Vasily Grossman - Nhà văn chiến tranh

Bạn có thể xem lại nội dung bức thư của Anna Strum ở đây:
http://www10.ttvnol.com/forum/quansu/1050229/trang-16.ttvn

HAI MƯƠI HAI
VƯỢT QUA UKRAINA TỚI ODESSA
Đầu tháng 3, Grossman đi theo sở chỉ huy Phương diện quân Ukraina 3. Quân Đức vẫn đang đóng giữ ven bờ Biển Đen dù bị Phương diện quân Ukraina 1 thọc sườn từ phía bắc.
Trong tuần đầu tháng 3, Nguyên soái Zhukhov thay thế Vatutin bị thương nặng ngày 29/2 trong cuộc phục kích của du kích UPA người Ukraina. Zhukhov trực tiếp chỉ huy 1 cuộc tấn công mới về hướng Ternopol. Cũng trong tuần đầu tháng 3 đó, Phương diện quân Ukraina 2 của Nguyên soái Konev tấn công về hướng Uman, dọc đường đã đánh chiếm được 1 số lượng lớn kho tàng của đối phương. Sau 5 ngày tiến công, tính đến ngày 10/3, 200 xe tăng, 600 pháo và hàng nghìn xe cộ Đức bị sa lầy dọc đường và phải bỏ lại đã rơi vào tay quân Nga trên đường hành tiến.
Lính Hồng quân nguyền rủa thứ bùn lầy mùa xuân có cái tên rasputitsa này, nhưng người Đức còn khổ sở vì nó hơn nhiều. Các mũi nhọn thiết giáp của Konev đã sốc tới trước chiếm nhiều đầu cầu vượt sang phía nam sông Bug. Họ chỉ còn cách biên giới Moldovia và sông Dnestr chưa đến 100km, con sông này cũng bị vượt qua vào ngày 17/3, 12 ngày sau khi cuộc tấn công bắt đầu. Các sư đoàn Đức, giờ chỉ còn 1 phần nhỏ sức mạnh bình thường, đã phải chiến đấu để thoát khỏi bị bao vây và bỏ chạy thật nhanh, luồn lách qua quân Soviet. Trong nhiều trường hợp, chỉ nhờ được Luftwaffe tiếp tế bằng dù chúng mới có thể chạy tiếp. Tuy nhiên mong muốn chạy thoát của quân Đức là rất cao, ko người Đức nào muốn chịu chung số phận với Tập đoàn quân 6 của Paulus tại Stalingrad.
Cùng lúc đó, trong nhiều cuộc tấn công phối hợp với nhau, Phương diện quân Ukraina 3 của Malinovsky xuất phát từ Ingulets đã vượt liền 2 con sông và sắp cắt rời 7 sư đoàn Đức. Cuộc tiến công đã gặp nhiều yếu tố thuận lợi.
Trước cuộc tấn công, Hội đồng Quân sự Phương diện quân đã phải tính tới mọi điều kiện thời tiết, chăm chú theo dõi phong vũ biểu. 1 chuyên gia thời tiết được triệu tập tới, đó là 1 ông cụ nắm rõ thời tiết địa phương và có thể dự báo bằng cách quan sát 1 số dấu hiệu mà ko ai khác ngoài cụ biết. Các sĩ quan đều quan tâm đặc biệt đến tình hình thời tiết.
Ngày 6/3, Phương diện quân Ukraina 3 của tướng Rodion I. Malinovsky mở cuộc tấn công dọc theo bờ Biển Đen nhằm chiếm Odessa. Đối phương là Tập đoàn quân 6 Đức - đơn vị được tái lập sau khi tiền thân của nó bị tiêu diệt ở Stalingrad theo lệnh của Hitler nhằm lấp liếm thất bại. Mũi nhọn là lực lượng kỵ binh của trung tướng I. A. Pliev gồm Quân đoàn 4 Kỵ binh Cận vệ và Quân đoàn 4 Cơ giới. Kỵ binh tỏ ra rất hữu hiệu trong tình trạng bùn lầy nặng.
Sở chỉ huy tiền phương đóng tại làng Novaya Odessa, cách Odessa khoảng 90km. Bùn lầy khủng khiếp. Nếu ko được Rudnyi giúp chắc tôi ko thể mang nổi vali từ sân bay đến sở chỉ huy.
Tiến quân trong bùn cần những nỗ lực to lớn. Lượng nhiên liệu vốn đủ để chạy xe hàng trăm km giờ chỉ chạy được vài trăm mét. Các đội cơ động đang cắt dây thông tin, các tuyến hậu cần và giao liên của địch. Thỉnh thoảng có trường hợp bọn Đức tháo chạy tán loạn.
Khắp thảo nguyên ngập trong tiếng gầm của xe cộ và máy kéo các loại đang cố băng qua bùn lầy. Các "con đường" có thể rộng tới hàng trăm mét.
Grossman đã mô tả rất chi tiết cuộc tiến công này trong 1 bài báo đăng trên tờ Krasnaya Zvezda.
Cuối cùng thì thời tiết cũng nóng dần lên, 1 đám mây bụi bắt đầu xuất hiện bay quanh những chiếc xe tải. 1 viên đại uý gầy gò đen nhẻm với áo khoác phủ đầy bụi nâu đỏ sung sướng hít sâu thứ ko khí đầy bụi: "Ôi, cứ tưởng tượng đến thứ bùn lầy tồi tệ trước kia là tôi thấy đám bụi này còn đẹp hơn tất cả những bông hoa xuân. Đối với chúng tôi thứ mùi bụi bậm này thật là tốt đẹp."
UPA - Ukrainska povstanska armiia - Quân khởi nghĩa Ukraina, tổ chức dân tộc chủ nghĩa và chống cộng cực đoan từng cộng tác với Đức nhưng quay lại tấn công chúng khi quân Nazi đối xử tàn nhẫn với người Ukraina tại các vùng tạm chiếm.

Vài ngày trước, tiếng gầm chói tai của những chiếc xe tải 1.5 tấn, xe Yaz 5 tấn , máy kéo, xe xích kéo, Dodge và Studebaker vang ko ngừng trên khắp thảo nguyên. Những cỗ xe gầm lên giận dữ cố thoát khỏi đám bùn bám chặt khiến những người lính ko thể ngủ nổi. Những bánh xe quay tít 1 cách vô dụng, chỉ làm bắn lên từng đám bùn, lún sâu thành từng vết trên mặt đường nhầy nhụa. Hàng nghìn người lính gầy gò, mồ hôi đầm đìa nghiến răng nghiến lợi đẩy đằng sau mỗi chiếc xe hoặc vét bùn ra khỏi bánh xe suốt ngày đêm dưới những cơn mưa ko dứt. 3 lần đáng nguyền rủa cái mùa tuyết tan ướt át này ...
