Trò đố lá của người Mường TrY đă lá cña ngưêi Mưêng TrY đă lá, cYn gÔi là trY "cĂ bóng" cña ngưêi Mưêng thưêng di"n ra vào mïa xuân. Đăi tưđng chơi chñ y.u là thanh thi.u niên tà 13 đ.n 17 tuƯi, bi.t nhi'u loại cây. TrY chơi nhằm rOn luy-n trÝ như cho nhãng ngưêi sắp trưông thành, gióp hÔ cÊ ẵ thác bảo v- thiên nhiên, bảo v- cây ràng. TrY đă lá cña ngưêi Mưêng là mât sinh hoạt văn hÊa rSt vui nhân, trZ trung và bƯ Ých nhằm t-m hi"u môi trưêng thiên nhiên, bảo v- thiên nhiên. Cô th" ô đây là t-m hi"u cây căi và bảo v- ràng. TrY đă lá này di"n ra trong cả năm nhưng t<p trung vào mïa xuân khi đSt trêi vàa qua cái rÐt mïa đông, sang xuân Sm áp, cây căi nảy lâc ra lá. Tham gia trY chơi này gƠm nhi'u láa tuƯi, nhưng chñ y.u là tà 13 đ.n 17 tuƯi. ĐÊ là láa tuƯi bưưc đ?u đã cÊ quan sát chót Ýt thiên nhiên chung quanh, nhưng cYn chưa bi.t nhi'u, c?n phải cÊ sạ hi"u bi.t hoàn ch~nh hơn, trưưc khi bưưc vào tuƯi thành niên. Cách chơi trY đă lá rSt linh hoạt v' să ngưêi tham gia, cÊ trÔng tài hay không cÊ trÔng tài, thêi gian dài ngắn không că đznh, không gian chơi không c?u kú và còng không c?n râng. CÊ đi'u cái khÊ cña trY chơi này là trong mât thêi gian nhSt đznh buâc ngưêi tham gia cuâc chơi phải t-m đưđc nhi'u lá v' să lưđng, nhưng không đưđc trïng chñng loại và phải bi.t tên tàng chi.c lá cây mât cách nhanh chÊng. Như v<y làm cho ngưêi tham gia trY chơi phải bi.t nhi'u loại cây. TrY chơi cÊ tác dông rOn trÝ như cho nhãng ngưêi sắp trưông thành, c?n hi"u bi.t thiên nhiên chung quanh m-nh, yêu và bảo v- cây ràng tăt hơn. TrY chơi đă lá này trưưc Cách mạng Tháng Tám đ.n kháng chi.n chăng Pháp v?n di"n ra ô tSt cả các vïng Mưêng Thanh HÊa và HYa B-nh. RSt ti.c rằng g?n đây ch~ cYn lác đác vài nơi bi.t chơi. Cách chơi trY đă lá cÊ th" tÊm tắt như sau: - Să ngưêi dạ: N.u chơi đơn, mĐi bên mât ngưêi. N.u chơi kÐp, mĐi bên mât nhÊm 2-3 ngưêi, cÊ th" mât nhÊm nam, mât nhÊm nã nhưng còng cÊ th" xen kÏ nam nã trong nhÊm. - Thêi gian: CÊ 2 đoạn: thêi gian đi tr^y lá đâ 10-15 phót ho?c lâu hơn. Thêi gian so lá kÐo dài đ.n khi mât bên h.t lá th- thôi. Ngưêi chơi ch~ đưđc ngắt lá cYn nguyên cuăng, không đưđc bZ cành. - Đza đi"m chơi cYn gÔi là áng chơi (sân chơi): Mât vạt đSt bằng phẳng, dÔn sạch sÏ, râng tà 1-3 m2. - TrÔng tài: Là mât ngưêi lưn tuƯi hơn trong să nhãng ngưêi chơi, hi"u bi.t các loại lá và nắm đưđc lu
Trò đố lá, còn gọi là trò "cỏ búng" của người Mường thường diễn ra vào mùa xuân. Đối tượng chơi chủ yếu là thanh thiếu niên từ 13 đến 17 tuổi, biết nhiều loại cây. Trò chơi nhằm rèn luyện trí nhớ cho những người sắp trưởng thành, giúp họ có ý thức bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ cây rừng. Trò đố lá của người Mường là một sinh hoạt văn hóa rất vui nhộn, trẻ trung và bổ ích nhằm tìm hiểu môi trường thiên nhiên, bảo vệ thiên nhiên. Cụ thể ở đây là tìm hiểu cây cối và bảo vệ rừng. Trò đố lá này diễn ra trong cả năm nhưng tập trung vào mùa xuân khi đất trời vừa qua cái rét mùa đông, sang xuân ấm áp, cây cối nảy lộc ra lá. Tham gia trò chơi này gồm nhiều lứa tuổi, nhưng chủ yếu là từ 13 đến 17 tuổi. Đó là lứa tuổi bước đầu đã có quan sát chút ít thiên nhiên chung quanh, nhưng còn chưa biết nhiều, cần phải có sự hiểu biết hoàn chỉnh hơn, trước khi bước vào tuổi thành niên. Cách chơi trò đố lá rất linh hoạt về số người tham gia, có trọng tài hay không có trọng tài, thời gian dài ngắn không cố định, không gian chơi không cầu kỳ và cũng không cần rộng. Có điều cái khó của trò chơi này là trong