VẤN ĐỀ PHÊ BÌNH TÁC PHẨM MỸ THUÂT ? vaBÀI VIẾT PHÊ BÌNH TÁC PHẨM

VẤN ĐỀ PHÊ BÌNH TÁC PHẨM MỸ THUÂT ? vaBÀI VIẾT PHÊ BÌNH TÁC PHẨM

TẠI SAO LAI
KHÔNG ĐƯA BÀI VIẾT VỀ MỸ THUẬT ĐỂ MOI NGƯỜI CÙNG SUY NGẪM

NHỈ ? mọi ngươi ơi hãy đưa bài viết của bạn nên để chúng ta cùng chia sẻ và lam cho mảng mỹ thuât được phong phú. bởi phê bình là bàn đạp thúc đẩy sự phát triển,la cầu nối thức tiên đưa mỹ thuật vào đời sông thường nhật . hơn nữa phê bình là phường tiện hữu hiệu nhất để thúc đẩy sự phát triển khả năng sáng tạo ở trong mỗi chúng ta .

"VẤN ĐỀ PHÊ BÌNH TÁC PHẨM MỸ THUÂT ? vaBÀI VIẾT PHÊ BÌNH TÁC PHẨM"
Một cái tiêu đề to phạng viết sai văn phạm của một cái chủ đề cũng "to tát" không kém dẫn dắt bạn tới một đoạn "văn" có mấy chục chữ mang tính hô hào,cổ động nhưng lại sai chính tả be bét với những lập luận chủ quan, tối nghĩa! Liệu có phải: " phê bình là phường tiện hữu hiệu nhất để thúc đẩy sự phát triển khả năng sáng tạo ở trong mỗi chúng ta" không các bạn?
Liệu có phải: " phê bình là bàn đạp thúc đẩy sự phát triển,la cầu nối thức tiên đưa mỹ thuật vào đời sông thường nhật" .......?
Bởi tôi không phải là "nhà phê bình ..." nên tôi không phê bình, nhưng tôi thấy thắc mắc và hồ nghi quá! Diễn đàn Mỹ thuật này thực ra nó cũng phản ánh phần nào đời sống mỹ thuật của xã hội thực: Có nghệ sỹ, có công chúng, có nhà sưu tập, có "mạnh thường quân" có "nhà phê bình," có "nhà lãnh đạo"......
Hình như người nghệ sỹ luôn mơ ước tới một xứ sở, một "thiên đường;" Nơi chỉ có nghệ sỹ và công chúng. Nơi không có những "nhà lãnh đạo nghệ thuật" không có những "nhà phê bình" viết sai chính tả!? ("hoang đường!" Bao Công bảo thế ....)
Tôi nghĩ: Có lẽ nhiều người trong chúng ta và cả chủ nhân của cái topich này cũng mong muốn như vậy!?
Hi! hi! Chào bác em chuồn chuồn đây a...ạ!
Được teaticher sửa chữa / chuyển vào 05:17 ngày 31/05/2006

HOẠ SỸ LÀ AI - PHAN CẨM THƯỢNG đăng trên Thể Thao Văn Hoá (gần đây)
Vẫn như thời bao cấp, họa sĩ là một khái niệm danh dự, hơn là một nghề nghiệp, vì trong phân công lao động hiện tại, nó chẳng nằm trong thang bậc nào. Bạn làm ở cơ quan nào thì ăn lương theo chức nghiệp tương đương ở cơ quan đó. Có thầy giáo, giáo sư dạy vẽ và lại còn là cán bộ mỹ thuật. Những họa sĩ tự do không có lương, không đóng thuế, cũng như hoàn toàn bỏ tiền tự lo lấy nghề nghiệp của mình, nhưng từ khi bỏ công chức, thì nhiều người cảm thấy có vẻ là họa sĩ chuyên nghiệp hơn.
Khái niệm họa sĩ chuyên nghiệp ở Việt Nam được hiểu một cách buồn cười. Ai học qua trường Mỹ thuật và vẽ thường xuyên thì coi là chuyên nghiệp. Ai tự học, dù có nổi danh đến mấy vẫn bị đố kỵ và coi là nghiệp dư. Là họa sĩ mà vẫn sính các danh hiệu giáo sư, tiến sĩ, chủ tịch hội, thư ký này nọ... Thực chất cho thấy càng nhiều chức vụ, họ càng ít và càng xa với sáng tác, càng nhiều học vị càng thấy họ mèng hơn. Làm tròn danh hiệu một họa sĩ thì chí ít phải có tranh để đời. Không có cái đó, ông ta chỉ là một thường nhân khéo tay hay mắt.

Ở nhiều nước phương Tây, khi nghệ thuật là một hoạt động thường nhật và đỉnh cao của tinh thần, được gọi là họa sĩ chuyên nghiệp không dễ gì. Anh ta phải chứng minh, bằng nghề nghiệp của mình đem lại thu nhập đều hàng tháng, ví dụ 3000 euro, và Nhà nước sẽ tính thuế và số tiền đó từ 30-40% tùy theo. Như vậy tranh của anh ta mới được đem đấu giá, được sắp xếp thứ hạng trong xã hội, và được giảm giá nhiều hàng hóa phục vụ cho nghề nghiệp, và được nhận tài trợ lớn (nếu có thể). Một họa sĩ chỉ được bày tranh ở một, hai gallery mà thôi. Còn lại là nghiệp dư không tính đến, như cầu thủ chân đất đá cho vui mắt, mà không kiếm được đồng nào cả.
