Vasily Grossman - Nhà văn chiến tranh

HAI MƯƠI TƯ
TREBLINKA
Xem tại đây:
http://www10.ttvnol.com/forum/quansu/1038285.ttvn

PHẦN NĂM
GIỮA ĐỐNG ĐỔ NÁT CỦA CHẾ ĐỘ QUỐC XÃ
1945​

HAI MƯƠI NHĂM
WARSAW VÀ LODZ
Sau cuộc tổng tấn công mùa hè năm 1944 buộc Wehrmacht rút từ Beresina về Vistula, Hồng quân cần 1 chút thời gian để bổ sung nhân lực và trang bị. Cuối tháng 7, khi Phương diện quân Belorussia 1 của Rokossovsky đến được ngoại ô phía đông Warsaw, các trạm phát thanh Soviet đã loan báo về cuộc khởi nghĩa của người Ba Lan trong vùng Đức chiếm đóng. Nhưng Stalin ko có ý định tới giúp đỡ họ hay thậm chí là để cho Đồng minh tiếp viện cho họ bằng đường ko. Lý do là vì cuộc khởi nghĩa này do Armia Krajowa (Quân đội Quốc gia) tổ chức và chỉ huy - đây là lực lượng trung thành với chính phủ lưu vong tại London chứ ko phải Uỷ Ban Giải Phóng Quốc gia, tổ chức + sản bù nhìn được thành lập tại Lublin. Cuộc khởi nghĩa Warsaw anh hùng và bất hạnh đã chỉ diễn ra từ ngày 1/8 đến ngày 2/10 là bị dập tắt. Ko hề có 1 dòng ghi chép nào của Grossman đề cập đến sự kiện này, điều đó cho thấy nhà cầm quyền Soviet đã hoàn toàn ỉm đi tin tức về nó. Sau khi quân Đức nghiền nát cuộc nổi dậy, chúng đã phá huỷ 1 cách có hệ thống 1 phần thành phố như sau này Grossman mô tả.
Để chuẩn bị cho đợt tấn công tiếp theo sẽ bắt đầu vào tháng 10/1944, Stavka lập kế hoạch tiến hành đồng thời 3 cuộc tấn công với 4 triệu quân. Tháng 1/1945, 2 phương diện quân Soviet đánh vào Đông Phổ từ hướng nam và hướng đông, trong khi đó Nguyên soái Zhukov giờ đây nắm quyền chỉ huy Phương diện quân Belorussia 1 và Nguyên soái Konev chỉ huy Phương diện quân Ukraina 1 tấn công tây Ba Lan và Silesia từ các đầu cầu qua sông Vistula ở phía nam Warsaw. Khó khăn trong việc tiếp tế đạn dược và đồ hậu cần cho 1 chiến dịch quá lớn như vậy lại càng gặp nhiều trở ngại do chính sách đốt sạch, phá sạch của người Đức, trong đó có cả việc phá hoại hệ thống đường tàu hoả Soviet trên đường chúng rút lui. Grossman rời Moscow vào trung tuần tháng 1/1945 để đi theo Phương diện quân Belorussia 1, xe của ông dừng tại Kaluga, cách Moscow chừng 250km về phía tây nam.
1 cụ già Kaluga suy đoán hợp lý và thành thạo như mọi nhà quan sát nói khi đóng nắp thùng xăng đằng sau chiếc jeep của chúng tôi: "Ra thế, các anh đang tới Warsaw. Chiến tranh giờ đã chuyển tới đó, đã từng có 1 mùa đông tôi phải mở bồn để cho dầu chảy xuống rãnh, đó là lúc trước khi bọn Đức tới Kaluga. 10 năm nữa lũ nhóc sẽ học về điều đó ở trường rồi hỏi tôi: "Thật hả Dedka (ông nội), bọn Đức đã tới Kaluga àh?"
Chiến dịch Bagration mùa hè vừa qua đã cực kỳ thành công, nhưng chiến dịch mới này đã nhanh chóng cho thấy đây mới là cuộc tiến công nhanh nhất của Hồng quân. Zhukov và Konev bị Stalin thúc giục đã chỉ còn tập trung vào tốc độ tiến quân, chọc thủng các phòng tuyến và làm quân đội Đức hoàn toàn mất phương hướng. Họ lại được sự giúp đỡ to lớn nhờ tính cố chấp của Hitler, hắn đòi hỏi mọi mệnh lệnh phải được chính hắn kiểm tra trước khiến cho các chỉ huy tại chiến trường ko còn 1 chút tự do trong hành động, và đến khi họ nhận được quyết định từ Berlin thì tình hình tại chỗ đã thay đổi trên mọi phương diện.
