Văn Cao

Văn Cao

Có biết bao nhiêu dòng nước để nên một dòng sông.
Có biết bao nhiêu tiếng gió, tiếng mưa, tiếng rì rào mà thành một khúc nhạc.
Có biết bao nhiêu cuộc đời cho vừa dòng chảy của thời gian.

Một cung đàn, một con người, một dòng sông, một số phận... thời gian in lại thành bão tố và nước mắt.
Sỏi đá đi qua dòng sông và để lại dấu hình bằng phù sa lưu lạc.
Người đã đi qua cuộc đời với dáng vẻ của dòng sông và bỏ lại cung đàn cùng cơn mơ bất tận...

Phải chăng chỉ dòng sông mới biết xóm làng đẹp đến nhường bao trong ánh chiều buông?
Phải chăng chỉ dòng sông mới biết các nàng thôn nữ hát ra sao trong những mùa vàng?
Phải chăng chỉ dòng sông mới nhận ra những giọt nước mắt và những giọt mồ hôi mặn đến thế nào?
Và cũng chỉ có sông là hiểu thấu sự khác nhau của mồ hôi và nước mắt.

Khi những tiếng chuông ngân lên trong bóng đêm, người người nắm lấy tay nhau.
Khi những tiếng chuông ngân lên trong nắng sớm, người người cùng hát.
Những lúc đó dòng sông đang trôi đi, đang mang theo tiếng vọng một cung đàn...

Làng tôi xanh bóng tre, từng tiếng chuông ban chiều, tiếng chuông nhà thờ rung
Đời đang vui đồng quê yêu dấu bóng cau với con thuyền, một giòng sông.
Nhưng thôi rồi còn đâu quê nhà, ngày giặc Pháp tới làng triệt thôn.
Đường ngập bao xương máu tơi bời, đồng không nhà trống tan hoang.

Chiều khi giặc Pháp qua, chiều vắng tiếng chuông ngân, phá tan nhà thờ xưa.
Làng tôi theo đoàn quân du kích, cướp ngay súng quân thù trả thù xưa.
Bao căm hờn từ xa quê nhà, rừng chiều nhớ cánh đồng chiều xưa.
Từ xa quê trông lớp cây già, làng quê còn thấy buồn đau.

Ngày mùa vui thôn trang,
lúa reo như hát mừng.
Lúa không lo giặc về
khi mùa vàng thôn quê.
Ngày mùa vui thôn xóm,
đầy đồng giáo với gươm,
súng tì tay anh đứng,
em ngừng liềm trông sang.
Lúa lúa vàng, đồng lúa bát ngát trời.
Bao tay liềm từng nhánh lúa thơm rơi.
Ngày vui quân du kích đứng im trông lúa dập dờn.
Người người qua gánh lúa,
nón nghiêng nghiêng cười ai
Gánh thóc vàng từng lớp gánh về.
Gánh thóc vàng từng sớm nắng trên đê.
Ngày vui quân du kích đứng im trông lúa dập dờn
Rồi rời sang xóm khác, nhớ lúc ai nhìn theo.

Có những buổi người tìm về cõi mộng
Lắng nghe tiếng gió quanh mình
Bao ước nguyện chập chờn bay trong nắng
Giữa cõi mơ màng mà chợt thấy lênh đênh...
Lời hẹn cũ biết bao giờ trả nổi
Tiếng suối đâu róc rách tận trong hồn
Thư lá trúc lạc loài nước cuốn
Đến chừng nào cho thấu nỗi cô đơn?
Suối mơ
...bên rừng thu vắng
Dòng nước trôi lững lờ ngoài nắng
Ngày chưa đi sao gió vương
Bờ xanh ngắt bóng đôi cây thuỳ dương
Suối ơi
... ôi nguồn yêu mến
Còn ghi khi bóng ai tìm đến
Đàn ai nắng buông lưu luyến
Suối hát theo đôi chim quyên
Từng hẹn mùa xưa cùng xây nhà bên suối
Nghe suối róc rách trôi
Hoa lừng hương gió ngát
Đàn nai đùa trong khóm lá vàng rơi
Tơ đàn trùng theo với tháng năm, đàn còn nhớ tới người
Trong chiều nào giữa chốn đây, hồn cầm lắng tiếng đời
Suối ơi
... nghe rừng heo hút
Dòng êm đưa lá khô già trút
Còn như lưu hương yêu dấu
Với suối xưa trôi nơi đâu...