Quy luật này, về đại thể, không thể áp dụng cho các nước chậm và đang phát triển. Nhưng khi các nền văn hóa cần giao lưu, cần cọ xát thì nó nảy sinh vấn đề. Các họa sĩ Việt Nam có thể bán tranh trong nước, nhưng khi ra nước ngoài, chủ yếu chỉ được nhìn nhận trên phương diện trao đổi văn hóa, và với các gallery tầm thấp, chứ không tài nào có thứ bậc gì trong nghệ thuật phương Tây. Khi mở cửa, văn hóa nghệ thuật có vẻ là lĩnh vực đi đầu, tạo ra nhiều mối quan hệ song phương và đa phương, nhưng dần dà, dường như chỉ có thể làm ăn kinh tế, đôi bên cùng có lợi, còn văn hóa nghệ thuật thì mọi nẻo đường đi đến sân chơi đỉnh cao đều bị bịt chặt.
Thời bao cấp, Nhà nước thông qua hội đoàn cấp vật liệu, lo trưng bày triển lãm, sau đó bảo tàng chọn mua. Nghệ sĩ được bao cấp toàn diện cả về vật chất lẫn tinh thần trong một quy trình khép kín. Khi sự bao cấp chấm dứt, thói quen này vẫn còn tồn tại. Ở nhiều địa phương, họa sĩ vẫn chờ đợi được cấp vật liệu thì vẽ, không thì thôi. Ở Hà Nội, có khá hơn, nhưng không ít họa sĩ chẳng biết vẽ gì, luôn đòi hỏi Hội phải định hướng sáng tác. Lớp họa sĩ trẻ không qua chiến tranh, nếm trải chút ít khó khăn cuối thời bao cấp, tỏ ra thờ ơ với những điều mà những người đi trước quan tâm. Đề tài chiến tranh cách mạng không mấy thu hút họ. Tự lo học hành, kiếm việc ra trường, rồi tự lo triển lãm, bán tranh, cũng như tìm kiếm quan hệ với các hoạt động nghệ thuật ngoài nước. Cái mới tỏ ra quan trọng hơn cái đẹp. Gây sốc để được chú ý. Theo đuổi những hình thức tân kỳ, và tự coi mình là nghệ sĩ tiên phong, tất nhiên không tiến đến chỗ tham nhũng. Song cái thời phấn khởi tranh bán chạy như tôm tươi đã qua, nếu không muốn suy đồi bởi thương mại hóa, chỉ còn cách lao vào hoặc Pop Art chính trị, hoặc là Sắp đặt và Trình diễn, và tìm kiếm tài trợ ít ỏi từ các quỹ văn hóa nước ngoài.
Ở phương Tây, quý nhất là họa sĩ tự học, thứ đến là họa sĩ học từ một bậc thầy, hạng bét là họa sĩ học tại trường. Picasso nói rằng Trường Mỹ thuật Paris đã đẽo ra những đôi guốc giống nhau, nhưng không đi được. Người tự học đáng quý vì họ thực sự có nhu cầu thôi thúc nội tại, không chờ đến ai dạy mình. Và thầy giỏi dễ dạy ra trò giỏi. Những sinh viên ra trường lại cần có cơ chế đỡ đầu mới có thể gia nhập hoạt động nghệ thuật xã hội. Ví dụ hàng năm có 25 họa sĩ tốt nghiệp. Người ta giao tiền cho năm nhà phê bình, mỗi người phụ trách năm họa sĩ, cho họ tiền và dạy bảo họ về ý tưởng nghệ thuật. Sau vài năm, thì tổ chức triển lãm và lọc ra vài người, gọi là có tài năng, đưa vào cơ chế chuyên nghiệp, bắt đầu từ những thang thấp nhất của hệ giá cả. Số còn lại đành tìm những công việc khác như quảng cáo, dạy học, trang trí thiết kế. Tài năng không phát triển theo quy luật nào. Có người bắt đầu vụt sáng, sau lại lụi nhanh, có người quá lứa mới bộc lộ, vậy vẫn cần theo dõi để khỏi bỏ sót. Khi họ sáng tác cần có các công ty kinh doanh bảo trợ, ngược lại nghệ sĩ giúp các công ty giáo dục văn hóa nghệ thuật cho công nhân. Nhà nước sẽ bớt thuế và ưu tiên thị phần cho những công ty giúp đỡ lớn cho nghệ thuật. Trong hàng vạn người mới có một người biết vẽ. Trong hàng vạn họa sĩ mới có một danh họa. Do vậy họa sĩ không phải là con người phổ biến. Phê bình và Gallery sẽ tách họ ra khỏi kinh doanh, để tránh sự thu hút của thị trường. Sau khi họa sĩ chết, người ta sẽ mua lại xưởng vẽ và làm địa chỉ văn hóa cho địa phương. Chỉ có một hệ thống tích cực như vậy, xã hội mới có được hiền tài và phát triển văn hóa. Ta thường gào rất to rằng Nguyễn Sáng, Dương Bích Liên, Bùi Xuân Phái là danh họa. Vậy có ai biết danh họa ấy vẽ bao nhiêu tác phẩm, chúng đang ở đâu, và căn phòng bé nhỏ của các ông còn di vật gì, ai đang ở?