Grossman, chưa bao giờ quên những thất bại khủng khiếp và nhục nhã năm 1941, đã rất được các chỉ huy tối cao Hồng quân ưa thích. Từ 1 người say mê các tay bắn tỉa Stalingrad, ông giờ đã chuyển sang 1 kiểu anh hùng mới - lính tăng, những người đã mạo hiểm xông vào tận hậu phương quân Đức, khiến quân thù ko bao giờ có cơ hội để tái tập hợp lực lượng.
Lính tăng. 1 số vốn là lính kỵ binh, nhưng lính tăng đồng thời cũng là pháo thủ và thợ cơ khí. Họ thừa hưởng tính táo bạo của kỵ binh và văn hoá của pháo binh. Trình độ cơ khí của họ thậm chí còn cao hơn cả cánh pháo binh. Nếu bạn muốn kiếm 1 chỉ huy tiền phương vừa là chuyên gia về tăng vừa là chuyên gia về pháo, bạn chỉ việc kiếm 1 lính tăng tuyến đầu, anh ta đã được trui rèn để trở thành 1 chỉ huy cho mọi loại binh chủng.

Vấn đề chính, đặc biệt là đối với các đơn vị mũi nhọn tiến quá xa các đơn vị hậu cần và kỹ thuật, là phụ tùng thay thế để kịp thời sửa chữa cho những chiếc xe tăng đang hành tiến. Những chiếc ô tô thường xuyên bị làm thịt để phục vụ cho mục đích này.
Cuộc tấn công của Phương diện quân Belorussia 1 bắt đầu ngày 14/1/1945 từ 2 đầu cầu Magnuszew và Pulawy. Tuyến phòng thủ của quân Đức bị các tập đoàn quân 5 Xung kích và 8 Cận vệ chọc thủng, Tập đoàn quân 8 Cận vệ chính là Tập đoàn quân 62 tại Stalingrad trước đây, chỉ huy vẫn là tướng Chuikov. Mục tiêu chính là vượt sông Pilica, 1 nhánh của sông Vistula, để làm bàn đạp cho các tập đoàn quân xe tăng cận vệ 1 và 2 chọc thủng tuyến phòng ngự và đột phá vào hậu tuyến quân Đức. Đại tá Gusakovsky, 2 lần Anh hùng Liên Xô, người mà Grossman biết rất rõ, đã ko đợi có cầu để chuyển trang thiết bị qua sông. Sau này ông kể với Grossman ông đã lệnh cho những chiếc xe tăng của mình phá vỡ mặt băng bằng đạn pháo rồi bò đáy qua sông như thế nào. Đó quả là 1 cơn ác mộng với cánh lái tăng.
"Vượt sông Pilica. Chúng tôi bắn vỡ mặt băng và bò đáy qua sông, nhờ đó tiết kiệm được 2 - 3h. Đám băng vỡ to những quả núi trôi trước mũi xe tăng và đập vào vỏ phát ra những tiếng động khủng khiếp. Khi những chiếc tăng còn đang bò dưới đáy sông gồ ghề, lính bộ binh Đức trang bị những khẩu Panzerfaust là thứ đáng sợ nhất ... Chúng tôi tiến cực kỳ nhanh; có những ngày đi được 115 - 120km trong 24h. Xe tăng quân ta tiến về Berlin còn nhanh hơn cả tàu hoả.
Cánh phải của họ là Lữ đoàn tăng 47 Cận vệ, được tăng cường quân của 1 số binh chủng khác, đã tiến thẳng tới chiếm sân bay ở nam Sochaczew, 1 vị trí then chốt ở tây Warsaw. Các trung đoàn ko quân Soviet đã thiết lập căn cứ mới tại đây chỉ trong vòng có 24h.
Những điểm đặc sắc trong cuộc tiến công của quân ta. Các chiến sĩ xe tăng đã chiếm được những sân bay của bọn Đức, điều đó cho phép ko quân ta có điều kiện hỗ trợ các đơn vị cơ động. 1 bước phát triển mới nữa là phối hợp bộ binh với pháo tự hành. Cánh bộ binh ngày càng yêu mến những cỗ pháo tự hành, chúng khiến họ ko còn cảm thấy trần trụi."
