Tuyển tập các bài viết về Trịnh Công Sơn (mục lục tra cứu: trang 1)

Chiêm Ngắm Đoá Hoa Vô Thường (2)
---------------------------------------------------------
Trịnh Công Sơn đã từng và ngay lúc này đây đang vọng nhìn cuộc đời từ bờ bên kia: mệt quá thân ta này, nằm xuống với đất muôn đời. Kìa còn biết bao người, dìu dặt tới quanh đây. Ðã từng ta thấy em trong tiền kiếp tới cách nhìn sau này với nhãn quan lưỡng nguyên pha thêm tính u mặc (humour) kiểu Bùi Giáng trong bài hát Con mắt còn lại. (Cõi bờ con mắt Hoa Nghiêm, con mắt còn lại một con khóc người/Bây giờ riêng đối diện tôi, còn hai con mắt khóc người một con. ??" B.G.). Con mắt còn lại là con mắt Hoa Nghiêm: con mắt thứ ba: con mắt huệ nằm giữa trán.

Văn Cao đã gọi chính danh Trịnh Công Sơn là người ca thơ ??" để nói về các thi ca sĩ troubadour/minstrel -- những sứ giả sống để phụng thờ và ca tụng tình yêu như là nguồn sáng cứu rỗi trong đêm trường Trung cổ. Một khoảnh khắc sống với quả tim yêu nồng nhiệt đáng giá hơn một trăm năm sống bằng quả tim khô héo, dù ngay cả khi ca tụng tình yêu bằng những bài tình ca không có hạnh phúc. Ðời thi ca sĩ là một kiếp rong chơi:

Ðời vẽ tôi tên mục đồng
Rồi vẽ thêm con ngựa hồng
Từ đó lên đường phiêu linh.
Ðời vẽ trong tôi một ngày
Rồi vẽ thêm đêm thật dài
Từ đó tôi thề sẽ rong chơi...
(Chỉ có ta trong một thời)
Chính phong thái bohemien/gypsy này mà hình ảnh người du ca Trịnh Công Sơn với cây đàn guitar cùng ??onữ hoàng chân đất??? Khánh Ly thời ấy (1967) hiện ra giữa trời và trong các quán càfê (sau đó là cặp tình nhân Lê Uyên và Phương), họ là những café cantanta (ca sĩ hát trong quán càfê) là một luồng sinh khí mới thu hút được một thế hệ rất lớn những aficionado (người hâm mộ), và đã trở nên một dấu ấn sâu đậm khó quên đối với họ. Phong thái này mặc dù thiếu cái passion2 động của tiết nhịp flamenco nhưng nó lại là cái Passion3 tĩnh -- đúng lúc để lặng mình mà chiêm ngắm lại những vết thương lòng của người VN, của những vết lăn trầm, của thân xác quê hương đang tan nát từng giờ trong những Ca Khúc Da Vàng (1967). Những bài hát ru như Ngủ đi con, Lời mẹ ru và đặc biệt bài Ca dao mẹ: hình ảnh người mẹ ngồi trăm năm như thân tượng buồn để lại quê hương là pho tượng bi cảm Pieta (Thương xót) sống động về người mẹ VN ru con, ru mình, ru quê hương trong tiếng võng bấp bênh phận người, trong lúc thần chết đang bay chập chờn... Cũng có thể nói phần lớn ca khúc TCS là những bài hát ru và hát kể và là những tự tình khúc. Rất nhiều lời tỏ tình mở đầu ca khúc của anh luôn là ngôn ngữ nói đằm thắm gần gũi đời thường như: Chiều nay em ra phố về... Ngày mai em đi..., Ði về đâu hỡi em... Em còn nhớ hay em đã quên... Không có đâu em này... TCS đã thăng hoa cho cái hồn đầy nhạc tính của tiếng Việt.

Những khúc ca thơ chủ đề thân phận như Vết lăn trầm, Dấu chân địa đàng, Từng ngày qua, Ru ta ngậm ngùi, Xin mặt trời ngủ yên, ... làm ta nhớ tới những Trầm Ca (Cante Jondo của García Lorca)4, chúng thổ lộ được hết cái hồn duende -- tiếng kêu bi thương phát toả được từ đáy lòng u uẩn -- được hát lên trong những quán café, góc phố, hoặc trong không khí bè bạn. Chúng biểu lộ được cái thân phận du mục của người VN trong thời chiến, trong khi không thể kiếm được tình tự đó nơi những rạp hát hào nhoáng thường là nơi mua bán cảm xúc như những sản phẩm; những nơi đó khó có thể là môi trường thích hợp cho nhạc Trịnh Công Sơn. Ca khúc Da Vàng, Kinh Việt Nam, Ta Phải Thấy Mặt Trời... cũng làm thức dậy cái tính độc lập ???vô chính phủ??? (arnachy) trong tiềm thức của thanh niên. Từ đó ta hiểu tại sao nhạc TCS từng là mối ??otaboo??? (cấm kị) đối với chính quyền của cả hai phía, nó bị kết án với cái tên gọi là nhạc Xanh. Xanh, bởi nó không theo Vàng hoặc Ðoû. Hay có thể nói nhạc Xanh cũng là Blues5 bởi nó nói lên được cái thân phận nô lệ da vàng đầy tủi nhục. Nhìn lại Gia tài của mẹ là khát vọng ??ogiải thực??? (decolonization) cho cái tinh thần bị tha hoá của người Việt, đặc biệt là ở giới cầm quyền và trí thức trong thời nội chiến6. Rất nhiều hình tượng về người Mẹ và người Nữ biểu tượng cho tình yêu xuyên suốt trọn đời sáng tác của TCS, đó là sự hướng về Nữ tính Vĩnh cửu (Éternal Féminin -- Goethe) làm biểu tượng cho sự cứu rỗi chung.

Ðịnh mệnh của người thi ca sĩ Trịnh Công Sơn như định mệnh của chàng Orpheus [trong thần thoại Hi lạp] đã phải hành hương xuống tận cõi âm ti, bằng mãnh lực của lời thơ tiếng nhạc làm nguôi dịu những linh hồn đang bị đày đoạ và để cứu lại người tình đã bị rắn độc giết hại. Tiếng hát cung đàn lyra của Orpheus cũng đã cứu bao người khỏi chết vì giọng mật ngọt của ngư nữ Siren huyễn hoặc giữa trùng khơi... Do màu sắc tâm linh trong những ca khúc của Trịnh Công Sơn nên tự chúng không thể là loại ca khúc phổ thông để tiêu khiển, vì khi hát lên được cái hồn trầm uất của mình là giải nguôi được cho tâm bệnh của mình. Ở trong đó đã tiềm ẩn chức năng chữa trị của các shaman (thầy mo) là dùng những khúc phù chú để chữa lành xoa dịu nỗi đau tâm hồn và thể xác. Shaman là nhà thơ, nhạc sĩ, hoạ sĩ, thầy thuốc đồng thời hiệp thông giữa hai cõi sống và chết -- làm vai trò giải tà, giải oan và chiêu tụ. Ðiều này thấy trong Ca Khúc Da Vàng và như trong lời mở đầu kêu gọi thống thiết của Trịnh Công Sơn trong Kinh Việt Nam (1968): Ta phải đi tới bằng con tim sứ giả mang niềm tin và lời hứa hẹn của những người đã nằm xuống... Xin đừng bao giờ làm kẻ phản bội với một quá khứ hiển linh...

Dõi trông cuộc hành hương của người du ca sĩ Trịnh Công Sơn ta thấy nhạc khởi đầu đã hoà chung vào với từng giọt nước mắt buồn rơi trong đêm mưa từ độ ấy... và từ đó đêm[và mưa] bao trùm lên những ca khúc của anh ??" như những bài Tụng ca Ðêm của thi sĩ Novalis: ??oÐêm đã trở nên, dạ con kết trái, đầy những mạc khải...??? ??" Ðêm ta nằm nghe tiếng trăm năm... đêm nghe tiếng muôn trùng, đêm nghe tiếng khóc cười của bào thai. Hoá thân vào dòng thác đêm là cái chết đang cuốn trôi đi tất cả trong Ðêm thấy ta là thác đổ. Ðêm mạc khải cho trăng vàng khai hội một đoá hoa quỳnh. Từ đó ta là đêm nở đoá hoa vô thường...