HẾT

MỸ THUẬT VIỆT NAM - BAO GIỜ CHO HẾT ỐM ĐÓI, NGUYÊN HƯNG, Saigon 28/5/2005
Sau khi công bố bài "Phê bình mỹ thuật: một chuyện thừa?" , tôi nhận được rất nhiều hồi âm của các bạn hữu trong giới sáng tác và phê bình mỹ thuật. Bên cạnh những ý kiến đồng tình, có không ít những ý kiến phản đối. Trong các ý kiến phản đối, ý kiến nổi bật nhất có thể được tóm tắt như sau: Viết về trình độ nhận thức của họa sĩ Việt Nam đương đại như vậy có ?okhắc nghiệt? quá không? Một số người còn nhắc nhở: Không nên quên là, lâu nay, lực lượng nghệ sĩ tạo hình ở Việt Nam đã phân hóa rất nhiều, trong đó, có nhiều người rất khá, không nên bỏ qua?
Đọc những ý kiến phản đối ấy, tôi không hề ngạc nhiên. Ngay trước khi đặt bút, tôi đã biết, lối viết phê bình nhắm đến cái chung, nghiêng nặng phần phê, mà lại phê thẳng thừng mọi chuyện như vậy, rất dễ gây sốc. Nó đụng chạm đến niềm tin hồn nhiên nơi rất nhiều người. Nó phá vỡ sự an tâm với các mặc cảm tự tôn cũng như với các toan tính này nọ nơi không ít người khác. Soi chiếu vào đời thường, nó dễ bị xem là ?okhông cận nhân tình? , là ?okhắc nghiệt?, v.v?
Biết, nhưng tôi vẫn viết. Không phải vì muốn làm một thứ ?oanh hùng? gì cả. Đơn giản, tôi chỉ muốn đi đến tận cùng con đường mình đã lựa chọn. Tôi tin, nếu không có sự ?okhắc nghiệt? này, nếu không có ai nhìn thẳng và ?olạnh lùng? mổ xẻ các vấn đề thực tế, thì chắc chắn, sẽ chẳng có gì chuyển hóa thực sự cả.
Do mới chỉ là những ?ocảm nhận?, chưa thành lý lẽ để có thể tranh luận, nên tôi xem các phản ứng không đồng tình nêu trên chỉ như một đề nghị nghĩ lại. Đúng hơn, chỉ như một cái cớ để viết thêm bài này. Vấn đề tôi muốn đào xới ở đây là: Phải chăng trong sự phân hóa của mỹ thuật lâu nay, đã có nhiều tín hiệu của sự tiên tiến, tích cực, đủ để có thể lạc quan?
Đúng là, không ai có thể phủ nhận được, kể từ thời ?ođổi mới? với xu hướng ?omở cửa? - ?ogiao lưu? với ?ohội nhập? - nền mỹ thuật Việt Nam đã trở nên ?ođa sắc, đa hình, đa tình, đa ý? hơn. Tuy nhiên, sự phân hóa này như thế nào - các chiều hướng: tính chất, trình độ - và có thật những nhân tố tích cực, tiên tiến hay không - được nhận diện ra làm sao?, có đồng nghĩa với sự phân hóa về cách nhìn nghệ thuật - căn cơ của sự đổi mới - hay không, là điều cần phải phân tích, diễn giải. Thực tế, không có gì khó khăn để nhận thấy, đó chỉ mới là sự phân hóa trên bề mặt, theo sự hấp dẫn của thị trường vốn phân tầng ?othượng vàng, hạ cám?, theo những kênh , những tuyến đã trở thành lối mòn , ăn thông với ?ovườn an cư? truyền thống được nhà nước bảo bọc - kiên trì ?ođịnh hướng? và đầu tư nhiều tiền của - và, ăn thông với thế giới ?ohiện đại? bên ngoài -thực chất là phương Tây - vốn nằm trong trường giao tiếp ?otruyền thống? và luôn sẵn có các chuyên gia tiếp thị, các nhà bảo trợ đủ kiểu, đủ tầm? đưa tay chào đón. Nói chung, khá dễ dãi, hời hợt. Thậm chí, nó làm liên tưởng đến sự ?ohóa thân? nơi trẻ con, khi tiếp xúc với thế giới truyền hình. Trong phút chốc, đứa thành ?oTôn Ngộ Không?, đứa thành ?oTriển Chiêu?, đứa thành ?oLệnh Hồ Xung? v.v? và cứ thế mà ?obiến?, mà ?ohóa?.