Ai sẽ kể lại kỳ công của những con người này? Ai sẽ tái hiện thiên anh hùng ca về cuộc tiến công vô tiền khoáng hậu này, cuộc tiến công ko ngừng nghỉ suốt ngày và đêm? Những người lính hành quân bộ mang theo gấp rưỡi cơ số đạn (**), áo choàng ướt đẫm và nặng như chì. Những cơn gió bắc độc địa rú rít quanh họ, làm áo choàng của họ đóng băng cứng ngắc như 1 tấm thép. Ủng của họ kẹt xuống lớp bùn như thể chúng nặng cả pút. Có khi người ta chỉ đi được 1km/giờ 1 cách vô cùng khó khăn trên con đường này. Khắp nhiều km quanh đây ko có 1 khoảnh đất khô ráo nào, binh lính ngồi ngay xuống bùn mà nghỉ hoặc tháo ủng ra quấn lại xà cạp. Lính cối theo sau lính súng trường, mỗi người đều đeo theo 6 quả đạn buộc bằng dây thành 1 băng vòng từ sau lưng ra trước ngực.
?oCũng ổn thôi,? họ nói. ?oBọn Đức còn khó khăn hơn nhiều, giờ đây thời tiết này là cái chết cho chúng ...?
Ko có việc gì đáng sợ hơn việc bắc cầu qua sông Nam Bug. Công binh chỉ lập được 1 đầu cầu bé tí trên bờ tây, quân địch tấn công mạnh và những người lính công binh bắc cầu ko chỉ dưới hỏa lực Đức mà là ngay giữa luồng đạn bắn thẳng vào mình. Đầm lầy như 1 nồi bột nhão ko có đáy: 1 xúc gỗ được ném xuống thử đã chìm sâu 11m. (***)
Các tập đoàn quân của Malinovsky đã chiếm được thành phố Nikolayev nằm ở cửa sông Nam Bug, con đường tới Odessa đã mở ra trước họ. Nguyên soái Konev quyết định tung 1 số đơn vị về hướng nam nhằm bao vây các Tập đoàn quân 6 và 8 Đức cũng như Tập đoàn quân 3 Rumany xấu số giữa các lực lượng của ông và các tập đoàn quân của Malinovsky.
Lãnh đạo quân đội Đức đã đưa chỉ huy Sư 16 Cơ giới (****) ra tòa án binh. Đây là lời trần tình của hắn: ?oKo có xe cộ, lính của tôi còn yếu hơn 1 sư đoàn bộ binh.?
Quân địch rất sợ bị bao vây. Chúng ko tin rằng tuyến phòng thủ của chúng đủ mạnh vì các chỉ huy đã lừa chúng quá nhiều.
1 sĩ quan tiêu biểu của quân ta trong thời kỳ mới là: (1) Ý chí; (2) Tin cậy; (3) Coi khinh quân địch; (4) Có khả năng tổ chức chiến đấu với tăng và pháo chứ bộ binh cần ít thôi; (5) Có khả năng đảm bảo đạn dược trong 1 trận chiến lớn mà lượng dự trữ lại rất yếu kém; (6) Biết cách thúc giục cấp dưới nhưng ko phải bằng những câu khẩu hiệu, điều đó chỉ tổ tốn máu vô ích. Họ thúc giục binh sĩ vượt các con sông vì thà dùng bè cây còn nhanh hơn chờ hàng ngày trời thiết bị vượt sông. Càng tiến nhanh quân địch sẽ càng phải chạy nhanh.
Yaz 210G là loại xe tải đáng tin cậy của Hồng quân, trọng tải 5 tấn, có chắn bùn cả 6 bánh. Các tài xế Soviet khoái xe Mỹ được cung cấp theo Thoả ước Lend - Lease hơn, nhưng mặt khác lại ghét tất cả các loại xe Mỹ viện trợ ở điểm là chúng chạy bằng xăng, dễ bắt cháy nếu trúng đạn hơn các loại chạy bằng diesel như T34.
(**) Cơ số đạn tiêu chuẩn được tăng thêm 50% trong cuộc tiến công vì vấn đề hậu cần trở nên quá khó dự đoán do ko biết đâu sẽ là điểm dừng để chuyển sang phòng ngự.
(***) Ngày 11/3/1944, các bộ phận của Tập đoàn quân Xe tăng 2 của Bogdanov và Xe tăng 6 của Kravchenko đã chiếm được 1 số đầu cầu qua sông Nam Bug.
(****) Ở đây đang nhắc tới Sư 16 Panzergrenadier, chỉ huy là Thiếu tướng Gunther Von Manteuffel, sau này sư đoàn được tái lập với tên Sư 116 Thiết giáp.

Odessa đứng vững được tới ngày 10/4, nó chủ yếu được phòng ngự bởi Tập đoàn quân 3 Rumany. Quân Rumany chiếm đóng vùng tây nam Ukraina tỏ ra dễ chịu hơn nhiều nếu so sánh với cách cư xử của quân Đức đối với dân cư vùng tạm chiếm. Grossman tham gia vào đoàn quân giải phóng và đã đi xem xét khắp Peresyp, 1 quận của Odessa.
Trong ngày Odessa được giải phóng, khu cảng trống rỗng, khói bốc cuồn cuộn, tiếng gầm của xe pháo vang khắp thành phố. Từng đám người đổ ra. Những xác chết cháy đen được đưa ra khỏi toà nhà của bọn Gestapo. Xác 1 cô gái đã cháy thành than mà mớ tóc vàng rất đẹp vẫn còn nguyên.
Dòng chữ trên căng tin của lính Rumany: "Lối vào cấm người Đức."
Cuộc họp đầu tiên của Thành uỷ Odessa, bí thư Thành uỷ mời tôi tham dự. Đây là lần đầu tiên 1 người ngoài Đảng như tôi được mời vào 1 cuộc họp như vậy.
Có rất nhiều đồ ăn - đường, bánh, bột mì. Những người dân địa phương chửi rủa người Rumany 1 cách miễn cưỡng, như thể chỉ để cho phải phép.