Quá vãng chỉ là niềm tiếc nuối
Khóc than chi năm tháng cũng qua rồi
Có còn chút nhớ mong nào muốn gửi
Cũng chỉ xin nhờ nước cuốn trôi
Đàn từng giọt nhỏ trên phím lạnh
Ngón tay đưa dây ngẩn ngơ tình
Muốn trả lại bao điều nguyện cũ
Mà chẳng qua hoài vọng chỉ riêng mình
Hồn cầm phong sương hình dáng xuân tàn.
Ngày dần buông trôi sầu vắng cung đàn.
Từ người ra đi chờ vắng tin người
Từ người ra đi là hết mơ rồi.
Cung thương là tiếng đàn
Cung nam là tiếng người.
Ai oán khúc ca cầm châu rơi
Tình duyên lãng đãng, nhớ thương dần pha phôi.
Cung đàn ngân buồn xa vắng trong tiếng thầm
Buồn tê tái trong tiếng ngân, buồn như lúc xuân sắp tàn.
Ơi đàn xưa còn vang nhắc chi tới người
Lòng ta tắt bao thắm tươi u hoài duyên đưa.
Chiều năm xưa gót hài khai hoa,
Mắt huyền lưu xuân, dáng hồng thơm hương.
Chiều năm nay bóng người khơi thương
tiếng đàn gieo oan giấc mộng chàng Trương.
Giờ còn mong chi người hát theo đàn
Giờ còn mong chi hợp cánh hoa tàn.
Lời đàn năm xưa se kết đôi lòng
Lời đàn năm nay đôi lứa xa vời.
Khi hôn hoàng xuống dần
Trăng lên vàng mái lầu,
Nghe thoáng tiếng kinh cầu xa xa,
Ngàn lau thấp thoáng bóng kinh kỳ sầu bao la?

Ngoảnh nhìn lại sau lá vàng bay nhanh quá
Con đường mưa và kỷ niệm ướt nhoè
Trên lối cũ mùa thu đi vội vã
Người trông theo và lệ hoen mi
Bao lá cũ của những mùa thu trước
Và lá rơi của cả thu này
Người nhặt lấy cất cho riêng mình vậy
Bởi cô liêu thu qua đã bao ngày?
Ai lướt đi ngoài sương gió
Không dừng chân đến em bẽ bàng
Ôi vừa thoáng nghe em
Mơ ngày bước chân chàng
Từ từ xa đường vắng
Đêm mùa thu chết
Nghe mùa đang rớt rơi theo lá vàng
Em ngồi đan áo
Lòng buồn vương vấn
Em thương nhớ chàng
Người ơi còn biết em nhớ mong
Tình xưa còn đó xa xôi lòng
Nhờ bóng chim uyên nhờ gió đưa duyên
Chim với gió
Bay về chàng quên hết lời thề
Áo đan hết rồi
Cố quên dáng người
Chàng ngày nao tìm đến còn nhớ đêm xưa
Kề má say xưa
Nhưng năm tháng qua dần mùa thu chết bao lần
Thôi tình em đấy như mùa thu chết
rơi theo lá vàng
Nghe bước chân người sương gió
Xa dần như tiếng thu đang tàn
Ôi người gió sương em mơ thương ái bao lần
Và chờ tin hồng đến
Đem mùa thu chết
Nghe mùa đang rớt rơi theo lá vàng
Em ngồi đan áo
Lòng buồn vương vấn em thương nhớ chàng
Người ơi còn biết em nhớ mong
Đường xưa còn đó xa xôi lòng
Nhờ bóng chim uyên nhờ gió đưa duyên
Chim với gió
Bay về chàng quên hết lời thề
Áo đan hết rồi
Cố quên dáng người
Chàng ngày nào tìm đển
Còn nhớ đêm xưa
Kề má say xưa
Nhưng năm tháng qua dần mùa thu chết bao lần
Thôi tình em đấy
Như mùa thu chết
rơi theo lá vàng ...