Từ thánh vịnh ca Cát bụi tới hương thiền ca Ðoá hoa vô thường, ở thời khoảng giữa đã là một hành trình vượt qua những chặng thương khó của từng Ca Khúc Da Vàng đầy ắp những hình ảnh thánh giá, khổ nạn, phúc âm, lời kinh đêm, vực sâu, những lời truyền tin đợi chờ phục sinh... là nỗi tuyệt cùng chỉ còn hi vọng vào sự cứu rỗi của tình yêu. Chúa đã bỏ loài người, Phật đã bỏ loài người, này em xin cứu một người, này em có nhớ cuộc đời... Ðợi chờ yêu thương trên cây thánh giá. Ðời có sân si dưới bóng bồ đề... Cho tới thời điểm tĩnh tịch giữa ngọ7cây trưa thu bóng dài và tôi thu bóng tôi là nỗi khát khao đi tìm lại sự an nhiên (người về soi bóng mình) trong cõi tâm linh với hương thiền đầy tính mĩ học (mà thiền sư Nhật Suzuki Daisetz đã tung gieo ra ngoài thế giới). Những tác phẩm mang hương vị Thiền thời kì này (1972 ??"75) như Ở trọ, Biết đâu nguồn cội, Ngẫu nhiên, Nguyệt ca, Níu tay nghìn trùng, Giọt lệ thiên thu, Lời thiên thu gọi, Phôi pha, Bên đời hiu quạnh, Ðêm thấy ta là thác đổ, Cũng sẽ chìm trôi, Tự tình khúc, Một cõi đi veà,... và được ??oviên thành??? bằng tổ khúc Ðoá hoa vô thường. Ðoá hoa vô thường có thể coi là bức ??otứ bình??? bằng nhạc, thơ và hoạ mở ra cho ta thấy trọn cuộc hành trình tâm linh đi tìm ý nghĩa trong cuộc hội ngộ với tình yêu, cái đẹp, cái vô thường.

Chiêm ngắm Đoá Hoa Vô Thường (3)
---------------------------------------------------------
Khát khao đi tìm sự bình an của Trịnh Công Sơn trong Thiền tông, không hẳn là để tìm sự giải thoát hoặc để đạt tới cõi hoàn toàn an nhiên tự tại, mà có phần gần với lí tưởng Bồ tát [như đối với nhà thơ Cao Bá Quát] là ?omang cái bệnh Duy-ma? vì chúng sinh8 Lí tưởng này không nhằm đạt tới Niết Bàn, cho dù tình yêu ở đây có mang tính vô ngã đi nữa: Tôi xin làm quán đợi buồn chân em ghé chơi/ Tôi xin làm đá cuội mà lăn theo gót hài/ Tôi thu tôi bé lại làm mưa tan giữa trời. Trong ca khúc Biết đâu nguồn cội đó, đầy những hình ảnh [mang Âm tính, Nữ tính, Mẫu tính và Pháp tính] thường thấy trong Thiền tông: nước, trăng, thuyền [chứa chở trời đất và người] đều nổi trôi, che chở và uyển chuyển. Ở trong bài nhạc này để nói về sự tương tác luôn ?oở trọ? trong nhau và ?othiếu nợ? lẫn nhau giữa cõi đời và với trời đất (trăng muôn đời thiếu nợ mà sông không nhớ ra) hơn là để nói tới cái tâm chân như hay cái tánh không: ?oKìa xem bóng nguyệt lòng sông. Ai hay không có có không là gì? (Thiền sư Ðạo Hạnh). Ở Trịnh Công Sơn, cái đẹp bi luỵ còn in dấu khi bước tới hư vô khoác áo chân như nhưng vẫn còn long lanh giọt lệ thiên thu (Giọt lệ thiên thu). Ðôi khi trầm tư về cái đẹp với cảm xúc bâng khuâng trước cái mênh mang mà sự giải thoát thì diệu vợi tận cõi ?obỉ ngạn? (bờ kia):

Bên kia sông nước vô bờ
Hồng nhan em có bao giờ bâng khuâng. (Lời ở phố về)


Nhan sắc Ðoá hoa Vô thường

Tim tôi đã nở
Ðoá hoa dưới trời
Chùm cánh khát mong
Bầu nhuỵ mơ mòng.
(García Lorca)

Nếu chiêm ngắm kĩ, bạn sẽ thấy con người là một bông hoa năm cánh. Một thiền giả Nhật đã có chiêm nghiệm như vậy.

?oGiao hưởng thơ? Ðoá hoa vô thường là một dụ ngôn/ẩn dụ bằng ý thơ nẻo nhạc để kể về cuộc hành hương đi tìm ý nghĩa của tình yêu, nghệ thuật và cái chết. Tương tự như trong truyền thuyết đi tìm Ðoá hoa Xanh biểu trưng cho nghệ thuật của thi sĩ Lãng mạn Ðức Novalis -- Một cuộc luyện đan (alchemy) trong tình yêu và nghệ thuật. Hoặc gần với Thiền tông hơn, nó được luân diễn trong 10 bức tranh chăn trâu, là hình ảnh kẻ mục đồng hay hành giả/lữ khách lạc nẻo giữa đồng hoang nội cỏ, khởi đi tìm cái tâm (chân như) của chính mình đã đánh mất trên siêu lộ mê ảnh trong cõi sinh tử chập chùng mộng mị...

Bốn ?ochương? (movement) nhạc của Ðoá Hoa Vô Thường tương ứng với bốn mùa hay bốn tâm cảnh về một đời người, như vòng ?oqui hồi vĩnh cửu? (eternal recurrence) trong Một cõi đi về. Lối tiến hành âm hình giai điệu của Ðoá Hoa Vô Thường là một cuộc chuyển hoá liên tục giọng, điệu tính, tiết nhịp, tâm thái... trong từng đoạn, câu hoặc tiết nhạc. Ý thơ dựa trên một chủ đề chính tái hiện nhiều lần là bông hoa xuyên suốt tác phẩm. Sự chuyển hoá sắc thái liên tục này làm gợi nhớ tới ý niệm ?ogiao hưởng thơ? [symphonic poem của các nhà soạn nhạc Ðức như F. Liszt thời Lãng mạn] đưa ra tính tự do của một nhạc thể và khả năng sử dụng dàn nhạc như là một bảng pha màu, từ đó vẽ ra một bức tranh linh động bằng âm thanh-hình ảnh.


Chương I
Tìm tình, nhịp thong dong
Khởi đầu bằng thể hát kể đồng dao bốn chữ Tìm em tôi tìm... như nhịp chân rảo bước đi tìm Tình trong vẻ Ðẹp mà hình ảnh thanh tao hiện thân trong mình hạc xương mai. Bước đầu tìm trong cái đơn độc, cái một: tìm trên non ngàn một cành hoa khôi -- hiển hiện trong đoá hoa tinh khôi đó là nụ cười mong manh, một hồn yếu đuối, một bờ môi thơm mang tấm lòng sơ nguyên của một hồn giấy mới. Khiến chúng ta liên tưởng tới những vần thơ tình tâm linh diễm tuyệt ?ovì tình tôi phải tìm tình? trong Nhã Ca (Kinh Thánh) hoặc trong Tụng ca Tâm linh [của San Juan de la Cruz] để đi tới chỗ kết hợp huyền nhiệm (unio mystica).

(rộn rã bồi hồi)
Ðường nét ?ohướng thượng? trong giai điệu này: ?oTìm em tôi tìm nhủ lòng tôi ơi...? là nỗi quyết tâm tìm trong cả những thấp thoáng ảo hoá (maya) của vạn vật đắp đổi; thời gian: tìm đêm chưa từng, tìm ngày tinh khôi. Trên trời: tìm chim trong đàn ngậm hạt sương bay. Dưới đất: tìm lại trên sông... những dấu hài. Từ thơ bốn chữ giờ còn lại còn ba chữ: những dấu hài... giọng ngậm ngùi tưởng nhớ. Ở đây ?otình lại gặp tình? lần tìm theo chỉ thấy từng bước in rêu của một hồng nhan bạc mệnh...
(Trầm tưởng).

(Dịu lắng)
?oTìm em xa gần đất trời rộn ràng...? lòng người đi tìm bây giờ đã lắng xuống để quán tưởng mà ôm lấy đất trời xa gần trong cả cái tính phù du, bạc mệnh, tàn và tận của tấn tuồng ảo hoá đó: Tìm trong sương hồng, trong chiều bạc mệnh, trăng tàn nguyệt tận, chưa từng tuyệt vọng đâu em. Thêm hai chữ đâu em như lời nhắn nhủ mãi mãi tới cõi phù sinh này (Ðừng tuyệt vọng tôi/em ơi đừng tuyệt vọng...).

(Rộn ràng)
Từ thể hát đồng dao giờ hoá thành bài kệ (gatha) tụng reo:

Tìm trong vô thường
Có đôi dòng Kinh
Sấm bay rền vang
Bỗng tôi thấy em
Dưới chân cội nguồn...