Nói vậy, có thể hơi quá đáng, nhưng không hẳn vô căn cứ. Vấn đề ở đây là tính tự giác nơi con người sáng tạo. Chẳng lạ gì mà cho đến ngày nay, vẫn còn có khối họa sĩ ?ophục vụ chính trị? vẽ tranh minh họa các kiểu vẫn cứ tỉnh bơ xem mình là ?ochính thống?, và có khối họa sĩ khác chuyên vẽ tranh thương mại vẫn cứ khệnh khạng bàn chuyện nghệ thuật. Ở đây, rõ ràng, ranh giới giữa nghệ thuật với phi nghệ thuật đã không còn được phân biệt. Điều này phần nào giải thích lý do tại sao mà, sau giai đoạn khởi đầu ?ođổi mới? bừng bừng khí thế -?otrăm hoa đua nở?, ai ai cũng háo hức, cũng tràn trề hy vọng?- khá ngắn ngủi, mọi chuyện, từ chuyện sáng tác đến chuyện sinh hoạt, từ chuyện thị trường đến chuyện thông tin, phê bình?, càng ngày càng chùng xuống, càng có vẻ như đi vào bế tắc, mỏi mệt. Cả hệ thống trở nên rã rời. Những ?othành tựu? có được, cơ bản, chỉ là những ảo tưởng. Cho đến giờ, người trong làng mỹ thuật, có lẽ, chẳng còn ai đủ tự tin để huênh hoang về những chuyện như ?oKể từ thời đổi mới, mỹ thuật là loại hình nghệ thuật hội nhập nhanh nhất vào dòng chảy nghệ thuật thế giới?, ?oMỹ thuật Việt Nam khá nhất khu vực Đông Nam Á?? nữa. Nếu tiếp cận có hệ thống và phân tích thẳng thắn, hầu như không ai có thể kể ra được một vài tác phẩm có ý nghĩa độc sáng, hay, thậm chí, chỉ là vài manh nha cho một cách nhìn nghệ thuật mới mẻ nào đó tiêu biểu cho thời ?ođổi mới?? Sự thích ứng với hoàn cảnh mới nơi các nghệ sĩ, cho đến nay, lộ ra, dường như chỉ là những phản ứng có màu sắc ?ocơ hội chủ nghĩa?, hay, ẩn chứa những mặc cảm lạc hậu, yếu đuối, và cả sự ?onon lòng trẻ dạ?? Dễ thấy điều này nhất, khi thử đặt các nghệ sĩ trước khái niệm ?ođương đại?. ?oĐương đại? là cái mới nhất ở Tây? là cái mang tính phổ quát của nghệ thuật nhân loại hiện tại? hay, đơn giản, chỉ là cái đang là ở Việt Nam không cần phải thắc mắc?? v.v? Có thể nói, tất cả đang rối bời. Dĩ nhiên, cần phải ghi chú, trong mọi lãnh vực, ở đâu, lúc nào cũng có những ngoại lệ. Có thể, có những cá nhân thật xuất sắc. Nhưng, những cá nhân xuất sắc này, có được nhận diện hay không? Có thể trở thành tác nhân tích cực làm nên diện mạo mới của mỹ thuật Việt Nam hay không? Và, có thể đi xa được hay không? Hay, cũng sẽ mãi bị che lấp trong sự xô bồ của thiết chế mỹ thuật chưa có gì là chuyên nghiệp, cũng sẽ bị chìm khuất trong cái đầm lầy không bờ không đáy - mơ hồ mọi sự - của cả nền văn hóa mỹ thuật, Việt Nam, hiện tại?...
Nói chung, chưa có gì để lạc quan, để có thể an tâm chờ đợi một mùa bội thu cả.
Những ý kiến vừa nêu, thực ra, tôi đã phát biểu nhiều lần, ở nhiều nơi khác nhau Nhiều người đồng tình, nhưng cái nhãn ?okhắc nghiệt?, vẫn được dán kèm theo đó không ít. Lý lẽ thường được đưa ra, đại khái: Ở giai đoạn đầu hòa nhập, bắt chước, phỏng tạo là điều khó tránh khỏi, ?onhái theo để hòa nhịp? là chuyện đương nhiên, không cần phải sốt ruột, tiếp theo, chỉ mới mười mấy năm đổi mới, từ một tình trạng cơ thể suy dinh dưỡng ngay từ khi còn nằm trong bụng mẹ và đói ăn trầm kha? mà đòi hỏi một sự chuyển hóa nhanh chóng về chất là điều không tưởng. Cần phải có thời gian?
