Vài hàng về Thơ và Nhạc

Vài hàng về Thơ và Nhạc

Vài hàng về Thơ và Nhạc

(trích từ diễn đàn Ô Thước)

I.Một vài cảm xúc về thơ và nhạc

Hàn Trân

Nhìn vào cảm xúc từ lúc con người bắt đầu vào đời.
Những thố lộ, những ước mong, những cảm thông giữa
cái ta và chung quanh là những cảm giác, những giao truyền,
những lắng đọng v.v... Tất cả những tiếp xúc cùng thế
giới không là tạ Thế giới mà nó làm cho cái ta có lúc
ngơ ngác, có lúc trìu mến, có lúc đam mê, có lúc giận
hờn, có lúc trở thành hận thù hay tình yêụ Thế giới
mà nó có muôn hình vạn trạng mà tình tự "hỉ, nộ, ái, ố"
đôi khi có thể biểu hiện qua một thái độ. Sự biểu
hiện thái độ hay cảm xúc, hay nhận thức có lúc nóng bỏng
có lúc nhẹ nhàng, có lúc câm lặng. Bằng bất cứ phương
tiện truyền đạt nào đi nữa, cái ta cũng phải vận dụng
ngũ quan của nó cho công cuộc truyền thông. Cái ta và cái
không ta đã bắt đầu những giao cảm, những truyền đạt
từ khi cái ta khởi đầu bằng tiếng khóc "oe oe".

Âm thanh và sự ấm áp, xoa dịu đầu đời bằng xúc giác
là những giao cảm bắt đầu cho sự chung đụng của cái ta
và thế giới không tạ Rồi khi cái ta biết mở mắt đê?
cảm nhận những hình ảnh, màu sắc hay khứu giác hoạt động
khi thoang thoảng kích thích từ hơi thở.

Có lẽ sự khởi đầu của cuộc khám phá của cái không ta
mà âm thanh đã là một "đầu tiên" làm công cụ cho cuộc
khám phá này nên nó đã là thứ nhạy cảm nhất của cái ta?
Từ những lời ru của mẹ, từ tiếng khóc đòi sữa, từ
tiếng khóc ước mong, từ tiếng cười thoã mãn, tất ca?
đã nhen nhúm cho những mầm "hỉ nộ Ái ố" đâm chồị Rồi
âm thanh đã chiếm phần rất quan trọng trong những khích động
tâm tư như bài hát, bài ca dao, tiếng trống kèn thúc quân,
tiếng hát lên đường, tiếng đàn tình tự của một mất
mát v.v...

Ngôn ngữ cũng đã sử dụng âm thanh để truyền đạt những
"hỉ nộ ái ố" một cách dài dòng hơn, tỉ mỉ hơn, nhẹ nhàng
hơn, thanh tao hay trắng trợn hơn. Âm thanh và ngôn ngũ đã
bắt đầu cưới hỏi nhau từ đấỵ Và cái ta từ khi xư?
dụng phương tiện truyền thông bằng ngôn ngữ cũng bắt đầu
cảm ngộ "hỉ nộ ái ố" một cách hoàn mỹ hơn.

Cái ta bao giờ cũng thích được chìu chộng, nâng niu cho nên
những âm thanh nhẹ nhàng, những ngôn từ ve vuốt trầm bổng
đều dể hấp thụ hơn. Tiếng ve sầu, tiếng gió bão, tiếng
suối nước, tiếng thông reo, tiếng chim kêu, tiếng khóc thét,
tiếng sục sùi, v.v... Tất cả những âm thanh đã khởi màu như
một tiếng nói của một hình ảnh, một tình huống của cái ta
và cái không ta đã bắt đầu cho những nhận xét rồi đi đến
nhận thức và sau cùng là ghi nhận để truyền thông cho chính
mình hay cho cái không là mình. Ngôn tự bắt đầu cuộc khám
của nó. Đi kèm với âm hưởng trầm bổng ngôn tự đã len
vào cái ta một cách dể dàng và nhẹ nhàng. Nó nhiểm vào cái
ta có đôi khi chẳng hay biết.