Là lúc cảnh giới của đất trời giao hội từ khi câu Kinh đã bước vào đời (Nguyệt ca) -- đôi dòng Kinh Sấm (Vajracchedika) ấy bay rền vang là ánh kim cương chẻ toang bóng tối âm u... Cũng chính là lúc bỗng tôi thấy em dưới chân cội nguồn ?" cội nguồn của chân như, bản lai diện mục ?" Người Tình hay cái Tâm sẽ tự hiển hiện cho thấy khi thôi tìm trong hình sắc, âm thanh... Giờ tôi mời em về trong đêm thiêng liêng có ơn mưa trời gội rửa tuôn tưới. Em giờ hiện hữu ở khắp bốn bề tẩm hương trầm thơm ngát. [Tiếng đàn... như tiếng mưa nhỏ giọt]. Khi vườn mưa tạnh, tiếng nhạc liền cất lên hân hoan để soạn sửa cho cuộc lễ mạc khải thiêng liêng dưới ánh trăng vàng: một đoá hoa quỳnh trong ngọc trắng ngần ***g với bóng trăng tròn. Cũng từ lòng đoá hoa tố tâm đó mở ra [chỉ trong một đêm thắp sáng] mà vạn vật được phản chiếu và mở phơi như trong một tấm gương trong. Cái nôi vũ trụ tình yêu nhiệm màu đó là những ngón tay xoè bung ôm lấy tất cả làm Một.

Tới đây lời thơ ngưng. [Tiếng đàn... giờ là ánh trăng lung linh tĩnh mặc] để chiêm ngắm vẻ đẹp của đoá ngọc quỳnh. Như cái thị kiến ân sủng (beatific vision) của thi sĩ Dante chói mắt trước ánh sáng tâm linh phát toả từ tình yêu được kết thành đoá hoa hồng trắng.

Chiêm ngắm Đoá Hoa Vô Thường (3)
---------------------------------------------------------
Khát khao đi tìm sự bình an của Trịnh Công Sơn trong Thiền tông, không hẳn là để tìm sự giải thoát hoặc để đạt tới cõi hoàn toàn an nhiên tự tại, mà có phần gần với lí tưởng Bồ tát [như đối với nhà thơ Cao Bá Quát] là ??omang cái bệnh Duy-ma??? vì chúng sinh8 Lí tưởng này không nhằm đạt tới Niết Bàn, cho dù tình yêu ở đây có mang tính vô ngã đi nữa: Tôi xin làm quán đợi buồn chân em ghé chơi/ Tôi xin làm đá cuội mà lăn theo gót hài/ Tôi thu tôi bé lại làm mưa tan giữa trời. Trong ca khúc Biết đâu nguồn cội đó, đầy những hình ảnh [mang Âm tính, Nữ tính, Mẫu tính và Pháp tính] thường thấy trong Thiền tông: nước, trăng, thuyền [chứa chở trời đất và người] đều nổi trôi, che chở và uyển chuyển. Ở trong bài nhạc này để nói về sự tương tác luôn ??oở trọ??? trong nhau và ??othiếu nợ??? lẫn nhau giữa cõi đời và với trời đất (trăng muôn đời thiếu nợ mà sông không nhớ ra) hơn là để nói tới cái tâm chân như hay cái tánh không: ??oKìa xem bóng nguyệt lòng sông. Ai hay không có có không là gì??? (Thiền sư Ðạo Hạnh). Ở Trịnh Công Sơn, cái đẹp bi luỵ còn in dấu khi bước tới hư vô khoác áo chân như nhưng vẫn còn long lanh giọt lệ thiên thu (Giọt lệ thiên thu). Ðôi khi trầm tư về cái đẹp với cảm xúc bâng khuâng trước cái mênh mang mà sự giải thoát thì diệu vợi tận cõi ??obỉ ngạn??? (bờ kia):

Bên kia sông nước vô bờ
Hồng nhan em có bao giờ bâng khuâng. (Lời ở phố về)


Nhan sắc Ðoá hoa Vô thường

Tim tôi đã nở
Ðoá hoa dưới trời
Chùm cánh khát mong
Bầu nhuỵ mơ mòng.
(García Lorca)

Nếu chiêm ngắm kĩ, bạn sẽ thấy con người là một bông hoa năm cánh. Một thiền giả Nhật đã có chiêm nghiệm như vậy.

??oGiao hưởng thơ??? Ðoá hoa vô thường là một dụ ngôn/ẩn dụ bằng ý thơ nẻo nhạc để kể về cuộc hành hương đi tìm ý nghĩa của tình yêu, nghệ thuật và cái chết. Tương tự như trong truyền thuyết đi tìm Ðoá hoa Xanh biểu trưng cho nghệ thuật của thi sĩ Lãng mạn Ðức Novalis -- Một cuộc luyện đan (alchemy) trong tình yêu và nghệ thuật. Hoặc gần với Thiền tông hơn, nó được luân diễn trong 10 bức tranh chăn trâu, là hình ảnh kẻ mục đồng hay hành giả/lữ khách lạc nẻo giữa đồng hoang nội cỏ, khởi đi tìm cái tâm (chân như) của chính mình đã đánh mất trên siêu lộ mê ảnh trong cõi sinh tử chập chùng mộng mị...

Bốn ??ochương??? (movement) nhạc của Ðoá Hoa Vô Thường tương ứng với bốn mùa hay bốn tâm cảnh về một đời người, như vòng ??oqui hồi vĩnh cửu??? (eternal recurrence) trong Một cõi đi về. Lối tiến hành âm hình giai điệu của Ðoá Hoa Vô Thường là một cuộc chuyển hoá liên tục giọng, điệu tính, tiết nhịp, tâm thái... trong từng đoạn, câu hoặc tiết nhạc. Ý thơ dựa trên một chủ đề chính tái hiện nhiều lần là bông hoa xuyên suốt tác phẩm. Sự chuyển hoá sắc thái liên tục này làm gợi nhớ tới ý niệm ??ogiao hưởng thơ??? [symphonic poem của các nhà soạn nhạc Ðức như F. Liszt thời Lãng mạn] đưa ra tính tự do của một nhạc thể và khả năng sử dụng dàn nhạc như là một bảng pha màu, từ đó vẽ ra một bức tranh linh động bằng âm thanh-hình ảnh.


Chương I
Tìm tình, nhịp thong dong
Khởi đầu bằng thể hát kể đồng dao bốn chữ Tìm em tôi tìm... như nhịp chân rảo bước đi tìm Tình trong vẻ Ðẹp mà hình ảnh thanh tao hiện thân trong mình hạc xương mai. Bước đầu tìm trong cái đơn độc, cái một: tìm trên non ngàn một cành hoa khôi -- hiển hiện trong đoá hoa tinh khôi đó là nụ cười mong manh, một hồn yếu đuối, một bờ môi thơm mang tấm lòng sơ nguyên của một hồn giấy mới. Khiến chúng ta liên tưởng tới những vần thơ tình tâm linh diễm tuyệt ??ovì tình tôi phải tìm tình??? trong Nhã Ca (Kinh Thánh) hoặc trong Tụng ca Tâm linh [của San Juan de la Cruz] để đi tới chỗ kết hợp huyền nhiệm (unio mystica).

(rộn rã bồi hồi)
Ðường nét ??ohướng thượng??? trong giai điệu này: ??oTìm em tôi tìm nhủ lòng tôi ơi...??? là nỗi quyết tâm tìm trong cả những thấp thoáng ảo hoá (maya) của vạn vật đắp đổi; thời gian: tìm đêm chưa từng, tìm ngày tinh khôi. Trên trời: tìm chim trong đàn ngậm hạt sương bay. Dưới đất: tìm lại trên sông... những dấu hài. Từ thơ bốn chữ giờ còn lại còn ba chữ: những dấu hài... giọng ngậm ngùi tưởng nhớ. Ở đây ??otình lại gặp tình??? lần tìm theo chỉ thấy từng bước in rêu của một hồng nhan bạc mệnh...
(Trầm tưởng).

(Dịu lắng)
??oTìm em xa gần đất trời rộn ràng...??? lòng người đi tìm bây giờ đã lắng xuống để quán tưởng mà ôm lấy đất trời xa gần trong cả cái tính phù du, bạc mệnh, tàn và tận của tấn tuồng ảo hoá đó: Tìm trong sương hồng, trong chiều bạc mệnh, trăng tàn nguyệt tận, chưa từng tuyệt vọng đâu em. Thêm hai chữ đâu em như lời nhắn nhủ mãi mãi tới cõi phù sinh này (Ðừng tuyệt vọng tôi/em ơi đừng tuyệt vọng...).

(Rộn ràng)
Từ thể hát đồng dao giờ hoá thành bài kệ (gatha) tụng reo:

Tìm trong vô thường
Có đôi dòng Kinh
Sấm bay rền vang
Bỗng tôi thấy em
Dưới chân cội nguồn...