Theo tôi, đây là một phản ứng hoàn toàn cảm tính. Và vô vọng. Cảm tính, bởi chẳng lẽ mọi sự phê phán đều thuần túy chỉ bởi cảm hứng phê phán hay chỉ với mục đích phủ định? Vô vọng, bởi lý lẽ được đưa ra như vậy là hết sức thiếu chuyên nghiệp, và hơi có phần vô trách nhiệm. Bởi, ngay trong ý thứ nhất, ?ohòa theo? cái gì? tại sao phải ?ohòa theo?? đã là điều cần phải biện biệt. Xong, mới có thể nói tiếp ?ohòa theo? như thế nào? Không biện biệt, mọi cố gắng ?ohòa theo? đều rất dễ sa vào những cái bẫy ?othực dân chủ nghĩa? vốn luôn chực chờ ở khắp mọi nơi-trong ?ocái nhìn người khác? và cả trong các ?omặc cảm thuộc địa? thường, vốn ẩn sâu trong mỗi người. Và, trong ý thứ hai: Đúng là các nghệ sĩ Việt Nam đã sống quá lâu trong tình trạng ?oốm đói?. Ốm đói do ?othiếu ăn?. Nhưng đừng quên, ?oốm đói? không chỉ do ?othiếu ăn?. Không ít người sống trong điều kiện thừa mứa mọi thứ mà vẫn ?oốm đói?. Nhiều khi tệ hơn: ?obệnh?. Nhiều khi tệ hơn nữa: ?obội thực? mà ?ođột tử?. Vấn đề ở đây, chủ yếu, nằm ở sự hiểu biết về ?ocách ăn?, về ?ochế độ dinh dưỡng?. Vấn đề này không phải tự nhiên ai cũng biết. Đó là chuyện của kinh nghiệm, của khoa học, của tư tưởng v.v? Điều quan trọng, là phải xác nhận tình trạng ?oốm đói?, sau đó, mới có thể truy tìm nguyên nhân, rồi mới có thể ?okê toa? cải thiện?.
Ở đây, tôi muốn ghi chú thêm chút xíu về vai trò của phê bình. Phê bình, không thể biến bông Cúc thành bông Hồng. Việc đi chê bông Cúc không đẹp, không quí bằng bông Hồng là một sai lầm ngớ ngẩn của phê bình? Nhưng, phê bình, có thể góp phần vào việc canh tân đất, cải tạo giống và tạo ra một môi trường thuận lợi?, để bông Cúc có thể đạt đến vẻ đẹp hoàn hảo nhất của nó, để bông Hồng v.v? và v.v?, cũng vậy. Phê bình thực sự, tự bản chất, bao giờ cũng đương đầu với thể chế, với cơ sở và các vấn đề học thuật, với các quan hệ, các chiều hướng tương tác trong mặt bằng văn hóa mỹ thuật v.v? Không ý thức, hay dị ứng với phê bình - ở ý nghĩa này - bao giờ cũng có nghĩa là? *********.
Ở Việt Nam, đối với lãnh vực mỹ thuật, cho đến nay, đã có sự ?oxác nhận? và đã có một chương trình ?ophòng chống suy dinh dưỡng? nào được triển khai chưa? Đã có một sách lược ?otăng trưởng chiều cao? cấp quốc gia nào được đề xuất chưa?
Khó nói ?ocó? mà cũng khó nói ?ochưa?. Khó nói ?ochưa?, bởi chẳng phải cho đến nay, về phương diện lý thuyết, nhà nước đề cao nghệ thuật, trong đó có mỹ thuật khá cao, và về phương diện thực tiễn, nhà nước cũng bỏ tiền cho giới mỹ thuật khá nhiều đó sao? Khó nói ?ocó?, bởi thực tế, chưa có tín hiệu gì của sự đổi mới thực sự cả. Dường như, đang có sự nhầm lẫn trong cách sử dụng sự đề cao và đầu tư này của nhà nước. Các nhà quản lý, dường như, đã không thấy, hay không chịu thấy, cái thiếu lớn nhất, cơ bản nhất nơi các nghệ sĩ Việt Nam không phải là tiền đầu tư cho sáng tác, mà là một nền tảng tri thức, một sức bật tư tưởng, và một điểm tựa văn hóa?
