Vạch mặt Nhân Văn Giai Phẩm

Một bài học
Nhà xuất bản Hội Nhà văn, dưới sự lũng đoạn của Hoàng Cầm, in tập thơ Ghế đá, chúng ta không lạ. Nhưng một luồng thơ xấu như thơ Lê Đạt, bị công chúng căm về nội dung, ghét về hình thức, mà tại sao vẫn còn một nhóm người thưa thớt nào đó ra vẻ ưa thích? Điều này cũng dễ hiểu thôi. Đây là một vấn đề giai cấp xã hội, vấn đề hệ loại tư tưởng. Một anh cán bộ văn hoá đã bộc lộ rằng khi anh đọc thơ Lê Đạt cho một số thanh niên cao bồi ở Hà Nội, thì họ mới nghe thoáng qua, chưa hiểu rõ từng câu, họ đã thích ngay. Cái màu cá nhân anh hùng rẻ tiền, càn quấy ngổ ngáo của cao bồi đã gặp Lê Đạt là phát ngôn nhân của họ. Thơ Lê Đạt rất nhiều ?ocá tính?, thích đập phá vô chính phủ, bán trời không văn tự, chống đối lập trường và kỷ luật xã hội chủ nghĩa, thì nhất định là được cao bồi, những sản phẩm còn rớt lại của văn hoá Mỹ, đồng thanh tương ứng. Một sinh viên khi kiểm điểm mình đã bị nọc độc Nhân văn, cũng nói: ?o? Lê Đạt mới thật là ?~nhà thơ của mọi thời đại?T. Nhìn anh tôi thấy thích thích. Râu ria tua tủa không thèm biết cái lưỡi dao bào, áo quần xốc xếch như tôi, như tất cả những người còn bận tâm vì lý tưởng, nói ba hoa, cười hơ hớ. Đúng là dáng dấp của một nhà thơ?. Nhưng Lê Đạt và nhóm phá hoại Nhân văn?"Giai phẩm không dựa được trên chân lý, trên chính nghĩa; cái cơ sở giai cấp mà họ đưa vào cũng đang phân hoá; những cao bồi đã học tập ba nên hai chống; một số ít sinh viên lầm lạc sau khi học tập cải tạo chính trị, đã tỉnh ngộ; các văn nghệ sĩ vạch chân tướng của bọn phá hoại. Văn nghệ là nơi đòi hỏi sự chân thật hơn ở đâu hết, một chút giả dối nào chóng chầy cũng tòi ra. Những con người như Lê Đạt không thể kiếm chác lâu, lừa bịp lâu được.
Lấy một Lê Đạt ra làm ví dụ của thứ ?ovăn nghệ? Nhân văn?"Giai phẩm, chúng ta đã rút một bài học cảnh giác với chủ nghĩa cá nhân tư sản có nhiều biến hoá mưu mánh. Rút kinh nghiệm cuộc đấu tranh này, chúng ta sẽ vạch tính cách giai cấp ********* của nó, bất cứ nó lẩn lút ở đâu; chúng ta cần tiếp tục quét tan chủ nghĩa xét lại và tư tưởng của nhóm phá hoại Nhân văn?"Giai phẩm để xây dựng nền văn học cách mạng.
5-58
[1]Tuần báo Văn nghệ số 69 và 70 (tháng 4 và 5-1955)

Nguyễn Khải
Những bài học của đấu tranh cách mạng

1. Văn nghệ là một mặt trận
Mặt trận văn nghệ không phải là một danh từ đọc cho kêu, mà chính là một thực tế chiến đấu. Trong cuộc đấu tranh giai cấp, cách mạng từ mặt trận đó mà xuất hiện, lên tiếng, và sau khi cách mạng thắng lợi rồi thì mặt trận văn nghệ, tư tưởng vẫn là nơi đọ gươm cuối cùng giữa ta và kẻ địch. Mấy năm vừa qua bọn đầu sỏ phá hoại đã âm mưu bước lên vũ đài chính trị bằng cái cửa ngách văn học nghệ thuật. Phát lệnh đầu tiên của chúng là: cho được tự do phê bình đường lối lãnh đạo văn nghệ của Đảng, phê bình một số cán bộ lãnh đạo của Đảng. Một số đồng chí chúng ta vẫn vô tư: ?oVâng, xin mời các anh cứ mạnh dạn góp ý kiến?. Bọn chúng mạnh dạn hơn thật, tạo nên ?ovụ án văn học Trần Dần?; đánh dấu hỏi: chế độ này có đảm bảo được tư do sáng tác cho văn nghệ sĩ không? Đã có nhiều đồng chí mủi lòng quay lại trách lãnh đạo: ?oSao ta không chịu sửa sai nhanh lên để người sáng tác được yên tâm, không khí văn nghệ được thoải mái, vui vẻ?. Lập tức bọn chúng hô lớn khẩu hiệu: Trăm hoa đua nở, đảm bảo các xu hướng nghệ thuật tự do phát triển, thổi phồng ?otính chất riêng biệt của văn nghệ?, ?ochính trị văn nghệ cùng đi song song?. Đến lúc ấy thì khá nhiều người vỗ tay hoan nghênh: ?omột giai đoạn văn học nghệ thuật mới đã mở ra trước mắt?. Thế là thời cơ thuận lợi nhất của bọn phá hoại đã đến, chúng công khai quẳng tấm áo nghệ thuật giả hiệu ?" nhưng cũng đã làm lóa mắt một số người ?" phất cờ gióng trống quảng cáo những luận điệu chính trị *********, đề xướng ?ođường lối riêng tiến lên chủ nghĩa xã hội? ?okhông theo Nga, chẳng theo Mỹ?, kêu gọi biểu tình để lật đổ ?obộ máy quan liêu hiện hành?, nhăm nhe mưu đồ vương bá. Báo Nhân văn bị đóng cửa, âm mưu chính trị của chúng bị vỡ lở, thất bại. Nguyễn Hữu Đang rút về làm ?ocố vấn tối cao? cho nhà xuất bản Minh Đức, ngày đêm bày mưu tính kế chuẩn bị một thời cơ thuận lợi nào sẽ đến. Trương Tửu, Trần Đức Thảo lợi dụng diễn đàn trường đại học công khai truyền bá tư tưởng chính trị Tờ-rốt-kít, gấp rút đào tạo chân tay. Phan Khôi ăn lương thân sĩ, cơm rượu ngày hai bữa, làm ?othơ luân lưu? chửi Đảng, chửi chế độ. Trần Dần, Hoàng Cầm, Lê Đạt cuộn khúc trong các tổ chức văn học, rèn một loạt ?odao hai lưỡi?, nung nấu chí phục thù, khiêu khích, chia rẽ, đánh kéo những phần tử yếu bóng vía. Trong tình hình nghiêm trọng ấy, đáng nhẽ chúng ta phải nêu khẩu hiệu: ?oQuét sạch tư tưởng thù địch của nhóm Nhân văn-Giai phẩm? thì có người lại kêu gọi: ?oSáng tác trước hết, sáng tác trên hết, lấy sáng tác mà đấu sáng tác?. Đáng nhẽ chúng ta phải giám sát chặt chẽ các cơ quan xuất bản, báo chí, ngăn ngừa những nọc độc của chúng từ đấy phun ra, thì có người lại đề xướng: ?otái bản sách cũ, tái bản tất cả, phải tin ở sự sáng suốt của quần chúng?. Đáng nhẽ chúng ta phải ủng hộ những đồng chí đã kịp thời vạch trần những luận điệu lập lờ hai mặt chửi Đảng, chửi chế độ trong các sáng tác của bọn Nhân văn, thì có người lại làm ra ?onhân đạo?, oán trách: ?oĐừng nên thành kiến với anh em có sai lầm, phải tôn trọng sự sáng tạo nghệ thuật của họ?. Thế là tình hình đã thành ra như sau: một số cơ quan văn nghệ tuy danh nghĩa là của Nhà nước, nhưng lại thực hiện khá nhiều chủ trương chống lại Nhà nước; tiếng nói chính thống trong các cơ quan ấy không phải là tiếng nói của Đảng, mà lại là những tiếng nói chống Đảng; những người có quyền không phải là chúng ta mà hóa ra lại nằm trong tay bọn phá hoại. Từ chỗ ấy bọn chúng đã thổi khúc dạo đầu của bài kèn tiến quân công phá vào sự nghiệp vĩ đại của nhân dân, của Đảng. Kể đến bây giờ mới vỡ lẽ những mưu mô nguy hiểm của nhóm phá hoại Nhân văn-Giai phẩm thì cũng hơi muộn, nhưng bài học rút ra từ đấy sẽ không bao giờ quên được. Quả thật văn nghệ là một mặt trận, văn nghệ sĩ là một đội quân, sách báo, sân khấu là nơi tác chiến. Nếu tư tưởng xã hội chủ nghĩa không chiếm lĩnh trận địa thì tư tưởng tư sản ********* sẽ chiếm lĩnh, nếu tư tưởng Đảng không chiếm lĩnh thì tư tưởng chống Đảng, chống Nhà nước sẽ chiếm lĩnh, nếu mặt trận văn nghệ bị bỏ lơi thì các mặt trận khác sẽ chịu tổn thất nặng nề. Cuộc chiến đấu quyết liệt ấy chắc chắn còn phải dài lâu, ít ra cũng phải mất vài chục năm nữa mới có thể kết thúc được.

