Truyện Y khoa

(Trích từ Talawas.org)
Tôi học tiếng Việt
Nguyễn Hưng Quốc
Năm 1977, ở Mỹ mới được hai năm, nhà thơ Cao Tần, trong bài "Chốn tạm dung", đã lo: "Tiếng Việt trong ta ngày mỗi héo". Tôi xa Việt Nam đã gần 20 năm, gấp mười thời gian của ông lúc ấy, có lo kể cũng phải. Bởi vậy, để ngăn chận sự "tàn héo" và rơi rụng của tiếng Việt, lâu lâu tôi lại lẩm nhẩm, một mình, ôn lại số lượng từ vựng đã biết. Mỗi lần tập trung vào một đề tài khác nhau. Mới đây nhất, đề tài tôi chọn, một cách khá tình cờ, là bảng từ vựng liên quan đến các bộ phận trên cơ thể. Đầu... tóc... ót... gáy... trán... màng tang... lông mày... mắt... Đến đó, bỗng dưng tôi khựng lại. Tôi đâm hoang mang không biết khoảng giữa hai con mắt, ngay phía trên sống mũi, có tên gọi là gì? Hai chữ "nhân trung" thoáng qua đầu nhưng ngay tức khắc tôi biết là không phải: "nhân trung" nằm dưới mũi, ngay chính giữa môi trên. Loay hoay mãi vẫn không nhớ ra. Bí. Từ vị trí ấy, tôi nhìn nhích ra hai bên, ngờ ngợ thấy cách gọi lông mày và lông mi quen thuộc hình như có vấn đề gì đó không ổn. Ai cũng biết lông mày nằm trên, còn lông mi thì nằm dưới, ngay ở mí mắt trên. Chúng khác nhau. Nhưng nguyên thuỷ, "mi" trong trong chữ Hán chỉ có nghĩa là "mày" trong tiếng Việt: "tu mi" có nghĩa là râu mày. Về phương diện ngữ nghĩa, "mi" và "mày" chỉ là một, tuy nhiên, trên thực tế, lông mi lại đồng nghĩa với lông nheo chứ không phải với lông mày. Lạ.
Nằm giữa con mắt, ngay chính giữa lòng đen là con ngươi. "Ngươi" là gì? Là người. Con ngươi thật ra là con người. Ý nghĩa ấy bây giờ vẫn còn thấy rõ trong các từ: dể ngươi, hổ ngươi... và trong các cách nói: các ngươi hay nhà ngươi. Chợt nhớ trong chữ Hán, người ta gọi con ngươi là đồng tử, mà đồng tử lại còn có nghĩa là đứa bé. [1] Lại nhớ trong tiếng Anh, con ngươi là pupil mà pupil lại có nghĩa là học trò. Rồi trong tiếng Pháp: con ngươi là pupille mà pupille lại có nghĩa là đứa trẻ mồ côi hay là con nuôi. Nghe nói ở vô số ngôn ngữ khác trên thế giới cũng có hiện tượng tương tự. Danh từ chỉ con ngươi cũng đồng thời mang ý nghĩa khác là học trò, là đứa bé hay là con người nói chung. Tại sao có sự trùng hợp lạ lùng như thế? [2]
Sự trùng hợp không dừng lại ở đó. Nó đi xa hơn, trong quan niệm về thân thể. Trong rất nhiều ngôn ngữ, người ta xem thân thể như một cái bình chứa đựng những cảm xúc và tư tưởng. Tả một người phụ nữ đang yêu hay đang giận, trong tiếng Anh người ta thường nói: She is filled with love / anger. Đối với người Trung Hoa, thân thể con người được xem như một cái bình chứa khí. Giận thì là nộ khí; vui là hỉ khí. Bình thường khí nằm phục trong người. Ai làm chủ được khí thì nét mặt và dáng người lúc nào cũng tươi tỉnh, thanh nhàn, bình yên. Người không nén được khí để cơn giận bốc lên thì mặt đỏ gấc, tóc dựng đứng cả lên, còn mắt thì long lên sòng sọc; cả thân thể trông giống như một bình ga sắp nổ bùng.
Trong tiếng Việt, chúng ta cũng có thể nhận ra những quan niệm tương tự. Yêu, thương, hay hờn, giận, chúng ta đều để bụng, tức là, nói cách khác, xem cái bụng như một kho chứa. Khi sự giận dữ lên đến cực điểm, nó có thể làm cho cái kho chứa ấy căng lên, nứt ra, do đó, chúng ta hay có những cách nói như: "giận tràn hông", "giận cành hông", "giận ứ gan", "giận tím mật", "giận bể bụng". Có khi cảm giác giận dữ trào lên trên, tạo ra những cách nói như: "tức lòi họng", "tức hộc gạch", "tức hộc máu", "tức ói máu", "tức trào máu" hay "tức trào máu họng".
Nhưng hay nhất là chữ "tức mình". Các cuốn từ điển tiếng Việt đều giải thích chữ "tức" là ở trạng thái có vật chứa đựng bên trong bị dồn nén quá chặt đến mức gần như không thể chịu đựng nổi. Chẳng hạn, chúng ta hay nói: tức nước vỡ bờ; ăn no quá bụng tức anh ách; tức lòng súng, súng nổ / đau lòng gỗ, gỗ kêu vang... Chữ "tức mình" cũng tương tự. Mình là thân thể. Tức mình là cảm giác giận dữ, giống như một luồng khí bị nén chặt, làm cho cả cơ thể như căng ra, tưởng như có thể nổ bùng, tạo cảm giác rất khó chịu. Cảm giác khó chịu ấy cụ thể đến độ người ta có thể ví von, "tức như bị bò đá" hay "tức muốn lòi con ngươi".
Bên cạnh những điểm trùng hợp như thế, ngôn ngữ nào cũng có vô số những đặc thù riêng. Chỉ lẩm nhẩm những từ chỉ các bộ phận trên khuôn mặt, tôi đã nhận ra ngay một số điều thú vị:
Thứ nhất, như một số người đã đề cập, [3] số lượng từ bắt đầu bằng phụ âm M khá nhiều: mặt, mắt, mày, mi, mí, mũi, miệng, mồm, môi, mép, má, màng (tang)... Hình như trên khuôn mặt, trong các bộ phận chính và nổi bên ngoài, chỉ có chữ trán, cằm và râu là không bắt đầu bằng phụ âm M. Tại sao có hiện tượng lạ lùng như thế? Nó có quan hệ gì đến hiện tượng hầu hết các từ chỉ mẹ đều bắt đầu bằng phụ âm M: mẹ, má, me, mợ, mẫu, mère, maman, mother, mom, momma, mommy, mum, mummy, v.v...? Có lẽ có. Lý do được nhiều người nêu ra: Trong các phụ âm, phụ âm M là dễ nói nhất. Chỉ cần mở miệng khi luồng hơi từ trong cổ bật ra là chúng ta có ngay phụ âm M. Nó khác với việc phát âm các phụ âm khác, như B, C (K), D, Đ, G, K, KH, L, N, NG..., những phụ âm đòi hỏi chúng ta phải dùng môi hoặc răng hoặc lưỡi để chận luồng hơi lại, đâu đó. Chính vì dễ phát âm như thế cho nên loài người đã có khuynh hướng gọi ngay cái người sinh đẻ ra mình, chăm sóc và âu yếm mình bằng một chữ bắt đầu bằng M. Và, tôi đoán, chính người mẹ ấy, khi dạy chúng ta nói năng, cũng đã dạy ta cách gọi tên những từ ngữ dễ nhất và những sự vật gần gũi và quen thuộc nhất. Chúng ta hãy nhớ lại xem, thuở còn nhỏ, những bài học đầu tiên về ngôn ngữ của chúng ta là gì? Hầu như ở mọi người, những bài học ấy khá giống nhau. Đầu tiên là mẹ hay là ba. Sau đó là các bộ phận trên khuôn mặt. Mẹ sẽ chỉ cho ta con mắt và dạy: mắt; chỉ lỗ mũi và dạy: mũi. Cứ thế, chúng ta mở rộng dần kho từ vựng của mình bắt đầu từ những từ chỉ các bộ phận trên khuôn mặt. Có lẽ các bà mẹ Việt Nam, bằng trực giác nhạy bén của mình, đã khám phá ra sự dễ dàng trong việc phát âm của phụ âm M, do đó, ngay từ thuở xa xưa, đã bắt đầu các tên gọi chỉ các bộ phận trên khuôn mặt bằng cái phụ âm dễ nhất đó. Nhờ thế, ngày nay chúng ta có những mặt, những mắt, mày, mi, mí, mũi, miệng, mồm, mép, môi, má và màng tang. Tất cả đều bắt đầu bằng phụ âm M. Có lẽ thế. Có lẽ: đây chỉ là một giả thuyết mà thôi.
Thứ hai, chúng ta cũng cần lưu ý là số lượng động từ liên quan đến con mắt khá nhiều: nhìn, ngó, ngắm, nhắm, trông, thấy, rình, xem, coi. Chưa hết. Còn nom, dòm, nhòm. Rồi lườm, gườm. Cũng chưa hết. Với con mắt, chúng ta còn trợn, còn trừng, còn háy, còn nháy, còn nheo, còn nguýt, còn quắc, còn liếc xéo, liếc dọc, liếc ngang, rồi đưa mắt, ghé mắt, híp mắt, quáng mắt, hoa mắt, v.v... Chúng ta thử so sánh với những động từ liên quan đến lỗ tai, lỗ mũi hay ngay cả cái miệng, chúng ta có thể thấy ngay sự giàu có lạ lùng trong các động tác liên quan đến con mắt. Ngẫu nhiên chăng? Chắc không phải. Không chừng nó lại liên quan đến nền văn hoá "liếc mắt" của chúng ta.
(còn tiếp)

"TỪ BI" OR NOT "TỪ BI" ?

(Trích từ Talawas.org)
Tôi học tiếng Việt (tiếp theo 2)
Nguyễn Hưng Quốc
Năm 1979, sau gần bốn năm định cư tại Mỹ, quan sát cách thức giao thiệp giữa phái nam và phái nữ của Mỹ, nhà văn Võ Phiến chợt nhận ra tầm quan trọng đặc biệt của đôi mắt trong đời sống tình cảm của người Việt: phương thức bộc lộ tình cảm chủ yếu của chúng ta là qua đôi mắt. Trong thơ văn, hình ảnh đôi mắt xuất hiện khá nhiều. Gã thanh niên mới lớn trong thơ Huy Cận ngày xưa bắt đầu bước vào thế giới tình yêu bằng... đôi mắt: "Đứng ngẩn trông vời áo tiểu thư". Mấy chục năm sau, đứa học trò trong thơ Nguyên Sa cũng không khác mấy: "Chân díu bước và mắt nhìn vương vướng / Nàng đến gần, tôi chỉ dám quay đi". Thuộc thế hệ cố, tổ của gã thanh niên và đứa học trò ấy, Thuý Kiều và Kim Trọng cũng từng "đầu mày cuối mắt càng nồng tấm yêu"; Thuý Kiều và Từ Hải cũng từng "hai bên cùng liếc hai lòng cùng ưa"; hai người tình già trong thơ Phan Khôi cũng từng "liếc đưa nhau đi rồi, con mắt còn có đuôi." Những cái liếc mắt như thế rõ ràng đã có một lịch sử lâu đời trong nền văn học và văn hoá của chúng ta. Võ Phiến đẩy nhận xét của ông đi sâu hơn, cho liếc là "vuốt và hôn bằng thị giác." Nó không phải là biểu thị của tình yêu mà là chính tình yêu. [4]
Vượt ra ngoài quan hệ nam nữ, chúng ta cũng có thể xem đôi mắt và cả nụ cười nữa, cái nụ cười từng bị Nguyễn Văn Vĩnh lên án gắt gao trong mấy thập niên đầu tiên của thế kỷ 20, là những thứ ngôn ngữ quen thuộc của người Việt Nam. Có thể nói trong văn hoá Việt Nam, nghệ thuật ngôn ngữ đóng một vai trò chính yếu; nhưng trong nghệ thuật ngôn ngữ của người Việt Nam, phần quan trọng nhất lại nằm ở ngoài... lời, trong đó, một phần đáng kể thuộc về thứ chúng ta gọi là ngôn ngữ thân thể (body language). Chúng ta thường dùng nụ cười hay cái liếc mắt để thay cho một lời chào, một tiếng cám ơn hay một câu xin lỗi. Từ cách nhìn của người Tây phương, chúng ta có thể xem cách ứng xử như thế là bất lịch sự. Tuy nhiên, dù sao, đó cũng là một nét văn hoá. Gốc rễ sâu xa không chừng là từ kinh nghiệm bị lệ thuộc cả hàng ngàn năm của người Việt: để giảm thiểu nguy cơ bị tai hoạ, người ta phải giảm thiểu tối đa việc sử dụng ngôn ngữ: "lời nói đọi máu".
Thứ ba, liên quan đến các từ chỉ các bộ phận trên cơ thể, từ lâu, nhiều nhà nghiên cứu đã nhận ra đặc điểm này: nhìn chung, các bộ phận bên ngoài phần lớn đều là từ thuần Việt: [5] tóc, tai, trán, miệng, cằm, vai, ngực, ức, bụng, v.v...; trong khi đó, các bộ phận bên trong lại thường là các từ Hán Việt: tuỷ, não, tâm, can, mật, tiểu trường, đại trường, v.v...
Nói chung là thế. Tuy nhiên, ở từng vùng cụ thể, sự phân bố cũng như tỉ lệ và chức năng giữa hai lớp từ vựng ấy khác hẳn nhau.
Ví dụ ở vùng mặt, không khó để nhận ra, thứ nhất, số lượng từ Hán Việt tương đối ít; thứ hai, phần lớn gắn liền với khoa tướng số: thái dương, lưỡng quyền và nhân trung. Tả khuôn mặt một cô gái đang yêu, chúng ta dùng chữ gò má: "gò má đỏ au..."; nhưng khi muốn nhấn mạnh đến tính khí hay số mệnh của cô gái ấy, chúng ta lại dùng chữ "lưỡng quyền", chủ yếu tập trung vào một đặc điểm chính: cao hay thấp.
Ở tứ chi cũng thế. Từ Hán Việt chỉ xuất hiện với khoa tướng số: gò Mộc Tinh, gò Thổ Tinh, gò Thái Dương? rồi Tâm đạo, Sinh đạo, Trí đạo, v.v? Còn lại, toàn bộ đều là các từ thuần Việt. Này nhé: cánh tay, bắp tay, khuỷu tay, cùi chỏ, cổ tay, cườm tay, nắm tay, bàn tay, mu bàn tay, lòng bàn tay, chỉ tay, ngón tay, đốt ngón tay, lóng tay, móng tay, phao tay, dấu tay, v.v? Dưới chân thì: cẳng, giò, đùi, vế, đầu gối, ống quyển, bụng chân, cổ chân, bàn chân, gót chân, lòng bàn chân, gan bàn chân, ngón chân, v.v? Không có từ Hán Việt nào cả.
Ở phần ngực, ngược lại, hầu hết các từ bên trong lại là từ Hán Việt: tim (tâm), phổi (phế), mạch, động mạch, tĩnh mạch, tâm thất, tâm bì, v.v... Tất cả các thuật ngữ gốc Hán Việt này đều gắn liền với khoa giải phẫu học. Điều này chứng tỏ có lẽ khi tiếp xúc với người Trung Hoa, ngành giải phẫu học và cùng với nó, trình độ khoa học của người Việt Nam tương đối thấp. Vì thấp hơn nên chúng ta chưa có tên gọi các bộ phận bên trong ***g ngực của con người. Và vì chưa có cho nên chúng ta mới phải vay mượn từ chữ Hán. Điều này không những đúng đối với phần ngực mà còn đúng cả với hầu hết các bộ phận khác trong cơ thể. Sọ là từ thuần Việt nhưng cái phía bên trong sọ là tuỷ thì lại là từ Hán Việt. Da là từ thuần Việt nhưng gân, do chữ cân mà ra, lại là từ Hán Việt. Thịt là từ thuần Việt nhưng bộ phận nhỏ của thịt là cơ, cơ bắp thì lại là từ Hán Việt.
(còn tiếp)