Ngay khi Phương diện quân Belorussia 1 tấn công từ các đầu cầu, Tập đoàn quân 47 bố trí tại cánh phải đã tiến vòng qua Warsaw, trong khi đó Tập đoàn quân Ba Lan 1 dưới quyền chỉ huy của quân đội Soviet đã tiến vào ngoại ô thành phố. Chỉ huy quân Đức trong thành phố chỉ còn trong tay có 4 tiểu đoàn được trang bị rất ko phù hợp với việc phòng thủ nên đã quyết định di tản thủ đô Ba Lan. Hitler nộ khí xung thiên vì quyết định này và ra lệnh cho Gestapo thẩm vấn toàn bộ các sĩ quan có liên quan, kể cả tướng Guderian tham mưu trưởng OKH trực tiếp điều phối các hoạt động trên Mặt trận phía Đông.
Quân Soviet tiến vào thành phố đã gần như bị phá huỷ hoàn toàn và ko còn dân cư. Từ 1 thành phố có dân số 1.310.000 người trước chiến tranh, nay chỉ còn 162.000 dân còn ở lại. 1 sĩ quan đã tả lại thành phố chỉ hơn "1 đống đổ nát và tro tàn phủ tuyết" chút xíu. Grossman là 1 trong những phóng viên đầu tiên vào thành phố, ko có gì đáng ngạc nhiên, nơi đầu tiên ông muốn tới thăm là khu tập trung người Do Thái (ghetto) tại Warsaw.
Ngày 15/10/1941, bọn Nazi đã làm hàng rào vây kín khu ghetto và dùng nó làm trại tập trung dân Do Thái Ba Lan và các nước khác. Có những thời điểm có tới 380.000 người Do Thái đã bị giam giữ tại đây trước khi bị đưa đến chỗ chết. Phần lớn họ bị chuyển từ ga Umschlagplatz nằm ở góc đông bắc ghetto tới Treblinka. Vào ngày 19/4/1943, khi trong ghetto chỉ còn lại 40.000 người Do thái, 1 bộ phận nhỏ trong số họ đã nổi dậy chỉ với 1 ít vũ khí mà những người Ba Lan bên ngoài tuồn vào theo đường cống ngầm. Cuộc nổi dậy đã bị nghiền nát ko thương tiếc. Tuy vậy điều đáng ngạc nhiên là những người nổi dậy đã chiến đấu chống các đơn vị SS trong suốt gần 2 tháng.
Đối với Grossman, tới Warsaw rõ ràng là 1 khoảnh khắc xúc động, điều này được ông ghi lại trước hết trong sổ, sau đó là trong 1 bài viết trên tờ Krasnaya Zvezda.
Warsaw! Lời đầu tiên tôi nghe được tại Warsaw là khi đang trèo qua 1 cây cầu gẫy, 1 người lính lộn trái túi ra và nói với tôi: "Xem đây, tôi chỉ còn mỗi mẩu bánh mì khô này."
Ortenberg mô tả chuyến đi tới Warsaw của Grossman hơi khác. Sông Vistula ko hoàn toàn đóng băng, chỉ có những tảng băng trôi trên mặt nước. Grossman bỏ xe lại ở Praga, ngoại ô Warsaw nằm trên bờ đông sông Vistula và tìm cách vượt qua khúc sông nằm giữa 2 mố còn lại của cây cầu Poniatowsky. Ạnh ta tới được khối bê tông ở đỉnh trụ cầu, 2 người lính trung niên hạ 1 cái thang cứu hoả để Grossman trèo sang từ trên trụ cầu cao 8m, vẫn còn thiếu 2m nữa mới tới mặt băng, 2 người lính buộc dây vào đầu thang để hạ nó xuống thêm. Grossman trèo qua bằng thứ dụng cụ tự tạo nguy hiểm lúc lắc trong gió liên tục đó, cám ơn 2 người lính đã giúp mình rồi đi bộ vào thành phố.
"Đây là lần đầu tiên trong đời," cậu ta nói, "tôi phải dùng 1 cái thang cứu hoả để vào 1 thành phố." Grossman và nhiều phóng viên khác, những người vốn là dân thường trước chiến tranh, đã thay đổi như lời nhận xét của Ilya Ehrenburg. "Cái cách mà con người ta thay đổi khi đến với mặt trận mới kỳ diệu làm sao! Thời bình ko ai có thể nhầm lẫn giữa Grossman và 1 người lính, nhưng tại mặt trận anh ta tạo ấn tượng giống như 1 vị trung đoàn trưởng nào đó."
