nói giả của cùng một người. Việc dùng nhiều nick để gãi và tự sướng chỉ gây hiểu nhầm cho những ngưòi không theo dõi sát sao và như vậy rõ ràng là phản khoa học! Khoa học thì phải đưọc biện minh bằng chứng cớ khoa học xác đáng chứ không thể bằng dư luận đưọc! Nếu lấy dư luận để biện minh cho khoa học thì khoa học không còn là khoa học nữa mà là chính trị thối tha rồi!

Nếu như ở một câu nào đó ở trên ta đã thấy subordonnée participiale thì ở đây là một dạng mệnh đề phụ khác, cũng khá độc đáo, đó là mệnh đề động từ nguyên mẫu (subordonnée infinitive). Để ý rằng tiếng Việt sẽ "danh từ hoá" mệnh đề nguyên mẫu (marcher thành tiếng bước chân) hoặc dùng một mệnh đề có động từ được chia hoàn chỉnh. Tiếng Anh cũng vậy: I can hear somebody walking in the fields.
Chú ý là mệnh đề infinitive của tiếng Pháp cho phép "dấu" chủ ngữ, và mệnh đề được chia động từ của tiếng Anh phải chữa lại bằng một chủ ngữ bất định (somebody, trong trường hợp này).

Giống câu trước, nhưng với sự khác biệt là ở đây, mệnh đề nguyên mẫu có một chủ ngữ (les étoiles, các vì sao). Tiếng Anh: In the evening, I gaze at the stars being born in the sky (câu mất thi vị hẳn, một mặt bởi vì tiếng Anh không có động từ tương đương với naître, mà chỉ có lối nói bị động của bear, mặt khác là vì sự đảo ngược chủ-vị trong mệnh đề phụ của câu tiếng Pháp đã biến mất trong câu tiếng Anh).

Đây là mệnh lệnh cách quá khứ (impératif passé). Cả tiếng Việt và tiếng Anh sẽ phải diễn đạt bằng mệnh lệnh cách hiện tại, với chỉ thị thêm về thời gian và từ TRƯỚC/BEFORE: Finish your homework before 11 o''''''''clock !

You are the one who love her. C''''est... que là một lối nói đặc Pháp (gallicisme), không có cách dịch cố định, rõ ràng. Phải đổi câu gốc thành Tu es celui qui l''''''''aimes, thì mới dịch qua tiếng Anh được (dù hai câu không thực sự đồng nghĩa). Tiếng Việt thì tớ hoàn toàn đồng ý với bạn saubrook...

Vâng. Give it to me, so that I can read it !

One can see the house well. Ở đây câu gốc sử dụng thể pronominal với ý nghĩa bị động, rất khó dịch. Cách tốt nhất là đổi lại thành câu chủ động với chủ ngữ bất định (one, trong trường hợp này).

Hoàn toàn đồng ý.

Put this apple in it ! Câu đề thuyết gốc phải được đổi thành câu "bình thường" khi dịch.

Khá giống câu (1), ở chỗ tiếng Pháp sử dụng attribut de l''''''''objet direct, mà khi dịch phải đổi lại bằng nhiều cách: I want it to be hot.

Phải dịch thoát, bởi vì ça thường khó dịch, chẳng hạn: 60 years is a long time !
Tương tự, phải dịch thoát những câu theo kiểu: ça bouge ! ça va vite ! ça paie bien ! etc.

Hơ hơ câu gốc là Et lui de répondre, đâu có à đâu ạ. Nếu có à thì tớ hoàn toàn đồng ý rằng nó có nghĩa là: đến lượt anh ta trả lời. Nhưng do không có à, cho nên câu chỉ có nghĩa: Anh ta trả lời rằng:..., nhưng nhẹ nhàng hơn câu "bình thường": et il répon***.