2. Đoàn kết tiểu tư sản và đoàn kết cách mạng
Muốn đoàn kết với nhau được thực thà thì phải đấu tranh, đấu tranh để thống nhất lý tưởng thì sự đoàn kết mới lâu dài được. Câu ấy nghe như cũ, nhưng hiểu được nó không phải là dễ, không phải ai cũng hiểu như ai. Trong giới văn nghệ có một vài đồng chí thực hiện đoàn kết trên cơ sở nhận thức chính trị như thế này: mọi người chung quanh ta đều có lòng lành cả, họ có thể có khuyết điểm này nọ ta nên tha thứ, hoặc dùng lời lẽ phải chăng mà bảo ban, không nên làm mếch lòng nhau. Họ mời nhau đi uống nước chè, ăn bún bung, đọc sách ngâm thơ cùng nhau, cười nói vui vẻ. Nhưng khốn một nỗi xã hội ta chưa phải đã ?ohòa cả làng? như vậy, chưa phải mọi người đều đã một lòng ủng hộ Đảng Lao động, ủng hộ chủ nghĩa xã hội. Vì nếu mọi người đều là ta cả thì cách mạng cũng không còn nữa. Cho nên anh vui vẻ với họ, nhưng họ lại lợi dụng sự ?ochín bỏ làm mười? của anh để lợi dụng anh thực hiện ý định xấu của họ. Kết quả tai hại đã đến như sau: hôm đầu anh và họ, cả hai đều hoan hỉ nhận định ?oĐảng ta lãnh đạo tài tình?. Hôm thứ hai chỉ có anh nói còn họ ngồi im. Hôm thứ ba họ nói ?oĐảng Lao động lãnh đạo tồi?, và hôm thứ tư thì chính mồm anh lắp lại: ?oĐảng lãnh đạo tồi thật!?, còn họ thì không cần nói gì cả và chỉ nhìn anh mủm mỉm cười. Quả nhiên hai người vẫn đoàn kết với nhau, nhưng là đoàn kết trên những nguyên tắc của họ đặt ra, chứ không phải trên những nguyên tắc của Đảng. Nghĩa là anh đã bị họ giắt mũi lúc nào không biết, trong khi đó có ai phê bình anh hữu, theo đuôi thì anh lại to mồm cãi lại ?oVì tôi mà quần chúng mới đi theo Đảng?. Phân tích hiện tượng trên tôi thấy thế nào ?" Theo ý tôi thì anh tiểu tư sản thích đoàn kết trên sinh hoạt, chứ không thích đoàn kết trên lý tưởng. Một tách cà-phê, một chén trà tầu, một múi cam, một bó rau húng thú vị hơn là sự sinh hoạt tư tưởng trong cơ quan. Biếu nhau một cái áo cho con, chăm nom giúp nhau lúc vợ đẻ con ốm thấy nghĩa nặng ơn sâu hơn là sự giúp đỡ nhau nhìn rõ những sai lầm, kiên quyết cải tạo tư tưởng. Nhưng sự thực thì lại chính cái việc đấu tranh tư tưởng với nhau mới là nghĩa nặng ơn sâu, vì nó quyết định sinh mệnh chính trị và sự nghiệp sáng tác của nhau. Cho nên muốn làm bạn với nhau thì nhất định phải cùng là đồng chí, muốn cùng một chí hướng thì phải đấu tranh với những sai lầm của nhau trên nguyên tắc của Đảng. Ta có thể và nên nhân nhượng, tha thứ cho nhau trong sinh hoạt, nhưng phải nghiêm khắc bảo vệ sự thống nhất tư tưởng, chứ không phải là ?othống nhất về sinh hoạt còn tư tưởng khác biệt cũng được, đó là quyền tự do của mỗi người, không hề gì!?.
3. Sự phá sản của ?ochủ nghĩa hoài nghi?
Cũng có thể nói hoài nghi là đặc điểm của trí thức (Trí thức của xã hội cũ chưa được cải tạo). Vì trí thức xuất thân ở giai cấp tiểu tư sản. Mà bản thân tiểu tư sản là cái loại ?ogió thổi chiều nào che chiều ấy?, tư sản mạnh thì theo tư sản, vô sản mạnh thì theo vô sản. Trong cuộc đấu tranh giai cấp anh tiểu tư sản thường thường lơ lửng ở giữa, nghe ngóng, không hẳn nhập vào cách mạng, mà cũng không dám phản cách mạng, lý tưởng không xác định rõ ràng, khi thế này khi thế khác. Hẳn như thằng tư sản thì lúc nào nó cũng dứt khoát phải chống cách mạng, nhất sống nhị chết; hoặc hẳn như người vô sản lúc nào cũng kiên quyết phấn đấu cho cách mạng tiến lên, tiêu diệt mọi lực lượng đối địch. Những năm vừa qua cũng chứng minh rằng: tiểu tư sản không thể đứng giữa được nữa, hoặc là phản cách mạng thành phần tử tư sản *********, hoặc một lòng một dạ đi theo cách mạng, thành người vô sản, dần dần xóa bỏ tính chất giai cấp gốc rễ của mình. Ngay đến bây giờ từ trong hàng ngũ cách mạng vẫn tách ra một số người tiểu tư sản nào đó, họ dùn chân lại một chỗ, mắt lơ láo, tai nghe nghóng, bụng phân vân không hiểu con đường cách mạng đương đi kia thật đúng hay không, hay còn một chân lý nào khác. Rút lại họ chỉ là những anh muốn trở về lối cũ, muốn nhập bọn với kẻ thù của chủ nghĩa xã hội. Điều đó cũng dễ hiểu, vì anh tiểu tư sản đi với vô sản rất khó, phải cải tạo tư tưởng nhọc mệt, phải dứt đi những thói quen những cá tính xấu, nhưng có làm được thế anh mới có lối thoát. Còn đi với tư sản thì thú vị hơn nhiều, không những không phải cải tạo tư tưởng mà còn được phát triển những dục vọng, những cá tính, những thói quen của mình lên cao độ, nhưng đấy chỉ là ?ocái lợi? cho anh trước mắt, còn nhìn về lâu dài thì anh đã bắt đầu choàng dây thòng lọng vào cổ rồi. Những người muốn quay trở lại ấy lấy cớ là ?otrí thức cần hoài nghi, không nên tin mù quáng? để hợp pháp hoá sự sa đoạ tư tưởng của họ. Thử xem họ hoài nghi những cái gì? Đảng nói: ?otư tưởng của nhóm Nhân văn là tư tưởng chính trị *********?. Họ nói: ?ocường điệu, nhóm Nhân văn là nhóm hoạt động nghệ thuật?. Đảng nói: ?oCách mạng vô sản phải do Liên Xô đứng đầu, lãnh đạo?. Họ nói: ?oSùng bái, đầu óc nô lệ, ta theo con đường của ta?. Nhưng khi giai cấp tư sản phát ngôn: phải chiếu cố tư sản, phải để các xu hướng nghệ thuật tự do phát triển, không nên quá tin ở Liên Xô, thì nhất nhất họ đều khen: - đúng, hay, phải, ý kiến độc đáo! ?" Thế nghĩa là gì? Đảng là một tập thể sáng suốt nhất bảo họ, họ không nghe, nhưng khi bọn tư sản là giai cấp *********, thối nát (trên lý luận họ cũng biết như thế) bảo họ những điều rất nghịch tai thì họ tin ngay lập tức, không hoài nghi một chút nào. Chẳng qua cái tâm của họ vẫn là cái tâm tư sản. Họ biện bạch ?ođể tôi được tự do tư tưởng? cũng chỉ là để họ được tự do nhập bọn với tư sản, chống lại Đảng. Nếu cứ giữ cái kiểu hoài nghi như thế thì có thể bây giờ họ chưa chống Đảng, nhưng nay mai họ sẽ chống Đảng, làm đày tớ cho giai cấp tư sản. Vì những người đi vào con đường chống Đảng đều bắt đầu bằng sự hoài nghi như thế cả.