Những khao khát phiêu linh từ vạn thuở
Cứ chập chờn như bóng mây bay
Những ước vọng bao năm vùi giấc ngủ
Chợt giật mình và hát thật mê say
Rồi có lúc mùa xuân chợt ghé
Và dòng sông vội quên hết ưu phiền
Tiếng ríu rít của bầy chim cánh trắng
Buông vào lòng từ những dấu đơn?
Nhà tôi bên chiếc cầu soi nước
Em đến tôi một lần
Bao lũ chim rừng hợp đàn trên khắp bến xuân
từng đôi rung cánh trắng ríu rít ca u ú ù u ú
Cành đào hoen nắng chan hoà!
Chim ca thương mến,
Chim ngân xa u ú ù u ú
Hồn mùa ngây ngất trầm vương,
dìu nhau theo dốc mới nơi ven đồi
Còn thấy chim ghen lời âu yếm
Tới đây chân bước cùng ngập ngừng
Mắt em như dáng thuyền soi nước
Tà áo em rung theo gió nhẹ thẹn thùng ngoài bến xuân.
Sương mênh mông che lấp kín non xanh
Ôi cánh buồm nâu còn trên lớp sóng xuân
Ai tha hương nghe ríu rít oanh ca
Cánh nhạn vào mây thiết tha lưu luyến tình vừa qua
Nhà tôi sao vẫn còn ngơ ngác
Em vắng tôi một chiều
Bến nước tiêu điều còn hằn in nét đáng yêu
Từng đôi chim trong nắng khẽ ru u ú ù u ú
Lệ mùa rơi lá chan hoà!
Chim reo thương nhớ,
Chim ngân xa u ú ù u ú
Hồn mùa ngây ngất về đẩu
Người đi theo mưa gió xa muôn trùng
Lần bước phiêu du về bến cũ
Tới đây mây núi đồi chập chùng
Liễu dương tơ tóc vàng trong nắng
Gột áo phong sương du khách còn ngại ngùng nhìn bến xuân
Sương mênh mông che lấp kín non xanh
Ôi cánh buồm nâu còn trên lớp sóng xuân
Ai tha hương nghe ríu rít oanh ca
Cánh nhạn vào mây thiết tha lưu luyến tình vừa qua