Hơ nhưng bạn có chắc rằng J''''''''allais le lui offrir đồng nghĩa với je le lui aurais offert không nhỉ ? Nếu ta tình huống hoá 2 câu đó thì ta thấy chúng vẫn khác nhau đấy chứ:
a. J''''''''allais le lui offrir lorsque j''''''''ai appris qu''''''''il était déjà parti.
b. Si je l''''''''avais vu, je le lui aurais offert.
Cũng vậy, đối với câu (1), nếu ta tình huống hoá:
c. Si je vous avais vus dans cet état, je vous aurais crus malades.
d. J''''''''allais vous croire malades lorsque le médecin me *** que vous n''''''''aviez en fait rien.
Hình như khác nhau đấy chứ ?

Vâng. Từ MOI ở đây có cái tên là pronom d''''intérêt (đại từ "quyền lợi") hoặc datif éthique. Có thể dịch tàm tạm qua tiếng Việt thành: Nhìn thử cái này cho tôi coi ! Tiếng Anh hoàn toàn không có hiện tượng này.

Afterwards the house was left as it was. Tel quel phải tuỳ trường hợp mà dịch.
Được esu sửa chữa / chuyển vào 01:29 ngày 17/10/2005

Nhân có topic này tớ cũng muốn hỏi cách dịch một số cụm từ ạ:
1. À force de...
2. À mesure que... (hoặc au fur et à mesure que...)
3. Bien, trong các lối nói: du thé bien chaud, hoặc: qui peut bien téléphoner à cette heure ?, hoặc: bien des années se sont passées. Dịch là nhiều (many, a lot) nghe không ổn làm sao ấy.
3 bis. Comme quoi (en vertu de quoi)
3 ter. Du coup
4. En fonction de...
5. Force est de constater que...
6. Il s''agit de... Rất thông dụng nhưng cực kỳ khó dịch !!!!!
7. Justement, chẳng hạn: Voilà justement Paul !, hoặc: J''allais justement te téléphoner, hoặc trong một đoạn đối thoại:
- Il est très irritable.
-Justement, ne le provoque pas !
8. Or (liên từ hay thấy khi lý luận), chẳng hạn: Je devais y aller, or au dernier moment j''''''''ai eu un empêchement. Hoặc hay thấy trong tam đoạn luận, theo kiểu:
Tous les êtres vivants sont mortels
Or, l''Homme est un être vivant.
Donc l''Homme est mortel.
9. Reste que...
10. Si bien que...
10 bis. Suite à (có cách dịch nào hay hơn "sau ..." hay không nhỉ )
11. Tant, chẳng hạn trong câu: On ne peut les rapprocher, tant les différences sont grandes, hoặc: Ils ne savent plus que faire, tant la situation est confuse. Đại khái đây là một liên từ diễn tả diễn tả lý do, nhưng kèm theo sắc thái "cao độ", "rất" của lý do đó.
12. Tant bien que mal
12 bis. Tant pis
Dịch sang tiếng Anh:
13. Elle n''''a de plaisante que la figure.
(Cô ta chỉ có cái mặt là đẹp)
14. Son courage n''''a d''''égal que sa bonté.
(Sự can đảm của anh ta chỉ có sự tốt bụng của anh ta là bằng)
15. Je l''''''''aime et crois en être aimé.
(Tôi yêu cô ta và tin rằng được cô ta yêu lại - dịch làm sao cho hay...)
16. Vienne la nuit !
(Đại khái là: đêm hãy đến đi !)
Được esu sửa chữa / chuyển vào 21:49 ngày 18/10/2005

Hơ hơ hơ... Nhưng cả nick qwertzy lẫn nick esu đều dùng LẬP LUẬN chứ có dùng DƯ LUẬN để áp đảo đối phương đâu ???