Bao năm qua, những khoảng tiền đầu tư lớn ấy của nhà nước, dường như, chỉ tập trung cho việc ?otruyền nước biển? duy trì lực lượng ?onghệ sĩ? phục vụ ?ocách mạng? và nuôi dưỡng phong trào. Nó gần như là một nỗ lực ?ođem muối bỏ biển?. Hãy thử xem kết quả: Bao nhiêu tiền đầu tư cho sáng tác - kêu gọi ?ovề nguồn?, đề cao ?obản sắc dân tộc?, ?oca ngợi cách mạng? - nhưng cho đến nay, có ra nổi một tác phẩm nghệ thuật ?obất hủ? nào không? Tất cả, đều là những thứ tầm tầm, bày ra một lần rồi đưa về đâu đó, có mặt mà vẫn cứ như không, không lưu lại trong tâm trí ai một chút gì, dù chỉ như một khái niệm?. Còn các trại sáng tác, tập trung các nghệ sĩ gọi là ?ocơ bản?, cũng được đầu tư tốn kém, nhưng qua các triển lãm tổng kết, quay qua quay lại cũng lẩn quẩn những tác phẩm ghi chép Tự nhiên hay Ấn tượng chủ nghĩa cũ xì, hay, thể hiện một lối tư duy Tượng trưng chủ nghĩa - thực ra, phần lớn là minh họa ý niệm thô thiển. Nếu lấy số lượng ?otác phẩm? có được làm tiêu chuẩn đánh giá, thì các trại sáng tác này thành công. Nhưng trong nghệ thuật, số lượng, thực ra, đâu có ý nghĩa gì. Không có ?ochất?, thì ?olượng? lớn đến đâu rồi cũng tiêu tán không dấu vết. Không biết có ai làm công việc phân tích, tổng hợp các thành phần tham gia và kết quả các trại sáng tác này một cách hệ thống chưa? Nhưng, nếu có ai đã làm, tôi tin chắc, chỉ còn biết thở dài. Tôi đã từng nghe loáng thoáng từ ai đó: ?oCác trại sáng tác, chỉ là để hợp thức hóa chuyện mấy ông trốn vợ đi chơi!?. Đùa, nhưng không hẳn không có chút sự thực nào. (Cho đến nay, tiêu chí cho các trại sáng tác này vẫn hết sức không rõ ràng. Nếu lấy ?obám sát hiện thực?, ?ođi vào thực tế đời sống nhân dân?? làm tiêu chí, thì khá nhiều ông họa sĩ ?oSiêu thực tiêu diêu? hay ?oTrừu tượng mơ màng? rất hay đi, chẳng nên đi làm gì; nếu lấy ?omôi trường thể nghiệm? làm tiêu chí, thì sự đầu tư theo kiểu phát cho mỗi người vài mét vải bố, cấp ít tiền mua sơn, mua dầu như vẫn làm, lại trở thành một ? ?ochuyện đùa??)
Trong khi đó, thực tế:
Với các nghệ sĩ, đi tìm ?onguồn dinh dưỡng? duy trì và phát triển khả năng sáng tạo, cho đến nay, cơ bản, vẫn loay hoay và cầu âu theo kiểu ?ohái lượm? và ?osăn bắn?. Vẫn có những cơ sở chuyên ?osản xuất và phân phối lương thực, thực phẩm? đấy, nhưng sản phẩm, không thể nói khác, vừa quá nghèo nàn, ít giá trị dinh dưỡng, vừa meo mốc, thậm chí, còn cả đồ phế thải, đồ giả?
Đa số vẫn ?othiếu ăn?, đã đành. Oái oăm, lắm người ?odư ăn? mà ?oốm đói?. ?oĂn sống nuốt tươi?, không chọn lọc và không điều độ v.v?, dường như, cũng đang là hiện tượng phổ biến? Thì cũng có các ?otrung tâm dinh dưỡng? đấy, nhưng hoạt động, không thể nói khác, cũng chỉ dừng lại ở mức khuyên bảo: thôi thì cứ ăn khoai, ăn sắn? như cha ông, hay ăn những thứ chế biến sẵn, đã được kiểm nghiệm, đóng hộp cho chắc! v.v?
Tôi thực lòng không có ý định bỡn cợt trong những dòng trên, Đó là điều và kiểu các họa sĩ vẫn nói với nhau nơi ?ovỉa hè?, ở những giây phút thực lòng. Tôi đưa vào bài, bởi cảm thấy nó đúng, và đắc. Không tin, cứ thử đi vào vài ngóc ngách:
Cho đến nay, ở Việt Nam, đã có một công trình lý luận nào bàn về mối quan hệ giữa công chúng với nghệ thuật, hay, một công trình nghiên cứu xã hội học nào về công chúng mỹ thuật Việt Nam đương đại chưa? Câu trả lời chắc chắn là chưa. Chưa, nên đến giờ, vẫn còn lắm người cứ lải nhải về chuyện ?ophải vẽ sao cho công chúng hiểu?, ?ovẽ để phục vụ công chúng?, hay vẫn cứ lấy ?osự tiếp nhận của công chúng? làm tiêu chuẩn đánh giá nghệ thuật? Và, thường xuyên tự mâu thuẫn khi khệnh khạng cho ?othị trường? chỉ có ?osuy đồi??

tiếp: MỸ THUẬT VIỆT NAM - BAO GIỜ CHO HẾT ỐM ĐÓI, NGUYÊN HƯNG, Saigon 28/5/2005
Cho đến nay, ở Việt Nam, đã có một công trình lý luận nào biện biệt sự tác động qua lại giữa cái nghệ-thuật-là với cái nghệ-thuật-làm căn cứ trên các thành tựu trí tuệ của nhân loại cho đến ngày nay, làm cơ sở cho sự định hướng sáng tác và phê bình? hay chưa? Câu trả lời chắc chắn cũng là chưa. Chưa, nên đa số họa sĩ, cho đến giờ, vẫn còn loay hoay trước các vấn đề cũ xì về chức năng của nghệ thuật, về các mối quan hệ nghệ thuật với chính trị, với đạo đức v.v?, vẫn cứ lúng túng trước sự phán xét: ?onghệ thuật đang không theo kịp cuộc sống?, vẫn cứ tự tin lảm nhảm về sự ?othành thật? của mình khi sáng tác, vẫn nhập nhằng lẫn lộn giữa yếu tính với chức năng, dẫn đến, cũng mơ hồ về bản chất và qui luật vận động và phát triển của nghệ thuật khiến cái nhìn lịch sử trở nên ngưng đọng, hay cứ mãi sa đà vào những chuyện sinh hoạt, những chuyện ?orâu ria? ngoài rìa nghệ thuật v.v?