"TỪ BI" OR NOT "TỪ BI" ?

Được ndungtuan sửa chữa / chuyển vào 13:30 ngày 20/11/2003

(Trích từ Talawas.org)
Tôi học tiếng Việt (tiếp theo 3)
Nguyễn Hưng Quốc
Nếu ở vùng ngực, hầu hết các bộ phận bên trong đều là từ Hán Việt và nếu ở vùng hạ bộ và âm bộ, hầu hết các bộ phận đều có tên gọi vừa bằng chữ thuần Việt vừa bằng chữ Hán Việt thì trong vùng bụng, số lượng các bộ phận có tên gọi thuần Việt và các bộ phận có tên gọi Hán Việt xem như ngang bằng nhau. Thuần Việt thì có đì, ruột, cật, bầu dục, ruột già, ruột non, lá lách, lá mía, bong bóng, dạ con, bọng đái, v.v... Hán Việt thì có thận, mật, gan, trường (hay tràng), tì, tuỵ, bàng quang, v.v... Giữa hai lớp từ thuần Việt và từ Hán Việt trong vùng bụng, lớp từ thuần Việt rõ ràng là có mức độ phổ biến cao hơn hẳn. Trừ các từ mật và gan không có từ tiếng Việt tương đương để thay thế, hầu hết các từ khác đều có từ tiếng Việt tương đương và trong những trường hợp ấy, từ thuần Việt bao giờ cũng thông dụng hơn. [14] Chẳng hạn giữa chữ ruột và chữ trường. Trong ngôn ngữ hằng ngày, người Việt vẫn thường dùng và thích dùng chữ ruột hơn là chữ trường. Ngay chữ đoạn trường, vốn gắn liền với Đoạn trường tân thanh của Nguyễn Du, gần đây cũng có khuynh hướng bị chữ đứt ruột thay thế. Khi nói một nỗi đau đứt ruột hay một tiếng kêu đứt ruột, chúng ta có cảm giác là đỡ sáo cũ hơn là nói một nỗi đau đoạn trường hoặc một tiếng kêu đoạn trường. Chữ trường, khi đứng một mình, chỉ xuất hiện trong các món ăn, chủ yếu là món nhậu, như dồi trường, chẳng hạn. Riêng chữ "thận", gốc chữ Hán, chỉ phổ biến khi nói về thân thể con người từ khía cạnh y học; vượt ra ngoài khía cạnh y học, người ta hay dùng chữ "quả cật" thuần Việt: "no cơm ấm cật" hay "chung lưng đất cật". Khi nói về loài vật, chữ "thận" ấy hầu như hoàn toàn bị lép vế trước chữ "quả cật" và một chữ thuần Việt khác: "quả bầu dục".
Nếu ưu thế áp đảo của lớp từ Hán Việt ở vùng ngực tiết lộ về trình độ giải phẫu học và khoa học của người Việt và nếu việc thịnh hành của lớp từ Hán Việt ở vùng hạ bộ cho thấy ý thức luân lý của người Việt thì mức độ phổ biến của lớp từ thuần Việt ở vùng bụng lại mang nhiều ý nghĩa về văn hoá. Nói một cách tóm tắt, trong văn hoá Việt Nam, vùng bụng có một tầm quan trọng rất đặc biệt.
Tầm quan trọng ấy có thể được nhìn thấy rõ nhất ở cách dùng các ẩn dụ. Nếu trong tiếng Anh hay trong chữ Hán, chữ trái tim, chữ heart hay chữ tâm được mở rộng thành một cái gì chính, nằm giữa, như chữ heartland là khu vực chính, nằm giữa và quan trọng nhất trong một vùng nào đó, được dịch ra chữ Hán là khu trung tâm, thì trong tiếng Việt, để biểu thị một ý niệm tương tự, người ta lại dùng chữ lỗ rốn, một bộ phận của bụng. Bởi vậy, chúng ta hay có những cách nói như cái rốn của thành phố, cái rốn của một nước, và rộng hơn nữa, cái rốn của vũ trụ.
Cũng liên quan đến khía cạnh ẩn dụ, chúng ta biết trong phần lớn các ngôn ngữ khác, từ tiếng Hoa đến tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Nga, v.v..., người ta đều dùng hình ảnh trái tim để làm biểu tượng cho tâm hồn, cho tư tưởng và cho tình cảm. Tình yêu ở trong trái tim; niềm vui và nỗi buồn cũng ở cả trong trái tim. Sự chung thuỷ người ta để trong tim, tất cả những bí mật cũng đều được chôn kín trong trái tim. Trong tiếng Việt thì ngược lại. Với chúng ta, trung tâm của tư tưởng và tình cảm là phần bụng, bao gồm bụng và bộ phận chính trong bụng là lòng. Lòng, nguyên là từ gốc Mường, có nghĩa là ruột. Dạ cũng là ruột. Do đó, bốn chữ bụng, lòng, dạ và ruột xem như đồng nghĩa với nhau. Người khác nghĩ thầm trong đầu, chúng ta thì nghĩ thầm trong bụng. Trong các ngôn ngữ khác, một người thông minh là một kẻ có đầu óc nhạy bén, còn trong tiếng Việt, đó là một kẻ sáng dạ. Tình yêu cũng như vui buồn hờn giận người khác giấu trong trái tim, còn chúng ta thì để bụng. Yêu nhau, chúng ta nói là "phải lòng nhau". Giận nhau, chúng ta nói là "mất lòng nhau". Một người tốt, trong tiếng Anh là kẻ có trái tim tốt, a kindhearted person, trong tiếng Việt, là kẻ tốt bụng. Nhớ cái gì, đối với người nói tiếng Anh, là ấn sâu cái đó vào trong tim, là learn by heart, đối với người Trung Hoa, là làm cho nhập tâm, nhập vào trái tim, còn đối với người Việt Nam, là nhồi vào trong bụng, là nhớ thuộc lòng. Chính vì thế, khi đi thi, để kiểm tra lại kiến thức của mình, Tú Xương đã không sờ vào trong đầu hay sờ vào trái tim mà là sờ vào bụng: "Tiễn chân cô mất ba đồng lẻ / Sờ bụng thầy không một chữ gì." Cuối cùng, thi hỏng; thay vì than như người nói tiếng Anh là "tan nát cả trái tim", là heart-broken, Tú Xương lại thấy đau trong bụng: "Bụng buồn còn biết nói năng chi / Đệ nhất buồn là cái hỏng thi."
Ưu thế của chữ bụng và chữ lòng so với chữ tâm hay trái tim thể hiện rõ nhất có lẽ trong cuốn Truyện Kiều của Nguyễn Du. Một chủ đề quan trọng của cuốn truyện thơ lỗi lạc ấy là nhằm đề cao cái tâm, đề cao tấm lòng của con người. Thế nhưng trong 3254 câu thơ của Truyện Kiều, chữ tâm lại xuất hiện một cách hoạ hoằn. Chỉ có hai lần, trong hai câu thơ khác nhau. Một lần là "chữ tâm càng dập càng nồng" và một lần khác là "chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài". Là hết. Trong khi đó thì Nguyễn Du dùng chữ "dạ" đến 6 lần, từ "Tình càng thấm thía, dạ càng ngẩn ngơ" đến "Mấy lời ký chú đinh ninh / Ghi lòng để dạ, cất mình ra đi." Ngay câu nói phân bua về việc ghen tuông của Hoạn Thư, "Rằng tôi chút phận đàn bà" cũng có một số bản ghi là "Rằng tôi chút dạ đàn bà". Ngoài chữ "dạ", trong Truyện Kiều còn có 12 chữ "ruột" được dùng để chỉ tính tình và cảm xúc, chẳng hạn, "Tai nghe ruột rối bời bời" hay "Tơ tình đứt ruột, lửa phiền cháy gan". Nhưng trong Truyện Kiều, xuất hiện nhiều nhất là chữ "lòng". Nó xuất hiện đến 165 lần khác nhau. Nào là "Những điều trông thấy mà đau đớn lòng", nào là "lòng đâu sẵn mối thương tâm", nào là "Đã lòng hiển hiện cho xem / Tạ lòng, nàng lại nối thêm vài lời", v.v... [15]
(còn tiếp)

"TỪ BI" OR NOT "TỪ BI" ?

