Từ điển Điển cố Văn học

Từ điển Điển cố Văn học

Đây là những từ Việt hoặc Hán Việt tôi trích ra từ quyển từ điển Điển cố văn học, giải thích những ĐC Hán học trong văn thơ nôm. Hy vọng nó sẽ mang lại nhiều điều bổ ích cho mọi người về ý nghĩa của từ cũng như xuất xứ của nó.


Ba cõi
Do tiếng Hán "tam giới".
Sách nhà Phật cho rằng có ba cõi trời hay ba cõi thế giới là: dục giới tức cõi dục, sắc giới tức cõi sắc, vô sắc giới tức cõi vô sắc. Ở cõi dục thì người ta ai cũng có tình cảm dục vọng; ở cõi sắc thì người ta còn có hình sắc nhưng không còn ******** nữa; ở cõi vô sắc thì đến cả hình sắc cũng không còn nữa, và đạt đến cảnh yên vui hơn hết.

Ba điều sợ
Tam uý.
Luận ngữ: "Quân tử hữu tam uý, uý thiên mệnh, uý đại nhân, uý thánh nhân chi ngôn" (Người quân tử có ba điều sợ, sợ mệnh trời, sợ bậc đại nhân, sợ lời nói của bậc thánh nhân). Nho gia ngày trước thường lấy ba điều sợ trên để tự răn mình.

Ba sinh
Theo giáo lý đạo Phật, người ta chết đi rồi lại sống kiếp khác, cứ như thế mãi, không thoát khỏi vòng sống chết. Ba sinh là ba kiếp sống liên tiếp: kiếp trước, kiếp này và kiếp sau.
Trong VH cổ, ba sinh thường được dùng khi muốn nói đến mối duyên nợ ràng buộc hai người, mối duyên nợ từ kiếp trước truyền lại.



:: Giáo Hoàng ::

Ba quân
Theo binh chế nhà Chu ở Trung Quốc thì "quân" là tên một đơn vị gồm một vạn hai nghìn năm trăm binh sĩ. Vua nhà Chu có sáu quân, nước chư hầu lớn có ba quân. Về sau từ ba quân được dùng để chỉ quân đội nói chung.
Bái việt
Bái là một thứ cờ nhiều sắc, việt là một cái búa lớn. Bái việt tượng trưng cho võ tướng.
Bát âm
Tám thứ tiếng của tám loại nhạc cũ khác nhau trong âm nhạc: kim là tiếng chuông, thạch là tiếng khánh, ti là tiếng đàn, trúc là tiếng sáo, bào là tiếng sinh (sáo có nhiều ống ghép lại trong một cái bầu), thổ là tiếng huân (một loại nhạc cụ bằng đất thời cổ), cách là tiếng trống, mộc là tiếng trúc (một thứ nhạc cụ thời cổ bằng gỗ, hình như cái đấu vuông, trên rộng dưới hẹp, dùng dùi đánh).
Bát nhã
Tiếng nhà Phật, có nghĩa là trí tuệ.

:: Giáo Hoàng ::

Được Giao_hoang sửa chữa / chuyển vào 22:37 ngày 03/08/2002

Bát tiên
Tám vị tiên. Theo kịch bản đời Nguyên, tám vị tiên đó là: Hán Chung Ly, Trương Quả Lão, Hàn Tương Tử, Lý Thiết Quài, Tào Quốc Cữu, Lã Đồng Tân, Lam Thái Hoà, Hà Tiên Cô. Ngày trước, tám vị tiên này thường được vẽ hay thêu trên màn, trướng.
Bỉ sắc tư phong
Kém cái này, hơn cái kia. Theo quan niệm duy tâm của thuyết thừa trừ thì ở đời không ai được đầy đủ mọi điều lành, và thường thì xấu tốt bù cho nhau, ví như có tài thì không gặp thời, có sắc thì lại vô duyên.
Bĩ cực thái lai
Vận bĩ cùng cực thì vận thái đến. Theo quan niệm xưa, mọi sự vật thường biến đổi, cái này cùng cực rồi sẽ chuyển sang cái khác, như bĩ cùng cực thì sẽ chuyển sang thái, tức là bế tắc cực độ rồi sẽ hanh thông, khốn cùng cực độ rồi sẽ thanh thản.
GH: Quy luật lượng đổi thì chất đổi của triết học. Mặt khác các bạn hãy chú ý đến vòng tròn âm dương thái cực. Theo đường vòng tròn thì hết âm lại chuyển sang dương, hết dương chuyển sang âm. Cái hình âm dương đó thật đặc biệt, hai mầu trắng đen, 4 mảng, vậy mà chứa đựng biết bao quy luật.
Bình Khang
Tên một phường ở kinh đô Trường An, đời Đường. Theo "Khai thiên di sự", Bình Khang là nơi ở của gái làng chơi ở Trường An. Về sau, được dùng để chỉ chỗ ở của gái làng chơi nói chung.
Bồ đề
1. Tiếng Phạn "bodhi" nghĩa là giác ngộ được chân lý. Chỉ sự giác ngộ được đạo Phật.
2. Một thứ cây thân cao, quả tròn vỏ rắn, gọi tên như vậy là vì Phật Thích Ca đã giác ngộ lẽ đạo ở dưới gốc cây ấy. Những người theo đạo Phật xâu hạt bồ đề thành chuỗi để lần đếm khi tụng niệm.
Bồ đoàn
Bồ là cỏ bồ; đoàn là cái ổ hình tròn. Các nhà sư khi tụng niệm ngồi trên cái ổ tròn bằng cỏ bồ, để ngồi được lâu.
Bồ Tát
Tức Bồ đề tát thuỳ (Bodhisatva) nói tắt. Bồ đề là giác ngộ, tát thuỳ là chúng sinh. Bồ đề tát thuỳ nghĩa là tự giác bản tính mà lại còn phổ độ được chúng sinh. Theo Phật giáo, các vị La Hán tu hành tinh tiến thì thành bồ tát; trong chùa thường thờ bồ tát ở dưới Phật một bậc.