Panzerfaust là súng phóng hoả tiễn vác vai được nền công nghiệp phát xít Đức sản xuất với số lượng lớn vào giai đoạn cuối chiến tranh, đây là 1 vũ khí chống tăng rẻ tiền.

Trèo dọc theo những tấm dầm thép cong vẹo của cây cầu đã bị đánh mìn, chúng tôi tới được trụ cầu xây bằng đá cao nằm trên bờ trái Vistula. Người lính gác già đứng bên đống lửa nhỏ. Ông nói với người lính tiểu liên đứng gần đó bằng giọng rất thật thà: "Xem này, người anh em, thật tốt là tôi vừa tìm thấy 1 mẩu bánh mì khô trong túi." Đó là những lời đầu tiên tôi nghe được tại Warsaw. Sau đó tôi được biết người lính già khoác áo choàng xám tả tơi này là 1 trong những người đã bảo vệ Moscow trong cái năm khủng khiếp đó (1941) và đã vượt qua 12.000km để tham gia vào nhiệm vụ vĩ đại này: chiến đấu để giải phóng.
Khi chúng tôi đến nơi, thành phố mới giải phóng Warsaw trông thật hùng vĩ và buồn, thậm chí có vẻ thảm thương. Phố xá đầy những đống gạch vụn. Những quảng trường rộng và các đại lộ dẫn thẳng tới trung tâm thành phố nằm giữa 1 mạng lưới các con phố nhỏ rắc rối, khúc khuỷu. Nó nhắc tôi nhớ tới những con đường mòn mà những người thợ săn vạch ra trong những cánh rừng rậm rạp hay trên những rặng núi. Những cư dân địa phương giờ đang dần trở về Warsaw phải trèo qua những đống gạch vụn; chỉ có rất ít phố mà ô tô hay xe ngựa kéo có thể đến được.
1 đám người cả già lẫn trẻ đầu đội mũ, mình khoác áo choàng hoặc áo mưa rách tả tơi đang đi bộ hay kéo những cái xe nhỏ chất đầy hòm xiểng. Các cô gái trẻ vừa đi vừa hà hơi vào những ngón tay lạnh giá, nhìn những đống đổ nát bằng con mắt buồn thảm. Họ là 1 đám đông tới hàng trăm, hàng nghìn người.
Vladislava và Sofia Kobus là 2 cô gái người Ba Lan đã từng sống trong hầm với những người Do Thái - những người Do Thái này đã trốn xuống đất, sống hàng năm trời dưới hệ thống cống ngầm Warsaw và trong những căn hầm. Họ là Yakov Manzhitsky, công nhân nhà máy bít tất Lodz và người em trai Aron, Isai Davidovic Ragozhek, kế toán viên, Abram Klinker, 1 người bầm dập tả tơi làm công việc thiêu xác tại sở chỉ huy Gestapo Warsaw, anh ta vốn là thợ giày. Tôi đến gần những con người đó giữa phố xá vắng lặng, mặt họ trắng bệch như tờ giấy, hình dáng họ gây shock cho bất cứ ai nhìn thấy. Người thợ làm bít tất nhỏ thó đã mang từ khu ghetto về cái hố nơi anh ta trốn cả 1 xô đầy tro xương người Do Thái, anh ta đã lấy số tro này từ sân nhà thờ Do Thái trong ghetto. Anh ta sẽ đi bộ tới Lodz ngày mai, mang theo xô tro.
Ghetto Warsaw. 1 bức tường cao gấp rưỡi thân người xây bằng 2 hàng gạch đỏ, đỉnh tường bằng xi măng gắn mảnh chai. Những viên gạch được đặt rất ngay hàng thẳng lối, bàn tay nào đã làm ra nó?
Trong ghetto: đó là cả 1 biển những đá và gạch vụn, ko còn 1 bức tường nào nguyên vẹn - hãn hữu lắm mới tìm thấy 1 viên gạch còn nguyên. Sự tức giận của lũ quái vật thật là khủng khiếp.