(Trích từ Talawas.org)
Tôi học tiếng Việt (tiếp theo và hết)
Nguyễn Hưng Quốc
Số lượng các từ chỉ các bộ phận trên cơ thể đã nhiều, người Việt Nam lại ghép các từ ấy lại để thành các từ mới: đã có bụng, ruột, lòng, dạ và gan, chúng ta lại có các từ ghép: bụng dạ, lòng dạ, ruột gan; đã có mặt, mũi và mày, chúng ta lại có các từ ghép: mặt mày và mặt mũi; đã có tay và chân, chúng ta lại có chân tay và tay chân, v.v... Lượng từ vựng chỉ các bộ phận trên cơ thể, do đó, tăng vọt. Và cấu trúc ý nghĩa của chúng cũng khá đa dạng. Có khi từ ghép được hình thành chỉ cốt cho thuận miệng. Nói "tóc tai", nhưng thật ra, chỉ có "tóc" là quan trọng; còn "tai" chỉ là từ đệm. Có khi chúng hình thành như một sự tổng hợp: râu ria là râu và ria nói chung. Nhưng trong phần lớn các trường hợp, ý nghĩa của các từ ghép đều vượt ra ngoài và vượt lên trên ý nghĩa của hai từ tố gốc. "Chân tay" là chân và tay nói chung, nhưng "chân tay" và "tay chân" thì không phải chỉ có tay và chân mà còn có... người: những kẻ thuộc hạ để sai khiến. Cũng vậy, "tai mắt" là thuộc hạ, nhưng chỉ giới hạn trong công tác rình rập, theo dõi, góp nhặt tin tức. "Vai vế" thành ra địa vị; "máu mặt" thành ra thế lực: Có thể có những người tuy không có "vai vế" gì trong chính quyền nhưng lại là người có "máu mặt" trong địa phương. Ngoài mối quan hệ gần xa với nghĩa gốc (bụng/ruột/gan), cả ba chữ bụng dạ, lòng dạ và ruột gan đều có những hướng phát triển riêng: trong khi chữ lòng dạ thiên về tính tình, thường mang chút màu sắc tiêu cực ("lòng dạ con người" hay "lòng dạ đàn bà"); chữ bụng dạ thiên về nhận thức ("Bận làm việc túi bụi, còn bụng dạ nào mà nói chuyện thơ văn!"); còn ruột gan thì lại thiên hẳn về khía cạnh tình cảm. Tâm tình tương đắc với nhau, người ta không phơi bày lòng dạ hay bụng dạ mà là phơi bày ruột gan cho nhau xem. Nói đến "ruột gan" là nói đến những gì sâu kín nhất, tha thiết nhất, chân thành nhất.
Mặt mày và mặt mũi đều có nghĩa là diện mạo; nhưng khác với "mặt mày", chữ "mặt mũi" còn có nghĩa là thể diện, đặc biệt thường được dùng khi thể diện đã bị sứt mẻ khá nhiều và người ta không muốn nó bị tiêu huỷ hoàn toàn: "Sau khi bị án tù bị tội ăn trộm gà, ông ấy không còn mặt mũi nào mà về làng nữa."
Cũng có yếu tố "máu" nhưng máu thịt lại khác với máu mủ hay ruột thịt. "Máu thịt" có ý nghĩa vừa hẹp hơn lại vừa rộng hơn các chữ kia. Hẹp hơn bởi vì nếu chỉ quan hệ thân tộc thì "máu mủ" và "ruột thịt" có thể chỉ cả quan hệ hàng ngang, giữa anh em, và rộng hơn, giữa họ hàng với nhau. Còn "máu thịt" thì chỉ giới hạn trong phạm vi hàng dọc, chỉ quan hệ giữa cha mẹ và con cái, với ý nghĩa xem con cái như là chính máu thịt của cha mẹ. Chữ "máu thịt" không mở rộng tới quan hệ họ hàng. Tuy nhiên, ở khía cạnh khác, chữ "máu thịt" lại có ý nghĩa rất rộng, không chỉ giới hạn trong quan hệ giữa người với người. Quan hệ máu thịt là thứ quan hệ gắn bó đến mức cực kỳ sâu sắc, không dễ gì phai nhạt được. Chúng ta có thể nói đến quan hệ máu thịt giữa mình với quê hương, với tiếng mẹ đẻ, hay với các tác phẩm do mình nắn nót viết ra.
Cả ba chữ miệng lưỡi, mồm miệng và mồm mép đều chỉ khả năng ăn nói, nhưng có lẽ chỉ có chữ miệng lưỡi là có ý nghĩa hoàn toàn tích cực: người miệng lưỡi là người vừa có tài diễn đạt vừa có khiếu biện luận. Ðó là kẻ không dễ gì bị lấn áp. Trong khi đó, hai chữ mồm miệng hay mồm mép hầu như chỉ tập trung vào khả năng ăn nói chứ không liên hệ gì đến khả năng biện luận. Người mồm miệng hay mồm mép có thể chỉ là người đa ngôn, người lém lỉnh chứ chưa chắc đã là người lý sự, thông minh hay uyên bác. Bởi vậy, chúng thường gắn liền với ý chê bai.
Gốc rễ của phần lớn các khác biệt giữa các chữ ngỡ như đồng nghĩa vừa nêu chủ yếu nằm ngay trong sắc thái ngữ nghĩa của các từ tố gốc. Ðã đành mồm cũng là miệng, nhưng người Việt Nam nào lại chả biết sắc thái biểu cảm của chữ mồm thường nghiêng về khía cạnh tiêu cực. Khen người yêu, người ta chỉ có thể nói: "Miệng em đẹp" chứ không ai lại nói: "Mồm em đẹp". Không chừng vì "mồm" gần với "mõm" nên âm hao có phần kém thanh tao. Chửi nhau, để cho nặng lời, người ta không dùng chữ miệng mà dùng chữ mồm: cách nói "Vả vào mồm" bao giờ cũng dữ dằn hơn cách nói "Vả vào miệng". Muốn cho dữ dằn hơn nữa, người ta thế chữ "mồm" bằng chữ "mõm" hay chữ "mỏ": "Ðánh cho dập mõm", "đánh cho phù mỏ" hay ''đánh cho bể mồm..." là những cách nói rất thường nghe trong các cuộc đấu khẩu ở Việt Nam.
Như vậy, trước và trong quá trình chuyển nghĩa của các từ ghép, từng từ tố chỉ các bộ phận trên cơ thể cũng được chuyển nghĩa. Nhờ sự chuyển nghĩa này, các từ chỉ các bộ phận trên cơ thể trở thành những từ có sức "sinh sản" rất cao: từ thân thể con người, chúng được dùng để chỉ nhiều sự vật, hiện tượng hay đặc điểm khác nhau trong xã hội. Trong sự chuyển nghĩa ấy, thân thể con người tự nhiên trở thành trung tâm, thành trục quy chiếu để từ đó người ta định danh những sự vật khác hay những mối quan hệ giữa người và người, giữa người và vật. Mũi con người có hình thù khá nhọn và là phần nhô ra phía trước ư? Vậy thì, những gì có đầu nhọn và nhô ra sẽ được gọi là "mũi", từ đó, chúng ta không những có mũi dao, mũi kéo... mà còn có mũi thuyền, thậm chí, mũi Cà Mau và mũi tiến quân, v.v... Ðầu con người có hình khối cầu, ở trên cùng, có chức năng suy nghĩ và điều khiển toàn thân thể ư? Vậy thì, chúng ta có, từ sự tương đồng về hình dạng: đầu gối, đầu đạn, đầu đập..; từ sự tương đồng về vị trí: đầu núi, đầu hồi, đầu xứ, đầu danh sách...; từ sự tương đồng về chức năng: đầu mục, đầu nậu, đầu sỏ, đầu têu, đầu trò, rồi đứng đầu, cầm đầu, dẫn đầu, đương đầu, đối đầu, v.v... Cổ cũng thế. Nó thon, nhỏ, nối liền đầu và thân ư? Vậy thì, chúng ta có: cổ chai, cổ lọ, cổ chày.... Nó có chức năng giữ cái đầu mà cái đầu được xem là biểu tượng của trí tuệ ư? Vậy thì nó sẽ trở thành biểu tượng của ý chí và quyền lực, từ đó, chúng ta có: cứng cổ, cưỡi cổ, lôi cổ, siết cổ hay một cổ hai tròng, v.v.. Tay người có chức năng nắm giữ ư? Vậy thì tay trở thành từ chỉ sở hữu: tay trắng và tay không. Tay có chức năng hành động ư? Vậy thì nó trở thành từ chỉ sự thực hiện: ra tay, xuống tay, khéo tay, hoa tay, mát tay, non tay, nặng tay, nhẹ tay, nhúng tay, tay nghề, tay ngang... Tay là bộ phận phục thuộc ư? Vậy thì chúng ta có: tay chân, tay sai, tay trong hay tay ngoài, v.v...
Ở chữ "mặt", chúng ta cũng có thể nhận thấy quá trình chuyển nghĩa ở đó con người là một cái trục như thế. Trên thân thể con người, mặt là bộ phận phía trước và bên ngoài, từ đó, nảy sinh ra các chữ: mặt bàn, mặt nước, mặt đất, rồi xa hơn nữa, mặt trăng, mặt trời. Khái niệm "phía trước" và "bên ngoài" gắn liền với không gian, từ đó, dẫn đến khái niệm mặt trước, mặt sau, cuối cùng, được trừu tượng hoá thành một khía cạnh hay một phương diện của vấn đề: mặt tích cực và mặt tiêu cực; mặt tình cảm và mặt pháp lý, v.v... Nhưng "mặt" còn một hướng chuyển nghĩa khác, quan trọng hơn, chỉ tình cảm, tư tưởng, thái độ cũng như danh dự của con người, từ đó, chúng ta có: đẹp mặt và xấu mặt, ê mặt và nể mặt, trở mặt và chừa mặt, nóng mặt và mát mặt, v.v...
Rất gần với chữ mặt là chữ mắt. Chữ mặt và chữ mắt có nhiều kết hợp giống nhau nhưng ý nghĩa thì khác hẳn nhau. "Ra mắt" khác với "ra mặt": cả hai đều hàm ý một sự xuất hiện hay bộc lộ công khai, nhưng trong "ra mặt" có cái gì liên quan đến thái độ: khinh ra mặt, ghét ra mặt, chống đối ra mặt, v.v... "Ðẹp mắt" khác với "đẹp mặt": trong khi "đẹp mắt" giới hạn trong phạm trù thẩm mỹ; "đẹp mặt" gắn liền với phạm trù danh dự. "Nóng mặt" là cảm giác bất bình khi cá nhân bị xúc phạm, trong khi "nóng mắt" là cảm giác bất bình khi chứng kiến một điều gì không vừa ý, dù điều đó không dính líu gì đến quyền lợi cá nhân mình cả.
Ở trên, chúng ta bắt gặp một số từ ghép có cấu trúc ngược, theo kiểu chữ Hán, ở đó từ tố mang ý nghĩa chính đứng sau: "đẹp mắt" thay vì "mắt đẹp"; "nóng mặt" thay vì "mặt nóng", v.v... Có điều, như nhiều nhà ngôn ngữ học đã nhắc: trong cấu trúc thuận, danh từ có ý nghĩa cụ thể; trong cấu trúc ngược, danh từ trở thành trừu tượng, chỉ một phẩm chất hay một đặc điểm thay vì một vật nào đó. "Mát tay" khác với "tay mát". "Tay mát" bao giờ cũng có nghĩa cụ thể, chỉ một bàn tay nào đó mát dịu; còn "mát tay" lại chỉ những thầy thuốc giỏi, chữa bệnh mau lành. Tương tự như vậy, chúng ta có các cặp: mặt đẹp / đẹp mặt; bụng xấu / xấu bụng; bụng tốt / tốt bụng; miệng thối / thối miệng; đầu to / to đầu; gan to / to gan; v.v...
Và v.v...
Nhưng... mà thôi. Chuyện ngôn ngữ học biết bao giờ cho xong. Cứ thong thả, mai mốt lại tiếp.
© talawas 2003
--------------------------------------------------------------------------------
[1]Hai chữ "đồng tử" này có thể được viết giống nhau; tuy nhiên khi dùng theo nghĩa con ngươi, chữ "đồng" thường được thêm bộ "mục" phía trước.
[2]Các nhà ngôn ngữ học thường giải thích sở dĩ người ta gọi "con ngươi" như thế là căn cứ vào cái hình ảnh được phản ánh trong mắt. Tuy nhiên, dù vậy, cũng không ai giải thích được là: tại sao ở rất nhiều ngôn ngữ khác nhau, người ta đều đồng loạt dùng cái hình ảnh được phản ánh trong mắt để đặt tên cho "con ngươi"?
[3]Ví dụ, trong cuốn Tiếng Việt vời: âm M trong tiếng Việt của Nguyễn Cung Thông do tác giả tự xuất bản tại Melbourne vào năm 1998.
[4]Võ Phiến (1979), Lại Thư Gửi Bạn, California: Người Việt, tr. 37-44.
[5]Không có ý định đi sâu vào khía cạnh từ nguyên học, trong bài viết này, tôi tạm xem là từ thuần Việt cả những từ gốc Nam Á.
[6]Hình như các từ "tinh dịch" hay "tinh trùng"... đều không có từ thuần Việt tương đương.
[7]Bài viết này bàn chuyện ngôn ngữ, do đó, tôi tự phép mình, như những người làm từ điển, viết thẳng một số chữ bị xem là tục, thay vì chỉ viết tắt chữ đầu, ví dụ: c., b. hay l. (Tôi đoán, không ít người, nhất là những người miền Nam, chưa chắc đã biết chữ "b." là dạng viết tắt của chữ gì; chưa chắc đã nhớ câu ca dao: "Chồng người đi ngược về xuôi / Chồng em ngồi bếp để **** ăn tro".)
[8]"Ðồ" nghĩa là âm hộ, sau này ít dùng. Câu đối: "Miệng nhà quan có gan có thép / Ðồ kẻ khó vừa nhọ vừa thâm". Tục ngữ: "Mẹ để đồ thì mát / Con để đồ vừa phát vừa đánh".
[9]"Ðách" hay còn gọi là "đếch" vốn là từ chỉ âm hộ của phụ nữ, sau, biến nghĩa thành từ phủ định: "Ðếch sợ" hay "sợ cái đách".
[10]Thật ra, tương đương với chữ "cửa mình" là "âm hộ"; còn từ thuần Việt tương đương với từ "âm đạo" là gì, thú thực, tôi cũng không biết.
[11]Trong Từ Ðiển Từ và Ngữ Việt Nam (nxb Thành phố HCM, 2000), Nguyễn Lân giải thích: "Ghe có tên chữ là âm hạch". Tôi hỏi một số bạn bè gốc miền Nam và miền Trung, không ai biết từ "ghe" này; ngược lại, từ "mồng đóc" lại không thấy xuất hiện trong các cuốn từ điển miền Bắc.
[12]Như trong câu ca dao "Người xinh cái bóng cũng xinh / Người giòn cái tỉnh tình tinh cũng giòn".
[13]Các chữ này đều có trong Việt Nam Tự Ðiển của Lê Văn Ðức và Lê Ngọc Trụ, nhưng phần lớn lại không có trong Từ Ðiển Tiếng Việt xuất bản ở Hà Nội trước cũng như sau năm 1975, như của Văn Tân, Hoàng Phê hay Nguyễn Lân.
[14]Dù chưa chắc đã chính xác hơn. Ví dụ, liên quan đến ruột, trong tiếng Việt chỉ có hai chữ chính: ruột non và ruột già (có thể kể thêm chữ ruột thừa, nếu muốn), trong khi trong từ Hán Việt, sự phân chia chi li hơn: tiểu trường, đại trường, trực tràng và tá tràng.
[15]Các con số thống kê này ấy từ cuốn Từ điển Truyện Kiều do Ðào Duy Anh biên soạn, Phan Ngọc hiệu đính (1987), Hà Nội: nhà xuất bản Khoa học Xã hội

"TỪ BI" OR NOT "TỪ BI" ?

nếu bác ndungtuan lấy truyện của NXQ từ trên mạng, bác có thể gửi cho em cái link được ko?
Mình học Y mà đọc xong truyện cũng thấy người rờn rợn. Nhưng ngẫm nghĩ nhiều thì lại như nhận ra một ý nào đó của tác giả, chỉ muốn đọc thêm vài tác phẩm khác.
Em cám ơn bác trước.
Xung nhi
www.dhyhn.com