Thơ và nhạc thể trầm bổng có thể bắt nguồn từ những
âm thanh chung quanh và cộng với cái nhận, cái ngộ, cái thiền
để mong len lỏi vào cái cộng đồng truyền thông một cách
nhẹ nhàng và trìu mến. Từ đó thơ đã thành hình với âm
vận của than thở từ hkông gian, thời gian và tâm thức. Thơ
đã được hiểu và nhập nhằng với âm điệu để gọi là
ngôn ngữ thơ.



iloveyou, when the children cry.
MU _ my girlfriend_my friends

Từ đó thơ đã mang riêng cho nó nhạc tính. Nếu thiếu nhạc
tính, thơ chẳng còn cái mềm mại nhẹ nhàng như sinh tính của
nó nữạ Còn trong nhạc, tự âm hưởng nó đã gieo vào cái ta
một thứ ngôn ngữ riêng của nó, một ngôn ngữ của cảm, của
ngộ. Nhưng để bộc lộ xa hơn hay sáng tỏ mục đích hơn,
nhạc được bổ xung bằng ngôn từ. Ngôn từ của nhạc thì
không nhất thiết phải tự nó có nhạc tính vì nó đã được
phụ giãi bằng nhạc vận. Tuy thế nếu ngôn từ của nhạc mà
rời bỏ hẳn thơ tính thì có lẽ nó có lẽ phải rất dài vì
chỉ thơ tính mới đem lại cái súc tích ý tưởng.
Nếu nghe nhạc TCS mà không biết được lời thì nhạc ông
cũng thường thôi.
"Em đến bên đời, hoa vàng một đóa" TCS.
"Người hãy nhớ mang theo hành trang"
"Qua khoãng trời vắng chân mây địa đàng" TCS.
Cái thơ tính đã mang nhạc TCS lên một giá trị đặc biệt.
Cũng tương tự như nhạc của Vũ Thành An. Nếu những bài
không tên mà thiếu ngôn ngữ tình thơ của nó thì có lẽ
nó không là một hiện tượng khi mới chào đờị Riêng
nhạc Ngô Thụy Miên thì nhạc tính có hay hơn nhưng ông cũng
hoàn chỉnh bằng lời thơ của chính ông hay thơ Nguyên Sa.
Còn nhạc của Phạm Duy và các nhạc tiền chiến đều có
lời bằng thơ tính thì chẳng cần phải nói cái tình khắn
khít của thơ và nhạc của nó nữa.
Gần đây nhạc Đức Huy được phổ cập như bài "Bỏ quên
con tim", "Người tình trăm năm"... tuy lời của nó không tự
mang hoàn toàn nét bổng trầm của thơ nhưng nó súc tích
của chất thơ.
Hầu như những bản nhạc Việt có giá trị lâu dài đều mang
chất thơ trong lời của nó. Thơ và nhạc trong âm nhạc Việt
Nam cho đến giai đọan này và có thể về sau, có một sư.
gò bó khắn khít của một thứ tình mà có thể gọi là "tình
thơ và nhạc".
Âm thanh đã bắt đầu cho sự khai phá của cái ta và cái không
tạ Âm thanh đã thành hình cho cái êm đềm nhạc điệu, âm vận
để len vào cái ta và cái không là tạ Âm thanh đã trở thành
nhạc, thành thơ, thành những trầm bổng bất tận để mang đến
những bộc lộ, cảm ngộ của ta.
Thơ hay nhạc nhuộm đời thêm hương sắc
Nổi và trôi lai cổ diệt sinh đời