Là lúc cảnh giới của đất trời giao hội từ khi câu Kinh đã bước vào đời (Nguyệt ca) -- đôi dòng Kinh Sấm (Vajracchedika) ấy bay rền vang là ánh kim cương chẻ toang bóng tối âm u... Cũng chính là lúc bỗng tôi thấy em dưới chân cội nguồn ??" cội nguồn của chân như, bản lai diện mục ??" Người Tình hay cái Tâm sẽ tự hiển hiện cho thấy khi thôi tìm trong hình sắc, âm thanh... Giờ tôi mời em về trong đêm thiêng liêng có ơn mưa trời gội rửa tuôn tưới. Em giờ hiện hữu ở khắp bốn bề tẩm hương trầm thơm ngát. [Tiếng đàn... như tiếng mưa nhỏ giọt]. Khi vườn mưa tạnh, tiếng nhạc liền cất lên hân hoan để soạn sửa cho cuộc lễ mạc khải thiêng liêng dưới ánh trăng vàng: một đoá hoa quỳnh trong ngọc trắng ngần ***g với bóng trăng tròn. Cũng từ lòng đoá hoa tố tâm đó mở ra [chỉ trong một đêm thắp sáng] mà vạn vật được phản chiếu và mở phơi như trong một tấm gương trong. Cái nôi vũ trụ tình yêu nhiệm màu đó là những ngón tay xoè bung ôm lấy tất cả làm Một.

Tới đây lời thơ ngưng. [Tiếng đàn... giờ là ánh trăng lung linh tĩnh mặc] để chiêm ngắm vẻ đẹp của đoá ngọc quỳnh. Như cái thị kiến ân sủng (beatific vision) của thi sĩ Dante chói mắt trước ánh sáng tâm linh phát toả từ tình yêu được kết thành đoá hoa hồng trắng.

Chiêm ngắm Đoá Hoa Vô Thường (4)
---------------------------------------------------

Chương II
Ðưa tình về, nhịp hớn hở (Nhạc...)
Thanh thoảng (Nhạc...)

Bình an
Từ khi có duyên hội ngộ, đã có tình là có đối đáp. Lời thơ chuyển sang thể lục bát trữ tình để bày tỏ khoảng an bình khi cả hai đã có nhau như hình với bóng. Bằng một nhịp thơ liền lạc, vui và đầm ấm: ?oTừ nay tôi đã có người, có em đi đứng bên đời líu lo... Từ em tôi đã đắp bồi, có tôi trong dáng em ngồi trước sân.?

Hát tự do
Giọng chuyển đột ngột chùng xuống thành khúc hoài cảm (melancholy) đượm vẻ nuối tiếc, man mác, buốt lạnh như lời linh cảm trước cho tính bạc mệnh của đoá hoa ?omới chớm đã viên thành? như nụ tình ái Kim-Kiều. Mùa đông cho em nỗi buồn, chiều em ra đứng hát kinh đầu sông... chút tình mới chớm đã viên thành.

Và tàn đông con nước kéo lên đợi mùa xuân tới:

Nhịp nhàng thơ thới
Ðiệp từ Từ nay... đã luôn được nhắc lại, cung giọng bây giờ cao và nhấn nhá vui hơn. Toàn chương II diễn tả một cuộc ?ođối đáp? nói?"thưa (đối điểm/counterpoint), đắp-bồi giữa hai bè ngôi thứ khởi từ tôi-người, tôi-tình sang tôi-em; cho tới đoạn này là anh-nàng để đồng xướng (homophony) một chữ có. Ở đoạn này như là giai điệu chim hót trầm bổng cùng với tiếng ca đồng thanh của đất trời sông núi đáp đền tới cuộc hội ngộ từ khi đã có... Từ nay anh đã có nàng, biết ơn sông núi đáp đền tiếng ca. Mùa xuân trên những mái nhà, có con chim hót tên là ái ân.


Chương III
Bốn mùa yêu nhau trong lẽ vô thường của trời đất
(Nhạc chuyển... Chậm lại...)

Bình an
Khúc arioso (vịnh tự khúc): ?oSen hồng một nụ...? Chuyển từ hình ảnh đoá quỳnh trắng của chương I sang một hoá thân khác là nụ sen hồng đang ngồi đong đưa -- khoảng cách từ ?othơ ngây? tới ?okinh nghiệm? -- bằng một giọng kể hoài tưởng lại thời thanh xuân êm đềm chuyển sang sắc màu ?ochín? của tình yêu đã nếm trải từ rạng đông cao đến đêm ngọt ngào. Bảng màu ?omùa xuân chín? rõ rệt hơn: Em hồng một thuở xuân xanh... giờ còn lại nỗi buồn hoài niệm để đền trọn mối tình. (Hồng đi nhé xin hồng với nụ. Vàng phai sẽ cuốn đi mịt mù ?" Vàng phai trước ngõ).
(nhạc chuyển...)

Hiu hắt
Từ đây chuyển đoạn trầm xuống hiu hắt như tiếp nối đoạn hoài cảm ở chương II nhưng đã trở thành thể thơ độc thoại sáu chữ. Một chiều em đứng cuối sông, gió mùa thu rất ân cần chở lời kinh đến núi non, những lời tình em trối trăng...? Cuộc tình đã trải qua cả hạnh phúc lẫn khổ đau, và thân phận lưu lạc hoa trôi bèo dạt, lênh đênh từ đầu sông cho tới cuối sông đoạn trường ?otính từ sông nước cát lầm?. Cánh gió mùa thu chở lời Kinh hát về thân phận gửi tới non nước quê nhà. Một thời yêu dấu đã qua. Giờ đây gót hồng (gót sen/đôi chân hồng trần củaThuý Kiều) mong mỏi được quay về. Từ khúc hoài cảm ở trên giờ hợp lại trở thành khúc hoài hương (nostalgia) trối trăng rằng: dù trần gian có xót xa cũng đành về với quê nhà.

(Con sóng biển dâu đã mang tình về quê quán cũ)
[Nhạc...]


Chương IV
(Nhạc chuyển... ) Rộng rãi
Dồn dập vừa
Mênh mông

Tình đi, người ở lại -- (Ðoạn cuối)
Êm đềm, xa vắng
Khúc 1: ?oTừ đó trong vườn khuya, ôi áo xưa em là một chút mây phù du, đã thoáng qua đời ta...?.
Khúc bi ca (elegy) u huyền này bằng thể thơ tự sự năm chữ, là tiếng thở dài mênh mang khi tình đã đi, người ở lại. Có thể diễn tả lại bằng lời thơ trong Lửa Thiêng:

Bóng đêm toả không lấp niềm thương nhớ,
Tình đi mau, - sầu ở lại lâu dài.
Ta đã để hồn tan trong tiếng thở
Kêu gọi người đưa tiễn nỗi tàn phai.
(?oBi ca? ?" Huy Cận)

Từ cảnh vườn đêm hội ngộ có ánh trăng vàng mạc khải của chương I tới cảnh vườn khuya cô tịch trong chương cuối này, là nỗi thấu cảm tính phù du của chữ tình, của vẻ đẹp mong manh là hình ảnh chính cái chết. Từ đó trong hồn ta, ôi tiếng chuông não nề...Nỗi tuyệt vọng mênh mang, nhịp tim xao động trong lòng là tiếng chuông não nề văng vẳng như tiếng chuông cầu hồn. Tiếng ngựa hí vang rừng xa vọng suốt đất trời kia, mang tính ẩn dụ đầy âm-hình (audio-visual) loan báo cho giờ phút khởi hành chuyến xe cuối cùng của đời người. Từ đó ta ngồi mê, để thấy trên đường xa, một chuyến xe tựa như, vừa đến nơi chia lìa.

(Tình do tâm mà sinh, có khi tình mất mà tâm còn động vọng. Ðến lúc tâm bình an thì tình kia cũng đoạn nỗi).
[Nhạc] Mạnh và liền nhau

Êm dịu lại
Khúc 2: ?oTừ đó ta nằm đau, ôi núi cũng như đèo, một chút vô thường theo...?
Bài tự tình khúc cuối này như bức tranh thuỷ mặc của cõi tâm bao la vô cùng.
Từ đó... từ chốn vô thuỷ vô chung để mà chiêm nghiệm toàn cảnh lộ trình đã qua của người nghệ sĩ ?" kẻ hành hương -- giờ nằm đau dạt dào bi cảm trước cái như tính của vẻ đẹp, của sự vật; chẳng còn biện biệt nữa không gian (ôi núi cũng như đèo) với thời gian (từng phút cao giờ sâu) để rồi nhập vào với trạng thái tịnh mặc (samadhi) ngay trong nỗi đau ?" [ở một nghĩa nào đó] là đang trải qua kinh nghiệm về cái chết. Ði vào cõi chết như một âm điệu ngân vang rồi cũng sẽ chìm trôi vào với cái tịch lặng: cõi đi về thiết yếu của âm nhạc, của chính đời người.