4. ?oNhân vật vĩ đại? hay là cái cá nhân to tướng
Tôi xin mô tả ?onhân vật vĩ đại? của phong trào ?osáng tạo nghệ thuật? trong mấy năm vừa qua. Sự thúc đấy đầu tiên trong anh ta không phải là chuyện tìm tòi một hình thức nghệ thuật khả dĩ thể hiện nổi cái cuộc sống phong phú mãnh liệt của chúng ta hiện nay, mà là sự suy nghĩ về nội dung của thực tế. Thực tế này đẹp hay là xấu, con đường ta đi đúng hay là sai, Đảng lãnh đạo tài hay là tồi. Rõ ràng đó là sự suy nghĩ về chính trị chứ đâu có phải là sự tìm tòi về nghệ thuật. Nếu anh ta muốn làm chính trị thì đó là điều hay lắm. Vì muốn là một nghệ sĩ lớn phải là một nhà tư tưởng lớn, một nhà hoạt động chính trị lớn. Nhưng anh ta làm chính trị như thế nào? Điều chắc chắn là anh ta không thèm nghiên cứu thực tế, nhất là cũng không thèm biết trong xã hội ta hiện nay ai đương đấu tranh với ai, và ai sẽ thắng. Anh ta nhìn thực tế bằng con mắt ?othiên tài? của mình, bằng sự suy nghĩ chủ quan của mình. Vậy cái chủ quan của anh là cái chủ quan gì? Anh đương bất mãn. Bất mãn về tình yêu: tại sao Đảng không cho tôi được yêu tự do, muốn bỏ ai thì bỏ, muốn lấy ai thì lấy. Bất mãn về đời sống: tại sao Đảng không cho tôi được ăn sung mặc sướng, ô-tô nhà lầu, vì tôi đã cống hiến sức lực tài năng cho cách mạng bao nhiêu năm nay. Bất mãn về địa vị: tại sao người này lại được đề bạt, còn tôi Đảng vẫn để đấy. Đứa ?otài hèn? lại làm cấp trên đứa ?otài cao?. Từ đó anh rút ra những kết luận, đề lên thành nguyên lý: ?oĐảng chỉ biết lo cái dạ dày còn không biết chăm sóc tình cảm; cách mạng thắng lợi thì chỉ có Trung ương là sướng còn để mặc quần chúng đói khổ, Trung ương xa rời quần chúng, trở lại bóc lột, thống trị quần chúng; đứa nào nịnh nọt thì được đề bạt, ai ngay thẳng thì bị ruồng bỏ, đứa ngu trị đứa khôn, cấp trên thối nát, kẻ dưới trong sạch?. Cái thứ lý luận nguy hiểm trên đã trở lại vuốt ve anh, phỉnh nịnh anh, bợ đỡ những sai lầm của anh, và dồn trách nhiệm vào Đảng. Nó trở thành những luận điểm chính trị để anh nhìn cuộc đời, định giá trị sự việc, tìm hiểu tình hình. Tức là anh đã đứng trên một quan điểm nào khác với quan điểm của Đảng, có thể gọi trắng ra là anh đã đứng trên quan điểm của giai cấp tư sản. Cái đầu, cái mắt của anh đã làm nô lệ cho tư sản rồi nhưng mồm anh vẫn gào to: ?oTôi chống lại những tệ lậu của xã hội, phấn đấu cho chủ nghĩa cộng sản. Tôi là một người cộng sản không Đảng, một người cộng sản chân chính hơn ai hết?. Khi đã đứng trên lập trường khác thì anh không thể đồng tình với Đảng được một điểm nào. Đảng bảo đúng, anh nói sai. Đảng bảo thế là phải, anh cãi thế là trái. Anh nhìn cái gì cũng lộn ngược, nhưng lại cảm thấy mình đã phát hiện ra được bao nhiêu điều mới mẻ mà từ trước Đảng không dám nói bao giờ. Đấy là tâm trạng của một anh trồng cây chuối ngược để nhìn đời và chê bai mọi người tại sao lại không thấy được như mình. Ai đồng tình với anh thì là bạn tri kỷ, là người có trí lớn mà bị xã hội bạc đãi, ai đấu tranh với anh thì anh chửi là dốt, bảo thủ, quan liêu. Do đó anh thả cửa nói xấu các lãnh tụ của Đảng, của nhà nước, của cả thế giới vô sản nữa, mà lương tâm không hề cắn rứt mảy may. Tâm trạng luôn luôn u uất, buồn nản, đen tối, tư tưởng rối loạn vì những kích thích, những dục vọng, sinh hoạt buông trôi, trụy lạc. Đấy là điều cắt nghĩa tại sao từ một con người theo cách mạng theo kháng chiến viết được những bài thơ hay, áng văn tốt, trở thành một anh đi hút thuốc phiện, trai gái đĩ điếm, xem bói tướng và đã nghĩ đến chuyện tự tử. Nhân vật vĩ đại đáng thương kia ơi! Rõ là anh còn xa lắm mới được là một người công dân bình thường của chế độ ta, anh đã trở thành một phần tử chống Đảng, chống chủ nghĩa xã hội. Rõ ràng rằng không phải là Đảng đã ?otha hóa? mà chính anh đã rơi vào cái hố trụy lạc của giai cấp tư sản. Rõ ràng không phải là anh cứu vớt Đảng mà chính Đảng đương đưa bàn tay đầy thương yêu và độ lượng ra đỡ lấy anh, rửa ráy anh, đặt anh vào hàng ngũ những người cách mạng do Đảng lãnh đạo.

5. Đi theo Đảng thì sống, rời sự lãnh đạo của Đảng thì chết
Phải có kinh nghiệm xương máu mấy năm vừa qua mới có thể kết luận dứt khoát được như trên. Bây giờ không ai còn nghĩ đến bàn sự quan hệ giữa văn nghệ và chính trị nữa, vì sự thực đã chứng minh quá rõ: chẳng có thứ nghệ thuật nào không có chính trị cả, chính trị là mục đích và nội dung của nghệ thuật. Chỉ có điều nên bàn: theo nghệ thuật của chính trị tư sản hay theo nghệ thuật của chính trị vô sản. Mấy năm vừa qua đã có một số người đi theo thứ chính trị của giai cấp tư sản rồi (mà họ lầm tưởng là thứ chính trị của riêng họ, do họ phát minh ra). Kết quả về sáng tác thì mất chân thực, phản bội lại đời sống, đi vào cái riêng tư u uất buồn nản chán chường của cá nhân, và cuối cùng vẫn là chửi lại Đảng, chửi quần chúng, chửi chế độ. Tác dụng của những sáng tác đó là: quần chúng bảo nhau nếu có dịp gặp những tác giả ấy thì họ sẽ trị tội. Vậy chỉ có cách đi theo đường lối chính trị của vô sản. Có thể và nhất định phải mệt nhọc hơn. Vì muốn sáng tác tốt thì phải nhìn đời cho đúng, phải gây được cái hào hứng cách mạng trong mình, phải yêu cái đời sống hiện nay và tình nguyện sống chết với đời sống tốt đẹp đó. Được thể thì lại phải cải tạo tư tưởng, cải tạo lối sống. Khó nhưng nhất định phải làm nếu không muốn tụt lại, không muốn bế tắc. Có thể năm nay tôi sáng tác vẫn tồi, vẫn công thức, sơ lược, sang năm cũng thế, vài ba năm nữa cũng vẫn thế, thậm chí hàng chục năm nữa vẫn chưa ra được một tác phẩm nào theo ý mình mong muốn. Sự lâu dài đó rất tất nhiên, vì muốn tốt đâu có phải chuyện dễ, nhưng tương lai thì nhất định sẽ sáng tác tốt được, vì con đường mình đi là con đường duy nhất đúng, không có con đường nào khác. Nếu anh nào mới cầm bút mà đã nhăm nhăm định nổi tiếng, làm ăn tắt thì sẽ chết ngay. Vì nếu muốn gây tiếng tăm cũng dễ, chỉ phải cái là không lương thiện. Chẳng hạn như Trần Dần, Lê Đạt mở đầu sự nghiệp lẫy lừng của mình bằng bài thơ ?oNhất định thắng?, ?oNhân câu chuyện mấy người tự tử?. Nhưng nổi tiếng vì sự nguyền rủa thì thật không hay một chút nào. Danh lợi là cái cửa hấp dẫn nhất để nhử ta vào con đường đồi trụy của giai cấp tư sản.