iloveyou, when the children cry.
MU _ my girlfriend_my friends

II.Khí thơ và hồn nhạc
Khải Minh
Nhạc, quả thật là dấu tích hiển nhiên nhất về bản thể hồn
xác con ngườị Có nghĩa là dấu tích thần thiêng nào đó mà
trong thơ chúng ta gọi là cõi vô thức, cái hồn, cái khí được
nhạc biểu lộ.
Chúng ta cứ tưởng tượng thế giới nhạc cổ điển của tây
phương, nó không cần giải thích bằng bất cứ phương tiện lý
luận nào hết. Một em bé, một cụ già, một con vật, từ đông
sang tây hầu như đều cảm được cái rộn ràng của Mozart, cái
hùng uy, cô đơn của Bethoven, cái bồng bềnh lãng mạn của
Schubert.... Còn thơ bằng văn tự vốn mang rất nhiều bản chất
luận lý thì hơi kẹt. Thí dụ một vài tiếng không quen, một vài
danh từ lạ hoắc đươc sử dụng, tức thì có rất nhiều phản
ứng lý luận, phê bình... và hầu như bị thành kiến bóp chết
ngaỵ Ngôn ngữ hình như dùng để diễn tả nhiều hơn là để
làm thợ Tôi vẫn coi ngôn ngữ là kẻ tử thù của thơ.
Nhạc ca không hẳn phải là nhạc. Nhiều người viết lời trước,
nhạc saụ nhiều người ngược lại và có người vừa soạn lời
lẫn nhạc trong quá trình sáng tác. Tôi vẫn thích những người
dặt nhạc trước, lời sau vì lý do tự thần thánh của nhạc.
Thơ là cái khí trước khi là ngôn ngữ, trong đó có lời nhạc.
Âm thanh của nhạc gần cái khí này hơn. Khi nghe một dàn nhạc hòa
tấu chúng ta nghe thấy cái khí, cái hồn nào đó bộc phát qua
âm thanh.
Khi nghe dàn một bản ca nhạc (bỏ lời ca đi) chúng ta chưa
chắc tìm thấy cái hồn nguyên thủỵ Chúng ta lại bị chủ quan
ám ảnh bởi lời ca làm hồn nhạc mất đị Thí dụ như bài
Mầu Tím Hoa Sim, lời ca thật buồn nhưng nhạc thật vuị Bài
Ngày Xưa Hoàng Thị, có một điệu duy nhất mà chúng ta có
thể hát : em tan trường về, trường tan em về, em tan trương
về, em về trường tan.. .. cho đến hết những trường canh
cấu trúc bài nhạc.
Thế giới ca nhạc của chúng ta thật còn rất thô sơ và mới
mẻ, thực tế mà nói hầu hết nhạc ca của chúng ta đều nhàm
và vay mượn quá dáng. Cứ Bolero, Slow muôn thuỏ. Cái khí thơ
trong nhạc hầu như không có, chỉ có lời thơ hiểu theo cách
nào đó mà thôi.
Còn phải nhiều người khai phá, Một Lê Thương với Hòn Vọng
Phu, Một Giao Kim với những bản thánh ca và một trường quốc
gia âm nhạc hình như mới là khởi sự.
Nhưng xem ra con đường khai phá không lạc quan lắm, thực tế
còn thê thảm hơn lãnh vực văn chương nữạ Mozart chết không
mồ mả, Bethoven đi rửa chén... Khổ thay và khó thaỵ
Chừng nào lổ nhĩ Tây nghe được một vài bản nhạc ca của chúng
ta rồi khen hay không giả dối, xã giao thì chừng đó chúng ta
mừng lớn. Theo tôi, cái khí thơ hay nhạc phải có trước bất
cứ lời ca nào.

iloveyou, when the children cry.
MU _ my girlfriend_my friends

II.Khí thơ và hồn nhạc
Khải Minh
Nhạc, quả thật là dấu tích hiển nhiên nhất về bản thể hồn
xác con ngườị Có nghĩa là dấu tích thần thiêng nào đó mà
trong thơ chúng ta gọi là cõi vô thức, cái hồn, cái khí được
nhạc biểu lộ.
Chúng ta cứ tưởng tượng thế giới nhạc cổ điển của tây
phương, nó không cần giải thích bằng bất cứ phương tiện lý
luận nào hết. Một em bé, một cụ già, một con vật, từ đông
sang tây hầu như đều cảm được cái rộn ràng của Mozart, cái
hùng uy, cô đơn của Bethoven, cái bồng bềnh lãng mạn của
Schubert.... Còn thơ bằng văn tự vốn mang rất nhiều bản chất
luận lý thì hơi kẹt. Thí dụ một vài tiếng không quen, một vài
danh từ lạ hoắc đươc sử dụng, tức thì có rất nhiều phản
ứng lý luận, phê bình... và hầu như bị thành kiến bóp chết
ngaỵ Ngôn ngữ hình như dùng để diễn tả nhiều hơn là để
làm thợ Tôi vẫn coi ngôn ngữ là kẻ tử thù của thơ.
Nhạc ca không hẳn phải là nhạc. Nhiều người viết lời trước,
nhạc saụ nhiều người ngược lại và có người vừa soạn lời
lẫn nhạc trong quá trình sáng tác. Tôi vẫn thích những người
dặt nhạc trước, lời sau vì lý do tự thần thánh của nhạc.
Thơ là cái khí trước khi là ngôn ngữ, trong đó có lời nhạc.
Âm thanh của nhạc gần cái khí này hơn. Khi nghe một dàn nhạc hòa
tấu chúng ta nghe thấy cái khí, cái hồn nào đó bộc phát qua
âm thanh.
Khi nghe dàn một bản ca nhạc (bỏ lời ca đi) chúng ta chưa
chắc tìm thấy cái hồn nguyên thủỵ Chúng ta lại bị chủ quan
ám ảnh bởi lời ca làm hồn nhạc mất đị Thí dụ như bài
Mầu Tím Hoa Sim, lời ca thật buồn nhưng nhạc thật vuị Bài
Ngày Xưa Hoàng Thị, có một điệu duy nhất mà chúng ta có
thể hát : em tan trường về, trường tan em về, em tan trương
về, em về trường tan.. .. cho đến hết những trường canh
cấu trúc bài nhạc.
Thế giới ca nhạc của chúng ta thật còn rất thô sơ và mới
mẻ, thực tế mà nói hầu hết nhạc ca của chúng ta đều nhàm
và vay mượn quá dáng. Cứ Bolero, Slow muôn thuỏ. Cái khí thơ
trong nhạc hầu như không có, chỉ có lời thơ hiểu theo cách
nào đó mà thôi.
Còn phải nhiều người khai phá, Một Lê Thương với Hòn Vọng
Phu, Một Giao Kim với những bản thánh ca và một trường quốc
gia âm nhạc hình như mới là khởi sự.
Nhưng xem ra con đường khai phá không lạc quan lắm, thực tế
còn thê thảm hơn lãnh vực văn chương nữạ Mozart chết không
mồ mả, Bethoven đi rửa chén... Khổ thay và khó thaỵ
Chừng nào lổ nhĩ Tây nghe được một vài bản nhạc ca của chúng
ta rồi khen hay không giả dối, xã giao thì chừng đó chúng ta
mừng lớn. Theo tôi, cái khí thơ hay nhạc phải có trước bất
cứ lời ca nào.