Cuộc gặp gỡ với những người trốn dưới hầm nhà 95z phố Zhelyaznaya. Họ đã bị biến thành chuột cống hay khỉ. Câu chuyện về 2 người Do Thái đến từ Lodz đã chạm trán nhau trong bóng tối của căn bếp 1 căn nhà đổ, nơi chuột và người Do Thái tìm tới uống nước mỗi đêm. Klinker kêu lên khi nghe thấy tiếng động: "Tôi là người Do Thái, nếu anh là 1 người nổi dậy thì xin hãy cho tôi theo." Tiếng trả lời vọng ra từ bóng tối: "Tôi cũng là người Do Thái." Họ nhận ra cả 2 đều đến từ Lodz, họ lần tìm nhau trong bóng tối và ôm chầm lấy nhau.
Nơi họ lẩn trốn nằm ngay giữa Sở sen đầm và Gestapo, trên tầng 4 một ngôi nhà đã bị phá huỷ 1 nửa. 1 cô gái tóc quăn người Ba Lan che chở cho họ. Bố cô gái khi biết đã chỉ đòi họ trả 1 zloty để mua rượu, "nếu ko tôi sẽ tố cáo các anh." Anh chàng Abram Klinker đã định tặng tôi thứ tài sản duy nhất còn lại - 1 cây bút máy.
(Đã sửa, tks )
Được maseo sửa chữa / chuyển vào 16:08 ngày 28/12/2008

những người đã bảo vệ Moscow trong cái năm khủng khiếp đó (1945).
Mod có nhầm chỗ này không?

Grossman kể lại trong 1 bài báo trên tờ Krasnaya Zvezda câu chuyện về cái "boongke" giấu mình trong tầng 4 của 1 ngôi nhà đổ.
Chúng tôi tới thăm "boongke" - nơi lẩn trốn bí mật của 6 người Ba Lan và 4 người Do Thái trong nhiều tháng. Trí tưởng tượng phong phú nhất của con người cũng ko thể nghĩ ra 1 cái hốc đá nằm trên tầng 4 của 1 ngôi nhà đổ lại chính là nó. Để tới được đây, người ta phải trèo lên những bức tường dốc đứng của 1 cầu thang sụp, leo qua 1 vực thẳm nhờ 1 cái xà nhà vốn là 1 phần của sàn nhà, và trườn qua 1 con rãnh hẹp tối đen nằm trong 1 nhà kho. Chúng tôi được 1 cô gái Ba Lan dẫn đường, cô đã từng sống ở đây. Cô ta bình thản đi trên chiếc xà nhà, và tôi phải thú thực rằng mặc dù tôi đã trải qua 3 năm rưỡi trên mặt trận, tim tôi thỉnh thoảng vẫn đông cứng lại trong chuyến du hành này, mồ hôi vã ra và mọi thứ trở nên đen tối trong mắt tôi. Vậy mà những người sống trong "boongke" đã từng chỉ dám di chuyển trong bóng tối, trong những đêm ko trăng.
Ghetto. Ai mà tưởng tượng nổi những toà nhà ở đây đã từng cao đến thế nào nếu chỉ nhìn vào những đống gạch vụn khổng lồ này. Giữa biển gạch vụn là 2 nhà thờ công giáo Ba Lan . 1 cái đầu phụ nữ được tạc bằng đá nằm lẫn trong đống gạch vụn đỏ. Những khu phố thảm hại như 1 khu rừng hoang dại làm bằng các tàn tích xây dựng. Toà giáo đường Do Thái trông tối tăm và xám xịt. Trong sân trong là những tay vịn lan can bằng gỗ đỏ cháy thành than, chúng từng được dùng để đốt xác những người nổi dậy tại khu ghetto Warsaw này. 1 đống tro ở góc sân - tro của những người Do Thái (**). Những cái bình, những mảnh quần áo, 1 chiếc giầy phụ nữ, 1 cuốn sách kinh Do Thái rách nát nằm lăn lóc.
Cuộc kháng cự tại khu định cư Do Thái bắt đầu ngày 19/4 và kết thúc vào ngày 24/5, người đứng đầu cuộc nổi dậy là Chernyakov đã tự sát ngày 23/7/1942. Các thành viên Hội đồng người Do Thái trong ghetto - Gustav Tselikovsky, , Sherishevsky, Alfred Stegman, Maximilian Lichtenbaum - đều bị bắn vào đầu tháng 5.
Trong cuộc nổi dậy tại ghetto Warsaw, Shmul Zigelbaum (thường gọi là Đồng chí Arthur) sống tại London cũng đã tự sát để tạo sự chú ý của dư luận thế giới đối với tấn thảm kịch của người Do Thái (***).