Tôi nghĩ: Đảng bảo văn nghệ sĩ nên và cần thiết chịu sự lãnh đạo của Đảng, đâu có phải Đảng muốn bắt ta làm nô lệ cho Đảng, kỳ thực chỉ là mong muốn cho ta trở thành những người văn nghệ chân chính, đem hết sức mình, tài mình phục vụ cho sự nghiệp cách mạng. Đảng mong văn nghệ sĩ nên lấy tư tưởng của Đảng làm tư tưởng tác phẩm đâu có phải là Đảng độc đoán, tiêu diệt sự sáng tạo của cá nhân, mà chính vì tư tưởng của Đảng là tư tưởng lớn nhất của thời đại. Đảng yêu cầu văn nghệ sĩ đi vào thực tế đấu tranh của quần chúng, phục vụ những nhiệm vụ trung tâm của cách mạng, đâu có phải Đảng tầm thường hóa công tác nghệ thuật, mà chính vì muốn ngòi bút của ta là một vũ khí, tác phẩm của ta rừng rực bốc cháy lửa chiến đấu, nâng cao thêm tính tích cực và tính cải tạo xã hội của tác phẩm. Đó là vì muốn đề cao vị trí chiến đấu của ta, nhận thấu tác dụng mạnh mẽ của nghệ thuật. Có thể tóm tắt ta với Đảng tuy hai mà một, hay nói cho chính xác hơn, Đảng là cái phần lương tâm, phần lý tưởng, phần người trong ta. Đảng kêu gọi tức là lương tâm và lý tưởng ta thúc giục. Khi nào ta thấy Đảng như xa ta, gượng gạo khi nhắc đến Đảng, thậm chí thù hằn Đảng thì chắc chắn là cái phần đê hèn, phần thú tính (tức là cái chất tư tưởng tư sản bế tắc) đã nổi loạn và nắm chính quyền ở trong ta rồi.
*
Trải qua một cuộc cách mạng về tư tưởng tôi tỉnh ra nhiều lắm, học được nhiều điều thấm thía như máu thịt, mà tôi chắc chỉ đọc sách thì dù thiên kinh vạn quyển cũng không thể làm mình mở mắt ra như vậy được. Nhân đây cũng lại có một bài học nữa: nên đọc sách nhưng càng nên tham gia đấu tranh cách mạng, có đấu tranh trong thực tế thì mình mới có vốn để hiểu và để tiêu sách vở. Đừng làm anh mọt sách, vì anh mọt sách chung quy chỉ là một anh gàn, chỉ tổ làm phiền người khác, chứ chẳng giúp ích gì cho ai.
4-4-58
Nguồn: Văn nghệ Quân đội, số 5 (tháng 5-1958), tr. 49-53.
Được nvat sửa chữa / chuyển vào 19:12 ngày 21/03/2007

Từ Bích Hoàng
Vạch thêm những hoạt động đen tối của một số cầm đầu trong nhóm phá hoại Nhân văn-Giai phẩm

Trong số cầm đầu nhóm phá hoại Nhân văn-Giai phẩm, phải kể đến Trần Dần, Tử Phác, Hoàng Cầm, Hoàng Tích Linh. Bọn này đã đóng một vai trò rất quan trọng và nguy hiểm, núp dưới danh nghĩa ?ovăn nghệ sĩ kháng chiến, văn nghệ sĩ bộ đội? để lôi kéo quần chúng đánh lại Đảng và chế độ.
Trên các báo chí gần đây, nhiều đồng chí đã vạch rõ bộ mặt thực của họ. Vạch rõ hơn nữa sự thực về họ, vẫn là một việc cần làm, nên tôi sẽ góp thêm những điều tôi biết về họ. Bên cạnh, còn một số người nữa, trước đây cũng ở trong Văn nghệ Quân đội nhưng đã cố tình chạy theo nhóm tay tư đó để chống lại lãnh đạo trong quân đội, sau này lại tích cực tham gia nhóm Nhân văn-Giai phẩm, gây nhiều tác hại, cũng cần được nói tới ở đây. Đó là Phùng Quán, Trần Công, Quế Lâm, Trúc Lâm? Tôi cũng sẽ nói những điều tôi được biết về họ.
Tôi gắng bổ sung những điểm mới và nêu lên sự liên quan giữa họ với nhau trong hành động phá hoại suốt 3 năm qua.
Thời kỳ ?ođấu tranh chính sách? trong Văn nghệ Quân đội đầu năm 55
Về thời kỳ này đã có nhiều bài nói rõ rồi. Tôi chỉ thêm mấy điểm.
Từ Trung Quốc về, Trần Dần còn mang theo một bài thơ dài ?oTiếng trống tương lai? trong đó Trần Dần gọi cán bộ chính trị là ?ongười bệnh?, ?ongười ròi?, ?ongười ụ?. Đó chỉ có thể là cách nhìn của bọn thù địch đối với cán bộ của Đảng. Đủ biết sự hằn học của Dần lúc bấy giờ đã nặng đến thế nào! Không ngạc nhiên khi thấy Dần mới bước về Phòng Văn nghệ Quân đội đã đả kích luôn lãnh đạo, rồi nhân một số thắc mắc của anh em về công tác, Dần lợi dụng phát động từng người và biến thành một cuộc đấu tranh đối lập với lãnh đạo, lấy ?oáp lực quần chúng? hòng buộc lãnh đạo phải chấp nhận những yêu sách thoát ly chính trị, thoát ly quân đội như ta đã biết. Chính Trần Dần đã thú nhận tính chất hoạt động này của họ.
Cục Tuyên huấn bảo anh em nghiên cứu lại bản đề nghị, Dần không chịu, bỏ mặc và phá phách ngày một dữ hơn. Dần lôi kéo được một số phá phách theo mình. Trần Công quá khích ăn nói lung tung: ?oSống trong vòng K.50 (ý nói trong doanh trại, bên ngoài có bộ đội gác) nghẹt thở quá!? Những luận điệu vô kỷ luật này rất phù hợp với chủ trương ?ophải phá mà ra? của Trần Dần và mở đường cho bọn Dần càng đi sâu vào cạm bẫy của tư sản. Hoàng Cầm, Quế Lâm chơi bời lăng nhăng, định bỏ vợ cũ lấy vợ mới, tổ chức khuyên can nhưng Dần lại gợi ý cho Cầm: ?oChỉ có ra bộ đội mới bỏ vợ được?. Biết Hoàng Tích Linh vốn có tư tưởng địa vị nặng và lâu năm, Trần Dần khích: ?oQuân đội chỉ sử dụng, không bồi dưỡng văn nghệ sĩ?. Luận điệu vu khống này đã đánh trúng sự bất mãn kèn cựa trong Linh. Linh trở thành một phần tử rất xấu. Trần Dần đưa Mai-a ra làm chiêu bài, xuyên tạc cuộc đời cách mạng vĩ đại của Mai-a, để tự phỉnh nịnh mình và lừa bịp người khác. Dần đã vỗ ngực cho mình ?oCộng sản hơn Đảng, ra Đảng để phục vụ Đảng nhiều hơn?. Thực tế 3 năm qua chứng tỏ Dần đã chạy theo địch đánh lại Đảng quyết liệt. Nhưng những câu ?ocách mạng đầu lưỡi? ấy, Phùng Quán đã nuốt ngon lành. Quán ngang nhiên chống lại sự khuyên răn của tập thể đối với Dần, to tiếng tán thành việc Dần ra Đảng, ra quân đội. Còn đối với số anh em khác không theo Dần, đấu tranh với những sai lầm của Dần thì bọn Dần nhìn bằng con mắt hằn thù, cho là ?obọn hèn nịnh hót phản bạn, bị lãnh đạo mua chuộc, sắp được đề bạt, rình cắn lại Dần!?.
Tử Phác thì khôn ngoan, nham hiểm, đi vào ?ochiến thuật tầu bò? (tiếng của Tử Phác), cứ lừ lừ làm mọi việc theo ý mình không cần lãnh đạo. Thỉnh thoảng lại ?odí điện? anh em và đặt chuyện kích Trần Dần chửi thêm lãnh đạo. Lúc đó, Tử Phác đang làm thư ký toà soạn tờ Sinh hoạt văn nghệ, Tử Phác đã lợi dụng tờ báo của quân đội để Dần nổ ra hai cuộc phê bình Vượt Côn Đảo và tập thơ Việt Bắc, với một dụng ý rất xấu. Trần Dần ?obốc? thơ Hoàng Cầm lên để đẩy Cầm cùng mình và Lê Đạt đả tập thơ Việt Bắc, thông qua tập thơ đó đả vào đồng chí Tố Hữu lãnh đạo văn nghệ, ?ohạ thần tượng? như bọn Dần đã nói.