Cho đến nay, ở Việt Nam, đã có một công trình nghiên cứu nào về các lý thuyết nghệ thuật của nhân loại mà các ứng dụng của nó đang ảnh hưởng rất nhiều đến các họa sĩ Việt Nam? để làm cơ sở chọn lọc cho sự tiếp thu, học hỏi hay chưa? Câu trả lời chắc chắn cũng là chưa. Chưa, nên mới có lắm ngộ nhận ngớ ngẩn như tôi đã nêu trong bài trước (Phê bình mỹ thuật: một chuyện thừa?); nên đến giờ, vẫn còn rất nhiều người, kể cả trong giới sáng tác, vẫn nói ?olinh tinh lang tang? về Trừu tượng, về Siêu thực, như đã thấy ở khắp mọi nơi, chưa kể đến những thứ mới hơn chút xíu như Installation, như Performance v.v?
Ngay cả một công trình lý thuyết tương đối hệ thống về Chủ nghĩa Hiện thực Xã hội Chủ nghĩa trong mỹ thuật - được xem là chính thống ở Việt Nam - suốt mấy chục năm qua hầu như cũng không có. Không, nên ?ocái nhìn chủ đạo?, thực chất, cũng không thành, giới sáng tác trung thành rốt cuộc cũng chỉ dừng lại mãi ở tư cách nghiệp dư, chỉ còn là những ?ođộng thể thừa hành? theo ?ocái nhìn chỉ đạo? của các cán bộ tuyên huấn, các nhà chính trị, thể hiện qua một số tín điều, một số khẩu hiệu, thậm chí là một số mệnh lệnh?, khiến phần lớn, sa vào minh họa, mô tả giản đơn, thậm chí thô thiển, dung tục. Và do đó, trước hoàn cảnh mới, trước yêu cầu đổi mới, cũng không thể có một sự tự phù định, vượt qua chính mình?
Oái oăm hơn nữa, ngay cả một công trình mỹ thuật sử Việt Nam hiện đại cho tử tế cũng không có. Điều đó thể hiện một sự mơ hồ về cái điều chúng ta vẫn hay nói: sự phát triển. Với sự mơ hồ như vậy, không biết đâu là mốc, sẽ không ai biết thế nào là mới, thế nào là cũ. Khái niệm ?ođương đại?, do đó, cũng mơ hồ (bởi vậy mà không ít họa sĩ đã nhầm lẫn đương đại là những gì mới nhất ở những đâu đâu?), thậm chí, ngay cả khái niệm ?obản sắc?, cũng mơ hồ nốt (chẳng lạ gì, không ít người nghe nói về ?obản sắc? là bấu ngay vào nghệ thuật dân gian, vào cái gọi là ?ovăn hóa làng? này nọ, làm như ?obản sắc? là một cái gì vĩnh cửu, đã định hình ngay từ thuở xa xưa?)
V.v? và v.v?
Tại sao lại có sự nhầm lẫn thảm hại như vậy? Tại sao lại có nhiều bất cập đến vậy?
Một trong những nguyên nhân quan trọng nhất nằm ở cung cách quản lý lạc hậu trong cách nhìn nghệ thuật. Cách nhìn ấy, cơ bản, vẫn xem nghệ thuật là phương tiện, vẫn xem nghệ sĩ là công cụ, vẫn bám chặt vào truyền thống Hiện thực và Lãng mạn chủ nghĩa và vẫn tin rằng ở đó có những giá trị tuyệt đối và vĩnh cửu?
Đặc điểm của cung cách quản lý ấy là gì? Theo tôi, có hai đặc điểm chính:
Thứ nhất, đó là cách nhìn gắn liền với tư duy thời chiến: Nó vừa đơn giản hóa vấn đề vừa đậm màu sắc duy ý chí. Trong một bài viết cũ, tôi đã từng đề cập đến vấn đề này, để cho tiện, tôi trích lại ở đây: ?oThời chiến tranh, để giành chiến thắng, chúng ta phải huy động mọi nguồn lực nhằm cấu thành một lực lượng mạnh, thống nhất. Người nghệ sĩ lúc này cũng là chiến sĩ, là cán bộ. Nhiệm vụ của họ là góp phần thuyết phục, liên kết các thành phần cơ bản làm nên lực lượng mạnh và thống nhất đó; góp phần hướng tâm trí mọi người vào những vấn đề lớn, chung và kêu gọi sự hy sinh bản thân. Nghệ thuật ở đây, trong một mức độ nhất định, đồng nghĩa với nghệ thuật tuyên truyền, cổ động. Nó phải đi vào cuộc sống, phải dễ hiểu với số đông công chúng, phải có nội dung tư tưởng sáng rõ, và cần thông qua các hình tượng mang tính điển hình. Mọi mong muốn tìm tòi, thể nghiệm đổi mới nghệ thuật về hình thức và ngôn ngữ, là lý tưởng, là nhu cầu tự nhiên nơi người nghệ sĩ, đành phải tạm gác lại. Và đồng thời, yêu cầu phổ cập kiến thức nghệ thuật, nâng cao trình độ nhận thức nghệ thuật nơi số đông công chúng, cũng chỉ dừng lại ở mức độ thích ứng với nhiệm vụ tuyên truyền, cổ động của nghệ thuật? Cho đến ngày nay, chúng ta cần phải tỉnh táo và thẳng thắn thừa nhận điều kiện bất thường của cuộc sống thời chiến đã đòi hỏi nghệ thuật phải tồn tại khác thường. Đó chỉ là giải pháp tình thế, là khả chấp trong điều kiện thời chiến? Giải pháp này không thể kéo dài trong bối cảnh hòa bình dựng xây đất nước đang cần huy động mọi nguồn lực sáng tạo hiện nay. Bối cảnh mới đòi hỏi một tư duy thích ứng. Cần trả nghệ thuật về với đời sống bình thường của nó và cần nhìn nhận nó đúng theo các khả năng và các chiều quan hệ tự nhiên của nó. Chúng ta cần một cái nhìn cởi mở và rộng mở.?