YẾN QUYÊN
Nguyễn Xuân Quang
(http://vietmessenger.com/books/?source=6157D73405R406640233R5462505152743R5140506K5R2)
Ðêm ba mươi Tết có một cái buồn đặc biệt của một đêm cuối năm. Nỗi buồn lờn lợt, như có như không. Gác đêm cuối năm ở bệnh viện lại càng thấm thía. Tôi nhận gác một mình đề người bạn dưới lớp về quê ăn Tết vời gia đình ở miền Trung. Bệnh viện Hồng Bàng này là một bệnh viện chuyên môn trị bệnh phổi.
Tôi có thói quen hàng năm nếu gác đêm giao thừa, gần nửa đêm đi khắp các trại bệnh xông đất, chúc xuân các bệnh nhân. Những bệnh nhân phải ở lại bệnh viện ba ngày Tết, phần lớn là những bệnh nặng, những người không có gia đình, không có thân thích ở Sài gòn, hoặc một số ý thức được mình bị bệnh có thể lan truyền nên quyết định ở lại nhà thương không muốn về nhà ba ngày Tết, trong lúc họ hàng, thân thuộc quây quần họp mặt. Bệnh nhân cũng đón xuân. Mấy lon sữa bò, lon mỡ, bọc giấy điều làm bát nhang, chậu hoa. Mấy khóm hoa vạn thọ, mấy nhành mai vàng, thược dược, cũng bánh chưng, mứt kẹo, trưng bày ở cái bàn đầu giường dùng thay cho bàn thờ...
Mấy câu đối đỏ, chữ vàng dán ở cửa ra vào. Ðặc biệt bệnh viện Hồng Bàng có một khu sinh viên của Viện Ðại Học Sài gòn. Tối nay mấy anh chị em sinh viên cũng tổ chức đón giao thừa. Mấy cô sinh viên bị bệnh phổi nổi tiếng chịu chơi, sống xả láng, sống buông thả, sống cuồng tình. Họ mang mặc cảm mắc phải một chứng nan y, một thứ bệnh mọi người khinh sợ. Một bất hạnh, một chán đời. Ngoài ra một vài thứ thuốc trị lao cũng ảnh hưởng đến tâm thần bệnh nhân. Bệnh nhân thích leo trèo, mấy cái cây to đều phải rào kẽm gai... Có nhiều lần tôi đã gặp nhiều cô sinh viên
nằm điều trì ở đây cuối tuần qua hú hí với các nam sinh viên ở Ðại Học Xá Minh Mạng bên cạnh.
Sau khi đi một vòng các trại bệnh, trao đổi một vài câu chúc Tết, ăn miếng bánh, cái kẹo, uống hớp nước trà với nhân viên trực, với bệnh nhân, đã quá một giờ khuya, tôi trở về phòng trực, tự hẹn nợ với mình sáng mai sẽ ghé thăm gia đình bác gác dan bệnh viện.
Trằn trọc với cái thay đổi của trời đất, của nhân sinh, tôi không thể nào nhắm mắt ngủ được. Cuối cùng, tôi phải lôi giá vẽ ra tiêu khiển.
Vẽ một chập, mỏi... mắt. Làm thơ và vẽ là hai thứ thuốc ngủ rất hiệu nghiệm đối với tôi.
Trong cái lơ mơ, tôi nghe thấy tiếng chân người bước lên bậc thềm, người gầy, mệt mỏi, yếu đuối, đi dép Nhật. Tiếng chân ngần ngừ, do dự. Ðôi dép Nhật lỏng quai kéo lết trên nền gạch ở hành lang. Tiếng chân dừng lại trước cửa. Tiếng gõ cửa nhè nhẹ, không dứt khoát.
- Ai đó?
- Em đây Thầy.
- Chuyện gì vậy?
- Có bệnh gọi Thầy.
Tôi trở dậy, vồ cái áo choàng trắng khoác vội lên người, ra mở cửa.
- Sao bác không gọi điện thoại?
- Dạ có, nhưng không thấy Thầy trả lời.
- Tôi ngủ mệt lắm sao?
Người y công, im lặng, quay lưng lại như giận dỗi, bước xuống sàn.
- Bệnh ra sao?
Hắn quay lại uể oải:
- Em không rõ.
Mặt người y công như đi đưa đám ma, bất mãn, lầm lì. Không một nhân viên nào muốn gác đêm giao thừa cả. Ai gác đêm nay cũng bị bắt buộc và miễn cưỡng.
- Ở đâu vậy Bác?
- Dạ, bệnh trại 5. Mới đưa xuống nhà xác.
Tôi nhẩy xuống mấy bậc tam cấp, nhẩy bỏ quãng.
- Chết rồi à?
- Dạ, chắc vậy.
- Sao y tá không báo cho tôi biết.
- Cô ấy bảo để Thầy nghỉ, năm mới, làm xong thủ tục mới gọi Thầy.
Giọng người y công ẩm ướt, lạnh nhạt. Tôi theo hắn ta đi không thèm nói. Ánh đèn thấp thoáng cho thấy khuôn mặt hốc hác, da khô như dán sát vào xương sọ, hai gò má nhô cao, râu ria lởm chởm. Ðôi con mắt đỏ như thiếu thuốc.
- Quên, năm mới chúc bác vạn sự như ý.
Người đàn ông khẽ nhếch mép. Không phải là cười.
- Tết nhất có dự định gì không bác? Tôi kiên nhẫn gợi chuyện.
- Dự đinh gì? Tụi nó đang hành hạ tôi...
- Ai hành hạ bác?
- Tụi ma cũ chứ ai !
- Bác mới nhận việc ở đây à?
- Phải, tôi là ma mới, lại đúng lúc Tết nhất mới khổ chứ ?
- Ở đâu mà chả vậy Bác. Ma cũ bắt nạt ma mới là chuyện thường tình, lâu ngày mình sẽ lên lão làng...
Người đàn ông thở dài.
Căn nhà xác nằm ở góc sát đường Triệu Ðà. Chiếc ***g đèn có hai chữ NHÀ XÁC, đỏ như mắt ma. Cỏ dại mọc cao ngang người, lấp cả lối đi, ít người qua lại. Những cây cổ thụ lù lù, rễ bò ngoằn ngoèo trên mặt đất.
Bước chân lên thềm nhà xác, không gian thay đổi hân, không khí lạnh và ẩm. Tôi kéo cổ áo cao lên. Người y công có vẻ sợ, hắn ta mới vô nghề, chùn bước lại cố ý để tôi đi trước. Không khí trong nhà xác mốc ẩm làm ngứa màng mũi và ngột ngạt. Ánh đèn lù mù, đục và úa vàng. Dẫy bàn đá có cái còn loang đám máu khô. Một cái xác nằm thản nhiên trên một cái bàn sát vách, tận trong góc. Mặt xác phủ một vuông vải trắng. Tay chân trắng bệch lòi ra khỏi quằn áo nhàu nát. Lạnh và cứng. Xác chết im lìm hơn tĩnh vật. Không gian nhà xác làm hai chúng tôi lầm lì. Tôi tiến lại bên xác chết. Ngươi y công dừng lại sau lưng tôi, cách vài bước, run sợ. Hắn thở dốc, khò khè. Tiếng thở lên đờm, mệt đứt hơi.
Tôi làm thủ tục khám xác. Cúi xuống từ từ mở tung cái nút áo. Bộ ngực khô, trơ xương, lạnh giá. Tôi đặt ống nghe lên vùng tim, lắng nghe. Không còn tiếng tim đập. Phổi ngưng thở. Tay chân cứng lạnh, mạch nhỏ giọt... Không phải. Mạch ở ngón tay tôi cấn lên vật cứng. Tiếng chân cục cựa. Tôi nhìn qua chân mình ra phía sau, chân người y công rục rịch run trông thấy rõ. Tôi tiến lại phía đầu xác chết, đinh làm thủ tục khám con ngươi. Người y công nín thở không còn nghe thấy khò khè nữa.
Không hiểu tại tay tôi run hay vuông vải trắng che mặt người chết dính chặt vào da mặt tôi như nhấc không nổi mảnh vải mỏng dính. Có tiếng động phía sau. Cái cằm xác chét trông thật quen thuộc. Râu ria lởm chởm.
- Bác sĩ, em sợ quá bác sĩ...
- Sợ gì, ông ta chết rồi...
- Tụi nó... tụi nó...
Tiếng chân chạy rầm rập. Rầm rập. Tiếng chân tập thể. Tôi giật bắn người quay lại. Người y công đã biến mất. Quay nhanh lại nhìn xác chết. Vuông vải như mọc cánh, bóc khỏi khuôn mặt, bay là là xuống đất. Trong nháy mắt, tôi nhận ra quen thuộc.
HẮN. Chính hắn. Người y công.
Hắn, người đàn ông đã mời tôi xuống đây, hắn đang nằm cứng đơ trên bàn đá. Chính hắn. Xác chết nằm trước mắt tôi, chính là hắn.
Luồng gió lạnh tái người. Sau một thoáng tê liệt. Tôi vùng mạnh ra khỏi đông cứng. Phóng mạnh ra ngoài. Xác chết dường như nhếch mép cười nhạt. Có tiếng người ẩm ướt, đầy đờm, dính chùm. Xác chết ngồi dậy rượt theo tôi? Dùng hết sức đóng mạnh cửa lại. chiếc áo choàng trắng vướng vất, quật vào đám cỏ kêu soạn soạt, níu kéo. Cỏ cây như toa rập giữ chân tôi lại. Tôi không còn nhận ra chính mình.
Tôi cắm đầu chạy theo bản năng. Dùng hết tàn lực còn lại, phóng mình lên đầu hành lang trại 5, lướt nhanh tới khu hành chánh. Ngã người xuống chiếc ghế trong phòng chờ, tôi nhận ra mình trở về thể giới của con người. Mùi nhang trầm cúng giao thừa hồi sinh.
- Ủa, ông thầy...
Tôi thở vồ vập... không nói đuợc ra lời... "Chuyện gì vậy ông thầy?... õng thầy xanh quá..."
Người nữ y tá dìu tôi vào phòng giấy trực. Tay ấm, hơi thở đầy sinh khí, khiến tôi hồi tỉnh..
- Ông thầy để em chích cho ông thầy mũi thuốc khỏe nghe.
Tôi xua tay:
- Làm gì thì làm, đừng chích, tôi sợ chích thuốc lắm.
- Bác sĩ chích người ta thì được...
- Thì chích người khác, người ta đau, chứ mình đâu có đau...
- Chịu ông thầy, mặt mày như thây ma thế kia, mà vẫn còn đùa được.
- Tôi còn đùa được, tức là tôi hãy còn sống.
- Thế ông thầy có cần gì không?
- Chỉ cần một chút sinh khí, cô cứ tiếp tục nói đi... nói gì cũng được... mắng chửi gì cũng được...
- Ðể em đi pha cho ông thầy ly trà nóng nghe.
- Cô đừng đi đâu cả... cô chỉ cần ngồi đây với tôi vài phút nữa là tôi sẽ khỏe lại ngay...
- Chuyện gì xảy ra vậy bác sĩ?
- Tại cô hết cả!
- Sao lại tại tôi?
- Tôi mới đi âm phủ về!
- Ði âm phủ?
- Tụi nó gởi lời thăm cô.
Em không có đùa đâu đấy. Năm mới của người ta.
- Tôi đâu có đùa, cô không thấy tôi bây giờ ra sao à?
Người nữ y tá cởi chiếc áo len khoác trên người phủ lên ngực tôi.
- Chà, cái áo thơm quá... Thơm mùi hoa cau.
Tôi có ẩn ý muốn ám chỉ ngực người con gái xuân thì, vú hãy còn như nũm cau.
- Chết đến nơi rồi mà cũng vẫn không chừa...
Người y tá còn rất trẻ, mới tốt nghiệp, vì muốn ở lại thành phố nên phải nhận làm việc ở những bệnh viện những người khác chê, và cũng vì vậy phải gác đêm giao thừa. Tôi biết nàng còn độc thân. Mơn mởn. Nàng biết tôi đang nghĩ về nàng, hai má ửng hồng, nũng nịu:
- Ông thầy, tại sao lại tại tôi?
- Cô mới bán vé cho một thằng cha đi tầu suốt về bên kia thể giới phải không?
- Phải.
- Cô có chắc chắn hắn chết tận tình chứ?
- Chết thật tình mà. Em đã đợi cả giờ ở đây rồi mới cho chuyển xuống nhà xác.
- Sao cô không cho tôi hay?
- Tụi này muốn ông thầy nghỉ giao thừa, mấy nhân viên ở đây bảo làm thủ tục giấy tờ, sáng mai báo ông thầy ký giấy décès... Ðêm qua sau giao thừa thầy mới rời đây một lát là lão ta đi... Có chuyện gì vậy?
- Lão ta đi bộ lên phòng trực mời tôi xuống xông đất nhà xác.
- Chẳng tin ông thầy được.
Hắn ta có râu lởm chởm. Ngực có xâm con lân.
- Ðúng rồi... nhưng hắn ta chết hẳn hoi rồi mà.
- Cô có chắc không. Biết đâu hắn hồi sinh lại. Cũng như tôi nhờ cái áo này bây giờ hồi sinh trở lại.
Người con gái cắt ngang, mặt mày tái mét, tội nghiệp.
- Ông thầy... đừng đùa nữa... Em nổi gai ốc...
- Qua phía bên này tôi phủi gai hộ cho.
- Ông thầy đùa nữa, em bỏ trực đêm nay.
- Hắn ta phàn nàn bi bọn ma cũ bắt nạt, hành hạ...
Người nữ y tá nước mắt hoen tròng, phụng phiu lắc đầu.
- Lúc ở trong nhà xác, tôi nghe tiếng chân nhiều người chạy rầm rập. Một đám đông. Một đám đông hiếu kỳ. Một đám đông phẫn nộ...
- Ðâu có phải lỗi tại em, phải không ông thầy?
Người y tá có vẻ sợ mình đã làm một điều lầm lỗi với thế giới người chết.
- Ðâu phải lỗi tại cô. Không biết chừng bọn ma cũ lành hạ hắn ta...
Tôi an ủi thêm: "Chẳng chừng lỗi tại tôi nữa, tôi đi xông đất khắp nhà thương, còn bỏ xót lại nhà xác và nhà ông gác dan... không chừng tụi nó bắt lão, sai lão lên kéo tôi xuống xông đất nhà xác".
- Bác sĩ ăn gì không?
- Cám ơn cô, tôi chỉ muốn được nằm nghỉ. Nhưng về phòng trực ngủ một mình ngán quá...
Tôi đưa mắt nhìn người y tá tình tứ:
"Cô cho ngủ quá giang giường chiếu một đêm ở đây được không?"
Người y tá đáp ứng lằng lơ:
- Ông không sợ năm mới rông ngủ cả năm...
- Cả năm thì chẳng sợ, cả đời mới sợ...
- Sợ gì?
- Sợ oan gia.
Người con gái nguýt dài thườn thượt. Tiếng điện thoại reng. Người nữ y tá cầm ống nghe lên, mắt còn liếc tôi "Dạ có, ông ta đang ở đây... vâng ".
Nàng lơ đãng đặt ống nghe xuống giá:
- Phòng nhận bệnh cần ông thầy, có bệnh nặng mới vào.
Tôi đứng dậy vươn vai cho dãn gân cốt.
Ði một mình ngán quá, cô đi với tôi nghe.
- Chịu thôi.
- Cô cho mượn cái áo này để dựa hơi... hám của cô cho đỡ cô đơn, nhất là hơi hám của xuân nữ.
Người con gái đỏ mặt. Gật đầu. Tôi thắt cái áo tòng teng che ngực. Che trái tim. Bước xuống thềm từ giã.
- Cô đã đẹp đêm nay đẹp tuyệt vời. Sợ là thứ trang điểm mầu nhiệm của con gái, của trinh nữ.
Người con gái mím môi lại che dấu cảm xúc của mình.
Tôi lững thững đi ra phía cổng chính, nơi có phòng nhận bệnh. Cái bồn hoa có mấy đóa hoa hồng nhung đỏ thắm hé nở. Mùi hương khi gần khi xa, như trời như đất.
Một đóm lửa. Lập lòe. Một bóng người thấp, tròn, tiến ngược về phía tôi. Bỗng dưng thấy rợn người, tôi chùn chân lại. Hắn lững thững đi không cần nhìn đường. Quen thuộc. Một người đàn ông. Người đàn ông khác hẳn.
(còn tiếp)

"TỪ BI" OR NOT "TỪ BI" ?