iloveyou, when the children cry.
MU _ my girlfriend_my friends

IIỊ. Ngôn ngữ nhạc, ngôn ngữ thơ
Hàn trân
Nhạc là nhạc, thơ là thơ cũng như họa là họa, nhiếp ảnh là
nhiếp ảnh. MỖi nghệ thuật có đường nét riêng tư của nó
để nó có thể nghiểm nhiên trở thành một ngành nghệ thuật.
Nhưng người sáng tác hay thưởng ngoạn -nếu muốn công thức
hóa- có nhiều giác độ tương đồng của một cái cảm, cái
ngộ.
Nhạc dùng âm thanh để ghi chú cái ngộ Thơ dùng ngôn tự và
âm vận. (Nếu phát âm một ngôn ngữ chưa thành thạo thì
đọc thơ của ngôn ngữ đó chỉ cảm ý chứ chưa thể cảm hóa
,hòa mình). Cả hai dùng âm thanh (thính giác) để truyền
thông/. Thơ còn cách truyền thông bằng thị giác nhưng khi
thưởng thức người ta đã âm thầm liên tưởng đến cái
âm vận của nó rồị
Họa dùng màu sắc, đậm nhạt, ánh sáng và bố cục. Nhiếp
ảnh dùng màu sắc, ánh sáng và bố cục. Cái tách biệt của
hai nghệ thuật này là ở chổ làm chủ cái bố cục hay không.
Ở họa người sáng tác có nhiều quyền làm chủ cái ngộ của
mình từ cả chân dung cho đến lập thể. Còn nhiếp ảnh phải
tùy thuộc vào rất nhiều thứ, từ màu sắc, ánh sáng, cho
đến cả cái bố cục cũng nhiều khi may mắn nữa, đó là
chưa kể đến trình độ kỹ thuật về film, nước rửa ...
Nhạc và thơ:
Ngôn ngữ của nhạc là âm thanh. Âm thanh tự nó không diễn
đạt Có nghiã là người sáng tác và người cảm tác phải có
trình độ, phải hiểu cái ngôn ngữ và phải có giao cảm (từ
kinh nghiệm sống, từ những ưu tư trằn trọc) với thứ ngôn
ngữ nàỵ Âm thanh bộc phát từ âm cụ -tiếng đàn guitar
không diễn tả được cái sóng vồn, gió hú của nhạc Johann
Strauss- mà âm cụ có cái giới hạn riêng của nó. Kể cả âm
luật cũng bị giới hạn, từ một tiếng trống bập bùng của
dân Phi Châu không thể hòa vào cái trầm buồn của Schubert.
Ngôn ngữ âm nhạc là tương đối.
Ngôn ngữ của thơ khởi đầu là âm thanh (truyền khẩu). Những
à ơi, ê a ru con, tỏ tình là thành hình tiết tấu, âm vận, đê?
đến khi ngôn ngữ khai phóng hơn, ngôn tự hoàn chỉnh hơn nó
được ghi chép và truyền lạị Ngôn ngữ thơ của Lý Bạch là
"cổ tự", ngôn ngữ của Shakespear cũng thuộc cổ ngữ và đương
nhiên cung hằng trong ngôn ngữ đó là một cõi tiên (cảm tác).
Nó không có những từ của những khai phá mới của thế kỷ 21.
Tự ngôn ngữ cũng có cái giới hạn của không gian (địa lý) và
thời gian. Thơ đề bạt bằng những ngộ cảm và được truyền
thông bằng âm vận của ngôn ngữ. Âm vận có giới hạn. Ngôn
ngữ có giới hạn.