Phải nói thêm rằng lúc này, bọn phản cách mạng bên ngoài đã đánh hơi thấy đất tốt làm ăn, và thực tế chúng đã hoạt động. Nguyễn Hữu Đang có mặt trong buổi phê bình thơ Việt Bắc đầu tiên, không nói câu nào, nhưng sau đó thả mồi nhử Dần ra bộ đội. Minh Đức ?otúm? được Tử Phác, in nhạc cho Tử Phác, và Tử Phác đã chạy xin giấy giới thiệu của Cục cho Minh Đức mua giấy in, nhưng không được. Trương Tửu viết thư cho Phùng Quán, tung Quán lên mây xanh: ?oVượt Côn Đảo, cuốn sách hay nhất của 10 năm kháng chiến?, Quán tìm tới Tửu và tôn Tửu làm ?obậc thầy? từ đó.
Suốt thời gian này, Trần Dần, Tử Phác, Hoàng Cầm, Hoàng Tích Linh, Trúc Lâm và cả Lê Đạt, luôn luôn bỏ việc đến tụ họp rượu chè trai gái ở nhà tư sản, đầu độc cho nhau những luận điệu ********* và bàn cách tấn công lãnh đạo trong quân đội. Hoàng Cầm càng đồi trụy trong lối sống đầy thèm khát thú tính của tư sản, lối sống rất quen thuộc với Cầm thời trước cách mạng, thì những tư tưởng quan điểm thù địch càng thấm sâu vào người, và Cầm biến chất rất nhanh. Bọn họ bàn nhau ?otập trung giải ngũ? để bắt bí lãnh đạo. Thấy không xong, lại bàn ?ophân tán giải ngũ?. Bọn họ đã thực hiện chủ trương này. Trần Dần đi tiên phong làm một lúc hai lá đơn xin ra Đảng, quân đội, có tính chất tấn công vào Đảng, quân đội như ta đã biết.

Chính những hoạt động chống đối của Trần Dần, Tử Phác và sự hùa theo càng ngày càng có ý thức của số người kể trên đã gây tình trạng rối loạn hoàn toàn, một thời gian, trong Phòng Văn nghệ Quân đội, cầm đầu hồi này là Trần Dần và Tử Phác.
Thời kỳ Nhân văn-Giai phẩm
Nhân Đại hội Đảng Cộng sản Liên Xô lần thứ 20 và Đảng ta phát hiện sai lầm Cải cách ruộng đất, Trần Dần, Hoàng Cầm, Tử Phác, Hoàng Tích Linh nắm lấy thời cơ hoạt động chống Đảng, chống chế độ một cách quyết liệt và thâm độc. Hoàng Cầm ?otrưởng thành? trong tư tưởng và hành động phá hoại từ Giai phẩm mùa Xuân, lúc này ?osạch sẽ? hơn Dần và Phác, nhảy ra giữ liên hệ giữa nhóm chống đối trước đây trong Văn nghệ Quân đội và nhóm Giai phẩm mùa Xuân. Còn Trần Dần tuy giấu mặt lúc đầu, nhưng vẫn ?onhận định tình hình? trên cơ sở lý luận ********* ?ohệ thống Sta-lin? do đài địch, sách báo địch và bọn phản cách mạng, gián điệp trong nước truyền đi, để điều quân và chỉ huy chiến thuật, bên cạnh là ?omưu sĩ số 2? Tử Phác (theo nhận định của Dần). Dần ?ogóp ý? để Hoàng Cầm vào thường trực Nhân văn ngay từ số 1, sau thấy còn yếu lại ?ogóp ý? để Lê Đạt vào thêm. Dần mặc cả ?ochiến thuật? với Nguyễn Hữu Đang, Trần Đức Thảo về báo Nhân văn nên để ?obao nhiêu trang cho chính trị, bao nhiêu trang cho văn nghệ, nên chuyển sang chính trị hay chỉ nên ở lĩnh vực văn nghệ?, làm như Dần chỉ có chủ trương đấu tranh trong lĩnh vực văn nghệ mà thôi! Sự thực, bọn Dần đã đồng tình với bọn phản cách mạng như Nguyễn Hữu Đang, với bọn gián điệp như Thụy An về căn bản rồi mà chỉ khác nhau về cách đánh. Chính Dần đã thú nhận về mình rằng: ?oToàn những luận điệu phỉnh nịnh, hô hào quần chúng đi vào con đường chống Đảng, gây ra sự biến chính trị. Nhiều lúc mong có những cuộc biểu tình?? Tử Phác, Hoàng Cầm cũng đã thú nhận như vậy. Sự ngoặc nhau giữa Cầm và Nguyễn Hữu Đang đã chặt chẽ đến chỗ có lần Đang nói với Cầm: ?oCần lập một nhóm chính trị?, lần khác ?oCần lập một Đảng quần chúng (?)?, lần khác nữa: ?oPhải lập mặt trận trí thức (?)?. Đúng hệt luận điệu và chủ trương của Trương Tửu, Trần Đức Thảo bên đại học. Trong tư tưởng nhiều người trong bọn lúc đó, cũng đều là sẵn sàng nổi loạn, Phùng Quán, Phan Vũ bị kích động đến mù quáng, đã có ý nghĩ: ?oNếu biểu tình nổ ra, sẽ là những xung kích sẵn sàng cầm cờ đi đầu chết cho tự do (?)?. Thật là thảm hại! Rõ ràng nhóm Nhân văn là một tập đoàn chính trị ********* có tổ chức, mục đích và âm mưu chính trị từ đầu trong đó bọn Trần Dần, Hoàng Cầm, Tử Phác, Hoàng Tích Linh và số người kể trên là cái ?ovốn quý? đầu tiên cho bọn phản cách mạng và tay sai đế quốc! Cái chiến thuật ?ovõ kín? (jeu serré) của Trần Dần muốn kìm hoạt động của Nhân văn lại trong phạm vi văn nghệ, chằng qua chỉ là một thủ đoạn hiểm độc hơn để đánh lạc thực chất vấn đề nhưng cũng không thể nào che nổi con mắt sáng suốt của nhân dân quần chúng. Trần Dần vẫn thường vỗ ngực nói mình là ?ochân thật? nhưng ở đây Trần Dần đã không ?ochân thật? bằng Trương Tửu khi Tửu nói lúc bấy giờ: ?oSáng tác lỗi thời rồi, vấn đề lớn đặt ra là vấn đề khác?. Vấn đề khác đây, chúng ta đã thừa hiểu Tửu định nói vấn đề gì. Trần Dần cũng không ?ochân thật? bằng Trần Đức Thảo khi Thảo nhận định ở buổi họp sau Nhân văn số 4: ?oTình hình này cần đẩy mạnh sang chính trị!?. Rõ ràng bọn họ chỉ dùng lĩnh vực văn nghệ làm chỗ gây men để đánh lan sang các lĩnh vực khác, chỉ dùng văn nghệ làm một phương tiện để đầu độc quần chúng và kêu gọi biểu tình chống Đảng, chống Chính phủ, dùng khuynh hướng nghệ thuật này, trường phái nghệ thuật kia cũng chỉ là ngụy trang cho những tư tưởng và âm mưu chính trị ********* mà thôi. Bọn họ đã nhằm lúc Đảng gặp nhiều khó khăn và trên thế giới có nhiều vụ biến, để kích động quần chúng hòng lật đổ hoặc thay đổi chính phủ theo kiểu tư sản ********* vào dịp khoá họp Quốc hội cuối 56. Tính chất chính trị ********* ấy của nhóm Nhân văn-Giai phẩm (trong đó bọn Trần Dần, Tử Phác, Hoàng Cầm, Hoàng Tích Linh là những phần tử nguy hiểm và quan trọng), thật không thể chối cãi được.
Tôi đi vào sự việc cụ thể để nói rõ từng người trong bọn Trần Dần, Hoàng Cầm, Tử Phác, Hoàng Tích Linh đã tham gia Nhân văn như thế nào.