Yến Quyên (tiếp theo)
Nhưng biết đâu hắn biến hóa, hắn thay hình đổi dạng?
- Ông thầy, tìm ông thầy mãi.
- Tôi ở trại năm.
- Tôi cũng đoán thề.
Người nữ y tá trại năm nổi tiếng trẻ đẹp và mới ra trường, chưa không nên trại năm vẫn là chỗ tán gẫu của những sinh viên y khoa trực trong những đêm gác mệt nhọc, căng thẳng.
- Có bệnh mới vào hả bác?
- Dạ, bệnh cũ mới cho về nhà ăn Tết, lại trở vào lại.
- Sao vậy?
- Thổ huyết.
Ra đến nơi, một con bệnh bi hộc ra máu, người chỉ còn xương bọc da, đang thở hắt ra.
Người bệnh đã đến thời kỳ cuối cùng của lao phổi. Phổi không còn "mờ trong bóng chiều" mà đã mục nát. Không còn gì phải thắc mắc về vấn đề trì liệu. Tôi chỉ cố gắng làm sao giúp con bệnh cầm hơi qua ba ngày Tết, tránh cho gia quyến con bệnh cái đám ma nhằm ba ngày xuân. Tôi cho chích một mũi oxytocin hy vọng mạch máu phổi co thắt lại để ngừng thổ huyết, giúp con bệnh và thân nhân đỡ khủng hoảng.
Trở về con đường nhựa đen, ướt sương đổ dài hiu quạnh, tôi cố sức ra lệnh cho đôi chân không trở lại trại năm, ao ước trở lại phòng trực ngả lưng đánh một giấc ngủ quên đời mà không bị quấy rầy nữa, kể cả người lẫn ma.
Bỏ con đường nhựa, rẽ vào con đường đất viền quanh bồn hoa, về phòng cho gần. Giật mình. Một người con gái ngồi ở bậc tam cấp bước lên bước xuống khu sinh viên đại học. Một cô sinh viên nhớ nhà đêm xuân. Chân vẫn mang tôi đi để sớm tìm giấc ngủ, lững thững, dửng dưng. Người con gái nhìn xa vắng như nhìn không thấy tôi. Ði một quãng xa tiếng ho rũ rượi làm tôi chùn chân lại. Bỗng dưng mình trách mình tại sao giữa lúc trời đất đang trở mình như lúc
này, tại sao mình không thề mở miệng nói dăm ba câu đầu xuân với người bệnh không may mắn đó, không thể bất nhân như thế được. Tôi quay lại. Người con gái vẫn ngồi như tượng. Huyền hoặc như liêu trai. Tôi dừng lại trước thềm. Người con gái rất lạ, tôi chưa gặp lần nào ở trại bệnh.
- Xin lỗi cô...
Người con gái ngước mắt lên, hất mái tóc ra sau vai, nhìn mà không nói, cặp mắt long lanh trong bóng đêm.
- Cô là sinh viên nằm điều tri ở đây? Người con gái gật đầu.
- Trông cô lạ quá.
- Em mới nhập viện vài hôm nay.
- Tôi có thể ngồi nói chuyện với cô vài ba phút chứ?
Người con gái im lặng như bằng lòng. Tôi ngồi xuống trụ gạch thềm tam cấp, đối diện với nàng.
- Chuyện gì rồi cũng quen, cần thời gian. Hy vọng vài ba tháng cô có thể trở về đời sống bình thường...
Người con gái thở dài.
- Ông là bác sĩ?
- Tôi còn đi thực tập.
- Nghề của ông cực quá.
- Vài khi tôi cũng có cảm tưởng như thế... Xin lỗi cô tên gì nhỉ.
- Yến Quyên.
Người con gái hai mắt ướt đen láy, hai gò má cao ửng hồng, môi đỏ thắm, mặt trắng như phấn, khuôn mặt của giai nhân bị lao phổi nặng, phơn phớt dáng dấp liêu trai, yểu mệnh.
- Ông nghĩ gì vậy?
Một ý nghĩ về cô.
- Tôi có thể biết được không?
- Cô có dáng điệu liêu trai.
- Thế là sao?
- Ðẹp kỳ quặc. Ðẹp muốn khóc.
Người con gái phát ra một thứ âm thanh trong họng gợi tình.
- Ông có vẻ trai lơ.
- Ðó là ý nghĩ thật.
- Cám ơn ông.
Tiếng người ho trong trại bệnh, một người rồi lại một người kế tiếp, như những tiếng ếch nhái đáp ứng trong đêm. Tiếng ho vướng vất, ẩm ướt, lợm giọng.
Tôi đề nghi:
- Chúng mình đi một vòng dạo xuân?
Tôi đưa tay đỡ nàng đứng dậy, bước xuống thềm. Mùi xuân thì mê muội.
Chúng tôi đi vòng quanh bệnh viện, ghé vào bồn hoa hái một đóa hoa hồng nhung tặng nàng.
- Anh hái hoa có vẻ điệu nghệ lắm.
- Có nghĩa là em đã được nhiều người hái hoa tặng.
- Ðâu có. Em nói cái này nghe.
- Gì?
- Em không thích cái áo len anh khoác, trông khó chịu.
Tôi tháo chiếc áo len của người y tá rồi mặc cho con nai cảnh ở góc bồn hoa. Ðàn bà con gái rất tinh ý những điều... lẩm cẩm!
Một con bệnh ở khu sinh viên trở dậy ra hành lang đứng nhìn trời đất vu vơ. Chúng tôi rẽ vào con đường đi vòng ra sau phòng thí nghiệm đi tắt về phòng trực.
Hai đứa ngồi nghỉ chân ở bậc thềm, bên dưới gốc cây xoài.
- Em mệt không?
- Không.
Tôi ngồi xích lại sát bên nàng. Những đường cong thân thể nàng hâm nóng no tròn. Thân nàng có những đường nét mà một họa sĩ ưa nhìn và một sức sống đầy sinh khí mà một sinh viên y khoa ưa thích.
- Anh lại nghĩ bậy phải không?
- Hình như vậy.
- Anh nghĩ...
- Về thân thể em.
- Theo bác sĩ thì thân thể người ta chia ra làm ba phần, đầu, mình và chân tay...
- Ðâu có giản dị như vậy... Còn nhiều thứ lỉnh kỉnh khác hấp dẫn nhiều hơn chứ...
- Trông anh đờ đẫn...
- Thấm mệt. Nếu em thấy mệt có thể vào phòng anh nghỉ. Anh cần người ngủ chung đêm nay...
- Anh gian vừa vừa chứ.
- Thật ra anh có gian tí ti nhưng miễn là có ngoan là được... gian ngoan mà... Hồi nãy anh bi một mẻ rợn tóc gáy...
-...?
- Ma.
Nàng ôm chầm lấy tôi. Siết chặt. Rồi buông ra nghi ngờ.
- Anh cũng tin mà à? Anh lại phịa...
- Hồi nãy cái xác ở nhà xác đi bộ lên đây.
Nghe tôi kể, hai mắt nàng tròn xoe. Nàng ngả vào lòng tôi. Vẻ đẹp ho lao hớp hồn. Chiếc hoa hồng che môi như khiêu khích. Dậy tình. Tôi cúi xuống hôn đóa hoa. Những cánh hoa hồng thắm rơi lả tả trên áo, trên nền gạch. Bỗng dưng nàng chợt buồn, gỡ tôi ra. Nước mắt lưng tròng. Nàng thở dài. Tôi phân trần: "thật mà, nếu em không tin, anh dẫn em xuống nhà xác hỏi lão tạ"
Nàng lại ôm chặt lấy tôi. Thở dài:
- Anh không sợ lây bệnh...
- Hãy quên đi bệnh tật lúc này.
- Anh nhìn xem, những cánh hoa hồng thắm trên áo em trông giống như những vũng máu rơi từ miệng người bị...
Tôi bịt miệng nàng lại. Nàng khóc sụt sùi một lúc.
- Xin lỗi anh nhiều, em làm phiền đến anh trong đêm xuân đầu năm này.
Ðứng dậy, tôi dìu nàng vào phòng, căn phòng trực bừa bộn.
- Anh là họa sĩ đấy à?
- Anh đang học vẽ, đi gác đem vào giựt thì giờ.
Nàng đứng ngắm những đường vẽ nguệch ngoạc.
- Nếu bữa nào em muốn anh sẽ vẽ cho em một bức, gì chứ vẽ cơ thề người ta, giống thì không bảo đảm, nhưng thiếu những chỗ hấp dẫn thì chắc chắn bảo đảm là không sót một chi tiết nào.
Yến Quyên nhìn tôi rất rượng tình. Nàng cởi áo.
- Ðể xem chút nữa tài vẽ của anh đến đâu.
Tiếng chuông nhà thờ ngã sáu, trước cửa Ðại Học Xá Minh Mạng đổ hồi. Ðổ hồi. Ðổ hồi dồn dập...
Tiếng chuông nhà thờ đổ hời làm tôi thức giấc trở dậy. Bàng hoàng. Nàng đã bỏ về trại bệnh lúc nào tôi không rõ. Nắng đã nghiêng nghiêng ngoài cửa sổ.
Tôi trở dậy làm vệ sinh cá nhân vội vàng. Tôi nôn nóng xuống khu sinh viên tìm nàng. Mấy cánh hoa hồng thắm rải rác trên thềm nhà. Ði vòng quanh trại bệnh cố ý đến khu sinh viên thật muộn để đợi mọi người đã trở dậy.
Vừa bước vào phòng giải trí, tôi khựng lại.
- Ê tụi bây ơi, có bác sĩ xông nhà.
Có một giọng nói chua và đanh đá vang lên.
- Bác sĩ hả? Bác sĩ mà xông nhà có mà ốm cả năm!
Nhất quỉ nhì ma, thứ ba học trò, hơn thế nữa là thứ học trò lớn và mắc bệnh nan y này thì phải được xếp loại lại. Tôi liếc nhìn người con gái vừa nói. Không phải nàng.
- Làm gì mà ốm cả năm, cô. Cùng lắm là chín tháng mười ngày!
Những tiếng nam sinh viên rú lên ranh mãnh, phụ họa. Người con gái vẫn tỉnh bơ, mặt câng câng:
- Em đang bị... "hộc máu" mà bác sĩ, đâu có sợ cái vụ chín tháng mười ngày.
Tôi biết mình gặp phải thứ dữ. Ðưa mắt đảo nhanh tìm kiếm khắp nơi. Cô nào cũng không phải nàng. Tôi tự an ủi, có lẽ sau đêm qua nàng hãy còn quấn chăn ngủ vùi.
- Bác sĩ ăn miếng bánh chưng với tụi em.
Một nam sinh viên mời. Tôi muốn chối từ, chưa thấy thích ăn. Một cô kích thích:
- Ông ta sợ lây bệnh không dám ăn đâu.
Tôi đùa:
- Nếu lây, thì nghe mấy cô nói cũng đủ lao hai cái màng nhĩ rồi!
Tôi lấy cái đũa xiên vào giữa miếng bánh uể oải đưa lên miệng nhấm nháp chung vui với các con bệnh trẻ
tuổi. Vẫn không thấy nàng, lòng tôi chùn xuống.
- Bác sĩ, đêm qua ông đi tìm thi hứng phải không?
- Sao?
Bác sĩ đi lòng vòng quanh bồn hoa, lầm nhẩm nói chuyện với trời đất.
- Thế à?
- Bác sĩ sợ con nai kiểng đau phổi, ông mặc cái áo len cho nó...
- À,tôi nhớ ra rồi.
Tôi lấp liếm nói lảng qua chuyện khác, rồi kéo người sinh viên ra một góc.
- Có phải đêm qua anh là người thao thức với trời đất, đứng tè trên thềm xuống sân phải không.
- Dạ...
Sau một lúc nói chuyện loanh quanh, tôi mới mạnh dạn hỏi người sinh viên xem có cô sinh viên nào tên là Yến Quyên không.
- Không có ai tên đó cả, Bác sĩ.
- Cô ta mới nhập viện vài hôm nay thôi mà.
- Làm gì có ai, em biết hết mọi người ở đây, em ở đây hơn một năm rồi...
Rời khu sinh viên, buồn và thắc mắc. Tạt vào bồn hoa lấy lại cái áo len của người y tá rồi ghé lại nhà người gác dan chúc tết và lì xì cho mấy đứa con của ông ta.
Lúc tiễn chân tôi ra cửa, người gác dan ái ngại:
- Bác Sĩ tối qua xui quá gặp bệnh nặng.
- Tối qua thật lạ lùng.
- Ở phòng trực hả bác sĩ?
- Không hẳn ở đấy.
- Ở gốc cây xoài?
- Bác biết chuyện à?
- Bác sĩ thấy người đẹp?
- Sao bác biết?
- Ðúng cô ta rồi.
Người gác dan đi theo tôi kể chuyện Yến Quyên. Nàng là sinh viên Văn Khoa, bi bệnh phổi nặng, nàng đã treo cổ tự tử ở cái cành xoài xà ngang trước cửa phòng sinh viên trực, vào một đêm ba mươi Tết. Rồi có đêm ba mươi Tết người ta gặp lại nàng.
Tôi trở về phòng trực, ngồi ở bậc tam cấp, nhìn lên cây xoài. Mấy cánh hoa hồng nhung đỏ máu lác đác trên bậc thềm. Tôi cúi xuống nhặt một cánh đưa lên miệng nhấm... Tôi có cảm giác nàng đâu đây. Thật gần...
Chiều xuân nghĩa trang Bắc Việt thật u tịch. Tôi đem một chục hồng lên thăm mộ một nhà thơ nằm ở đây. Không gian huyền hoặc như giữ tôi lại. Những ngôi mộ đủ kiểu, trông như một thành phố cổ kính thu gọn nhỏ lại. Hoang lạnh và thơ mộng.
Tôi chớp mắt. Tôi thấy lại nàng. Ðúng nàng. Yến Quyên. Nàng khuất sau hàng liễu như trốn tránh tôi. Tôi hét lớn gọi tên nàng. Nàng nấp sau chòm cây. Tôi phóng tới. Mùi trầm hương thoang thoảng. Lao chao. Quay cuồng.
Tên nàng nhòe nhoẹt, tròng trành. Chao qua chao lại rồi đứng yên, khắc sâu, khắc đậm vào bia đá...
Hai chữ đứng yên: Yến Quyên.