một thời gian nhất định buộc người tham gia cuộc chơi phải tìm được nhiều lá về số lượng, nhưng không được trùng chủng loại và phải biết tên từng chiếc lá cây một cách nhanh chóng. Như vậy làm cho người tham gia trò chơi phải biết nhiều loại cây. Trò chơi có tác dụng rèn trí nhớ cho những người sắp trưởng thành, cần hiểu biết thiên nhiên chung quanh mình, yêu và bảo vệ cây rừng tốt hơn. Trò chơi đố lá này trước Cách mạng Tháng Tám đến kháng chiến chống Pháp vẫn diễn ra ở tất cả các vùng Mường Thanh Hóa và Hòa Bình. Rất tiếc rằng gần đây chỉ còn lác đác vài nơi biết chơi. Cách chơi trò đố lá có thể tóm tắt như sau: - Số người dự: Nếu chơi đơn, mỗi bên một người. Nếu chơi kép, mỗi bên một nhóm 2-3 người, có thể một nhóm nam, một nhóm nữ nhưng cũng có thể xen kẽ nam nữ trong nhóm. - Thời gian: Có 2 đoạn: thời gian đi trẩy lá độ 10-15 phút hoặc lâu hơn. Thời gian so lá kéo dài đến khi một bên hết lá thì thôi. Người chơi chỉ được ngắt lá còn nguyên cuống, không được bẻ cành. - Địa điểm chơi còn gọi là áng chơi (sân chơi): Một vạt đất bằng phẳng, dọn sạch sẽ, rộng từ 1-3 m2. - Trọng tài: Là một người lớn tuổi hơn trong số những người chơi, hiểu biết các loại lá và nắm được luật chơi. Trọng tài có nhiệm vụ chọn địa điểm chơi, nơi có nhiều loại cây, quyết định thời gian đi trẩy lá, quyết định các hướng tìm lá cho mỗi bên dự cuộc chơi, quyết định cho bên nào được ra lá trước, phân xử khi hai bên không thống nhất tên lá và tuyên bố kẻ thắng, người thua cuộc... - Vào cuộc chơi không khí thật vui nhộn, hào hứng nhưng nghiêm túc. Sau khi trọng tài hú một tiếng báo hết giờ trẩy lá, tất cả đều phải ngừng tay, nhanh chóng mang lá về sân chơi. Trong sân, hai nhóm chơi ngồi hai bên đối diện với nhau bên cạnh đống lá vừa hái về. Trọng tài ngồi chính giữa chếch lên phía trên. Bên được ra lá trước, đưa lá ra và hỏi: Đây là lá gì, bạn có không? Bên kia có thể trả lời đúng tên lá và tìm đúng loại lá vừa nêu. Như vậy không bên nào có điểm và lá đó bị loại ra. Đến lượt nhóm thứ hai ra lá và gọi: Bạn có lá này không? Bên kia buộc phải lấy ra lá cùng loại và nói đúng tên loại lá. Trường hợp đưa ra đúng loại lá của bên gọi, nhưng không nói được tên thì lá đó cũng bị loại, bên gọi được điểm. Như vậy cũng có trường hợp một bên gọi tên lá, nhưng giấu lá để bên kia tìm. Trong trường hợp có thể một bên ngẫu nhiên hái được lá, thực tế không biết tên lá nhưng vẫn mang ra đố rồi lựa chiều nói dựa. Trường hợp đó, trọng tài phải kiểm tra bắt người đố phải nói tên lá. Nếu không nói được, lá cũng bị dập đi, không được tính điểm. Lá được tính điểm là bên kia không có lá cùng loại hoặc có nhưng không nói được tên. Đó là cách chơi có trọng tài. Cách chơi không có trọng tài thì hai bên thỏa thuận thời gian hái lá, sân chơi và để một bên trình lá trước theo cách như trên. Trong trường hợp hai bên không thống nhất được với nhau về tên một loại lá nào đó bị loại, không ai được tính điểm. Cũng như cách chơi có trọng tài, cách chơi không có trọng tài cuộc chơi tiếp tục cho đến khi một bên hết lá hoặc cùng hết lá. Khi kết thúc, trọng tài cho đếm số lá được tính điểm mỗi bên, bên nào được nhiều hơn số lá không bị loại là bên ấy thắng. Bên thắng có thể nhận được một phần thưởng như hoa quả; nhưng cũng có thể chỉ được tiếng là "thắng". Còn bên thua thường phải để bên thắng vò đầu hoặc nhảy lò cò quanh sân chơi hay bị búng vào nắm tay. Có lẽ cũng vì vậy mà người ta thường gọi trò chơi này là trò chơi "cỏ búng". Cao Sơn Hải Despair is not Hopeless!