Viễn cảnh kết thúc chiến tranh thúc đẩy tinh thần lạc quan trong nhiều người dân cũng như Hồng quân. Với sự thất bại của chủ nghĩa phát xít, người ta bảo nhau rằng có lẽ Stalin sẽ giải tán lực lượng đặc vụ NKVD và các trại cải tạo Gulag. Grossman cũng nghe được những lời như vậy trong các chiến hào Stalingrad và chia sẻ niềm hy vọng này. Tuy nhiên giờ đây ông đã cảm thấy những người Stalinist sẽ chẳng thay đổi gì hết.
Những cụ già Odessa trên đại lộ, nói chuyện oang oang về việc tái tổ chức chính quyền Soviet sau chiến tranh.
1 nhà thơ đã có tác phẩm được xuất bản trong 1 cuốn thơ tiếng Rumany nhan đề "Hôm nay tôi hát" nói chuyện với tôi. Ông ta là 1 người cực kỳ khó ưa. Đột nhiên tôi nhìn thấy mẹ ông ta đứng dưới cửa sổ bên ngoài, đôi mắt bà ta nhìn ông con với vẻ đầy sợ hãi.
Aisenshtadt Simon, con trai 1 giáo sĩ Do Thái nổi tiếng ở thị trấn nhỏ Ostrovet đã được 1 cô gái Nga cứu. Cô đã giấu anh trong phòng mình hơn 1 năm. Câu chuyện của anh về ghetto (khu tập trung Do Thái) tại Warsaw, về cuộc nổi dậy, về những người Ba Lan đã tuồn vũ khí vào. Người Do Thái Ba Lan phải đeo băng tay trắng, người Do Thái Bỉ và Pháp đeo băng vàng. Treblinka gần Warsaw là trại huỷ diệt người Do thái, trong đó có 1 phòng lắp những con dao di động đặt trong tầng hầm, dưới 1 banya (nhà tắm hơi). Những thân người sẽ bị cắt thành từng mảnh rồi đem đốt. Có hàng núi tro cao từ 20 - 25m. Tại 1 chỗ khác người Do thái bị đẩy xuống 1 cái hồ đầy acid, tiếng thét của họ khủng khiếp tới mức nông dân địa phương phải bỏ nhà mà đi. 58.000 người Do thái Odessa đã bị thiêu sống ở Berezovka (**). 1 số bị đốt chết trong các toa tàu hoả, những người khác bị đưa tới 1 bãi trống nơi bọn Đức phun xăng lên người họ rồi châm lửa đốt.
Lời kể của Bí thư Thành uỷ Ryasentsev. Domanevka (***) là nơi người Do thái bị hành quyết. Chính bọn cảnh sát người Ukraina tiến hành cuộc hành quyết này. 1 mình tên cảnh sát trưởng Domanevka đã tự tay giết 12.000 người.
Thị trấn này nằm cách Odessa khoảng 270km về phía bắc.
(**) Berezovka hay Berozovka nằm cách Odessa khoảng 80km về phía bắc trên tuyến đường sắt chạy từ Cherkassy đến Nikolayev.
(***) Domanevka là 1 thị trấn khác cách Berezovka 40km về phía bắc - đông bắc.

Tháng 11/1942, Antonescu ban hành luật trao quyền cho người Do Thái , các cuộc thảm sát vốn đã diễn ra trong suốt năm 1942 bị cấm chỉ. Cảnh sát trưởng Domanevka và 8 tay chân thân tín nhất bị người Rumany bắt đưa đi Tiraspol (**) để xét xử. Phiên toà đã xử hắn 3 tháng cải tạo lao động vì những hành động bất hợp pháp với người Do thái.
Bản án bất công này là tác phẩm của tay uỷ viên công tố Domanevka, 1 luật sư người Nga sống ở Odessa, hắn là kẻ đã giết 8 - 9 người mỗi ngày chỉ để cho vui. Hắn gọi thế là "đi săn", hắn thường giết người bằng cách rút thăm. Trẻ con bị hắn thiêu sống bằng cách ném xuống hố rải rơm đang cháy.
Vào lúc lệnh của Antonescu được ban hành, còn khảng 380 người Do thái ở Odessa sống sót và độ 40 đứa trẻ trong 1 trường mẫu giáo, họ ko còn ngay cả quần áo giầy dép. Tổng số người Do thái Odessa bị thảm sát là khoảng 90.000. Những người sống sót được nhận viện trợ từ Uỷ hội người Do thái Rumany. Những người Do thái Rumany cũng bị hành quyết như người Do thái Odessa, họ bị lừa tới Domanevka. Đây là cách mà 1 trong những triệu phú giầu nhất Rumany bị giết. Ông ta được đưa tới Domanevka với lý do là để thiết lập 1 khu mỏ khai thác đất sét dành cho công nghiệp làm đồ gốm tại địa phương. Có 3 người Do thái khác đã tham gia vào việc tra tấn và hành quyết ông, cả 3 đều đã bị bắt.
Tại Odessa, chúng đã bố ráp người Do thái vào sau đó đến ngày 10/1/1942 lùa họ tới khu ghetto ở Slobodka. Lúc đó rất lạnh, khi bị lùa lên tàu đã có hàng trăm xác chết của những người già, trẻ em và phụ nữ bị vứt lại trên phố.
Ngoài việc nhận thấy rằng rất nhiều người quen biết mình giờ đã chết, Grossman cũng có 1 kinh nghiệm trái ngược trong mùa xuân năm đó, cách Berdichev ko xa. Ông đến thăm lữ đoàn tăng của Phương diện quân Ukraina 1 đang được tái trang bị tại Vinnitsa, đây vốn là nơi đặt sở chỉ huy của Hitler, mật danh Wehrwolf. Ông đã ăn tối với lữ đoàn trưởng, "1 người thấp bé, bình tĩnh và bản chất tốt", như Ortenberg mô tả trong 1 bài viết. "Trong bữa tối, khi nói chuyện về ngày giờ và địa điểm các trận chiến, Grossman đã nhận thấy người này rất giống nhân vật Babadzhanyan chỉ huy trung đoàn 395 mà ông đã biến thành người hùng trong tiểu thuyết "Nhân dân bất diệt". "Phải, là tôi đấy," Babadzhanyan xác nhận. "Nhưng anh đã cho tôi chết rồi còn đâu."
""Tôi đã giết anh," Grossman trả lời, "nhưng tôi cũng có thể cải tử hoàn sinh cho anh.""
Thống chế Ion Antonescu, nhà độc tài Rumany chống cộng nhưng ko chia sẻ với đồng minh Đức chủ nghĩa bài Do thái. Nhà cầm quyền Rumany đã được chính phủ Đức công nhận cho 1 khu bán tự trị tại khu vực Odessa.