Câu hát buồn và dòng sông tiếp nối
Một bóng ai với một con đò
Lời rì rào của bến bờ xưa cũ
Người ở đâu cho đến tân bây giờ
Xin đừng khóc hõi buổi mai đẹp đẽ
Hay lau đi sương trên tóc bạch đàn
Và đem hỡi hãy trôi qua lặng lẽ
Đỡ chạnh lòng chén rượu hợp tan?
Một chiều xưa trăng nước chưa thành thơ
Trầm trầm không gian mới rung thành tơ
Vương vất heo may hoa yến mong chờ
Ôi, tiếng cầm ca thu tới bao giờ.
Lòng chiều bơ vơ lúc thu vừa sang,
Chập chùng đêm khuya thức ai phòng loan
Một cánh chim rơi trong khúc nhạc vàng
Đây đó từng song the hé đợi đàn.
Tây hiên Mỵ Nương khi nghe tiếng ngân
hò khoan mơ bóng con đò trôi
giai nhân cười nép trăng sáng lả lơi, lả lơi bên trời
Anh Trương Chi, tiếng hát vọng ngàn xưa còn rung,
Anh thương nhớ,
Oán trách cuộc từ ly não nùng.
Đò trăng cắm giữa sông vắng
Gió đưa câu ca về đâủ
Nhìn xuống đáy nước sông sâu
Tuyền anh đã chìm đâu!
Thương khúc nhạc xa vời
Tong đêm khuya dìu dặt tiếng tơ rơi
Sương thu vừa buông xuống
Bóng cây ven bờ xa mờ xoá giòng sông
Ai qua bến giang đầu tha thiết,
Nghe sông than mối tình Trương Chi
Dâng úa trăng khi về khuya,
Bao tiếng ca ru mùa thu
Ngoài song mưa rơi trên bao cung đàn
Còn nghe như ai nức nở và than,
Trầm vút tiếng gió mưa
Cùng với tiếng nước róc rách ai có buồn chăng?
Lòng bâng khuâng theo mưa đưa canh tàn
Về phương xa ai nức nở và than,
Cùng với tiếng gió vương,
Nhìn thấy ngấn nước lấp lánh in bóng đò xưa
Đò ơi! đêm nay dòng sông Thương dâng cao
Mà ai hát dưới trăng ngà
Ngồi đây ta gõ ván thuyền,
Ta ca trái đất còn riêng ta
Đàn đêm thâu
Trách ai khinh nghèo quên nhau,
Đôi lứa bên giang đầu
Người ra đi với cuộc phân ly,
Đâu bóng thuyền Trương Chi?
Từ ngày trăng mơ nước in thành thơ,
Lạc loài hương thu thoáng vương đường tơ
Ngây ngất không gian rên xiết lay bờ,
Bao tiếng cấn ca rung ánh sao mờ
Nhạc còn lưu ly nhắc ai huyền âm,
Lạnh lùng đôi giây tố lan trầm ngâm
Trong lúc đêm khuya ai lóng tiếng cầm,
Thu đã chìm xa xa ánh nguyệt cầm
Khoan khoan đò ơi! tương tư tiếng ca
Chàng Trương chi cất lên hò khoan,
đêm thu dài đến khoan tiếng nhạc ơi!
Nhạc ơi thôi đàn .
Anh Trương Chi, tiếng hát vọng ngàn xưa còn rung,
Anh thương nhớ,
Oán trách cuộc từ ly não nùng.
Đò trăng cắm giữa sông vắng
Gió đưa câu ca về đâủ
Nhìn xuống đáy nước sông sâu
Tuyền anh đã chìm đâu!
Thương khúc nhạc xa vời
Trong đêm khuya dìu dặt tiếng tơ rơi
Sương thu vừa buông xuống
Bóng cây ven bờ xa mờ xoá dòng sông
Ai qua bến giang đầu tha thiết,
Nghe sông than mối tình Trương Chi
Dâng úa trăng khi về khuya,
Bao tiếng ca ru mùa thu
Ngoài song mưa rơi trên bao cung đàn
Còn nghe như ai nức nở và than,
Trầm vút tiếng gió mưa
Cùng với tiếng nước róc rách ai có buồn chăng?
Lòng bâng khuâng theo mưa đưa canh tàn
Về phương xa ai nức nở và than,
Cùng với tiếng gió vương,
Nhìn thấy ngấn nước lấp lánh in bóng đò xưa
Đò ơi! đêm nay dòng sông Thương dâng cao
Mà ai hát dưới trăng ngà
Ngồi đây ta gõ ván thuyền,
Ta ca trái đất còn riêng ta
Đàn đêm thâu
Trách ai khinh nghèo quên nhau,
Đôi lứa bên giang đầu
Người ra đi với cuộc phân ly,
Đâu bóng thuyền Trương Chi...

