Từ "Đi là chết..." đến "Yêu là chết..."

Từ "Đi là chết..." đến "Yêu là chết..."

Từ "Đi là chết..." đến "Yêu là chết..."

Ngô Tự Lập



Yêu là một bài thơ hay của Xuân Diệu và của Thơ mới. Đã bảy chục năm trôi qua kể từ ngày ra đời, nó vẫn không ngừng được yêu thích và hiện diện trong sổ tay hầu hết những người yêu thơ. Sức sống của nó không chỉ ở tính độc đáo của tứ thơ, tính sâu sắc của triết lý về tình yêu, mà còn ở sự trong sáng của ngôn ngữ. Có thể khẳng định rằng chính nhờ những bài thơ như thế mà chúng ta có một ngôn ngữ thơ Việt Nam hiện đại, trong sáng và tinh tế như ngày nay.
 
Nhưng Yêu cũng là một ví dụ điển hình về ảnh hưởng của thơ Pháp đối với sự hình thành và phát triển của phong trào Thơ Mới của Việt Nam hồi thế kỷ XX, điều đã được nhiều người nói và không có gì phải bàn cãi. Viết bài này, tôi cũng không hề có ý định góp thêm một nhận định nào khác. Mục đích của tôi chỉ là cung cấp một ví dụ, một ví dụ mà tôi tin không ít người biết, nhưng vẫn có ích đối với những ai không có điều kiện đọc trực tiếp bằng tiếng Pháp. Tôi muốn nói đến ảnh hưởng của bài thơ Rondel de l''adieu (Khúc rông đô giã biệt) của nhà thơ Pháp Edmond Haraucourt (1856?-1941).
 
Nguyên văn bài thơ của Edmond Haraucourt như sau:  
 
Rondel de l''adieu
 
Partir, c''est mourir un peu,
C''est mourir à ce qu''on aime:
On laisse un peu de soi-même
En toute heure et dans tout lieu.
 
C''est toujours le deuil d''un voeu,
Le dernier vers d''un poème:
Partir c''est mourir un peu.
 
Et l''on part, et c''est un jeu,
Et jusqu''à l''adieu suprème
C''est son âme que l''on sème,
Que l''on sème à chaque adieu:
Partir, c''est mourir un peu.
 
Tôi tạm dịch:
 
Khúc rông đô giã biệt
 
Ra đi, nghĩa là chết một ít
Chết cho những gì yêu thương:
Ta gửi một chút ta ở lại
Mỗi nơi mỗi phút trên đường.
 
Luôn là lễ tang của một niềm ước nguyện,
Là câu thơ kết thúc một bài thơ:
Ra đi nghĩa là chết một ít
 
Nhưng ta vẫn ra đi, như vào một cuộc chơi,
Cho đến lần giã từ sau chót
Đem hồn mình gieo gửi ở muôn nơi,
Gieo gửi ở mỗi lời giã biệt:
Ra đi, nghĩa là chết một ít.
 
Còn đây là bài thơ nổi tiếng của Xuân Diệu:
 
Yêu
 
Yêu, là chết ở trong lòng một ít.
Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu?
Cho rất nhiều, song nhận chẳng bao nhiêu:
Người ta phụ, hoặc thờ, chẳng biết.
 
Phút gần gũi cũng như giờ chia biệt,
Tưởng trăng tàn, hoa tạ với hồn tiêu,
Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu!
-  Yêu, là chết ở trong lòng một ít.
 
Họ lạc lối giữa u sầu mù mịt,
Những người si theo dõi dấu chân yêu;
Và cảnh đời là sa mạc vô liêu.
Và tình ái là sợi dây vướng vít.
Yêu, là chết ở trong lòng một ít.
 
Chắc chắn bạn đọc nhận ngay ra sự tương đồng đáng ngạc nhiên giữa hai bài thơ này, không chỉ tứ thơ, mà cả về hình thức thể hiện: cả hai bài đều có ba khổ, câu đầu tiên được lặp lại ở cuối khổ hai và cũng là câu cuối. Điều đáng ngạc nhiên nữa là, ngay cả cách sử dụng dấu câu của Xuân Diệu và Edmond Haraucourt cũng rất giống nhau, nhất là trong câu mở đầu, cũng là cấu tạo chủ đề: sau từ "partir" (ra đi) và từ "yêu" là dấu phẩy. Nếu đọc hai bản tiếng Việt và tiếng Pháp, mặc dù hai ngôn ngữ rất khác nhau, ta vẫn không thể không cảm thấy cái âm hưởng chung rất gần gũi mà ngay cả sự khác biệt ngôn ngữ cũng không thể nào xóa được. Những điều này khiến ta tin rằng hai bài thơ này có mối quan hệ mật thiết.  
Đáng lẽ, để chứng minh ảnh hưởng của Edmond Haraucourt đối với Xuân Diệu, chúng ta cần phải đưa ra rất nhiều cứ liệu lịch sử. Điều đó thực ra không quá khó. Tuy nhiên, trong một cuộc tiếp xúc với nhà phê bình văn học Đặng Tiến, tôi được biết rằng chính Xuân Diệu, khi nói chuyện tại trường đại học Paris VII, đã công nhận rằng ông chịu ảnh hưởng của bài thơ này.
 
Cũng xin nói thêm rằng âm hưởng của bài Khúc rông đô giã biệt còn phảng phất trong một bài thơ khác của Xuân Diệu, đó là bài Cảm xúc:
 
Là thi sĩ, nghĩa là ru với gió
Mơ theo trăng và vơ vẩn cùng mây
Để tâm hồn ràng buộc bởi muôn dây
Hay chia xẻ bởi trăm tình thưng mến...
 
Edmond Haraucourt không phải một nhà thơ lớn, nhưng Khúc rông đô giã biệt là một bài thơ rất nổi tiếng. Nó được chọn vào rất nhiều tuyển tập thơ Pháp. Bản dịch của tôi được thực hiện từ nguyên bản trong cuốn Les plus beaux poèmes de la langue française (Những bài thơ hay nhất bằng tiếng Pháp) do Jean Orizet truyển chọn, Nhà Xuất Bản Le Cherche Midi ấn hành với Lời tựa của Viện sĩ Viện hàn lâm Pháp Jean Dutourd.
 
Edmond Haraucourt sinh năm 1856 (có tài liệu ghi 1858) tại Bourmont, nơi cha ông được bổ nhiệm làm công chức trong ngành tài chính. Ông viết: "Tôi sinh ra trong một buổi sáng tháng mười mưa gió trên đồi Bassigny, không xa Domrémy, nơi chào đời của Jeanne D''Arc. Nhà tôi nằm trên sườn đồi, dưới thung lũng có dòng Meuse cuộn chảy". Là người quản lý nhà bảo tàng Cluny, Edmond Haraucourt từng thử sức với nhiều thể loại, từ sân khấu đến thơ ca và tiểu thuyết. Nhưng có lẽ tác phẩm duy nhất của ông được và sẽ còn được mọi người nhắc nhở là Khúc rông đô giã biệt, một bài ca xinh xắn mà sâu sắc về những cuộc ra đi.Ó eVăn

 

Est-ce qu´il y a qqn ici connais le mot "rondel" ? C´est anormal quand je ne pouvais pas trouver ce mot dans plusieurs dictionnaires franĐais. C´est peut-être une variance de "rondeau" (comme la traduction en vietnamien").
C´est quoi Đa, "khúc rông 'ô" ?
 

oui c ca c rondeau !!!
Meme moi je connais pas
Mais g regardâ ds le dico.
Meme ici j''apprends le franĐais ​