"TỪ BI" OR NOT "TỪ BI" ?

Tên tử tù trong bệnh viện
. Hà Thúc Chí
15 ngày cuối cùng của đời hắn - kể từ khi tòa án phán quyết bản án tử hình - đang nặng nề trôi qua trong bốn bức tường lạnh lẽo của nhà tù biệt lập dành cho phạm nhân sắp đến ngày ra pháp trường. Hắn mang tội nặng nhất sau các tội giết người cướp của, đó là buôn lậu ma túy với số lượng lớn. Hắn nghĩ rằng cuộc sống xem như đã kết thúc, không còn một mảy may hy vọng nào có thể giúp hắn thoát khỏi cái chết đang gần kề. Một ngày trôi qua, một đêm lại tới, hắn không tài nào chợp mắt được vì nỗi lo lắng sợ hãi cái ngày phải đứng dựa cột ở pháp trường để nhận những viên đạn kết liễu cuộc đời.
Một tối, bất chợt hắn lên cơn đau bụng quằn quại, như thể có ai cầm dao đâm xuyên thẳng vào bụng, sau đó là những cơn nôn thốc nôn tháo chỉ toàn là máu đỏ tươi. Hắn la hét vùng vẫy kêu cứu cho tới khi người hắn mệt lả, vã mồ hôi lấm tấm, người ta mới phát hiện và mang hắn vào bệnh viện. Tên tử tù được đưa vào khoa cấp cứu nội tại bệnh viện tỉnh trong tình trạng hết sức nguy kịch. Sau khi làm thủ tục nhập viện, hắn được chuyển ngay vào phòng mổ. Hôm ấy, người trực là bác sĩ Nam. Anh trực tiếp cầm dao mổ cho hắn. Anh nghĩ nếu không mổ kịp thời, chắc chắn hắn không thể thoát cái chết. Cảm giác trong anh không được thoải mái như khi mổ cho bệnh nhân bình thường khác, anh đang mổ để cứu sống một người mà người đó sẽ phải chết sau khi lành bệnh. Anh thật sự đang đối diện với lương tâm của chính mình và cảm thấy dằn vặt bởi một bên là lương tâm con người và một bên là sự căm giận tên tử tù với tội danh không thể tha thứ. Anh nghĩ, nếu mình để cho hắn chết, thì cũng chẳng ai trách. Nhưng như thế thì chính lương tâm của mình sẽ lên án suốt đời, bởi trước mặt mình là một bệnh nhân đang cần cứu sống. Không còn thời gian suy nghĩ nữa, anh đưa tay nhận cây dao mổ từ người phụ mổ mà tâm tư vẫn đang rối bời. Khi lưỡi dao mổ sắc ngọt đụng vào da bụng hắn, những ngón tay anh hơi run run, lần đầu tiên trong đời anh mổ cho một kẻ tử tù. Cuộc phẫu thuật cắt bỏ 2/3 dạ dày kéo dài hơn ba giờ. Phải chuyền hơn một lít máu mới cứu sống được hắn. Hai ngày sau khi mổ, hắn bắt đầu tỉnh dần và nói chuyện được. Người nói chuyện với hắn đầu tiên chính là anh. Sau khi khám lại cho hắn, anh nhìn hắn hỏi:
- Anh thấy trong người như thế nào, anh khỏe chứ?
Hắn đưa mắt mệt mỏi nhìn anh nói :
- Em thật bất hạnh, tại sao bác sĩ lại cứu em làm gì, em biết mình chẳng còn sống bao lâu nữa. Em muốn được chết ngay bây giờ, em không muốn sống thêm một giây phút nào nữa. Em lo sợ tất cả mọi thứ, em chán nản lắm rồi. Thưa bác sĩ, em thật tình cầu xin bác sĩ cho em được chết trong bệnh viện, em sợ cái ngày phải ra pháp trường. Dù sao chết trong bệnh viện vẫn tốt hơn là phải chết tại pháp trường. Bác sĩ ơi, em đâu nghĩ mình trở thành một kẻ tử tù. Em ước mơ sẽ trở thành người giàu sang, sung sướng, và hưởng thụ hết những gì có trên thế gian này do sức mạnh đồng tiền tạo ra. Đồng tiền tạo ra tất cả, bác sĩ biết không? Nó tạo nên quyền lực, và khi có quyền lực, con người sẽ có tất cả. Nhưng không ngờ, tất cả giờ đây đã trôi thành mây khói. Liệu một người bệnh nặng như em có nhận được sự khoan hồng của pháp luật không ?
BS Nam bối rối trước câu hỏi của hắn. Sau một lúc suy nghĩ, anh trả lời:
- Tôi không rõ vấn đề này. Nhưng trong lúc này, anh cần tĩnh dưỡng để phục hồi sức khỏe. Người ta không xử tội một người đang mắc bệnh nặng bao giờ. Anh biết rằng pháp luật dù nghiêm khắc bao nhiêu, bao giờ cũng mang trong nó lòng khoan dung độ lượng. Tôi rất thông cảm với những lo lắng của anh , nhưng anh thấy đó, cuộc sống không như anh nghĩ, tiền bạc không phải là tất cả, trên tiền bạc chính là lương tri, tình người, anh biết không? Chúng tôi miệt mài vất vả cứu sống biết bao người bệnh không phải vì tiền, mà vì lương tri, vì tình người.
- Có thật cần thiết như vậy không, thưa bác sĩ? -Hắn mệt mỏi nhìn anh nói: -Em biết trước sau gì rồi cũng chết, thế thì sống thêm một vài ngày có ích gì chứ. Bác sĩ ơi, cho em được chết ở đây đi, đó là ước vọng cuối cùng của em. Em sẽ không cảm thấy xấu hổ với đám đông người ở pháp trường tranh nhau xem em bị hành quyết. Vô lẽ lời thỉnh cầu của một kẻ sắp chết cũng không được chấp thuận hay sao?
BS Nam cố gắng giải thích thêm:
- Tôi nghĩ lời thỉnh cầu của anh cũng phải theo quy định của pháp luật, chứ không thể yêu cầu gì cũng được đâu. Anh đã phạm trọng tội, nhất thiết anh phải được xử ở đúng nơi quy định của pháp luật, đó là kết quả của việc mình đã làm. Cho đến bây giờ anh vẫn chưa nhận rõ tội của mình thì thật là đáng trách, tâm hồn anh sẽ không bao giờ thanh thản cho đến phút cuối cùng.Tôi cho đó là một bất hạnh.
- Em hiểu rồi, thưa bác sĩ, em không còn xứng đáng là một con người nữa. Không còn được đối xử như những người bình thường? Em đã là một kẻ khác thường trong mắt mọi người. Em không cầu mọi người tha thứ. Chỉ bác sĩ và các thầy thuốc ở đây vẫn xem em là một bệnh nhân bình thường. Em thấy mình được an ủi phần nào, em nhận ra thiên chức ngành y thật là cao cả, không phân biệt bạn hay thù. Không ngờ trên cõi đời vẫn còn nhiều tấm lòng nhân hậu. Em tiếc, đã quá muộn màng khi nhận ra điều này. Trước đây em cho rằng ai cũng có lòng tham và đấu tranh với nhau để làm giàu bằng mọi giá, không ai chịu thua ai. Tất cả vì tiền bạc. Giờ em thấy cuộc đời thật vô nghĩa nếu sống không có tình người .
Sau câu nói ấy, hắn cảm thấy mệt lả ,tâm trí lùi dần vào giấc ngủ. Hắn mơ về những năm tháng còn nhỏ, mỗi lần bị bệnh nặng, mẹ hắn mang vào bệnh viện, khóc lóc nhờ các thầy thuốc tận tình cứu chữa. Lúc ấy, mạng sống của hắn còn quý hơn cả cuộc sống của mẹ. Biết bao lần mắc bệnh suýt chết, thế mà hắn đã qua khỏi nhờ các thầy thuốc cứu chữa và bàn tay chăm sóc của người mẹ. Mất cha từ nhỏ, hắn chỉ sống nhờ vào tình thương yêu của mẹ, thế mà tình thương cũng không đủ để hắn khỏi lao vào con đường tội lỗi như ngày hôm nay. Mẹ hắn tần tảo vất vả lo cho hắn ăn học đến hết bậc trung học. Thi trượt đại học, không nghề ngỗng gì, hắn lêu lổng ăn chơi đua đòi cùng chúng bạn. Rồi một ngày kia không chống lại sự cám dỗ của đồng tiền và bạn bè lôi kéo, hắn đã lao vào con đường nghiện ngập, cuối cùng chỉ còn cách kiếm tiền dễ nhất là tham gia vào đường dây buôn bán ma tuý. Hắn quen với đồng tiền kiếm quá dễ của việc mua bán ma túy, hắn dấn sâu hơn mà chẳng ai biết. Hắn tậu nhà cửa đàng hoàng và sống phong lưu. Mẹ hắn không hay biết tý gì về những đồng tiền bẩn thỉu hắn đã kiếm được. Đôi lúc, cũng chạnh lòng lo sợ hậu quả, nhưng đã lao vào con đường ma túy, hắn không thể nào thoát ra được. Hắn cố hết sức hưởng thụ cuộc sống như đoán trước được số phận của mình.Thế nhưng, cuộc đời hắn kết thúc sớm hơn hắn đã từng nghĩ.
Khi tỉnh dậy, hắn mệt mỏi đưa mắt nhìn quanh một lượt căn phòng. Các giường cấp cứu đều có bệnh nhân nằm bất động vô hồn. Tiếng rầm rì của những chiếc máy giúp thở và mùi bệnh viện làm hắn có cảm giác ớn lạnh. Hắn suy nghĩ miên man nhiều thứ, trong đó có cả ý định tự sát trong thời gian nằm viện. Hắn tự nhủ: ?oChỉ còn cách tự sát ngay bây giờ, nếu chậm thì không còn cơ hội nào nữa. Nhưng không biết nên chết bằng cách nào. Cắn lưỡi, đập đầu vào tường? Mình không đủ can đảm làm những việc đó. Phải cố tìm xem có cách nào tự sát dễ hơn không??. Bất chợt, hắn nghe tiếng khóc nức nở, tiếng khẩn khoản cầu xin của thân nhân, tiếng rên rỉ đau đớn của người bệnh của các giường bên cạnh làm lòng tê tái. Hắn nghĩ cuộc sống đáng quý như vậy sao?. Hắn nhận ra nỗi đau mà hắn sẽ để lại cho mẹ hắn và những người thân suốt cuộc đời còn lại. Hắn cảm thấy hối hận và nỗi nhớ người mẹ lại trỗi dậy trong ký ức. Hắn cố gào lên trong hơi thở: ?oMẹ ơi, khi gần kề cái chết, con mới hiểu nỗi đau khôn cùng của mẹ. Con nhớ mẹ lắm, nỗi nhớ chồng chất làm con trăn trở như có ai đang cấu xé vào tâm can. Con phải làm sao hở mẹ! Mẹ sinh con ra là mong con trở thành người có ích, thế mà con không đáp lại được, con hối hận lắm mẹ ơi? Giờ đây con không còn ai để tâm sự, nơi con đang nằm là bệnh viện, chỉ có bác sĩ là người mà con được phép nói chuyện? nhưng hạn chế lắm mẹ ơi??. Nước mắt hắn tự trào ra và vô tình hắn bắt gặp đôi mắt nghiêm nghị của người cán bộ canh chừng cạnh giường làm hắn bối rối. Hắn nhấc bàn tay vẫy người cán bộ và nói:
- Thưa cán bộ, em không đủ sức chạy trốn đâu, cán bộ canh giữ em làm gì cho mệt. Cán bộ bảo các bác sĩ để dành thuốc men chữa cho những bệnh nhân khác, họ đáng được sống hơn em nhiều. Em thật đáng bị người đời nguyền rủa, em có ý định tự sát nhưng không đủ can đảm làm việc đó. Chỉ khi va chạm nỗi đau cuối cùng, em mới hiểu ra là cả cuộc đời trải qua của em thật là vô nghĩa, không giúp được ai mà còn làm hại biết bao gia đình tan nát. Em có bị xử tội ngàn lần cũng không bù được nỗi đau của những người khác do em gây ra.
Cán bộ Trung cúi thấp người nắm lấy bàn tay hắn rồi nói:
- Anh yên tâm mà dưỡng bệnh, bệnh của anh còn nặng lắm, chưa qua khỏi cơn nguy hiểm. Này, chúng tôi không phải ngồi đây để canh chừng anh trốn thoát đâu? Chúng tôi đang thay nhau chăm sóc cho anh. Anh là một bệnh nhân cần được chăm sóc như bao người bình thường khác. Pháp luật bao giờ cũng đối xử khoan hồng đại lượng.
- Thế em có được phép gặp mẹ em lần cuối không?
- Không được, dù anh là một người bệnh nhưng đang mắc trọng tội nên anh chỉ được bệnh viện và chúng tôi chăm sóc. Cán bộ Trung giải thích cho hắn với giọng nói nhẹ nhàng như thông cảm với nỗi băn khoăn của hắn.
Không ai trong khoa được phép đến gần hắn, chỉ trừ những thầy thuốc thăm bệnh và chăm sóc hàng ngày. Hắn nghĩ rằng như thế là may mắn lắm rồi. Hắn không thiết tha đòi hỏi gì thêm. Nhìn ai hắn cũng cảm thấy ái ngại và sợ hãi như thể tội lỗi đã được bày ra cho tất cả mọi người. Hắn thầm nghĩ, không biết có bao nhiêu tên tử tù được may mắn có người chăm sóc chu đáo như hắn ? Nhờ căn bệnh đột ngột này mà hắn có dịp suy gẫm dòng đời đã qua, nơi hắn sinh ra và lớn lên, nhìn lại từng khuôn mặt người mà hắn đã từng tranh giành quyết liệt với sự hận thù, nghe lại những lời thỉnh cầu của những người thân xin cứu giúp cho con cái họ qua khỏi bệnh tật, nhìn lại chính mình với nỗi ân hận dày vò. Hắn hiểu ra, nếu không làm gì có ích cho cuộc đời thì cũng đừng nên làm hại nó. Cuộc đời, bản thân nó là tất cả sự yêu thương và tha thứ. Hắn cay đắng khi nhận ra, cuộc đời thật nghiêm khắc đối với những kẻ không biết giữ gìn, trân trọng nó. Hắn nghĩ đây là cơ hội cuối cùng, những giờ phút này thật đáng quý làm sao vì đã mang cho hắn sự may mắn hiếm hoi. Nghĩ vậy, hắn cảm thấy nỗi dày vò tâm can nhẹ bớt phần nào. Hắn tạm quên đi cái ngày hắn phải ra pháp trường nhận cái chết. Lòng hắn cảm thấy thanh thản hơn bao giờ hết. Hắn muốn làm lại từ đầu, hắn mơ ước trở lại một con người lương thiện, được sống làm việc như bao người khác, được luôn luôn gần gũi để chăm sóc người mẹ già, được có nhiều bạn bè và sống trong tình thương yêu của họ. Hắn mơ ước có vợ, có con và một mái gia đình êm ấm, không cần phải giàu sang. Hắn kiếm được rất nhiều tiền, nhưng chẳng bao giờ cảm thấy hạnh phúc cả. Tự nhiên hắn cảm thấy mình can đảm lạ thường, không còn sợ cái chết nơi pháp trường đang chờ đợi. Hắn tự nhủ: ?oMình phải chết ở đúng nơi pháp luật đã dành cho mình, có như thế mới mong rửa sạch tội lỗi và trả ơn những thầy thuốc tận tình cứu chữa. Mình sẵn sàng chấp nhận, mình sẽ là bài học đau xót cho mọi người?. Nghĩ đến đây, lòng hắn cảm thấy bình thản lạ thường.
Những ngày sau, người ta thấy hắn vui vẻ hẳn lên, không còn nằm im tư lự nữa. Hắn thích nói chuyện hơn, không nói những lời bi quan, hối hận.Vết mổ lành sẹo, sức khỏe hồi phục nhanh chóng, hắn bắt đầu đi lại quanh giừơng. Ngày xuất viện đã đến, những cán bộ ở trại giam đến bệnh viện đón hắn về trại, hắn chỉ xin cho phép gặp bác sĩ Nam để nói lời cuối cùng:
- Em xin cám ơn sự chăm sóc của bác sĩ và những thầy thuốc ở khoa. Có lẽ đây là lần cuối cùng em gặp bác sĩ. Những ngày em điều trị ở đây, đã giúp em nhận ra rằng em đã phạm một tội quá nặng, pháp luật không thể dung tha, vì thế em phải chết ở chính nơi pháp luật quy định. Giờ đây em thấy cuộc sống rất đáng quý . Khi biết điều đó thì đã quá muộn màng. Nhưng dù sao biết được vẫn còn hơn không. Chúc bác sĩ ở lại được hạnh phúc với thiên chức của mình.
Bác sĩ Nam nắm chặt bàn tay hắn, xúc động nói với giọng hơi ngập ngừng:
- Tôi rất mừng, cuối cùng anh cũng nhận ra cái điều mà anh đáng lẽ phải nhận ra từ lâu. Ai rồi cũng phải chết, nhưng chết như thế nào là hậu quả phản chiếu của việc ta đã làm khi còn sống. Thật tình, tôi chữa cho anh lành bệnh nhưng tôi cũng rất đau lòng. Chắc anh đã hiểu. Làm nghề như chúng tôi không hẳn là luôn luôn tìm được niềm hạnh phúc. Đây là lần đầu tiên trong đời tôi cứu giúp một con người cả về thể xác lẫn tâm hồn. Anh hoàn toàn sẵn sàng chấp nhận cái chết ở nơi anh đã từng lo sợ, anh sẵn sàng làm bài học cho mọi người. Tôi sẽ cầu nguyện cho anh.
Đúng mười lăm ngày sau khi hắn bình phục, bác sĩ Nam nghe tin hắn đã bị tử hình. Người cán bộ nói rằng hắn lặng lẽ trong những ngày còn lại và đón nhận cái chết như một định mệnh đã được an bày.
. Hà Thúc Chí