Từ đó -- tình yêu là hoa nở hồng ban sớm nở hết trong hoàng hôn, vẫn còn mãi khát mong, lại phải nhờ tới ngọn gió vô thường thổi qua để tiếp tục hoá thân thành sương tinh khiết rụng mát trong bình minh.

Vườn khuya đoá hoa nào mới nở,
Ðời ta có ai vừa qua...
(Ðêm thấy ta là thác đổ)

Từ đó ta là đêm, nở đoá hoa vô thường.

Từ đó -- người đi hành hương nhập thể vào với bóng đêm vô tận (là cõi chân không) để nở ra đóa hoa vô thường: người chiêm ngắm [đoá hoa] đã trở thành cái [đoá hoa] mà mình chiêm ngắm. Vẻ đẹp của đoá hoa vô thường là nở ra nụ cười khúc khích trên lưng đài gương của cái dục mang hương sắc hoa tình của cái chết.

Từ đó -- đoá hoa là biểu hiện rõ nhất về sự vô thường: hiện, hiển và biến:

Mùa mưa tới cành hoa trắng ngần
Ðã ra đời đùa vui phút giây
Sau một lần đến bên người
Khép lại tấm lòng nghìn năm nhớ ai...
(Chuyện đoá quỳnh hương)

Từ đó -- đoá hoa ấy đã khép lại những cánh mong manh trước cả lúc trăng tàn nguyệt tận.

Từ đó --
Chìm dưới sương thu là một đoá thơm tho.
(Chìm dưới cơn mưa)

Nhưng từ đó, để kết tinh nên một đoá mong manh, thơm tho ấy dâng cho đời, đã là sự cưu mang và hi hữu kể từ trăm năm trong cõi người ta...

(Nhạc để chấm dứt...)
Khúc kết
Những phương trời gió loạn nào đã đi qua,
Còn lại đoá hoa vô thường
Phất phơ giữa tuế nguyệt không thời.9
Hà Vũ Trọng (Toronto)
2001
Được MucLucBoxTCS sửa chữa / chuyển vào 16:32 ngày 28/07/2002

Chiêm ngắm Đoá Hoa Vô Thường (4)
---------------------------------------------------

Chương II
Ðưa tình về, nhịp hớn hở (Nhạc...)
Thanh thoảng (Nhạc...)

Bình an
Từ khi có duyên hội ngộ, đã có tình là có đối đáp. Lời thơ chuyển sang thể lục bát trữ tình để bày tỏ khoảng an bình khi cả hai đã có nhau như hình với bóng. Bằng một nhịp thơ liền lạc, vui và đầm ấm: ??oTừ nay tôi đã có người, có em đi đứng bên đời líu lo... Từ em tôi đã đắp bồi, có tôi trong dáng em ngồi trước sân.???

Hát tự do
Giọng chuyển đột ngột chùng xuống thành khúc hoài cảm (melancholy) đượm vẻ nuối tiếc, man mác, buốt lạnh như lời linh cảm trước cho tính bạc mệnh của đoá hoa ??omới chớm đã viên thành??? như nụ tình ái Kim-Kiều. Mùa đông cho em nỗi buồn, chiều em ra đứng hát kinh đầu sông... chút tình mới chớm đã viên thành.

Và tàn đông con nước kéo lên đợi mùa xuân tới:

Nhịp nhàng thơ thới
Ðiệp từ Từ nay... đã luôn được nhắc lại, cung giọng bây giờ cao và nhấn nhá vui hơn. Toàn chương II diễn tả một cuộc ??ođối đáp??? nói??"thưa (đối điểm/counterpoint), đắp-bồi giữa hai bè ngôi thứ khởi từ tôi-người, tôi-tình sang tôi-em; cho tới đoạn này là anh-nàng để đồng xướng (homophony) một chữ có. Ở đoạn này như là giai điệu chim hót trầm bổng cùng với tiếng ca đồng thanh của đất trời sông núi đáp đền tới cuộc hội ngộ từ khi đã có... Từ nay anh đã có nàng, biết ơn sông núi đáp đền tiếng ca. Mùa xuân trên những mái nhà, có con chim hót tên là ái ân.


Chương III
Bốn mùa yêu nhau trong lẽ vô thường của trời đất
(Nhạc chuyển... Chậm lại...)

Bình an
Khúc arioso (vịnh tự khúc): ??oSen hồng một nụ...??? Chuyển từ hình ảnh đoá quỳnh trắng của chương I sang một hoá thân khác là nụ sen hồng đang ngồi đong đưa -- khoảng cách từ ??othơ ngây??? tới ??okinh nghiệm??? -- bằng một giọng kể hoài tưởng lại thời thanh xuân êm đềm chuyển sang sắc màu ??ochín??? của tình yêu đã nếm trải từ rạng đông cao đến đêm ngọt ngào. Bảng màu ??omùa xuân chín??? rõ rệt hơn: Em hồng một thuở xuân xanh... giờ còn lại nỗi buồn hoài niệm để đền trọn mối tình. (Hồng đi nhé xin hồng với nụ. Vàng phai sẽ cuốn đi mịt mù ??" Vàng phai trước ngõ).
(nhạc chuyển...)

Hiu hắt
Từ đây chuyển đoạn trầm xuống hiu hắt như tiếp nối đoạn hoài cảm ở chương II nhưng đã trở thành thể thơ độc thoại sáu chữ. Một chiều em đứng cuối sông, gió mùa thu rất ân cần chở lời kinh đến núi non, những lời tình em trối trăng...??? Cuộc tình đã trải qua cả hạnh phúc lẫn khổ đau, và thân phận lưu lạc hoa trôi bèo dạt, lênh đênh từ đầu sông cho tới cuối sông đoạn trường ??otính từ sông nước cát lầm???. Cánh gió mùa thu chở lời Kinh hát về thân phận gửi tới non nước quê nhà. Một thời yêu dấu đã qua. Giờ đây gót hồng (gót sen/đôi chân hồng trần củaThuý Kiều) mong mỏi được quay về. Từ khúc hoài cảm ở trên giờ hợp lại trở thành khúc hoài hương (nostalgia) trối trăng rằng: dù trần gian có xót xa cũng đành về với quê nhà.

(Con sóng biển dâu đã mang tình về quê quán cũ)
[Nhạc...]


Chương IV
(Nhạc chuyển... ) Rộng rãi
Dồn dập vừa
Mênh mông

Tình đi, người ở lại -- (Ðoạn cuối)
Êm đềm, xa vắng
Khúc 1: ??oTừ đó trong vườn khuya, ôi áo xưa em là một chút mây phù du, đã thoáng qua đời ta...???.
Khúc bi ca (elegy) u huyền này bằng thể thơ tự sự năm chữ, là tiếng thở dài mênh mang khi tình đã đi, người ở lại. Có thể diễn tả lại bằng lời thơ trong Lửa Thiêng:

Bóng đêm toả không lấp niềm thương nhớ,
Tình đi mau, - sầu ở lại lâu dài.
Ta đã để hồn tan trong tiếng thở
Kêu gọi người đưa tiễn nỗi tàn phai.
(??oBi ca??? ??" Huy Cận)

Từ cảnh vườn đêm hội ngộ có ánh trăng vàng mạc khải của chương I tới cảnh vườn khuya cô tịch trong chương cuối này, là nỗi thấu cảm tính phù du của chữ tình, của vẻ đẹp mong manh là hình ảnh chính cái chết. Từ đó trong hồn ta, ôi tiếng chuông não nề...Nỗi tuyệt vọng mênh mang, nhịp tim xao động trong lòng là tiếng chuông não nề văng vẳng như tiếng chuông cầu hồn. Tiếng ngựa hí vang rừng xa vọng suốt đất trời kia, mang tính ẩn dụ đầy âm-hình (audio-visual) loan báo cho giờ phút khởi hành chuyến xe cuối cùng của đời người. Từ đó ta ngồi mê, để thấy trên đường xa, một chuyến xe tựa như, vừa đến nơi chia lìa.