(**) Tiraspol là 1 thị trấn lớn nằm bên sông Dnestr thuộc Moldovia mà người Rumany đã đòi lại sau khi nó bị Stalin chiếm năm 1940. Ngay sau khi Hồng quân tái chiếm nó đã bị sáp nhập lại vào Liên Xô.
Được maseo sửa chữa / chuyển vào 14:10 ngày 15/12/2008

HAI MƯƠI BA
CHIẾN DỊCH BAGRATION
Sau khi giải toả hoàn toàn Leningrad và chiếm lại Ukraina 1 cách nhanh chóng, Stalin tiếp tục được các tướng lĩnh của Stavka tư vấn. Họ bao gồm Zhukov, phó tổng chỉ huy tối cao; Vasilevsky, tổng tham mưu trưởng; tướng Antonov , phó tổng tham mưu trưởng; tướng Shtemenko (**), chỉ huy hành quân.
Sau khi quân Đức thất bại tại mặt trận phía nam và bị đẩy bật về Rumany, Grossman chuyển sang hướng bắc, tới biên giới phía đông Belorussia, vùng lãnh thổ Soviet cuối cùng còn nằm dưới ách chiếm đóng của bọn Nazi. Ông nhận thấy giờ đây mình còn ở gần nơi chiến tranh bắt đầu hơn cả 3 năm về trước. Đông Belorussia là điểm xuất phát của những chiến dịch tham vọng nhất trong cuộc chiến Nazi - Soviet.
Stavka đã được người Mỹ và người Anh thông báo Chiến dịch Overlord sẽ bắt đầu vào cuối tháng 5. Kế hoạch tấn công mấu lồi khổng lồ Belorussia (Ban công Belorussia) được vạch ra với những quy định nghiêm ngặt về bảo mật. Ngoài Stalin, chỉ có 5 người nữa biết được bí mật của kế hoạch. Họ biết rằng họ phải đánh lừa được người Đức về hướng tấn công chính. Các tập đoàn quân xe tăng tại phía nam vẫn giữ nguyên vị trí và tập trung lại với nhau làm ra vẻ đang chuẩn bị 1 cuộc tổng tấn công nữa về hướng nam vùng đầm lầy Pripet. Liên lạc điện đài bị buộc phải ngừng tại 3 phương diện quân Ukraina giống như trước mỗi cuộc tấn công và tin đồn về hải quân đang đổ bộ lên bờ biển Đen thuộc Rumany được lan truyền. Người Đức đã thua trong cuộc đấu trí này, họ tăng cường các đơn vị tại phía nam đặc biệt là quanh khu vực Lvov.
Kế hoạch Soviet với 1.250.000 quân tham chiến được lên xong ngày 20/5. Cùng lúc đó, những đơn vị xe tăng mới được tăng cường bí mật di chuyển tới biên giới phía đông Belorussia. Đích thân Stalin đặt mật danh cho chiến dịch là Bagration, viên tướng vĩ đại người Gruzia đã bị trọng thương trong trận Borodino. Rokossovsky, 1 người Ba Lan từng bị bắt trước chiến tranh và bị các đặc vụ NKVD của Beria tra tấn, đã đối đầu với Stalin trong 1 cuộc tranh luận ác liệt về giai đoạn khởi đầu chiến dịch, ông muốn chia quân thành 2 cánh tấn công về hướng Vitebsk và Bobruisk, thọc vào 2 bên sườn "Ban công Belorussia" để bao vây Minsk. Cả Molotov và Malenkov đều cố gàn Rokossovsky đừng đấu với Vozhd - Lãnh tụ. "Anh có biết anh đang cãi nhau với ai ko?" họ nói. Nhưng Stalin đã tỏ ra khâm phục dũng khí của Rokossovsky và chấp nhận quan điểm của ông.
Các lực lượng đồng minh phương Tây đổ bộ lên Normandy ngày 6/6 trong khi Hồng quân vẫn còn phải sốt ruột chờ đợi những thiết bị mới đang tới mà hệ thống đường sắt thì đã bị quá tải nặng nề. Grossman ghi lại phản ứng về những sự kiện tại Normandy.
Đề tài Mặt trận thứ 2 đã mở được mọi người nhiệt tình hưởng ứng ngay từ ngày đầu tiên. Các cuộc hội họp, bắn súng ăn mừng được tổ chức nhưng sau đó niềm hứng khởi giảm rất nhanh.
1 câu nói tiêu biểu: 1 người nói trên tàu hoả khi nghe được tin Đồng minh tấn công: "Vậy đấy, giờ thì có lẽ họ sẽ thậm chí ko xuống tàu với chúng ta."
1 số binh lính hoặc thậm chí sĩ quan chưa bao giờ có cơ hội biết về cuộc sống bên ngoài đơn vị nên đã dội bom 1 người ngoài như Grossman bằng những câu hỏi.
Các sĩ quan và binh lính rất hay hỏi về tình hình thế giới, và rất nhiều người hỏi. Họ hỏi về Mặt trận thứ 2, tình hình Nhật, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran và cả trăm vấn đề khác. Các câu hỏi về vấn đề ngoại giao ít hơn 1 chút. Khi hỏi, người ta có vẻ muốn tìm hiểu về diễn biến và thời gian chiến tranh.
Tướng Aleksei I. Antonov (1896 - 1962) được xem là sĩ quan tham mưu giỏi nhất của Hồng quân trong cuộc chiến, ông trở thành tổng tham mưu trưởng năm 1945.
(**) Tướng Sergei M. Shtemenko (1907 - 1976) là chỉ huy hành quân và lên thay Antonov khi ông này thăng chức năm 1945. Shtemenko ko phải trải qua cuộc thanh trừng mà Stalin tiến hành với nhiều tướng lĩnh Soviet kỳ cựu ngay trước chiến tranh. Ông trở thành tổng tham mưu trưởng năm 1948.