Trần Công trên tuần báo Văn nghệ đã viết bài xuyên tạc sự thực để đả kích vào lãnh đạo trong Phòng Văn nghệ Quân đội và vu khống anh em trong phòng là ?obán thuốc giả? cho bộ đội.

Đó là phát súng đầu tiên của số người bất mãn chống đối với lãnh đạo trong Văn nghệ Quân đội, từ sau ngày họ giải ngũ. Rồi tới lớp học 18 ngày, cả bọn đã liên tiếp phản công vào lãnh đạo trong Văn nghệ Quân đội với một sự hằn học ghê gớm. (Cần nói luôn: thời kỳ này riêng Trần Dần, Tử Phác, Hoàng Tích Linh, Phùng Quán vẫn ăn lương bộ đội, mặc áo bộ đội.) Chuyện Trần Dần giả vờ cắt cổ để vu vạ cho lãnh đạo như lời Dần đã thú nhận, được xuyên tạc đi, căm phẫn của một số văn nghệ sĩ lại chĩa nhầm vào Đảng. Trần Dần nhờ đó được đề cao thành ?ocon người dũng cảm?, một ?otử vì đạo? và nhất là sau cái bài xuyên tạc trắng trợn và hiểm độc ?oCon người Trần Dần? của Hoàng Cầm thì Trần Dần được suy tôn thành ?ocon người của thời sự? (l''homme du jour). Mỗi lời nói, mỗi hành động của bọn họ đều nhằm gây căm phẫn giả tạo trong quần chúng đối với Đảng. Trần Duy sung sướng tuyên bố: ?oMa haine est partagée!?. (Căm thù của tôi đã được chia sẻ!).
Trên trại sáng tác Cải cách ruộng đất, Trần Dần và Hoàng Tích Linh cùng hoạt động ráo riết. Hoàng Tích Linh tung rất nhiều tin bịa đặt đả vào bộ đội và Cải cách ruộng đất. Linh cấu kết chặt chẽ với Chu Ngọc và Nguyễn Khắc Dực, hai phần tử xấu trong giới kịch bên Hội Văn nghệ, lúc đó cùng ở trại sáng tác với Linh, để làm mưa làm gió.
Hoàng Tích Linh đã kéo Phan Vũ ?ocái pháo thăng thiên của làng kịch? vào nổ trên tờ Nhân văn, và vận động anh em viết kịch tập trung vào những đề tài có thể khoét sâu thêm sai lầm Cải cách ruộng đất và làm cho quần chúng hoài nghi công tác sửa sai của Đảng. Còn Trần Dần thì đề ra phương châm viết về Cải cách ruộng đất như sau: ?oThứ nhất đánh vào trung ương, thứ nữa đánh vào cán bộ, thứ nữa mới đánh đến cốt cán?, cứ theo thế mà viết, mà đánh giá sáng tác về Cải cách ruộng đất!
Tới khi Hoàng Cầm ngoặc với Nguyễn Hữu Đang quyết định ra báo Nhân văn, cả bọn đồng tình và tham gia tích cực: đóng tiền, viết bài, chạy nhà in, bán báo, cổ động? thôi thì từ việc to đến việc nhỏ, làm hết, say mê phấn khởi lạ thường! Và có đủ mặt ?oanh tài?:
Hoàng Cầm vào thường trực, phụ trách về nội dung bài vở, liên lạc với anh em lấy bài, sửa bài cho thêm ?osắc?. Hoàng Cầm là người có sáng kiến mở mục ?oÔn cố tri tân? rất ác. Khi thấy đồng bào và cán bộ miền Nam phẫn nộ đối với Nhân văn, Hoàng Cầm khôn khéo lôi kéo một số văn nghệ sĩ miền Nam viết bài cho Nhân văn để lấy đó làm bình phong; tóm lại Hoàng Cầm đã đóng một vai trò rất quan trọng và ?ođược việc?. Hoàng Tích Linh phụ trách mục kịch của Nhân văn, viết vở Xem mặt vợ đăng trên Nhân văn, nội dung đả kích tổ chức công đoàn để bênh vực cho cái lối tự do kết hôn bừa bãi, nhưng Trần Dần vẫn còn chê là ?odát? và ?ovấn đề hay mà không biết lợi dụng?. Trúc Lâm tuy là đảng viên nhưng lúc đó đã từ bỏ lập trường Đảng, chạy sang phía địch mất rồi, Trúc Lâm đã viết bài đả mậu dịch trên Nhân văn và bài thơ ?oNgọn đèn? trên Giai phẩm đả thẳng vào Đảng, ngụ ý cho sự lãnh đạo của Đảng đang tàn rụi như ngọn đèn sắp tắt. Quế Lâm được phân công phụ trách mục ?oKhông phải chuyện cười? và đã đi ô-tô của Trần Thịnh về Nam Định nói loa quảng cáo cho Nhân văn. Việc làm đó của Quế Lâm mới đúng là ?okhông phải chuyện cười? thật! Trần Công đồng tình cho Lê Đạt mượn tên ký dưới bài ?oChống bè phái trong văn nghệ?. Trần Công và Trần Thịnh đồng tình cho Nguyễn Hữu Đang mượn tên hai người ký dưới bài ?oĐã tiến, cần tiến thêm bước nữa?. Bản thân Trần Công cũng đã viết bài thứ hai ?oChống bè phái trong văn nghệ?. Trần Công lại giới thiệu với Nhân văn, Trần Thịnh, con một tư sản thầu dây thép gai để đế quốc xây lô-cốt hồi chúng còn ở miền Bắc. Trần Thịnh và anh Thịnh là Trần Quế cho mượn ô-tô và bỏ tiền ra ?oủng hộ? Nhân văn. Trụ sở Nhân văn chuyển từ nhà Minh Đức sang nhà Trần Duy, có lần đã chuyển sang nhà Trần Thịnh. Ở nhà Thịnh luôn luôn có gái, rượu, đài địch mở ngày và đêm. Nguyễn Hữu Đang bầy kế hoạch cho Trần Công về Xưởng phim Việt Nam - nơi Trần Công công tác - vận động quần chúng đập ai kéo ai trong bộ phận lãnh đạo. Trần Công đã tỏ ra là một tay sai đắc lực, hung hăng của bọn cầm đầu Nhân văn. Trần Công tự phong là đạo diễn, lôi kéo một số anh em điện ảnh ra làm báo Sáng tạo - đứa em của Nhân văn - bằng tiền của Trần Thịnh. Còn Phùng Quán, hồi này, không còn phải là một ?ocái loa?, một ?otay sai? tầm thường nữa mà nhờ sự bồi dưỡng ?otận tâm? và ?onhiệt tình? của các ?obậc thầy? và các ?obậc đàn anh?, Quán đã ?otiến bộ? có thể ?ođộc lập tác chiến? được một cách vững vàng. Quán tiếc không được dự phần quan trọng xứng đáng trong Nhân văn. Tuy vậy, Quán đã tích cực tuyên truyển cổ động cho Nhân văn, là người đầu tiên mang Nhân văn về Phòng Văn nghệ Quân đội và Đoàn kịch Tổng cục Chính trị, hàng ngày đưa về phòng những tin tức luận điệu *********, lôi kéo một số ít anh em hoang mang trong phòng theo khuynh hướng Nhân văn, và thực tế Quán đã lôi kéo được một hai người, điều mà Quán rất tự hào! Quán càng nổi lên chống đối với lãnh đạo Phòng Văn nghệ Quân đội bao nhiêu thì Quán lại càng được bọn kia phỉnh nịnh bấy nhiêu. Quán được tặng biệt hiệu ?oCây thông trong Văn nghệ Quân đội?; Quán được Trần Duy khen: ?oPhùng Quán hăng hái như một Triệu Tử Long?; Quán được con gián điệp Thụy An khen: ?oAnh sôi nổi quá! tuổi già của tôi thấy ghen với tuổi trẻ của anh!?. Và đúng ý bọn kia nhất khi dùng Quán: ?oMột khẩu pháo nhỏ chống lại 30 đại bác Phòng Văn nghệ Quân đội?. Trong khi Quán tự phong cho mình, chả khác gì Trần Dần trước đây, là ?ongười cộng sản nhất Phòng Văn nghệ?, là ?oxã hội không thể thiếu được mình? thì sự thực Quán chỉ đã là một ?ocon rối? nguy hiểm và thảm hại.