:: Giáo Hoàng ::

Bụi hồng
Do tiếng Hán "hồng trần".
Phú của Ban Cố đời Hán có câu: "Hồng trần tứ hợp" (Đám bụi hồng bốn bên họp lại).
Cá lặn nhạn sa
Cá và chim cũng phải mê mẩn. Sách Trang Tử: "Nàng Mao Tường, nàng Lệ Cơ người ta ai cũng cho là đẹp, thế mà cá trông thấy thì vội lặn sâu xuống nước, chim trông thấy thì vội bay cao lên trời, con hươu con nai trông thấy thì vội vàng bỏ chạy, bốn loài ấy có giống nào biết được cái sắc đẹp chân thực của thiên hạ là thế nào đâu." Ý nói cái mà người đời cho là đẹp thì cá, chim, thú vật trông thấy lại sợ hãi, do đó suy ra, đẹp với kẻ này có thể lại là không đẹp đối với kẻ khác.
Câu văn trong sách Trang Tử có tính chất triết học, muốn nói đến tính chất tương đối của nhận thức. Người đời sau không giữ lại ý ấy của Trang Tử mà chỉ mượng hình tượng cá lặn chim bay để nói về sắc đẹp mê hồn.
Cam lộ
Sương ngọt. Theo "Thuỵ ứng đồ", cam lộ là thứ nước tinh hoa của thần linh, còn có tên là cao lộ hoặc rượu trời. Người xưa tin rằng cam lộ xuất hiện là điềm lành, chỉ khi thiên hạ thái bình mói có. Theo truyền thuyết nhà Phật, Phật bà Quan Âm thường dùng cành dương nhúng vào nước cam lộ trong bình rồi vẩy ra để cứu khổ cứu nạn cho chúng sinh.
Càn khôn
Hai quẻ của Kinh Dịch, Càn tượng trưng cho đức tính kiên cường: trời, vua, cha, chồng, con trai là tượng của quẻ càn. Khôn tượng trưng cho đức tính nhu thuận: đất, bầy tôi, mẹ, vợ, con gái là tượng của quẻ khôn.
Văn học cổ thường dùng càn khôn để chỉ trời đất, vũ trụ.
Cân đai
Cái khăn bịt tóc ở trong mũ và cái đai lưng thắt ở ngoài áo đại triều. Thời phong kiến, các quan to mới được mang cân đai. Vì vậy, cân đai dùng theo nghĩa bóng để chỉ các quan to.

:: Giáo Hoàng ::

Được Giao_hoang sửa chữa / chuyển vào 23:22 ngày 02/10/2002

Một chủ đề hay thế này mà không Bác nào đỡ Bác Giao_Hoang một tay nhẩy??? Hay quá !! Tiếp món này đi các Bác ơi !!

Hay quá! Mình phải về vác quyển từ điển điển cố ra đây chép mới được. Cho xôm tụ. Hehe. Haha

Có từ điển Điển cố Văn học online, tra cứu rất thuận tiện. Bạn vào web http://www.thuongviet.com kéo xuống cuối trang mục Tự điển, tra cứu từ nào gõ vào từ ấy, rồi chọn Dien co VH->Go là xong. Nếu cần xem cho biết thì có thể gõ vào từng chữ cái A , B, C... để xem từ mục theo vần.
Được duongphuongbay sửa chữa / chuyển vào 01:46 ngày 31/12/2004

Cam lộ
Theo tớ biết thì lộ là sương, cam là ngọt vậy cam lộ ý nói tinh khiết ngọt ngào như giọt sương ban mai....
honghoavi

Hớ hớ hớ phé quá !! Kám ơn Bác phuongbay !! Phê thế !! Cái từ điển nầy hay ghê !! Kám ơn Bác hớ hớ hớ