Grossman đi theo Tập đoàn quân 65 của tướng Batov, 1 bộ phận của Phương diện quân Belorussia 1 do Rokossovsky chỉ huy, vào thời điểm diễn ra cuộc tổng tấn công. Sau nhiều trì hoãn, cuộc tấn công bắt đầu vào ngày 22/6, đúng ngày kỷ niệm 3 năm cuộc xâm lược của bọn Nazi. 2 ngày sau, 3 tập đoàn quân của Rokossovsky - Tập đoàn quân 3 của Gorbatov, 48 của Romanenko và 65 của Batov - đã vượt qua vùng rừng ngập nước phía bắc đầm lầy Pripet để tấn công Tập đoàn quân 9 Đức quanh Bobruisk trên sông Beresina. Ngày 27/6, quân phòng thủ Đức - khoảng 5.000 người thuộc Sư 383 Bộ binh - đã chặn được những đợt tấn công ồ ạt đầu tiên vào thành phố nhưng sau đó chúng nhận ra rằng chúng đã bị bao vây. Viên sư trưởng, tướng Hamann , đã cố gắng đánh mở đường về phía bắc thành phố nhưng lối thoát đó đã bị Tập đoàn quân 3 của Gorbatov cắt đứt. Grossman mô tả lại lại những gì nhìn thấy tại Bobruisk khác với phần lớn phóng viên Soviet khác chỉ toàn ca ngợi sức mạnh tập thể của Hồng quân. Ông luôn thích cá nhân hoá những con người đang ở giữa cảnh chém giết tàn bạo của chiến trường.
Đôi khi bạn phát run lên vì những gì nhìn thấy, máu trong tim trào sôi, và bạn biết rằng hình ảnh này sẽ ám ảnh suốt cuộc đời bạn. Thật kỳ lạ khi bạn ngồi viết về nó, bạn ko thể viết được hết ra trên mặt giấy. Bạn đang viết về 1 quân đoàn tăng, về pháo binh nặng, nhưng bất giác lại nhớ về những đàn ong bay vù vù trong 1 ngôi làng cháy rực, 1 cụ già người Belorussia chân trần trèo lên khỏi con hào nơi cụ náu mình trước những quả đạn pháo và xua đàn ong đi bằng 1 cành cây, những người lính nhìn cụ và, lạy Chúa, ai nấy đều có thể đọc được biết bao điều trong đôi mắt thâm trầm và u uất của cụ. Trong cặp mắt nhỏ bé đó chứa đựng tất cả tâm hồn của con người đã chịu đựng và vượt qua cuộc chiến với chiến thắng ...
Làm cách nào để nhận ra những người quen cũ ở Stalingrad (**) giữa khói bụi, tiếng gầm của động cơ, tiếng nghiến của xích xe tăng vào pháo tự hành cùng tiếng rít của những hàng dài xe ngựa kéo đang đi về hướng tây, cùng với đó là hàng đoàn phụ nữ chân đất đầu đội khăn và trẻ em đi về phía đông, trở về nhà? Vài người tốt bụng chỉ cho chúng tôi cách nhận biết nhờ biểu tượng nổi tiếng của sư đoàn cho đỡ phải dừng xe và hỏi han ko cần thiết, đó là chú lạc đà Kuznechik (Châu chấu) trong đơn vị hậu cần của trung đoàn pháo. Chú lạc đà này đến từ Kazakhstan và đã đi cùng sư đoàn trên mọi nẻo đường từ Stalingrad đến Beresina. Các sĩ quan liên lạc thường tìm Kuznechik của đội hậu cần chứ ko cần hỏi để tìm xem sở chỉ huy ở đâu dù sở chỉ huy có luôn di chuyển suốt ngày đêm. Chúng tôi ghi nhận lời chỉ bảo kỳ cục này 1 cách vui vẻ và lên đường.
Thứ đầu tiên chúng tôi nhìn thấy khi quay lại với đám đông ầm ĩ và bụi mù mịt trên con đường chính là 1 chú lạc đà màu nâu đang kéo 1 cỗ xe. Nó gần như trọc, ko còn tí lông nào trên đầu, đích thị đây là Kuznechik nổi tiếng rồi. 1 đám tù binh Đức đang đi bên kia đường, chú lạc đà quay cái đầu xấu xí về hướng chúng, môi dưới trề ra với vẻ khinh bỉ. Chắc là màu sắc khác thường của quân phục đám tù binh hoặc thứ mùi kỳ quái phát ra từ chúng đã thu hút sự chú ý của nó. Tay đánh xe lạc đà nói với đám lính áp giải tù binh với giọng tỏ ra rất nghiêm túc: "Đưa mấy tên Đức cho chúng tôi luôn đi, Kuznechik đang muốn ăn chúng!" Và ngay sau đó chúng tôi được biết tiểu sử của chú lạc đà. Nó thường trốn giữa những thùng đạn pháo khi có pháo kích, từng bị 3 vết thương nhẹ và đã được trao huy chương "Vì đã bảo vệ Stalingrad". Chỉ huy trung đoàn pháo Kapramanyan đã hứa thưởng huân chương cho tay đánh xe nếu cậu ta đến được Berlin cùng Kuznechik. (***) Chúng tôi đi theo hướng Kuznechik chỉ và tìm thấy sư đoàn.
Tôi ko tìm thấy nhiều người quen cũ tại sư đoàn của Gurtiev, tôi nhớ rất rõ họ dù chỉ qua những cuộc gặp gỡ ngắn ngủi. Bản thân Gurtiev đã hy sinh trong trận đánh giải phóng Orel khi 1 quả đạn pháo bắn trúng điểm quan sát, ông đã lấy thân mình che cho tướng Gorbatov. Máu của viên - tướng - của - những - người - lính này dính cả vào mũ của Gorbatov.
Trung tướng Hamann bị bắt sống, sau đó bị xử tử nào năm 1945 vì tội ác chiến tranh.
Ở đây chắc Grossman đang nhắc tới Sư 308 Bộ binh cũ do tướng Gurtiev chỉ huy tại Stalingrad, đơn vị được chuyển thành Sư 120 Bộ binh Cận vệ vào tháng 9/1943. Sư đoàn gồm phần lớn là dân Siberi này đã bảo vệ nhà máy Barrikady (Chiến Luỹ) trong trận Stalingrad. Trong chiến dịch Bagration sư đoàn là 1 bộ phận của Tập đoàn quân 3.
(***) Chú lạc đà Kuznechik còn nổi tiếng hơn nữa vào năm sau khi chú đến được Berlin và được cậu đánh xe dẫn đi xuyên qua thành phố đến nhổ nước bọt vào toà nhà Reichstag.