Còn Tử Phác? Phác bầy mưu tính kế, bàn bạc với Trần Dần những vấn đề ?onhận định lực lượng?, ?ocách đánh?? như mọi khi Phác thường làm. Đặc biệt lần này, Tử Phác còn tham gia tích cực, từ việc nhỏ như chữa mo-rát, Phác cũng làm, làm với tinh thần: ?olàm được gì cho Nhân văn thì tích cực làm?. Đó là một ?otác phong công tác? mà hầu như không thấy Tử Phác có bao giờ khi Tử Phác còn trong bộ đội. Ngoài ra Tử Phác còn chọn bài dịch, với dụng ý xấu, Nguyễn Hữu Đang cắt xén để xuyên tạc thêm, Tử Phác đã đồng tình và cho là giỏi. Tử Phác còn định làm mục ?oĐiểm các báo? trên tờ Nhân văn để đả vào đường lối tuyên truyển của Đảng.
Hồi này ?ođược thế?, bọn cầm đầu thường thường tổ chức tiệc tùng chè chén, bữa ngọt bữa mặn, ăn uống ngon lành với tiền của Minh Đức và của bọn tư sản *********, tâng bốc nhau và chửi bới chế độ, chửi bới lãnh đạo. Có lần bọn họ đã ?ođùa? chia ?oghế? bộ trưởng, vụ trưởng cho nhau. Tự họ đã phơi trần âm mưu bẩn thỉu của họ mà trên tờ Nhân văn, họ vẫn che đậy bằng danh từ lừa bịp ?ovì trách nhiệm đối với quần chúng (?)?, ?ovì trăm hoa đua nở?, ?ovì chống công thức,đi tìm cái mới?, v.v?
Tóm lại trong thời kỳ này, bọn Trần Dần, Tử Phác, Hoàng Cầm, Hoàng Tích Linh đã ?osay mê? (lời của Hoàng Cầm) hoạt động, mỗi người mỗi vẻ, tư tưởng thù địch dâng lên ngập đầu ngập óc, nó trở thành máu thịt của bọn họ, từ cái nhìn, cái nghe, cái ăn, cái nói, tất cả đều mang một ý thức chống đối, hằn thù với Đảng, với nhân dân. Vì quyền lợi giai cấp đối địch như Trần Dần, Tử Phác, Hoàng Tích Linh (con quan lại cũ, vợ buôn lậu và cho vay nợ lãi) hoặc vì thái độ chính trị đã trở thành đối địch như Hoàng Cầm, Trần Công, Phùng Quán?, bọn họ đã ngoặc một cách tự giác và chặt chẽ với bọn phản cách mạng và tư sản ********* để hòng thực hiện âm mưu đen tối của chúng nhưng nhân dân đã kịp thời vạch mặt và chặn tay chúng lại. Không những chúng không cải tà quy chính mà còn lợi dụng thái độ khoan hồng của nhân dân, của Đảng đối với chúng, để tiếp tục hoạt động phá hoại tinh vi và hiểm độc hơn.

hời kỳ sau Nhân văn
Nhân văn bị đóng cửa, Trần Dần với ý thức của một kẻ cầm đầu ?ogan dạ? nhất bọn, đứng ra củng cố tinh thần và hàng ngũ bọn Dần bằng luận điệu lừa bịp của Nguyễn Hữu Đang: ?oTrung ương rồi sẽ sửa sai?. Với chiến thuật ?ovõ kín?, Dần ít đi đâu, nhưng những người trong bọn thường tới nhà chịu sự ?oban phát tư tưởng? của Dần. Đặc biệt thời kỳ này, Nguyễn Hữu Đang lại hay tới gặp Dần hơn thời kỳ trước. Đang và Dần đã bàn bạc, âm mưu gì trong những cuộc gặp gỡ tay đôi này? Thụy An và tay sai Thụy An cũng đến tìm Dần ở nhà đôi ba lần. Dần cũng gặp Thảo hai lần, lần sau được Thảo truyền cho lý luận ********* cho rằng ?ocó hai phe trong Đảng, phe tiến bộ và phe quan liêu luôn luôn mâu thuẫn và đi đến chỗ tiêu diệt nhau. Cần phải giúp phe tiến bộ đánh đổ ?~hệ thống quan liêu ấy?T thì đời sống mới thoải mái được?. Dần nói sau lần gặp Thảo này, Dần ?ovỡ? ra nhiều trước luận điệu ấy của Thảo. Sự thực Đảng ta vốn có truyền thống đoàn kết nhất trí trong kháng chiến cũng như trong hoà bình. Đảng ta có nguyên tắc phê bình tự phê bình để giải quyết những mâu thuẫn nội bộ. Đảng ta bao giờ cũng chủ trương chống bệnh quan liêu trong hàng ngũ của Đảng, bao giờ cũng gắn bó với quyền lợi của quần chúng và đi theo đường lối quần chúng. Luận điệu trên chỉ là luận điệu của bọn trốt-kít *********, dựng lên những mâu thuẫn giả tạo để có thể khoác cái vỏ mác-xít, vỏ tiến bộ lừa bịp nhân dân để đánh lại Đảng, đánh lại chế độ. Có thể nói trong thời kỳ này, bọn Dần đã ?otrau dồi? cho nhau về lý luận ********* với một ?otinh thần học tập? khá sôi nổi. Sách báo ********* ở lò Thụy An, Trần Đức Thảo tuồn ra càng nhiều. Không đủ, đánh máy thêm, truyền tay cho nhau đọc và truyền miệng. Phùng Quán là một cái loa đắc lực. Tổ chức học tập báo ********* Thời đại mới (Temps modernes), Lê Đạt thuyết trình, có thảo luận hẳn hoi. Chu Ngọc rủ Hoàng Tích Linh đến học ?otriết lý? của Trần Đức Thảo. Thảo hứa với Quán sẽ mở một lớp riêng huấn luyện cho bọn trẻ. Hoàng Tích Linh ở nhà một tư sản, luôn theo dõi đài địch, mỗi lần thấy báo sắp có buổi phát thanh riêng về Nhân văn, lại đi triệu tập ?oanh em? đến nghe. ?oAnh em? rất phấn khởi khi thấy đài địch đề cao Nhân văn, đọc bài Nhân văn, và thường khen: ?oChúng nó chửi có kỹ thuật lắm?! Chủ trương của Văn Cao, Trần Dần là ?ophục xuống sáng tác? đợi thời cơ, ?olấy cái nhỏ đánh cái to? mà ?ođã viết thì phải lách? nghĩa là nhất thiết phải luồn được vào sáng tác chất đả kích. Hoàng Tích Linh đọc vở Cơm mới ở nhà Phan Tại, có Thụy An nghe. Mọi người đều khen ?ohay?. Bàn nhau dùng cái thòng lòng tượng trưng cho Cải cách ruộng đất làm hình tượng chính trên sân khấu. Sau Hoàng Tích Linh có chữa khéo đi ít nhiều để đăng trên báo Văn, Trần Dần chê là ?odát, mất hay đi nhiều!?. Sự thực Linh chẳng ?odát? gì. Trong sáng tác, Linh luồn khéo và độc như rắn. Linh còn biết bảo đồng loã: ?oChúng mày đánh được đấy nhưng còn đánh hở lắm?. Có lần, Linh đã tự khen công khai: ?oTao vừa viết vở kịch hay lắm. Đả thẳng vào Đảng?. Phùng Quán làm bài thơ ?oLời mẹ dặn?. Trần Dần, Văn Cao kéo Quán đi khao chả cá, Văn Cao khen: ?oPhùng Quán viết khá, không đánh vào hiện tượng mà biết đả thẳng vào bản chất?. Những sáng tác kiểu hai mặt như thể nhan nhản ra đời, không thể kể hết ở đây.
Ít lâu sau, ?onhận định tình hình thấy bế tắc?, bọn họ đối phó bằng chủ trương: ?oChuyển nhanh sang tô hồng. Làm ngay đi!? Không phải bọn họ có ý định tốt đẹp gì mà thực ra để gây lại một phần tín nhiệm trong quần chúng, bọn họ thấy cần phải ?othay đổi phương pháp hoạt động để giữ đất làm ăn?. Tuy vậy, ý thức tư tưởng ********* đã ngấm sâu vào đầu óc, bọn họ không thể viết cái gì mà không xen vào một hai câu đả chế độ, đả nhân dân. Như khi Hoàng Tích Linh viết vở kịch Hạt giống cố tình viết ?otô hồng? rồi mà sau cùng Linh vẫn phải ?ogài? một câu đả kích ở đoạn kết mới yên tâm. Chính Linh đã nói ra miệng như vậy.