Cái răng

Trần Thị Huyền Trang
Con nuôi cha không bằng bà nuôi ông. Cổ ngữ nói thế. Mà có thế thật. Con không chu tất với ông bằng vợ. Những lúc ngồi buồn nhớ vợ, ông Ba thường thầm hỏi tại sao thời gian đã xếp thành xác xác trên mộ bà mà ông vẫn sống trên đời. Bông đùa một chút, ông bảo cánh bạn già: - Tôi vẫn sống nhăn răng.
Dạo này, ông Ba thường đưa lưỡi dò cái răng cấm. Nó đang bệnh chứ không phải sâu, vì nó già rồi, cũng như ông đã già rồi. Một cái răng già nua trong mồm một người già nua. Nó hành ông sưng mặt. Giá vợ ông còn sống ? Ừ, giá vợ còn sống ông sẽ than với bà về cảm giác đau đớn. Chắc chắn bà sẽ xuýt xoa cùng ông. Than với con Hạnh, nó cũng nghe đấy, nhưng cái cách thông cảm của nó thật hợp thời. Cô gái yêu tỉnh rụi bảo ông: - Nhổ thôi cha ạ. Con ông đã nói vậy, ông đến phải nhổ thôi.
Cơm nước xong, Hạnh rửa bát. Ông với lấy cái điếu bát cạnh kỷ trà nhét thuốc vào, châm lửa hút. Tiếng nước dậy ?ophuýp, phuýp? rời rạc xen lẫn tiếng hít hà vì nhức răng. Hạnh lau tay, chưa kịp vắt khăn lên dây, cứ thế bước đến bên cha, ngồi ghé vào mép phản, nghiêng đầu hỏi:
- Mai con đưa cha đi bệnh viện nhé?
Ông đồng ý. Một đêm trằn trọc với cái răng tai ác. Ý hẳn nó biết sắp vĩnh biệt họ hàng nên khóc lóc dữ đây. Sáng hôm sau, ông quên bẵng. Hạnh có ý đợi. Sắp đến giờ đi làm, cô nhắc ông thay quần áo. Ai đời con bắt cha mặc như đi ăn cỗ. Thôi được, ông chìu cho đẹp mặt con vậy. Chẳng gì ông cũng ngồi sau lưng con gái qua chín mười cây số kia mà. Dọc đường, Hạnh hỏi gì ông cũng ậm ừ. Ông đang bận gẫm chuyện ông. Ngày xưa, đâu như sau ngày cưới một tháng thì phải, ông dẫn vợ ra phố. Đúng y con đường này. Nhà cửa ven phố hồi đó thưa thớt hơn. Hai vợ chồng đi cách nhau một quãng đến năm bảy bước chân. Ngày xưa bà mắc cỡ lắm chứ không như lớp trẻ bây giờ. Bọn chúng từng lứa đôi sóng vai hay chở nhau cứ dập dìu như chuồn chuồn tiết thu. Chắc con Hạnh cũng thế- ông nghĩ mà chạnh lòng- Rồi con không còn coi cha tựa thần thánh như hồi con còn thơ bé nữa. Nhưng con vẫn yêu cha chứ? Đường đất, Hạnh ý tứ tránh ổ gà. Đường nhựa, Hạnh vô sát lề êm như ru. Ồ, đến bệnh viện rồi! Bên kia sân, nơi người ta trồng viền hàng hiên những cây trắc bá diệp là khoa sản. Căn phòng nào trong dãy phòng ấy hai mươi lăm năm trước vợ ông sinh Hạnh? Hồi đó dãy phòng ấy bé tí tẹo, lụp xụp chứ đâu khang trang như bây giờ. Hạnh đưa ông vào khoa Răng Hàm Mặt.
- Cha ở đây nghe cha, con trễ giờ làm mười lăm phút rồi.
Chà, con cứ đi làm đi, nhưng đừng tiếc thời gian với cha. Hai mươi lăm năm nay là bao nhiêu lần mười lăm phút cha vẫn gà trống nuôi con. Hạnh chờ ông ngồi xuống giữa hàng người trên ghế đợi mới cầm nón đi ra. Trông dáng đi giống mẹ nó quá đỗi. Ông nhìn theo con thầm nghĩ. Vợ ông sinh sau nhưng chết trước ông. Chết không có sự xếp hàng. Thế mà nhổ răng lại xếp hàng. Cô y sĩ trạc tuổi con ông đưa cho ông một tấm thẻ. Ạ, số thứ tự 16.
- Bác đã ăn sáng chưa ạ?
Nhổ răng là nhổ răng, hỏi đến chuyện ăn uống làm gì? Ông chưa kịp trả lời, cô y sĩ lại bảo:
- Nếu chưa thì bác ra căng-tin bệnh viện lót lòng rồi hãy vào bác ạ. Lượt bác còn lâu mới đến.
Đi thì đi, cho có thời gian suy nghĩ. Người bên cạnh đứng dậy đi cùng ông. Đến căng-tin, ông ta rủ ông ăn cháo đường. Ông từ chối:
- Không, mời ông. Tôi ăn rồi.
Ông kia ngơ ngác. Ăn sáng rồi mà cũng ra căng-tin nghĩa là sao? Trong khi ông ta hãy còn phân vân nhìn vị bạn già trước mặt mình thì ông Ba ngập ngừng giúi tấm thẻ vào tay ông ta:
- Có lẽ đau lắm họ mới bảo mình ra ăn sáng đấy ông ạ. Tôi về thôi. Ông làm ơn cho tôi gửi trả cô y sĩ tấm thẻ này nhé.
Ông xăm xăm bước ra cổng, không cần biết ông bạn kia nghĩ gì. Một lúc sau ông mới ngoái cổ lại thì tấm bảng đề mấy chữ BỆNH VIỆN ĐA KHOA đã lùi xa rồi. Cơn nhức lói lên, buốt tận óc. Chao ôi cái răng! Mày thương tao một chút, mày đã vĩnh biệt bà con đâu mà xoáy lợi những cái đau điếng làm vậy?
- Cha đau răng nữa à?
- Ờ. Nhưng ? cái khác.
- Mai xí nghiệp tổng kết. Mốt vậy cha nhé, mốt con lại đưa cha đi.
- Thôi mai cha tự đi, con không phải đưa đón.
Hạnh nghĩ một thoáng:
- Cũng được vậy. Chắc sang năm trồng răng mới cho cha được rồi. Cái nào sâu bệnh thì gắng nhổ hết đi cha ạ.
Ông mỉm cười, nửa đùa nửa thật:
- Con với cái hay chưa? Nó lại muốn cha nó đóng hàm thiếc như ngựa chắc?
- Không, răng xương cha ơi!
- Thứ gì cũng đồ giả tạo, sao bằng răng thật.
Hạnh biết ông nói nhây cho vui nên không buồn cãi nữa. Cô dịu dàng đưa thuốc cho ông:
- Cha không chịu thì thôi. Cha uống thuốc đi.
Và khi ông Ba ngửa tay đón mấy viên thuốc từ tay Hạnh, cô nhìn kỹ gương mặt cha. Nếu có phút nào trong lúc vui đùa mà vẫn muốn khóc, thì với Hạnh đó là phút này đây. Sống mũi cô nóng lên. Vội vã, Hạnh quay sang phía khác, vờ tìm cái giẻ lau bàn. Những quầng nước loang được lau ráo đi, mặt bàn quang hẳn. Hạnh ngẩng đầu lên, hai cha con nhìn nhau cười ấm cúng.
Thực tình, ông Ba ngượng với con. May mà Hạnh không hỏi vặn: ?oSao cha chỉ đau răng một phía??. Nếu Hạnh hỏi vậy, ông biết trả lời với con cách sao? Phen này ông sẽ đi bệnh viện một mình, mà nhổ thật, đau mấy cũng ráng chịu. Tuy nhiên, biết trước đau như thế nào cũng không phải vô ích. Ông bắt đầu thăm dò dư luận.
Một người hàng xóm bảo:
- Đau đớn gì, như kiến cắn thôi anh ạ.
Ông ta trước kia từng làm báo. Ông Ba nghe những lời ấy với vẻ nghi hoặc dễ tha thứ.
Người hàng xóm thứ hai sang, ông Ba châm trà.
- Này ông, chả mấy chốc mà cánh mình già hết đấy nhỉ? ?" Ông nghiêng bình ?" Trà ngon con Hạnh mới mua, mời ông uống với tôi miếng nước.
Ông trao tách trà cho bạn. Ông hàng xóm nông dân đỡ lấy, chưa uống vội:
- Chậc, tôi không biết mươi năm trước ông ra sao, chứ tôi thì khỏe như vâm. Ấy vậy mà, ông trông, giờ chỉ còn bộ khung ông ạ.
Ông Ba nheo mắt sau làn khói trà thơm thơm:
- Nói vậy chứ ông đã đến nỗi nào. Chẳng sợ già, chỉ sợ ốm đau thôi phải không ông?
Người hàng xóm đồng tình:
- Còn phải nói ? Bây giờ bộ phận nào trong cơ thể cũng muốn rệu tới nơi. Uống trà nóng thú vị thật , chỉ phải cái nó muốn bưng răng mình nó chạy thôi.
Nghe vậy, ông như cầu thủ trước cú sút quyết định:
- Nhổ đi cho khỏe, chẳng đau mấy đâu.
Người hàng xóm tròn mắt:
- Ứ? Tôi nhổ rồi chứ chưa à? Trời ui, nhổ cái răng ra tôi thấy cả thúng đom đóm trước mặt. Đừng giỡn.
Ông Ba cười ngất. Lát sau, tiễn người hàng xóm về, ông nghe cái răng bệnh nói với cái bên cạnh: - Thôi, chuyến này tớ quyết ra đi.
Nhớ lại câu nói của ông hàng xóm thứ hai, ông Ba lo lo: Ông ấy là nông dân, gặp đom đóm hoài là đúng lý. Còn mình?
*
Ông Ba ngồi vào ghế đợi. Cô y sĩ phát thẻ tiến lại phía ông, cười lém lỉnh. Chết tổ rồi! Chính cái cô hôm nọ! Trước mắt ông là một vầng hào quang tím xanh. Chốc nữa đau, chắc hào quang rực rỡ lóa mắt..
Ông không phải đợi lâu. ?" ?oSố 3!?. Ông bước lên. Không sao, chỉ như kiến cắn thôi! Ông há miệng ra, đồng thời cố nhấn những lời ấy vào lòng nhưng nó cứ trồi lên. Chỉ như kiến cắn thôi? Lạ! Ma ám hay sao mình cứ nhai lại lời ông hàng xóm thứ nhất. Ông Ba chờ lóe hào quang. Có chút gì tròn trĩnh êm êm ấn vào chỗ thịt hàm. Thì ra cái răng rồi đời. Vật tròn trĩnh êm êm ấy là miếng bông tẩm thuốc cầm máu. Tự dưng ông thấy mình đã ngớ ngẩn vô ích. Và lúc ấy, mọi cử chỉ của ông trở lại đĩnh đạc, dứt khoát- sự đĩnh đạc, dứt khoát vốn có trước khi ông nghĩ đến chuyện nhổ răng. Trưa về, ông trệu trạo nhai cơm. Bắt gặp ánh mắt ái ngại đầy thương yêu của con gái, ông cười âu yếm:
- Ăn đi con gái! Rồi sang năm cha sẽ đóng hàm thiếc.
Tối đến, ông thắp hương cho vợ. Bà nó ơi! Mình vẫn thắm thiết với nhau đấy chứ nhỉ?
T.T.H.T