Xứ lạ không mây và không nắng
Chẳng mưa chẳng bão chẳng u buồn
Xứ lạ sông như không hề chảy
Tiếng đàn ca như chẳng thể tuôn
Người cứ nhớ một dòng sông cũ
Nặng phù sa và nặng nỗi niềm riêng
Người cứ nhớ một cung đàn đổ lệ
Mỗi giọt đàn là một tiếng quê hương
Tiếng ai hát chiều nay vang lừng trên sóng
Nhớ Lưu Nguyễn ngày xưa lạc tới Đào Nguyên
Kià đường lên tiên, kìa nguồn hương duyên
theo gió tiếng đàn xao xuyến
Phím tơ lưu luyến, mấy cung u huyền
Mấy cung trìu mến như nước reo mạn thuyền
Âm ba thoáng rung cánh đào rơi
Nao nao bầu sương khói phủ quanh trời
Lênh đênh dưới hoa chiếc thuyền lan
Quê hương dần xa lấp núi ngàn
Bâng khuâng chèo khua nước Ngọc Tuyền
Ai hát trên bờ Đào Nguyên
Thiên Thai chốn đây Hoa Xuân chưa gặp **** trần gian
Có một mùa đào song ngày tháng chưa tàn qua một lần
Thiên Tiên chúng em xin dâng hai chàng trái đào thơm
Khúc nghê thường này đều cùng múa vui bầy tiên theo đàn
Đèn soi trăng êm nhạc lắng tiếng quyên
đây đó nỗi lòng mong nhớ
Này khúc bồng lai
là cả một thiên thu trong tiếng đàn chơi vơi
Đàn xui ai quên đời dương thế
Đàn non tiên đàn khao khát khúc tình duyên
Thiên Thai! Ánh trăng xanh mơ tan thành suối trần gian
Ái ân thiên tiên em ngờ phút mê cuồng có một lần
Gió hắt trầm tiếng ca tiếng phách ròn lắng xa
Nhắc chi ngày xưa đó đến se buồn lòng ta
Đào Nguyên trước Lưu Nguyễn quên trần hoàn
Cùng bầy tiên đàn ca bao năm
Nhớ quê chiều nào xa khơi
Chắc không đường về Tiên nữ ơi!
Đào Nguyên trước Lưu Nguyễn khi trở về
Tìm Đào Nguyên, Đào Nguyên nơi nao ?
Những khi chiều tà trăng lên
Tiếng ca còn rền trên cõi tiên.

Người trở về với dòng sông cuồn cuộn
Những bài ca của vạn tiếng hào hùng
Người trở lại với trái tim rực lửa
Reo vui tiếng vọng muôn phương
Đêm cháy bỏng và xuân không ngủ được
Tiếng gọi nào đến tự nơi xa
Bao nung nấu những năm dài ẩn giấu
Bùng lên phút chốc sáng loà
Sông Lô, sóng ngàn Việt Bắc, bãi dài ngô lau, núi rừng âm u.
Thu ru bến sóng vàng, từng nhà mờ biếc, chìm một màu khói thu?
Sông Lô, sóng ngàn kháng chiến, cháy bờ lau thưa, đã tàn thôn trang.
Ai qua bến nắng hồng lặng nhìn màu nước sông Lô xưa.
Trên dòng sông trở về đoàn người
Reo mừng vui trên sóng nước biếc
Trôi đầy sông bao đám xác thù,
Dân hân hoan nghe sóng réo vi vu xa xa.
Ðường ngập người và gió lá vi vu hiền hoà.
Sông mênh mông như bát ngát hát.
Thây giặc trôi trở về ngập bờ
Sông gầm âm vang súng trái phá.
Bao rừng thu như bát ngát cười.
Dân hoan hô chiến sĩ pháo binh Việt Nam ghi công.
Tiếng trái phá quân thù gục chìm dòng Lô,
Đây dòng Lô? Đây dòng Lô?
Ðoàn quân thời chinh chiến ca rằng:
Ðây Vôn-ga, đây Dương Tử, đây sông Lô, đây sóng căm hờn vút cao.
Sóng lấp lánh vàng sao, ngàn chiến sĩ sông Lô
Chiến sĩ sông Lô thân rừng áo sương đang ca rằng
Giờ mồ thực dân sóng lấp cát vàng.
Chiến sĩ sông Lô oai hùng đấu tranh gào lên vang sóng
Đây giặc Pháp tàn trong căm gan toàn dân
Về trong đêm gió rét
Từng sân vui bóng người quanh lửa hồng
Nền khô trơ than xám
Ðêm chìm đợi ánh triêu dương
Vui hát ca hoà, vui hát ca hoà, dân quăng lưới
Phan Lương vui bóng thuyền
Lều dựng lên ven sông
Bóng người sầm uất bến Then
Vui hát ca hoà, vui hát ca hoà, chí kiến thiết
Bên sông Lô đắp nhà
Bao dân trong khu mười mơ thành người sông Lô
Ðời vui vút lên, đời vui sướng về
Vui hát ca hoà vui hát ca hoà chí chiến đấu
Đây tay trai Việt Bắc
Sông Lô đang xuôi mau, tiến về đồng lúa reo mừng
Rung trong bao hương đồng, mừng một mùa chiến công
Vui hát ca hoà vui hát ca hoà dân vui nắng
Như chim xuân thấy mùa
Và đài hoa lưu luyến
Xanh rừng đầy lá búp non
Vui hát ca hoà vui hát ca hoà những lưới mắc
Ta vui khoang cá đầy
Tay ta tay dân chài
Xuôi ngược dòng sông Lô
Từng quăng lưới xa, từng vây lưới giặc
Vui hát ca hoà vui hát ca hoà với ánh sáng
ta đang xây đời mới
Sông nuôi dân thiên thu
Đã hoà mạch máu bao người
Sông xuôi quanh co về
Hoà mạch cùng với xuôi
Dòng sông Lô trôi, dòng sông Lô trôi
Mùa xuân tới nước băng qua ngàn
Nước trôi ven bờ xanh ôm bóng tre
Dòng sông Lô trôi...