Gợi ý cho 3 đồng chí gỉ, saubook (anh này chắc chắn ở Gre, phải không hỉ ?) và esu điều quan trọng sau : để tránh phân tích loạn xì ngầu các vd, thì trước tiên phải biết phân biệt sự khác nhau giữa temps, aspect và mode.
Còn bố già yeungon, yêu cầu không được ném đá linh tinh. Sao dám bảo Phan Ngọc là ngoa ngôn hả ?! Bậy bạ hết sức. Biết gì về ông ấy mà nói thế.
Được pth sửa chữa / chuyển vào 02:52 ngày 17/10/2005

Chính xác ! Và tôi đã có dịp đề cập đến vấn đề này tại topic về sự kém cỏi người Việt. Có 7 phạm trù của động từ, trong đó TEMPS, MODE và ASPECT rơi vào các phạm trù thứ 4,5,6 (in đậm) trong danh sách dưới đây, được copy y nguyên từ topic đó:
Thứ nhất là NGÔI. Một động từ luôn thuộc về một ngôi nào đó: ngôi thứ nhất chỉ người phát ngôn, ngôi thứ nhì chỉ đối tượng của anh ta, và ngôi thứ ba gộp lại tất cả những yếu tố vắng mặt trong giao tiếp.
Thứ nhì là SỐ, một phạm trù được chia sẻ bởi danh từ lẫn động từ. Số ít là số của động từ chỉ có một chủ ngữ, khi có nhiều hơn một chủ ngữ ta dùng số nhiều. Một số ngôn ngữ sử dụng số đôi để dùng riêng cho câu có hai chủ ngữ.
Thứ ba là GIỐNG. Phạm trù ngữ pháp này đã gần như hoàn toàn biến mất trong tiếng Anh, nhưng rất phổ biến tại tiếng Pháp và nhiều tiếng biến hình khác. Giống có thể là giống thực (giới tính) của chủ ngữ khi chỉ người, hoặc là một giống có tính trừu tượng của những chủ ngữ khác.
Thứ tư là CÁCH hoặc THỨC. Thức là phạm trù xác định cái cách mà người sử dụng ngôn ngữ xem xét mức khả thi của hành động. Ta thường phân biệt 3 thức nhân cách (mà động từ được sử dụng có thể được xác định phạm trù NGÔI), đó là: chỉ định thức (được dùng khi một hành động được xem là có thể), giả định thức (một việc được xem là khó có khả năng xảy ra, không chắc sẽ xảy ra, hoặc không muốn hay không muốn xảy ra) và mệnh lệnh thức. Cách đây không lâu điều kiện thức cũng được xem là một thức riêng, nhưng đã được nhập chung với chỉ định thức. Ta còn có 3 thức phi nhân cách (nghĩa là động từ không được xác định phạm trù ngôi), đó là: động từ nguyên thể, phân từ và động danh từ. Chức năng chủ yếu của 3 thức phi nhân cách này không còn là để nêu lên mức độ xem xét khả thi của hành động, mà chủ yếu là để động từ lĩnh hội những tính chất của các từ loại khác và được dùng NHƯ những từ loại khác mà vẫn giữ lại những tính chất của động từ.
Thứ năm là THỜI hoặc THÌ. Phạm trù ngữ pháp này có công dụng đặt hành động trong dòng thời gian, vào một trong ba lĩnh vực chính: hiện tại, quá khứ và vị lai.
Thứ sáu là THỂ. Phạm trù thể thiết lập những sắc thái của hành động so với một vài cột mốc thời gian (hoàn thành ? Chưa hoàn thành ? Bắt đầu ?). Phạm trù thể thường xuyên được nhầm lẫn với phạm trù THỜI trong những giáo trình ngoại ngữ. Lý do chính giải thích sự nhầm lẫn này là một phần rất lớn những dạng động từ được chia trong các ngôn ngữ biến hình ĐỒNG THỜI biểu hiện 2 phạm trù này.
Thứ bảy là DẠNG. Phạm trù này thiết lập quan hệ giữa chủ ngữ và hành động dính liền với chủ ngữ đó. Trong dạng chủ động, chủ ngữ thực hiện hành động còn trong dạng bị động, chủ ngữ là dạng khác. Tiếng Pháp, chẳng hạn, có thêm thể pronominal (thể tự động), mà trong đó chủ ngữ vừa thực hiện vừa hứng chịu hành động.