Đêm mưa - Phan Cao Toại
Trích từ báo Thanh Niên Chủ nhật, 28/3/2004



Đêm càng về khuya, mưa càng nặng hạt. Nước từ chiếc máng hỏng trên mái nhà dội ào ào xuống con đường xi măng trước cửa phòng cấp cứu. Không gian chìm trong tiếng mưa.
Trong phòng hành chính khoa ngoại, ba người đàn ông và một người đàn bà mặc quần áo blouse trắng, đầu đội mũ trắng, khẩu trang cũng màu trắng mang lòng thòng trước ngực đang sát phạt nhau với trò chơi tiến lên năm mươi ngàn một ván. Không ai để ý đến tiếng mưa sầm sập, tiếng gió gào rít. Người đàn ông lớn tuổi nhất, sống mũi gãy, râu con kiến, tên là Phức, bác sĩ trưởng khoa ngoại, đôi bàn tay chắc nịch và lông lá đang xóc lại bộ bài, đột ngột dừng tay, lật con bài đầu tiên trước chỗ mình ngồi. Người đàn bà còn trẻ là bác sĩ gây mê Hải Yến, miệng hơi rộng, khuôn mặt bì bì mỡ, reo lên:
- Lại con rô! Chiều nay sếp ăn gì mà hên vậy?
Người đàn ông nhếch mép cười:
- Thua cả chục ván. Mới gỡ lại được hai ván!
Nói xong, gã nhìn xoáy vào ngực Hải Yến, do ngồi gập người, hai khối thịt nầng nẫng ấy của Yến đùn lên, trắng nõn. Phức đặt con bài vừa lật vào rãnh ngực y:
- Cho đặt bài vào chỗ này lấy hên!
Hải Yến hất tay gã:
- Đừng có ỡm ờ!
Bốn tay bài lại cầm bài trên tay. Giọng một ai đó hỏi:
- Ai đi trước nhỉ?
- Đốc tờ Phức đại nhân!
Phức xếp lại những con bài, miệng tủm tỉm cười, trải lên giường những quân bài đen đỏ lẫn lộn, dõng dạc:
- Năm, sáu, bảy, tám, chín, mười, ri, đầm, già. Có ai bắt không?
Khuôn mặt rạng rỡ theo sau nụ cười, gã định xuống bài tiếp, chợt người ngồi trước mặt gã hô tiếp:
- Sáu, bảy, tám, chín, mười, ri, đầm, già, xì. Không có ai theo chứ? Ba con. Đôi hai!
Đốc tờ Phức dửng dưng, rút tờ năm mươi nghìn kẹp dưới đùi, chung cho người thắng cuộc, vội gom những con bài định chơi tiếp ván khác thì cánh cửa phòng bật mở. Cô y tá ngập ngừng trước cửa lấm lét nhìn Phức, hồi sau mới mấp máy được môi:
- Dạ, thưa bác sĩ, có bệnh nhân cấp cứu.
Phức tảng lờ như không nghe thấy, tay thoăn thoắt chia bài. Cô y tá đã đến không đúng lúc. Canh bài đang vui, người thắng kẻ bại đang say. Ai cũng đang cầu mong vận may về mình. Riêng Phức cháy túi từ chập tối đến giờ, đốt trụi cả bao ba số làm hai ngón tay ám khói vàng rộm, đôi môi thâm xì mới gỡ được hai ván thì lại thua tiếp ván nữa. Cô y tá bối rối với phận sự chưa tròn của mình, lại gọi tiếp với giọng lo lắng:
- Dạ... mời bác sĩ Phức. Có bệnh nhân...!
Hải Yến vỗ tay lên vai Phức:
- Kìa. Đại nhân. Có bệnh nhân.
- Hối hối cái con khỉ ! Chờ tí - Phức gắt - xong ván này đã.
Cô y tá ngượng nghịu. Những lá bài tới tấp được vụt xuống giường, tiếng cười cùng cục đầy khiêu khích của hai người đàn ông, tiếng the thé của Hải Yến làm Phức vã mồ hôi trán. Lại thua. Phức đứng dậy, trút cơn giận lên đầu cô y tá.
- Sao? Bác sĩ ngoài cấp cứu chết hết rồi hả? Có chuyện gì? Người nhà đâu?
- Dạ, bệnh nhân tai nạn giao thông. Chấn thương sọ não. Không có người nhà ạ.
- Huyết áp? Tỉnh hay mê?
- Dạ, huyết áp bắt đầu tụt. Bệnh nhân mê.
- Cho hồi sức. Bảo mấy thằng ngoài cấp cứu động não đi!
Bốn người lại vục đầu vào ván bài vừa chia xong. Phức nói lớn:
- Ván này mà lại thua, ông thì ông đốt bài đi đấy.
Hải Yến cười nham nhở:
- Ghê nhỉ. Đốt rồi lại mua. Y như thằng nghiện thuốc lào "đã chôn điếu xuống lại đào điếu lên"!
Vận may lại đến với gã đàn ông ngồi cạnh Phức. Hắn vừa bốc bài lên đã tủm tỉm cười. Cười mỉa mai, trêu chọc Phức. Chờ cho ba người kia xuống bài "rác" xong, hắn làm một lèo ba đôi thông chín, mười, ri. Không ai bắt, hắn lại cho bốn con xì và kết thúc bằng đôi hai.
Phức vứt mạnh tay bài xuống chiếu làm quân bài tung tóe. Vẻ bực bội làm cho gã không đủ bình tĩnh. Gã vừa móc hầu bao cho người đàn ông thắng cuộc vừa ra lệnh:
- Đứa nào ra quán làm mấy chai bia xả xui!
- Mưa to gió lớn, quán xá gì giờ này. May mà đêm nay mưa gió không mổ máy gì, chứ không lại rũ chân trong phòng mổ -Hải Yến đáp lại.
Không ai hưởng ứng, Phức ngáp dài rồi để nguyên cả quần áo blouse, ngả lưng xuống giường.
Bên ngoài mưa vẫn nặng hạt. Hải Yến và hai người đàn ông đã đi về phía phòng mổ. Phức đang thiu thiu, hai mí mắt nặng dần rồi một cảm giác mơ màng ập tới. Đúng lúc ấy, hai chân Phức như có ai nhấc bổng, bờ vai nhồn nhột. Có ai đang lay vào chân, vào vai gã. Tuy vậy, gã cũng không tỉnh nổi. Bên tai gã vẫn vang lên một giọng đàn bà, lúc dịu dàng lúc gắt gỏng. Cuối cùng, gã ngửi thấy mùi son lờ lợ, mùi nước hoa sực nức của ai đó và một bàn tay mềm mân mê tay gã, gã mới chống được mi mắt. Gã định gắt lên nhưng người ngồi bên cạnh gã là cô y tá Đoan Trang xinh đẹp ngoài phòng cấp cứu. Gã khó nhọc nở nụ cười thay cho lời chào:
- Có gì vậy, người đẹp ?
- Thấy anh ngủ, thương ghê, không dám đánh thức. Ngoài cấp cứu có vợ chồng thằng cha trùm buôn lậu hàng tàu bên Quảng Ninh. Em nghe loáng thoáng tụi bác sĩ trực nghi ***g ruột.
Phức bật dậy như chiếc lò xo, hỏi dồn:
- Có phải thằng cha một mắt to, một mắt nhỏ, tóc hơi xoăn không?
- Hình như thế.
Phức cười, vỗ mạnh tay vào đùi, đưa chân đụng vào cửa ra vào. Cánh cửa từ từ khép lại. Phức ôm Đoan Trang vào lòng, vừa ngáp vừa định hôn lên đôi má phúng phính của cô. Đoan Trang vùng vằng, tát nhẹ lên má Phức:
- Bộ anh cậy thế mổ giỏi, muốn hôn ai cũng được hả?
- Ỡm ờ. Làm y tá là để cho những thằng giỏi như anh, em hiểu chưa? Còn hôm nay, thưởng công cho em đã báo cho anh một mối sộp.
Phức mở cửa, đi dọc theo hàng hiên ướt sũng nước mưa ra phòng cấp cứu. Người bác sĩ trẻ, biệt danh "Tuấn cấp cứu", đang coi lại huyết áp cho bệnh nhân bị tai nạn, vừa nhìn thấy Phức đã dừng công việc, lễ độ đứng dậy:
- Báo cáo anh, trường hợp này em nghi chảy máu nội sọ. Huyết áp vừa nâng lên trăm mười. Nhờ anh xem và giải quyết sớm.
Trên chiếc giường đệm, nạn nhân quần áo lấm lem bùn đất, đầu được băng lại bằng những dải băng trắng, máu thấm ướt xuống trán, xuống mặt. Khuôn mặt biến dạng, sưng nề, đang mê man, bất tỉnh.
Phức hất mặt hỏi:
- Người nhà đâu?
- Dạ, bệnh nhân đi Honda bị chiếc xe Honda ngược chiều đâm phải. Không có người nhà đi theo. Nạn nhân được bác tài xế xe tải đưa đến đây.
Phức xem mạch qua quýt cho người bệnh, quay lại Tuấn:
- Chú mới vào nghề, hăng hái và thương người là tốt. Tôi chỉ xin lưu ý chú, bệnh nhân không có người nhà đi theo, mọi can thiệp của chúng ta phải dè dặt. Chú chưa vấp phải những lá đơn kiện, chú chưa tởn. Chú cứ theo dõi bệnh nhân, đừng để cho huyết áp tụt. Sáng mai giao ban chờ phán xử của giám đốc. Có muộn đâu mà sợ.
Tuấn bước theo Phức. Hình như lời giải thích của Phức chưa đủ thuyết phục. Tuấn chần chừ:
- Em nghĩ mổ sớm sẽ có lợi cho bệnh nhân. Khả năng cứu sống bệnh nhân lớn hơn.
Phức nhún vai, cười khẩy:
- Cậu mang vào phòng mà mổ đi! Có giỏi thì đụng dao vào !
Tuấn lủi thủi bước đi, hai lần quay lại nhìn Phức. Còn Phức đã quá chai sạn với những cảnh ngộ thương tâm, gương mặt câng câng, vô cảm. Hắn bước một mạch đến bên giường bệnh phía cuối căn phòng, nơi những ánh mắt đang chờ Phức đến.
(còn tiếp)

"TỪ BI" OR NOT "TỪ BI" ?