Thứ hai, nó gắn liền với tư duy bao cấp thời trước đổi mới: lối tư duy này xuất phát từ cách nhìn độc đoán, biến cán bộ quản lý thành những kẻ có vai trò lãnh đạo tối thượng về nghệ thuật. Theo đó, ông thủ trưởng một cơ quan là kẻ am hiểu nghệ thuật sành nhất, có viễn kiến về nghệ thuật cao nhất, một trọng tài đáng tin cậy nhất về cái đẹp, v.v? Để hoạch định chính sách nghệ thuật, người ta mời thủ trưởng. Để đánh giá tranh, người ta cũng mời thủ trưởng, v.v? Trong lối tư duy bao cấp ấy không có chỗ đứng của những chuyên gia.
Những chuyên gia trong lãnh vực mỹ thuật là ai? Có nhiều. Nhưng nổi bật nhất là:
a) các lý thuyết gia về nghệ thuật và mỹ học
b) các nhà phê bình
c) các nhà lịch sử mỹ thuật
và d) các curators.
Nói chung, quản lý theo tư duy thời chiến và tư duy bao cấp như vậy bóp chết con đường của các lý thuyết gia, gây khó khăn cho các nhà phê bình, làm nản lòng các nhà lịch sử nghệ thuật và quan trọng nhất, ngăn chận sự xuất hiện và lớn mạnh của các curators.
Không có các chuyên gia thực sự, các chương trình ?ophòng chống suy dinh dưỡng? dù có được triển khai, các sách lược ?otăng trưởng chiều cao? cấp quốc gia dù có được đề xuất, thì tất cả cũng chỉ là sự trượt dài theo những điều đã thấy-nói trên. Mỹ thuật Việt Nam, vẫn tiếp tục ?oốm đói?, ?odặt dẹo?, vẫn tiếp tục mơ những giấc mơ cao sang không bao giờ thành hiện thực?!
HẾT

CB em teaticher nick của em vừa đăng ký để vào box được vài hôm thì ngồi dựa cột mà nghe nhá, đừng tưởng đội lốt nick mà chạy lung tung sủa lăng nhăng dễ dàng đâu. Min mod bọn tao ngửi văn hơi giỏi!

Bạn vuxuantinh nghĩ ra cái topic thế là hay rồi. Bạn có cái ý tưởng. Nói chung box Mỹ thuật ủng hộ cái mới và hạn chế những thứ dây dưa cũ kỹ lằng nhằng, em nên biết để hạn chế cái sự ngu dốt và lắm mồm của bản thân.

Lý luận phê bình Mỹ thuật, thật ra, mọi người lười không tự tìm kiếm chứ ở trên mạng rất nhiều: tienve.org, talawas, các trang mỹ thuật v..v... Những thứ trên đây Meodaugau quote lại randomly, không theo ý kiến chủ quan, cốt là để mọi người đọc. Còn đồng ý hoặc tranh cãi hay không thì tuỳ, tớ vốn không có hứng thú với mảng lý luận Mỹ thuật.

Nếu các bạn cần đọc thêm hãy cho ý kiến, tôi sẽ tìm về tiếp.

"Mèo" đáng yêu mới có biệt tài "đánh hơi" thì nên phẫu thuật chuyển đổi "giới" à "giống" Từ "Mèo" sang "Chó" đi (chó cũng được coi là loài vật đáng yêu!) Mèo có ngôn ngữ của mèo, chó có ngôn ngữ của chó, sở trường, sở đoản cũng khác nhau, sao lại "lộn giống" vậy?
"vào box được vài hôm thì ngồi dựa cột mà nghe nhá, đừng tưởng đội lốt nick mà chạy lung tung sủa lăng nhăng dễ dàng đâu. Min mod bọn tao ngửi văn hơi giỏi!"
(mình mới vào nên bị bắt nạt đây!)