Không phải bọn Trần Dần chỉ lũng loạn về mặt tư tưởng và sáng tác, bọn họ đã lũng đoạn rất nhiều về mặt tổ chức, kéo bè kéo cánh, nắm cơ sở trong các hội văn học nghệ thuật như Hoàng Cầm ở nhà xuất bản Hội Nhà văn, Trần Dần ở Ban nghiên cứu sáng tác, Tử Phác ở Hội Nhạc sĩ và trên tờ Tập san Âm nhạc; tuần báo Văn bị lũng đoạn như thế nào, v.v? nhiều bài đã nói tới rồi, tôi không nhắc lại ở đây. Đặc biệt tôi nói tới âm mưu tấn công vào Đoàn kịch nói Tổng cục Chính trị của họ.

?oThời kỳ sóng gió đã qua rồi?, Hoàng Tích Linh lại nghĩ đến chuyện ?olàm ăn?. Linh, trong bụng thèm địa vị, muốn trở về bộ đội làm đoàn trưởng đoàn kịch nói nhưng vừa ngại ?oanh em? vừa ngại phải tuân theo điều lệnh của bộ đội. Linh tìm đến hỏi ý kiến ?otiên chỉ? Văn Cao. Văn Cao bảo: ?oCứ về mà nắm lấy đoàn kịch làm công cụ biểu diễn?. Linh và bọn Linh bắt đầu hoạt động theo hướng đó. Gặp các đồng chí diễn viên, Linh tìm cách đề cao mình: ?oMình về đoàn mình sẽ tổ chức cho các cậu học văn học và lập hội đồng chuyên môn, không tiền đồ các cậu bi lắm?, đồng thời hạ uy tín cán bộ phụ trách đoàn: ?oChúng nó không thể làm chuyên môn được, không có máu đạo diễn, đạo diễn một vở thì uy tín sụp ngay?. Linh phỉnh nịnh diễn viên một cách khá trắng trợn và khôi hài: ?oTớ rất mến các cậu!?; ?oPhải mạnh tay viết, không cần học chính trị thì tác phẩm mới hay được. Tớ về đoàn, sẽ để các cậu tự do thoải mái?. Nhưng quân đội đã nhìn rõ âm mưu đen tối của bọn Linh, chặn không cho Linh chui được vào đoàn và trả lại Linh vở Cơm mới mà Linh định mập mờ đưa vào cho đoàn diễn. Linh đành phải xin giải ngũ. Hằn học, bọn Linh quay sang đả liên tiếp vào cán bộ phụ trách đoàn, chia rẽ diễn viên với lãnh đạo: ?oChúng nó dùng diễn viên như con rối, con cờ. Chúng nó chỉ muốn leo lên, thiết gì đến chúng mày!?, rồi đưa ra cái lối ?olập nhóm sáng tác, đạo diễn? để kều một số đạo diễn và diễn viên khá ra ngoài: ?oTao khuyên mày nên ra bộ đội. Tường dày bốn phía thế này, sáng tác thế nào được!? hoặc ?oCậu ra ngoài làm kịch tư, rích tiền!? hoặc đem kịch bản của một số anh em Văn nghệ Quân đội sang cho đoàn kịch điện ảnh tập rồi tung dư luận cho là lãnh đạo bên quân đội là hẹp hòi, thành kiến. Bọn Linh đánh vào chỗ yếu của một số người muốn sống cái kiểu tự do bừa bãi, kiêu ngạo tự cho mình có thể làm lớn không cần sự giáo dục của Đảng, thực ra đi theo con đường của bọn Linh chỉ có thể đến chỗ bế tắc sa đoạ. Đối với nữ diễn viên, bọn Linh thường lợi dụng chỗ sinh hoạt lúc này còn khó khăn trong hoàn cảnh chị em có con nhỏ để làm cho chị em phải suy nghĩ thắc mắc về tương lai, không yên tâm phục vụ trong bộ đội. Những luận điệu đó của bọn Linh không phải đã không ảnh hưởng phần nào tới sự lãnh đạo của Đoàn Kịch nói, lan cả sang Đoàn Ca vũ và tư tưởng của anh chị em diễn viên. Một số giao động đòi giải ngũ, một số ít theo luận điệu ?ophải bất khuất, phải vùng lên? đã không muốn lãnh đạo tham gia góp ý vào chuyên môn, chỉ thích làm những cái lớn, nặng về kỹ thuật, coi nhẹ nội dung tư tưởng của sáng tác và yêu cầu trước mắt của bộ đội. Có người đã nói rất văn vẻ nhưng cũng rất sai lầm là: ?oỞ bộ đội như chim ở ***g, phải bay ra khỏi ***g để hót những tiếng hót tự nhiên?. Quân đội ta có kỷ luật, có tổ chức chặt chẽ, không thể dung thứ cái kiểu ?otự do thoải mái? thoát ly lãnh đạo ấy được. Muốn thoát khỏi bộ đội để đi vào cái kiểu ?otự do thoải mái? của bọn Linh thì chỉ có thể rơi vào cái ***g của tư sản, hót những tiếng hót ca ngợi tư sản, chống đối lại nhân dân như bọn Trần Dần, Tử Phác, Hoàng Cầm, Hoàng Tích Linh đã làm và như chúng ta đã thấy! Một cái gương tầy liếp là con đường Phùng Quán đã đi sau khi giải ngũ với lời hứa hẹn của Hoàng Cầm: ?oCứ ra bộ đội, tao in sách cho mà sống!?.
Hãy nghe Hoàng Tích Linh nói tâm sự của Linh. Linh nói rằng Linh với quần chúng không thể nào hoà hợp được, ra phố thấy nhân dân tươi cười như trong ngày bầu cử Hội đồng Nhân dân thành phố Hà Nội, thì Linh thấy buồn. Cái ?obuồn? của Linh, không phải chỉ mình Linh thấy đâu. Cả bọn Trần Dần, Hoàng Cầm, Tử Phác, cả bọn Nhân văn-Giai phẩm đều ?obuồn? như thế trước chế độ ngày một tốt đẹp hơn của chúng ta mà những lời nói hành động phá hoại của bọn họ dù có điên cuồng thâm hiểm tráo trở đến chừng nào cũng không thể bôi đen hoặc thay đổi được. Bọn họ càng sa đoạ về tư tưởng, về chính trị, càng tự thấy đời sống của họ ?oảm đạm tối tăm quằn quại, không lối thoát?. Chắc chắn, bọn họ sẽ dìm mình xuống vực thẳm, nếu họ không muốn vươn tới ánh sáng của chế độ ta. Bàn tay chuyên chính của vô sản quyết không để cho họ thực hiện những ý muốn ********* của họ hòng cản trở bước đường tiến lên xã hội chủ nghĩa của chúng ta ở miền Bắc. Bao kế hoạch ?ogiải toả? kiểu Trần Dần, Văn Cao, bao ?omưu mẹo? trá hàng của mưu sĩ số 2 Tử Phác và của mưu sĩ số 1 Đặng Đình Hưng cũng không thể củng cố tinh thần cho bọn họ. Bọn họ muốn có ?omột cuộc biểu tình, một cuộc nổi loạn để giải thoát cho mình?, nhưng không bao giờ có một cuộc biểu tình theo ý muốn họ được. Đó là một điều chắc chắn. Nhân dân và bộ đội chúng ta dưới sự lãnh đạo của Đảng đã đổ biết bao xương máu trong kháng chiến, bao mồ hôi trong kiến thiết hoà bình để xây dựng một chế độ tươi đẹp như thế này, không bao giờ lại để cho bọn họ phản bội lật đổ đi được. Tất nhiên họ chỉ có một con đường giải thoát cái tâm trạng tối đen của họ là lao mình vào rượu chè, thuốc sái, đĩ bợm. Hoàng Tích Linh rủ anh em về quê Linh hút thuốc phiện. Tử Phác vác bàn đèn về nhà. Trần Dần bảo: ?oKhông còn đất sống?. Đúng, chế độ ta không thừa đất để nuôi những con người phản dân phản nước mà ngoan cố không chịu cải tạo. Lê Đạt nói: ?oChỗ nào sống tốt, chỗ ấy là Tổ quốc?. Chúng ta không lấy làm ngạc nhiên, bởi vì con đường tất nhiên bọn họ đi tới là như thế. Những người đã chống đối với chế độ, chống đối với nhân dân, cũng không thể có Tổ quốc được. Cái ?omới, mới, mới?, cái ?obay cho cao, bay cho xa?, cái ?ohãy đi mãi? rốt cuộc cũng chỉ là như thế đó: mất hết phẩm chất con người, sẵn sàng làm tay sai cho bọn đế quốc tư sản *********!