(Tình do tâm mà sinh, có khi tình mất mà tâm còn động vọng. Ðến lúc tâm bình an thì tình kia cũng đoạn nỗi).
[Nhạc] Mạnh và liền nhau

Êm dịu lại
Khúc 2: ??oTừ đó ta nằm đau, ôi núi cũng như đèo, một chút vô thường theo...???
Bài tự tình khúc cuối này như bức tranh thuỷ mặc của cõi tâm bao la vô cùng.
Từ đó... từ chốn vô thuỷ vô chung để mà chiêm nghiệm toàn cảnh lộ trình đã qua của người nghệ sĩ ??" kẻ hành hương -- giờ nằm đau dạt dào bi cảm trước cái như tính của vẻ đẹp, của sự vật; chẳng còn biện biệt nữa không gian (ôi núi cũng như đèo) với thời gian (từng phút cao giờ sâu) để rồi nhập vào với trạng thái tịnh mặc (samadhi) ngay trong nỗi đau ??" [ở một nghĩa nào đó] là đang trải qua kinh nghiệm về cái chết. Ði vào cõi chết như một âm điệu ngân vang rồi cũng sẽ chìm trôi vào với cái tịch lặng: cõi đi về thiết yếu của âm nhạc, của chính đời người.

Từ đó -- tình yêu là hoa nở hồng ban sớm nở hết trong hoàng hôn, vẫn còn mãi khát mong, lại phải nhờ tới ngọn gió vô thường thổi qua để tiếp tục hoá thân thành sương tinh khiết rụng mát trong bình minh.

Vườn khuya đoá hoa nào mới nở,
Ðời ta có ai vừa qua...
(Ðêm thấy ta là thác đổ)

Từ đó ta là đêm, nở đoá hoa vô thường.

Từ đó -- người đi hành hương nhập thể vào với bóng đêm vô tận (là cõi chân không) để nở ra đóa hoa vô thường: người chiêm ngắm [đoá hoa] đã trở thành cái [đoá hoa] mà mình chiêm ngắm. Vẻ đẹp của đoá hoa vô thường là nở ra nụ cười khúc khích trên lưng đài gương của cái dục mang hương sắc hoa tình của cái chết.

Từ đó -- đoá hoa là biểu hiện rõ nhất về sự vô thường: hiện, hiển và biến:

Mùa mưa tới cành hoa trắng ngần
Ðã ra đời đùa vui phút giây
Sau một lần đến bên người
Khép lại tấm lòng nghìn năm nhớ ai...
(Chuyện đoá quỳnh hương)

Từ đó -- đoá hoa ấy đã khép lại những cánh mong manh trước cả lúc trăng tàn nguyệt tận.

Từ đó --
Chìm dưới sương thu là một đoá thơm tho.
(Chìm dưới cơn mưa)

Nhưng từ đó, để kết tinh nên một đoá mong manh, thơm tho ấy dâng cho đời, đã là sự cưu mang và hi hữu kể từ trăm năm trong cõi người ta...

(Nhạc để chấm dứt...)
Khúc kết
Những phương trời gió loạn nào đã đi qua,
Còn lại đoá hoa vô thường
Phất phơ giữa tuế nguyệt không thời.9
Hà Vũ Trọng (Toronto)
2001
Được MucLucBoxTCS sửa chữa / chuyển vào 16:32 ngày 28/07/2002

Chiêm ngắm Đoá Hoa Vô Thường (5)
----------------------------------------------------

Chú thích:
1 Xem vấn đề ?oSinh tử sự đại? và ?oCái Chết Lớn? trong bài ?oMondo: At the Death of a Great-Death-Man? trong A Zen Life: D. T. Suzuki Remembered. (Vấn đáp: cái Chết của một Ðại-Tử-Nhân -- Một đời Thiền: Hồi tưởng về D. T. Suzuki]. Masao Abe chủ biên, Nxb Weatherhill, Tokyo, 1986.
2 passion: cuồng nhiệt.
3 Passion (viết hoa): sự thương khó, thống khổ.
4 Poem del Cante Jondo (Thi tập Trầm ca): Tác phẩm chính đầu tay của Federico García Lorca, 1921, nhà thơ 23 tuổi lúc đó đã kết tinh được những chủ đề sẽ đi xuyên suốt các tác phẩm của ông: tình yêu, cái chết, và sự lạc loài. Như Lorca nói: ?oSắc thái địa phương [của nhạc phổ thông Flamenco] đối lập với sắc thái tâm linh [của Trầm Ca] -- đó là sự khác biệt rất sâu xa.? Sắc thái tâm linh trong các khúc ca của Trịnh Công Sơn cũng khác biệt xa với loại ca khúc phổ thông VN khác (tương tự như Blues đối với Rock and Roll ở Mĩ).
5 Chất Blues của người da đen có thể thấy trong các ca khúc chủ đề về thân phận của TCS đặc biệt những năm 1964-66 mang giọng thở than não nề nhưng không có tính u mặc mai mỉa của blues da đen và cấu trúc nhịp cũng đơn giản hơn. Riêng ở những Ca Khúc Da Vàng và Kinh Việt Nam, chất blues được ?oTrịnh Công Sơn hoá? và nâng lên thành những khúc hát Kinh, để tụng (lập đi lập lại lời đầu của đoạn một; vd: Chiều đi lên đồi cao hát trên những xác người... hay Người con gái Việt Nam da vàng...) mà sắc thái gần với thể gospel blues (= phúc âm buồn) và spirituals (nhạc tâm linh da đen) mà điệu thức có cả thang âm ngũ cung như điệu hát chầu văn Huế mà tiết tấu [thay vì dùng sênh, phách, mõ] có thể vỗ tay hoặc dậm chân đệm khi hát. Ðiệu blues thở than vì thân phận đoạ đày mất quê hương của người da đen đã gặp điệu ?oblues Nam ai? não nề của dân Chàm [trong chầu văn Huế].
6 Ðể hiểu rõ quan điểm của TCS về cuộc chiến tranh VN là một cuộc nội chiến cũng như thái độ, ý thức chính trị của TCS trước vàø sau 1975, xin xem cuộc tiếp xúc và nói chuyện giữa kí giả Henry Kamm với Trịnh Công Sơn trong cuốn Dragon Ascending -- Vietnam and the Vietnamese (Thăng long ?" Nước Việt và người Việt), chương 15: ?oThe Wages of the Just? (Lương bổng của người Công chính), Nxb Arcade, NY 1996. Bài hát cuối cùng (?oswan song) của TCS là Ðồng dao 2000 -- sáng tác cho năm 2000 -- là ?ogiấc mơ tiếp nối? của Ðồng dao hoà bình (1968); giấc mơ chấm dứt cuộc nội chiến Nam-Bắc đó, và thị kiến về hoà bình giờ như thể đã được hiện thực hoá: ?oÐường sóng gió đã đã qua đi. Ðường hoà bình đã đến rồi. Năm hai ngàn ta đi tới ...?o
7 Nietzsche: Zarathustra đã nói thế, phần IV chương Về giữa ngọ. Bản Anh ngữ của R J Hollingdale. Penguin Books, 1961.
8 ?oBồ-tát vì chúng sinh mà vào vòng sinh tử, đã có sinh tử thì có bệnh, bao giờ chúng sinh hết bệnh thì Bồ -tát sẽ không còn bệnh?. (Kinh Duy-ma-cật).
9 Dịch nghĩa thơ của Vương Duy. Trích trong Ðường thi - Vương Duy chân diện mục của Vũ Thế Ngọc, Eastwest Institute Press, CA 1987.

Chiêm ngắm Đoá Hoa Vô Thường (5)
----------------------------------------------------