Khi chúng tôi đến Bobruisk, vài ngôi nhà vẫn còn cháy đùng đùng, số khác chỉ còn là đống đổ nát. Hãy để Bobruisk dẫn lối con đường báo thù! Với nhiều khó khăn, chiếc xe của chúng tôi len lỏi giữa những đống đổ nát và những chiếc xe tăng, pháo tự hành Đức móp méo. Binh lính bước qua xác những tên Đức. Hàng trăm, hàng ngàn cái xác phủ khăp mặt đường, trong những con hào, dưới những gốc cây, trên những cánh đồng lúa mạch xanh non. Ở vài chỗ xe phải cán qua những xác chết nằm dày đặc trên mặt đất. Mọi người đang hết sức bận rộn với việc chôn chúng, nhưng chúng quá nhiều đến mức việc này ko thể hoàn tất chỉ trong 1 ngày. Hôm nay trời vẫn nóng phát ngốt và người ta phải đi bộ hay lái xe với khăn tay bịt mũi. Nơi đây đã biến thành cái vạc dầu của thần chết do những người báo thù thực hiện - cuộc báo thù ghê rợn, ko thương xót dành cho tất cả những kẻ ko chịu hạ vũ khí mà định đào thoát về phía tây.
1 tên lính Đức bị thương vào chân đang ngồi bên bờ sông Beresina, cạnh con đường dẫn vào thành phố Bobruisk rực cháy đã bị tàn phá. Hắn ngẩng đầu nhìn đoàn tăng pháo đang đi qua cầu. 1 người lính Hồng quân lại gần hắn, múc ít nước sông vào cà mèn đưa cho hắn uống. Tôi ko thể ko nghĩ đến chuyện tên Đức này đã làm gì vào mùa hè năm 1941, khi những đoàn thiết giáp và binh lính Đức tiến về phía đông cũng trên cây cầu này, ko biết hắn sẽ làm gì nếu thấy 1 người lính ta bị thương vào chân ngồi bên bờ cát.
Grossman được chấp thuận cho phỏng vấn các tướng lĩnh Đức bị bắt làm tù binh. Trung tướng Von Lutzov, chỉ huy Quân đoàn 35, dân Phổ, 52 tuổi, bị bắt gần Bobruisk trong 1 vòng vây khác . Theo hầu hết các báo cáo, viên tướng này đã suy sụp vì căng thẳng khi phải phòng thủ 1 vị trí ko còn có thể phòng thủ mà Hitler lại từ chối đề nghị cho hắn được rút quân.
(Nguyên) Trung tướng Lutzov ko ca ngợi quân ta có điều gì đặc biệt giỏi giang. Theo hắn binh lính ta ko có sự sáng tạo, nếu ko có người chỉ huy họ sẽ ko biết làm trên trận địa. Pháo binh ta thì mạnh nhưng máy bay Soviet bỏ bom mà chẳng ngắm gì cả.
Lutzov phàn nàn về việc hắn hoàn toàn thiếu tự do hành động. Ví dụ, hắn cần được bộ chỉ huy tập đoàn quân chấp thuận cho bỏ vị trí, tập đoàn quân lại cần chấp thuận của Cụm tập đoàn quân, Cụm tập đoàn quân lại cần chấp thuận của Bộ Tổng tham mưu (**). Lutzov chỉ nhận được lệnh chấp thuận cho rút khi vòng vây quanh Quân đoàn 35 đã khép kín.
(Nguyên) Tướng SS Heyne nói về bản thân: "Tôi là 1 Frontschwein." (***)
Hầu hết tướng lĩnh, sĩ quan và binh lính Đức bị bắt trong Chiến dịch Bagration đều bị áp giải về Moscow để đưa đi diễu trong buổi diễu binh mừng chiến thắng ngày 17/7. Truyền thông Soviet đã tô vẽ thêm là nhiều đứa trẻ Nga đã chờ đợi ngày này để xem những con quỷ bị báo thù chứ ko phải là những người lính bại trận. Trong bất kỳ trường hợp nào cũng cần nhấn mạnh thất bại to lớn này của quân đội Đức, Wehrmacht đã mất khoảng 1/3 triệu quân, còn nặng nề hơn cả trận Stalingrad.
Báo cáo từ các sĩ quan tình báo Soviet cũng cho Grossman biết đối nét về những giấy tờ tịch thu được và các cuộc thẩm vấn tù binh.
Tịch thu được 1 tấm bản đồ của bọn Đức. Các chi tiết hoàn toàn giống với bản đồ mà bộ phận tình báo của ta vẽ, ko chỉ vị trí các sư đoàn mà cả các đơn vị dự bị, các điểm tập trung quân, v.v..., giống tất.
1 sĩ quan tù binh Đức nói các sĩ quan Đức cãi nhau suốt về đòn tấn công tiếp theo của người Nga. Số ít cho rằng quân Nga sẽ đánh trên toàn tuyến, số khác, nhiều hơn, nói về cái bẫy chuột khổng lồ có tên "Belorussia".
(Trước cuộc tấn công của quân Soviet) Thống chế Bush đi thăm các đơn vị tiền tuyến để "xem niềm lạc quan và sự kiên định" của họ. Người Đức đã định rút bớt 1 số đơn vị từ tiền tuyến về sâu trong nội địa, có lẽ tin này liên quan tới cuộc tấn công của lực lượng Đồng Minh.
Trên đường tiến công tới Minsk ở phía tây bắc, Grossman lại nhập vào Tập đoàn quân 65 của tướng Batov. Chỉ trong có hơn 1 tuần, tuyến phòng thủ của Cụm Tập đoàn quân Trung tâm đã bị phá vỡ. Quân Đức mất 200.000 người và 900 xe tăng, nhưng thương vong của phía Soviet cũng khá lớn ở nhiều vị trí. Thậm chí các tướng lĩnh Hồng quân còn tỏ ra chai sạn trước những cuộc tàn sát đẫm máu. Ngay cả khi chiến dịch đã bắt đầu, Hitler và Bộ chỉ huy tối cao Đức vẫn còn chưa mường tượng được kế hoạch của người Nga là đánh vào 2 cánh như 1 cái càng cua, bên trong đó vây trọn Minsk và toàn bộ Cụm tập đoàn quân Trung tâm.
Ngày 3/7, xe tăng Soviet đã tới vùng ngoại ô Minsk. Thêm 100.000 quân Đức nữa rơi vào rọ, gần 1/2 số đó bị giết. Ghi chép của Grossman về giai đoạn này khá tuỳ tiện, vừa có vẻ tàn bạo, ham muốn trả thù, vừa là những mô tả thực tế. Lính Ý, những kẻ cũng từng gây tội ác trên nước Nga vì lý tưởng phát xít mà phần lớn chúng bản thân chẳng hề tin theo, sau đó nhận ra mình chỉ là tù binh hay nô lệ cho người Đức. Grossman cũng nghe được chuyện 1 số trường hợp cựu binh Hồng quân phục vụ trong quân Đức đã bị xử tử.