iloveyou, when the children cry.
MU _ my girlfriend_my friends

Ngôn ngữ thơ là tương đối.
Nói chung, phương tiện xữ dụng cho mỗi nghệ thuật đều có
cái giới hạn của nó. Định luật thiên nhiên là tương đối
thì định luật xã hội, chính trị, ngôn ngữ, hay văn chương
cũng là tương đốị Cho nên cái mà ta ngộ ta chẳng thể
truyền đạt hoàn toàn cho một cá nhân khác và cũng chưa hẳn
truyền đạt hoàn toàn cái cảm đó cho chính ta nữa, ở một
thời điểm khác. Truyền thông là tương đối.
Vì mỗi một nghệ thuật, mỗi thứ ngôn ngữ là tương đối
nên việc truyền đạt đôi khi được sữ dụng bằng nhiều
phương tiện hơn là một. Nhạc cũng không ra thông lệ đó.
Một Schubert với "chủ nhật buồn" chắc ít người biết đến.
Một Strauss với Danube(?) Bleu chắc ít ai để ý đến âm hưởng
violin của nó. Nên nhạc đã mượn thêm ngôn ngữ để phổ biến.
Mà ngôn ngữ gần gủi và cũng có âm vận hay rhyme đã nằm ơ?
thợ Thế là mối giao cẩn bắt đầụ Mà khi đã có mối giao
cẩn thì sự phối hợp phải nhịp nhàng, phải bổ xung cho nhau.
Nhạc có thể co trước lời, nhưng lời là để diển tả cái
ý mà người sáng tác muốn nóị Còn nếu lời chỉ bỏ vào theo
cái âm vận của nhạc thì nhạc sĩ ấy đã bán đứng tư tưởng
nhạc của mình.
Thơ có thể đi trước nhạc, vì thơ đã làm nhạc sĩ rung cảm.
Cái âm vận của thơ có thể rất gò bó cho nhạc, nhưng nhạc
cũng phải cố diển tả cái rung cảm của mình mà không đè bẹp
tư tưởng thơ .
Từ nhạc nảy ý thơ, từ thơ rung cảm nhạc đó là cái vòng lẩn
quẩn của cảm ngộ. Chẳng qua thơ và nhạc là những phương
tiện truyền đạt mà nó có mối gần gủi về âm vận mà thôi.
Nhạc VIệt Nam nói riêng đã có mối liên hệ rất khắn khít
với lời, với thợ Không vì thế mà nhạc Việt không thê?
đi đến đại đồng có nghiã là Tây, Tàu, Mỹ, Á đều nghe lọt
mà có lẽ nhạc sĩ mình vẫn còn khiếm khuyết trong sáng tác.
Chưa hẳn lời nhạc là một gò bó cũng như chưa hẳn tiết nhạc
là không thể theo thợ Nhạc của The Beatle nếu nghe mà không
lời thì saỏ Bài Imagine của John Lenon mà không lời thì chưa
chắc đã được hát trong kỳ kỷ niệm thành lập Liên Hiệp
Quốc.
Dụng cụ hôm nay ta chỉ có chừng đó, nếu ta biết khéo tận
dụng thì nó cũng như thơ Lý Bạch, cũng như Shakespear, cũng
như Schubert, Strauss. Phương tiện ở bất cứ thời điểm nào
và bất cứ nghệ thuật nào cũng tương đốị Người sáng
tác được nhiều người cảm nhận là người khéo sử dụng
những phương tiện đó để đưa người thưởng ngoạn đến
một chân trời mới, hay thắp nến lên một cõi mù sương.
(nguồn: Nhạc Tình Tuyển Tập)

iloveyou, when the children cry.
MU _ my girlfriend_my friends

bài viết hay quá

Tuyệt quá bạn Hải ạ
Hơn 80Gb nhạc của vmdb đã có dịch vụ cho các bạn trẻ http://www.ttvnol.com/forum/t_274789