Chú thích:
1 Xem vấn đề ??oSinh tử sự đại??? và ??oCái Chết Lớn??? trong bài ??oMondo: At the Death of a Great-Death-Man??? trong A Zen Life: D. T. Suzuki Remembered. (Vấn đáp: cái Chết của một Ðại-Tử-Nhân -- Một đời Thiền: Hồi tưởng về D. T. Suzuki]. Masao Abe chủ biên, Nxb Weatherhill, Tokyo, 1986.
2 passion: cuồng nhiệt.
3 Passion (viết hoa): sự thương khó, thống khổ.
4 Poem del Cante Jondo (Thi tập Trầm ca): Tác phẩm chính đầu tay của Federico García Lorca, 1921, nhà thơ 23 tuổi lúc đó đã kết tinh được những chủ đề sẽ đi xuyên suốt các tác phẩm của ông: tình yêu, cái chết, và sự lạc loài. Như Lorca nói: ??oSắc thái địa phương [của nhạc phổ thông Flamenco] đối lập với sắc thái tâm linh [của Trầm Ca] -- đó là sự khác biệt rất sâu xa.??? Sắc thái tâm linh trong các khúc ca của Trịnh Công Sơn cũng khác biệt xa với loại ca khúc phổ thông VN khác (tương tự như Blues đối với Rock and Roll ở Mĩ).
5 Chất Blues của người da đen có thể thấy trong các ca khúc chủ đề về thân phận của TCS đặc biệt những năm 1964-66 mang giọng thở than não nề nhưng không có tính u mặc mai mỉa của blues da đen và cấu trúc nhịp cũng đơn giản hơn. Riêng ở những Ca Khúc Da Vàng và Kinh Việt Nam, chất blues được ??oTrịnh Công Sơn hoá??? và nâng lên thành những khúc hát Kinh, để tụng (lập đi lập lại lời đầu của đoạn một; vd: Chiều đi lên đồi cao hát trên những xác người... hay Người con gái Việt Nam da vàng...) mà sắc thái gần với thể gospel blues (= phúc âm buồn) và spirituals (nhạc tâm linh da đen) mà điệu thức có cả thang âm ngũ cung như điệu hát chầu văn Huế mà tiết tấu [thay vì dùng sênh, phách, mõ] có thể vỗ tay hoặc dậm chân đệm khi hát. Ðiệu blues thở than vì thân phận đoạ đày mất quê hương của người da đen đã gặp điệu ??oblues Nam ai??? não nề của dân Chàm [trong chầu văn Huế].
6 Ðể hiểu rõ quan điểm của TCS về cuộc chiến tranh VN là một cuộc nội chiến cũng như thái độ, ý thức chính trị của TCS trước vàø sau 1975, xin xem cuộc tiếp xúc và nói chuyện giữa kí giả Henry Kamm với Trịnh Công Sơn trong cuốn Dragon Ascending -- Vietnam and the Vietnamese (Thăng long ??" Nước Việt và người Việt), chương 15: ??oThe Wages of the Just??? (Lương bổng của người Công chính), Nxb Arcade, NY 1996. Bài hát cuối cùng (??oswan song) của TCS là Ðồng dao 2000 -- sáng tác cho năm 2000 -- là ??ogiấc mơ tiếp nối??? của Ðồng dao hoà bình (1968); giấc mơ chấm dứt cuộc nội chiến Nam-Bắc đó, và thị kiến về hoà bình giờ như thể đã được hiện thực hoá: ??oÐường sóng gió đã đã qua đi. Ðường hoà bình đã đến rồi. Năm hai ngàn ta đi tới ...??o
7 Nietzsche: Zarathustra đã nói thế, phần IV chương Về giữa ngọ. Bản Anh ngữ của R J Hollingdale. Penguin Books, 1961.
8 ??oBồ-tát vì chúng sinh mà vào vòng sinh tử, đã có sinh tử thì có bệnh, bao giờ chúng sinh hết bệnh thì Bồ -tát sẽ không còn bệnh???. (Kinh Duy-ma-cật).
9 Dịch nghĩa thơ của Vương Duy. Trích trong Ðường thi - Vương Duy chân diện mục của Vũ Thế Ngọc, Eastwest Institute Press, CA 1987.

Trịnh Công Sơn với những lời ru

Nguyễn Văn Tuấn
Tình cờ tôi được tặng một đĩa CD với tựa đề "Như cánh vạc bay" của Trịnh Công Sơn, được sản xuất hồi năm 1997 có in hình ông Trịnh Công Sơn với cái kiếng cận cố hữu che khuôn mặt đăm chiêu và tất nhiên là rất nghệ sĩ tính. Tựa đề của CD còn được dịch sang tiếng Anh là "Like a flying heron".
CD do chính ông Trịnh Công Sơn biên soạn, chọn bài, còn phần hòa âm thì do nhạc sĩ Bảo Phúc đảm trách và Saigon Audio & CD phát hành. Cuốn CD này chỉ có vỏn vẹn 10 bài ca: Ru tình, Bên đời hiu quạnh, Ở trọ, Ru ta ngậm ngùi, Ta thấy gì trong đêm nay, Xin mặt trời ngủ yên, Biết đâu nguồn cội, Như cánh vạc bay, Chiếc lá thu phai và Sóng về đâu. Nhìn qua tựa đề của các bài ca, tôi có thể cho rằng chủ đề của CD là "thân phận". Trong số 10 bài này, có đến 6 bài được sáng tác hay trình diễn sau năm 75, số còn lại tôi đã được nghe cả ba mươi năm về trước.
CD được mở đầu bằng bài "Ru tình" do Hồng Nhung ca. Tôi nghe Trịnh Vĩnh Trinh (em gái út của ông TCS) ca bài Ru Tình trong cuốn Video có cùng tên cách đây hai ba năm và chưa thấy ai ca hay hơn. Thế mà giờ này nghe HN ca bài này, tôi thấy rất hay, có phần còn hay hơn cả Trịnh Vĩnh Trinh.
Chúng ta biết rằng Trịnh Công Sơn viết bài Ru Tình đã lâu lắm rồi; lúc Trịnh Công Sơn còn "trẻ lắm". Lúc đó (trước 75), có một cô ca sĩ rất trẻ người Nhật; cô này muốn sang VN để gặp Trịnh Công Sơn và nhờ anh ta tìm chỗ may áo dài cho cô ấỵ Có lẽ Trịnh Công Sơn ví cái ý muốn này như một sự đi tìm một cuộc tình, nên anh ta cản ngăn: "Em xinh, em đẹp, em cứ ngồi đó để tôi đi tìm cuộc tình cho. Nếu em đi, tôi sẽ mất em thì sao":
Ru em ngồi yên đó
Tôi tìm cuộc tình cho ...
Nhưng "mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên"; chẳng may, cô ta bị tai nạn và đã ra người thiên cổ. Trịnh Công Sơn buồn lắm, chưa gặp người mà Trịnh Công Sơn tưởng tượng là đẹp lắm - đẹp từ bàn tay đến đôi má - mà đã mất. Trịnh Công Sơn bèn viết bài hát này để "ru" một chuyện tình không có thật, một chuyện tình tưởng tượng, một chuyện tình vừa đẹp lại vừa buồn.
So với các nhạc sĩ khác, Trịnh Công Sơn là người có nhiều bài ca mang tiếng "Ru" nhất. Thật vậy, đây không phải là lần đầu tiên Trịnh Công Sơn cất lời ru. Trong quá khứ, Trịnh Công Sơn đã vài lần "Ru em từng ngón xuân nồng", "Ru ta ngậm ngùi", "Ru đời đi nhé", vv. trên làng sóng nhạc ở miền Nam. Nhưng những bài ru đó lời có vẻ xa vời, điệu nhạc chậm chạp hơn bài Ru Tình lần này. Quả vậy, Ru Tình từ đầu đến cuối là những lời ru thật tình, thật gần gũi, với những âm điệu nhịp nhàng thay đổi liên tục, và mỗi giòng nhạc là một lời ru mới:
Ru em tình khi nhớ
Ru em tình lúc xa
Có nhiều khi nghe nhạc Trịnh Công Sơn, tôi không hiểu anh ta muốn nói gì, vì cách nói hơi lạ và quá nghệ sĩ. Nhưng nghe qua Ru Tình và tâm sự của tác giả, tôi cũng thấy một mối đồng cảm nào đó với nỗi buồn của anh ta.
Trịnh Công Sơn có lần tâm sự rằng sự mất còn của thân xác cũng như mất còn của cuộc tình, do vậy, sau chủ đề tình yêu, thân phận là chủ đề được Trịnh Công Sơn quan tâm rất nhiều. Trong nhiều bài ca về chủ đề này, tôi thích bài có trong cái CD này "Chiếc lá thu phai". Ðời người như hạt sương trên cành: bình minh vừa ló dạng sương tan thành hơi khói. Trong chúng ta, ai cũng phải qua cái chu kỳ sanh - lão - tử. Sau chuỗi ngày theo đuổi giấc mộng dài, va chạm với những đa đoan của cuộc sống, một sáng nào đó, nhìn lại trong gương mới thấy mình tóc bạc phơ:
Chiều hôm thức dậy
Ngồi ôm tóc tóc dài
Chập chờn lau trắng trong tay
Mình đã già, già như chiếc lá thu vốn đã vàng nay lại phai thêm:
Giật mình ôi chiếc lá thu phai
Thế giới này chỉ là "Những quán không", mà trong đó mọi sinh vật là những kẻ ở trọ. Cũng như "con chim ở đậu cành cây" và "con cá ở trọ trong khe nước", con người cũng thế:
Tôi nay ở trọ trần gian
Trăm năm về chốn xa xăm cuối trời
Nói cho cùng, cuộc đời chỉ "Một cõi đi về" được Trịnh Công Sơn nhắc đến trong những bản nhạc khác. Và rồi một ngày nào đó, cuộc hành trình dương thế sẽ chấm dứt, mình sẽ nằm co ro trong quan tài, làm bè bạn cùng giun dế. Viễn ảnh rùng rợn này đưa đến tuyệt vọng tình cờ, bế tắc của cuộc đời:
Ðường trần rồi khăn gói
Mai kia chào cuộc đời
Nghìn trùng con gió bay
Ðến độ tuổi trung niên này, nhiều khi tôi nhìn quanh và nghĩ lại mới thấy thấm thía câu nói của thiền sư Vạn Hạnh:
Thân như điện ảnh hữu hoàn vô
Vạn mộc xuân vinh, thu hựu khô
Cuộc đời thật là ngắn ngủi! Cho dù tình yêu có là muôn thuở, nhưng tình yêu của một đời người sẽ hết khi thân xác sẽ "về làm cát bụi", vì thế còn sống, còn "tiếng động nào gõ nhịp khôn nguôi" là còn tình yêu, còn ca tụng yêu:
Còn lời ru mãi vang vọng một trời
Mùa xanh lá vội, ru em miệt mài
Còn lời ru mãi còn lời ru này
Ngàn năm ru hoài, ngàn đời ru ai ...
Cám ơn những giai nhân đã đem lại mùa Xuân cho đời sống. Cám ơn Trịnh Công Sơn đã ru đời, ru tình cho nhân thế!
Được tigerlily sửa chữa / chuyển vào 03:53 ngày 05/07/2003