Trung tướng Kurt Jurgen Freiherr Henning von Lutzov, sinh năm 1892 tại Marienwerder, bị xét xử tại Moscow ngày 29/6/1950 vì tội ác chiến tranh với mức án 25 năm tù (mức án này được áp dụng cho nhiều tướng lĩnh Đức khi Chiến tranh Lạnh đang leo thang). Được phóng thích và cho hồi hương tháng 1 năm 1956.
(**) OKH (Oberkommanko des Heeres), Bộ Tổng tham mưu, chịu trách nhiệm về mọi hoạt động trên Mặt trận phía Đông. OKW (Oberkommando des Wehrmacht) chịu trách nhiệm về mọi hoạt động ở các nơi khác.
(***) Trung tướng Hans Walter Heyne chỉ huy Sư 6 Bộ binh cũng bị bắt tại khu vực Bobruisk. Heyne thực ra ko phải là thành viên SS, đây chỉ là form mà nhiều báo cáo Soviet sử dụng bừa bãi. "Frontschwein" chắc là 1 câu đùa của Heyne, thành ngữ thường được dùng hơn là "Fronthase", dịch nghĩa là "thỏ mặt trận". Heyne lúc đó 50 tuổi, dân Hanover, bị xử án 25 năm, phần lớn thời gian thụ án ở Vorkuta, được phóng thích và cho hồi hương tháng 12/1955.

Lính Ý bị người của Vlasov hành quyết . Tù binh Hồng quân bị tàn sát vào đêm 12 rạng ngày 13/2/1944, đến sáng suốt chiều dài phố Sovyetskaya chất đống hàng nghìn xác chết.
Lửa cháy tại các khu dân cư ven sông; hàng trăm nghìn người đã mất mọi thứ trong lửa đang ngồi trên những gì còn lại: ghế tựa, tranh ảnh, sừng hươu; những cô gái cầm theo bếp.
Tù binh Đức đang đi; trông chúng thật ảm đạm. 1 tên vuốt phẳng quần áo và chào mỗi khi gặp 1 chiếc xe.
1 phiên bản khác của câu chuyện này cho biết tù binh Đức đang trong giai đoạn khủng hoảng.
Các cuộc giết chóc trả thù được xem là bình thường sau cuộc chiến chống du kích kinh hoàng diễn ra trên khắp Belorussia mà người Đức và những kẻ giúp sức cho chúng đã làm, những kẻ mà Hồng quân thường quy tất là Vlasovtsy (người của Vlasov).
1 du kích nhỏ thó đã giết chết 2 tên Đức bằng 1 cây cọc hàng rào. Anh ta đã cãi nhau với người lính áp giải hàng tù binh để đòi cho được 2 tên Đức đó, anh khẳng định 2 tên này chính là những kẻ đã giết con gái Olya và 2 con trai anh. Anh ta dần nhừ tử 2 tên Đức rồi đập vỡ sọ chúng, vừa đánh vừa gào khóc: "Cú này cho con - Olya! Cú này cho con - Kolya!" Khi chúng đã chết rồi anh vẫn còn dựng xác chúng tựa vào 1 gốc cây để đánh tiếp.
Những người của Vlasov đang bị hành quyết. Đồng bào giết nhau, 1 người Orel giết 1 người Orel, 1 người Uzbek giết 1 người Uzbek.
Ko còn 1 sân bay Đức nào phía trước, những chiến đấu cơ quân ta sải cánh trên đất đai ta. Tổ quốc ta sẽ ko phải bừng cháy lâu nữa.
Có tiếng harmonica. Ai đó đã lấy được 1 chiếc kèn harmonica Đức. Đó đúng là thứ nhạc cụ dành cho lính tráng vì nó là thứ duy nhất có thể chơi dễ dàng ở bất cứ đâu, thậm chí ngay cả khi ngồi trên thùng xe xóc nảy.
Binh lính sư đoàn thuộc 14 dân tộc (**).
Vì quá khó tìm giấy cuốn thuốc lá nên đã có nhiều trường hợp người ta dùng cả giấy chứng thương và các giấy tờ quan trọng khác để vấn thuốc hút.
Điện đài viên Skvortsov là người nhỏ thó và chất phác. Anh có 3 cô vợ chưa cưới. 1 cô đã gửi ảnh cho anh, nhưng đó ko phải ảnh cô ta. Cô thứ 2 may cho anh 1 cái áo sơmi cỡ 48 trong khi anh mặc cỡ 46. Anh quát các cô gái ở bộ phận Ctrị: "Tất cả chúng ta đều phục vụ ở đây. Tại sao bạn ko được trao ngôi sao hay quân hàm? Khi chiến tranh kết thúc, bạn sẽ chẳng được gì."
Pháo thủ Konkov, trung sĩ cận vệ, là người duy nhất sống sót. Anh bèn buộc 40 tên tù binh Đức kéo khẩu lựu pháo ra, doạ dẫm chúng bằng cây tiểu liên để buộc chúng bắn trực xạ vào quân địch.
Grossman rất được tướng Batov hâm mộ, ông là chỉ huy Tập đoàn quân 65, đơn vị được Rokossovsky giao dẫn đầu mũi nhọn tiến về phía tây, hướng tới Warsaw.
Batov ko có vẻ là 1 người Nga lạc quan, ghét các thủ tục kể cả việc vinh danh chiến công.
Và giống như các chỉ huy giỏi nhất tại Stalingrad, Batov tin tưởng vào các bài tập thực tế giống như Gurtiev đã bắt lính đào hào, núp dưới đó rồi cho xe tăng chạy qua.
Huấn luyện trước 1 cuộc tấn công. "Nếu có 1 vũng nước sâu tới ngực thì phải tiến hành tập luyện trong vũng nước đó. Nếu có 1 con mương - tập dưới mương."
Nói chuyện với 1 tham mưu trưởng pháo binh về pháo binh Nga, súng Nga. Kiệt tác của pháo binh Nga là cây lựu pháo 152mm, nó vừa là dã pháo vừa là lựu pháo.
Khó mà chắc được họ có phải thành viên của Quân đội Giải phóng nước Nga (ROA) do tướng Vlasov chỉ huy hay ko. Các đơn vị ROA đã bị chuyển sang Mặt trận phía Tây. Từ "người của Vlasov" thường bị Hồng quân sử dụng bừa bãi cho bất kỳ ai là "cựu công dân Soviet" mặc quân phục Wehrmacht. Thậm chí cả các Hiwis hay Hilfsfreiwillige, những người bị bắt buộc làm lính canh trong các trại tù binh hay trại lao động cũng bị gọi như vậy.