Ghi chép theo VCD Thiên Thai
Công ty Nghe nhìn Hà Nội và Hãng phim Trẻ
Trung tâm sản xuất băng đĩa nhạc Hoa sữa
Trung tâm băng nhạc trẻ
Thực hiện chương trình: Nguyễn Thái Sơn
Đạo diễn: Phạm Việt Thanh

Tiểu sử Văn Cao​

(1923-1995)​

Tên thật là Nguyễn Văn Cao, gốc người Nam Định, sinh ngày 15-11-1923, tại Lạch Tray, Hải Phòng. Vì nhà nghèo nên học tới lớp Bảy thì nghỉ học, xin làm sở bưu điện.
Vào năm 1939 (16 tuổi) ông sáng tác bài ?oBuồn Tàn Thu?. Năm 1940, ông sáng tác bản ?oThiên Thai?, sau khi du ngoạn một chuyến ở Nam về. Bản Thiên Thai là một giấc mơ của người nghệ sĩ vào chốn an bình, mà người Việt khó đạt được trong hoàn cảnh đất nước bị đô hộ. Năm 1941, ông gặp Phạm Duy, Phạm Duy đã khuyên ông lên Hà Nội sống đời nghệ sĩ. Trong thời gian này ông sáng tác nhiều nhạc phẩm danh tiếng như ?oTrương Chi?, ?oThu cô liêu?, ?oBến Xuân?, ?oSuối Mơ?.
Vì mối giây liên hệ Gia đình căm thù Pháp nên Văn Cao đã theo ********* dưới sự hướng dẫn và tuyên truyền của Vũ Quí.Vũ Quí đã nhờ Văn Cao soạn một bản nhạc quân hành cho trường quân sự *********, nên Văn Cao đã cho ra đời bản ?oTiến quân Ca?, vào năm 1944.
Vào cuối Xuân năm 1945, Văn Cao đã có mặt trực tiếp tham dự vụ ám sát nổi tiếng, đó là vụ giết ông Đỗ Đức Phin tại Hải Phòng, bị ********* kết án là Việt Gian thân Nhật. Sau vụ ám sát, Văn Cao tạm lánh một thời gian để tránh mật thám Pháp và Nhật theo dõi. Sau này khi biết nạn nhân Đ.Đ.P là một nhà hoạt động yêu nước, thì Văn Cao lại ân hận và chỉ hoạt động cầm chừng cho ********* thôi.
Trong cuộc biểu tình cướp chính quyền của ********* ngày 19-8-1945 tại Hà Nội, Văn Cao đánh nhịp cho đoàn Thanh Niên Xung Phong hát bài "Tiến Quân ca" của ông trước nhà hát lớn. Về sau bài này được chọn là bản quốc ca của Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa VN.
Sau khi chiến tranh bùng nổ vào năm 1946, Văn Cao được lệnh lên chiến khu Việt Bắc và tại đây ông viết bản trường Ca "Sông Lô" năm 1947, và gia nhập đảng CS Đông Dương năm 1948. Năm 1949 ông được lệnh viết bản lãnh tụ ca, nhưng bản này ít được nhắc đến.
Theo tài liệu Hoàng Văn Chí, năm 1952 ông đươc gởi đi Liên Xô để nghiên cứu thêm về âm nhạc, ....
Năm 1954, khi chiến tranh đến hồi khốc liệt và thay vì viết về đề tài Điện Biên Phủ ... thì Văn Cao lại về bày tỏ ý tưởng của ông qua một bức tranh sơn dầu lập thể. Bức tranh đó được mô tả như sau:
Một cậu bé thổi sáo bằng 2 cái mồm, một cái được vẽ từ cách nhìn thẳng, và 1 cái được vẽ bằng cách nhìn nghiêng. Đằng sau cậu bé, trên cái nền đông nghịt những con người trong 1 tiết tấu đầy chuyển động của nhịp chiến tranh.
...Ý nghĩa thật của bức tranh chỉ có Văn Cao biết mà thôi.
Sau hiệp định Genève 1954, Văn Cao hồi cư về Hà Nội, làm việc cho Đài Phát Thanh, nhưng rất ít sáng tác. Một nghệ sĩ tài danh, say mê âm nhạc và sống với âm nhạc từ thuở nhỏ mà phải giữ mình không sáng tác thật là một khổ tâm khó nói.
Theo lời tác giả Nguyễn Thụy Kha, năm 1955, Văn Cao đã quyết định cầm bút lại sau 10 năm vắng tiếng (từ sau bài "Ngoại ô mùa đông" sáng tác vào năm 1945?). Qua bài thơ ?oAnh có nghe không? đăng trong ?oGiai phẩm mùa Xuân?, phát hành tháng 2-1956, người ta nhận thấy thơ của Văn Cao có lời lẽ rất buồn và chán nản.
Đặc san Giai Phẩm và báo Nhân Văn, là 2 tờ báo ở Hà Nội theo chủ trương đòi hỏi tự do báo chí và tư tưởng. Đặc san Giai Phẩm ra được 5 số, số đầu Giai Phẩm Xuân (tháng 2, 1956), đến số thứ 6 đang in thì bị tịch thu và bị đình bản vào giữa tháng 12-1956.
Như những văn nghệ sĩ có bài đóng góp cho hai tờ báo Nhân Văn Giai Phẩm, Văn Cao bị kỷ luật, phải tham dự khoá học tập chính trị vào năm 1958, và bị Xuân Diệu chỉ trích qua bài viết ?oNhững tư tưởng nghệ thuật của Văn Cao?. Ông bị phê bình là ?ohai mặt, giả dối, dùng âm binh để chọi với Đảng?. Thế là Văn Cao bị loại trừ ra khỏi ban Chấp hành Hội Nhạc Sĩ sáng tác. Từ đó tên tuổi Văn Cao hầu như không xuất hiện trên các tạp chí văn chương nghệ thuật ở Hà Nội. Ông sống âm thầm bằng đủ thứ nghề, như viết nhạc không lời cho các truyện phim và truyện kịch, trang trí sân khấu cho các đoàn kịch, và vẽ quảng cáo các báo.
Dầu rất ít sáng tác vào gần cuối đời ông, người nghệ sĩ tài hoa này cũng cho ra một bản nhạc vào cuối năm 1975, đó là bài ?oMùa Xuân đầu tiên?, một bản hát rất nhẹ nhàng, êm đềm và rất tình người. Nhưng bản nhạc cũng bị phê bình là không đi đúng đường lối của Đảng, không phục vụ cho Cách Mạng, vì thế bản nhạc mới phát hành đã bị tịch thu. Tuy thế, các chương trình Việt Ngữ tại Moscow vẫn cho trình bày bài hát, nên bài hát đã không bị vào lãng quên.
Văn Cao còn là một họa sĩ. Ông đã dùng nghệ thuật này để nói lên tâm tư của ông mà không ai có thể đem ra phê bình chỉ trích gì được vì những bức họa của ông không được bày bán và lưu hành.
Văn Cao qua đời vào ngày 10-7-1995
Trích từ tài liệu của Trần Gia Phụng