Trịnh Công Sơn với những lời ru

Nguyễn Văn Tuấn
Tình cờ tôi được tặng một đĩa CD với tựa đề "Như cánh vạc bay" của Trịnh Công Sơn, được sản xuất hồi năm 1997 có in hình ông Trịnh Công Sơn với cái kiếng cận cố hữu che khuôn mặt đăm chiêu và tất nhiên là rất nghệ sĩ tính. Tựa đề của CD còn được dịch sang tiếng Anh là "Like a flying heron".
CD do chính ông Trịnh Công Sơn biên soạn, chọn bài, còn phần hòa âm thì do nhạc sĩ Bảo Phúc đảm trách và Saigon Audio & CD phát hành. Cuốn CD này chỉ có vỏn vẹn 10 bài ca: Ru tình, Bên đời hiu quạnh, Ở trọ, Ru ta ngậm ngùi, Ta thấy gì trong đêm nay, Xin mặt trời ngủ yên, Biết đâu nguồn cội, Như cánh vạc bay, Chiếc lá thu phai và Sóng về đâu. Nhìn qua tựa đề của các bài ca, tôi có thể cho rằng chủ đề của CD là "thân phận". Trong số 10 bài này, có đến 6 bài được sáng tác hay trình diễn sau năm 75, số còn lại tôi đã được nghe cả ba mươi năm về trước.
CD được mở đầu bằng bài "Ru tình" do Hồng Nhung ca. Tôi nghe Trịnh Vĩnh Trinh (em gái út của ông TCS) ca bài Ru Tình trong cuốn Video có cùng tên cách đây hai ba năm và chưa thấy ai ca hay hơn. Thế mà giờ này nghe HN ca bài này, tôi thấy rất hay, có phần còn hay hơn cả Trịnh Vĩnh Trinh.
Chúng ta biết rằng Trịnh Công Sơn viết bài Ru Tình đã lâu lắm rồi; lúc Trịnh Công Sơn còn "trẻ lắm". Lúc đó (trước 75), có một cô ca sĩ rất trẻ người Nhật; cô này muốn sang VN để gặp Trịnh Công Sơn và nhờ anh ta tìm chỗ may áo dài cho cô ấỵ Có lẽ Trịnh Công Sơn ví cái ý muốn này như một sự đi tìm một cuộc tình, nên anh ta cản ngăn: "Em xinh, em đẹp, em cứ ngồi đó để tôi đi tìm cuộc tình cho. Nếu em đi, tôi sẽ mất em thì sao":
Ru em ngồi yên đó
Tôi tìm cuộc tình cho ...
Nhưng "mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên"; chẳng may, cô ta bị tai nạn và đã ra người thiên cổ. Trịnh Công Sơn buồn lắm, chưa gặp người mà Trịnh Công Sơn tưởng tượng là đẹp lắm - đẹp từ bàn tay đến đôi má - mà đã mất. Trịnh Công Sơn bèn viết bài hát này để "ru" một chuyện tình không có thật, một chuyện tình tưởng tượng, một chuyện tình vừa đẹp lại vừa buồn.
So với các nhạc sĩ khác, Trịnh Công Sơn là người có nhiều bài ca mang tiếng "Ru" nhất. Thật vậy, đây không phải là lần đầu tiên Trịnh Công Sơn cất lời ru. Trong quá khứ, Trịnh Công Sơn đã vài lần "Ru em từng ngón xuân nồng", "Ru ta ngậm ngùi", "Ru đời đi nhé", vv. trên làng sóng nhạc ở miền Nam. Nhưng những bài ru đó lời có vẻ xa vời, điệu nhạc chậm chạp hơn bài Ru Tình lần này. Quả vậy, Ru Tình từ đầu đến cuối là những lời ru thật tình, thật gần gũi, với những âm điệu nhịp nhàng thay đổi liên tục, và mỗi giòng nhạc là một lời ru mới:
Ru em tình khi nhớ
Ru em tình lúc xa
Có nhiều khi nghe nhạc Trịnh Công Sơn, tôi không hiểu anh ta muốn nói gì, vì cách nói hơi lạ và quá nghệ sĩ. Nhưng nghe qua Ru Tình và tâm sự của tác giả, tôi cũng thấy một mối đồng cảm nào đó với nỗi buồn của anh ta.
Trịnh Công Sơn có lần tâm sự rằng sự mất còn của thân xác cũng như mất còn của cuộc tình, do vậy, sau chủ đề tình yêu, thân phận là chủ đề được Trịnh Công Sơn quan tâm rất nhiều. Trong nhiều bài ca về chủ đề này, tôi thích bài có trong cái CD này "Chiếc lá thu phai". Ðời người như hạt sương trên cành: bình minh vừa ló dạng sương tan thành hơi khói. Trong chúng ta, ai cũng phải qua cái chu kỳ sanh - lão - tử. Sau chuỗi ngày theo đuổi giấc mộng dài, va chạm với những đa đoan của cuộc sống, một sáng nào đó, nhìn lại trong gương mới thấy mình tóc bạc phơ:
Chiều hôm thức dậy
Ngồi ôm tóc tóc dài
Chập chờn lau trắng trong tay
Mình đã già, già như chiếc lá thu vốn đã vàng nay lại phai thêm:
Giật mình ôi chiếc lá thu phai
Thế giới này chỉ là "Những quán không", mà trong đó mọi sinh vật là những kẻ ở trọ. Cũng như "con chim ở đậu cành cây" và "con cá ở trọ trong khe nước", con người cũng thế:
Tôi nay ở trọ trần gian
Trăm năm về chốn xa xăm cuối trời
Nói cho cùng, cuộc đời chỉ "Một cõi đi về" được Trịnh Công Sơn nhắc đến trong những bản nhạc khác. Và rồi một ngày nào đó, cuộc hành trình dương thế sẽ chấm dứt, mình sẽ nằm co ro trong quan tài, làm bè bạn cùng giun dế. Viễn ảnh rùng rợn này đưa đến tuyệt vọng tình cờ, bế tắc của cuộc đời:
Ðường trần rồi khăn gói
Mai kia chào cuộc đời
Nghìn trùng con gió bay
Ðến độ tuổi trung niên này, nhiều khi tôi nhìn quanh và nghĩ lại mới thấy thấm thía câu nói của thiền sư Vạn Hạnh:
Thân như điện ảnh hữu hoàn vô
Vạn mộc xuân vinh, thu hựu khô
Cuộc đời thật là ngắn ngủi! Cho dù tình yêu có là muôn thuở, nhưng tình yêu của một đời người sẽ hết khi thân xác sẽ "về làm cát bụi", vì thế còn sống, còn "tiếng động nào gõ nhịp khôn nguôi" là còn tình yêu, còn ca tụng yêu:
Còn lời ru mãi vang vọng một trời
Mùa xanh lá vội, ru em miệt mài
Còn lời ru mãi còn lời ru này
Ngàn năm ru hoài, ngàn đời ru ai ...
Cám ơn những giai nhân đã đem lại mùa Xuân cho đời sống. Cám ơn Trịnh Công Sơn đã ru đời, ru tình cho nhân thế!
Được tigerlily sửa chữa / chuyển vào 03:53 ngày 05/07/2003

Home tiến bộ lắm, đã cho mọi người cái nguồn của tư liệu rồi. Cố gắng phát huy em nhé!
À, nhắn thêm này: Tiêu đề bài viết nên viết bằng font chữ lớn và đậm như blue293 đã làm ấy. Như thế mọi người dễ nhận ra hơn, nhất là trong tình trạng topic này đang có quá nhiều bài như hiện nay. Em hiểu chứ?
All the rivers run into the sea; yet the sea is not full: unto the place from whence the rivers come, thither they return again. (ECCLESIASTES)

lys