(**) Ko rõ Grossman có còn đi cùng Sư 120 Bộ binh Cận vệ trong giai đoạn này hay ko. Dân tộc được ghi trong chứng minh thư mỗi người Liên Xô - người Nga, người Ukraina, người Kazakh, v.v... Ngay cả người Do Thái cũng được xem là 1 dân tộc riêng trong nhiều giấy tờ và bảng thống kê của Hồng quân.

Pháo binh thừa hưởng tinh thần Nga. Tiền sát pháo là 1 lính bộ binh, anh ta mang tới cho khẩu pháo nhiệt tình và sự táo bạo của người lính chiến. Hoả lực góp vào đó sức mạnh. Người Đức bắt đầu cuộc chiến với óc tôn thờ kỹ thuật thì nay phải trở về với việc tôn trọng bộ binh, còn chúng ta bắt đầu cuộc chiến với những người lính bộ binh và càng ngày càng tìm ra nhiều cách hỗ trợ bộ binh bằng kỹ thuật.
Lính trinh sát Đức rất tồi. Chúng khai hoả bừa bãi, bỏ súng dễ dàng. Chúng bỏ chạy thậm chí còn trước cả bộ binh, còn bộ binh thì thường bỏ chạy trước cả pháo binh.
Mặc dù thuốc phóng của pháo Đức là nitroglycerine, mạnh hơn pyroxylin của ta, nhưng dã pháo Đức thường mỏng mảnh và ko dài bằng pháo ta.
Ngày 13/7, thêm 1 đòn đánh nữa giáng xuống quân Đức. Phương diện quân Ukraina 1, giờ chỉ huy là Nguyên soái Konev, tấn công vào Lvov, cuộc tấn công mà người Đức đã tưởng là sẽ diễn ra trước Chiến dịch Bagration. Đây là giai đoạn đầu của cuộc tiến công sẽ mang các tập đoàn quân của Konev thẳng tới Vistula, tại đó Hồng quân đã chiếm được đầu cầu Sandomierz trên bờ tây chỉ sau 2 tuần tiến công, đầu cầu này chỉ cách Warsaw chưa đến 200km về phía nam. Cùng lúc, Phương diện quân Belorussia 1 của Rokossovsky cũng tấn công về phía tây nhằm hướng Vistula cả ở phía bắc và nam Warsaw.
Khi Tập đoàn quân 65 đang tiến như vũ bão trên đất Ba Lan, những người lính Soviet có những cảm giác lẫn lộn về những người dân địa phương. Điều này đặc biệt đúng với những người biết rõ nhà nước Liên Xô đã làm những gì tại Ba Lan vào năm 1939, đó là đâm sau lưng họ như 1 phần của Thoả ước Molotov - Ribbentrop. Người Ba Lan trở thành những kẻ thù tự nhiên, phần lớn họ tỏ ra chống + và là những kẻ ********* trong con mắt Soviet. Tuy nhiên họ cũng chống Đức rất dữ dội và đã kháng cự 1 cách quả cảm. Giờ đây họ lại phải chịu cảnh bị cướp bóc và hãm hiếp do bàn tay của những người đến giúp giải phóng cho họ. Grossman, ko hề nghi ngờ gì về thói bài Do Thái đã đến mức nổi tiếng của người Ba Lan, có lẽ cũng có những cảm giác lẫn lộn như vậy khi ghi lại những dòng tốc ký mà ông có nhắc đến sau này. "Về người Ba Lan. Theo Thiên Chúa giáo. Chia thành những trung đội gồm toàn tín đồ và những trung đội vô thần, trung đội cha cố, giáo chức."
Ông viết 1 bài chào mừng giải phóng Ba Lan. Grossman ko đề cập gì đến sự kinh sợ mà những người dân Đông Ba Lan đã trải qua trong cuộc xâm lược của Hồng quân năm 1939, khi đất nước họ bị bọn Nazi Đức và Liên Xô chia nhau. Rất nhiều bần nông đã trông đợi cuộc cải cách ruộng đất mà chính phủ bù nhìn + sản Ba Lan đóng tại Lublin hứa. Việc chăm lo cho giáo dục lại trở thành lý do khiến người ta sợ đây chỉ là chính sách của những người Stalinist muốn nhổ bỏ văn hoá gốc để áp đặt quyền lãnh đạo + sản.
Từ những cánh rừng đang mùa rụng lá, từ những lùm cây bụi cỏ, hàng nghìn nông dân Ba Lan đang đổ ra những con đường làng phủ đầy cát, đi bộ hay xe kéo. Họ mang về làng những tài sản đã giấu được khi bọn Đức chiếm đóng. Họ cưỡi bò hay ngựa. Từng đám đông nông dân đội mũ phớt và mặc áo jacket, đi bộ, những phụ nữ nông dân đầu đội khăn và đeo tạp dề, vác theo quần áo rét, chăn gối, gương, thảm tự làm, đi theo những đơn vị xe tăng, bộ binh, kỵ binh ta. Đây thực sự là biểu hiện rõ ràng nhất cho tình hữu nghị và niềm tin của những người nông dân Ba Lan vào Hồng quân. Những người nông dân Ba Lan quay về làng mang theo lương thực và tài sản giấu trong rừng ngay khi pháo Soviet vẫn còn gầm chứng tỏ người nông dân Ba Lan hiểu rõ đạo đức và bản lĩnh Ctrị của quân đội ta.
Tôi hỏi nhiều người đang chào đón Hồng quân, họ nói những lời mà tôi đã nghe nhiều lần:
"Chúng tôi chờ đợi như chờ Chúa tới!"
Chỉ có đúng 1 lời phàn nàn là tôi ko nghe được điều gì từ 1 loại người, nhìn thấy nước mắt của 1 loại người ở Ba Lan: người Do Thái. Ko còn người Do Thái nào ở Ba Lan, họ đã bị giết sạch, từ cụ già cho đến trẻ mới sinh. Thân xác họ bị đốt trong những lò thiêu. Và tại Lublin, thành phố Ba Lan với cộng đồng người Do Thái lớn nhất, hơn 40.000 người Do Thái đã sống tại đây trước chiến tranh, tôi ko tìm thấy dù chỉ 1 đứa trẻ, 1 phụ nữ, 1 cụ già nào có thể nói thứ ngôn ngữ mà ông bà tôi nói.
1 thời gian ngắn sau đó Grossman đã tìm ra sự thật khi ông tiếp tục tìm hiểu về hoạt động thảm sát người Do thái tại Trung Âu. Người Ba Lan dù phần lớn chống + nhưng hoàn toàn ko giống người Ukraina, chỉ có rất ít người cộng tác với bọn Nazi.