Từ Warsaw, Grossman tiếp tục đi theo làn sóng thắng lợi của Hồng quân tới thành phố Lodz, nơi bọn phát xít từng sử dụng khu ghetto tại đây làm trại tập trung. Lodz được Tập đoàn quân 8 Cận vệ của Chuikov giải phóng ngày 18/1, chỉ 4 ngày sau khi cuộc tấn công bắt đầu. Bước tiến thần tốc của quân đội Soviet đã ko cho phép nhà cầm quyền Đức có đủ thời gian phá huỷ thành phố.
Có tới 500 nhà máy to nhỏ tại Lodz. Các giám đốc và ông chủ đã chạy mất nên lúc này chúng do các công nhân quản lý. Nhà máy điện, xe điện, tàu hoả đều đang làm việc hết công suất. 1 cụ già lái tàu hoả chạy điện nói: "Tôi đã lái tàu 50 năm, tôi sẽ là người đầu tiên lái tàu đến Berlin."
Sở chỉ huy Gestapo: toà nhà vẫn nguyên vẹn, mọi thứ đâu vẫn ở đấy. Ảnh các lãnh tụ Đảng Công nhân Xã hội Quốc gia Đức bị vứt xuống đất, những đữa trẻ dận ủng nỉ đang nhảy nhót trên mặt Goering và Hitler.
Có lẽ Grossman đang nhắc tới Nhà thờ Máu Trinh Nữ ở 24 phố Lechno, trung tâm Công giáo nằm trên con dốc giữa khu dành cho người Do Thái.
(**) Ko phải tất cả đều là tro người Do Thái. Bọn Nazi cũng sử dụng khu ghetto đổ nát này làm nơi hành quyết những người Công giáo Ba Lan.
(***) Ông là thành viên Uỷ ban Quốc gia thuộc Chính phủ Ba Lan lưu vong đóng tại Exile.

Các nhà máy sản xuất đạn dược: có tất cả 3 cái, 2 đã bị ko quân Anh phá huỷ, cái thứ 3 tại Lodz đang được chúng tôi nghiên cứu hôm nay - 1 tổ hợp khổng lồ để sản xuất ngư lôi. Nó được xây dựng từ năm 1944 nhưng chưa bao giờ sản xuất được hết công suất. Có những con hào nhỏ trong sân đào song song các phân xưởng. Những chiếc bàn trong căng tin, vài chiếc trên ghi dòng chữ: "Dành riêng cho người Đức." 1 công nhân Ba Lan nói: "Trong khi tôi làm được 8 quả (ngư lôi), 1 người Đức có thể làm 45 quả." Ngày làm việc kéo dài 12 tiếng. Có 2 bếp ăn trong căng tin - 1 cho người Đức và 1 cho người Ba Lan, có 2 loại vé ăn - Đức và Ba Lan. 1 bích chương to tướng bằng tiếng Đức treo trong mỗi phân xưởng ghi: "Bạn chẳng là gì cả, đất nước mới là tất cả."
Trừng phạt: khi 1 công nhân đi làm muộn, đánh rơi dụng cụ hoặc tỏ ra lười biếng, đốc công sẽ cho họ ăn bạt tai và tống vào xà lim phạt nằm dưới hầm các phân xưởng.
Lodz đã bị đổi tên thành Litzmannstadt để tưởng nhớ 1 viên tướng Đức . Chúng tôi, 4 người Do Thái, giới thiệu về nước Nga cho gia đình 1 viên tướng Nga đã quá cố tên là Shepetovsky. Con gái viên tướng tên là Irena ko biết 1 chút tiếng Nga nào, bà chỉ nói được tiếng Đức và tiếng Ba Lan. Gekhtman hát những bài dân ca vùng Volga cho bà nghe bằng giọng run run rất diễn cảm.
Tại ghetto Lodz. Bài hát của ghetto là: "Đừng nên buồn khóc, ngày mai mọi thứ sẽ tốt đẹp hơn, mặt trời cũng sẽ mọc."
Khu ghetto được thiết lập ngày 1/5/1940. Mỗi tuần tại đây có 3 ngày đẫm máu - thứ tư, thứ năm và thứ 6. Trong 3 ngày này bọn Đức Volkdeutsche (**) giết hại người Do Thái ngay trong nhà họ.
Mới đầu trong khu ghetto có 165.000 người Do Thái Lodz, 18.000 người Do Thái đến từ Luxembourg, Áo, Đức và Tiệp Khắc, 15.000 người Do Thái Ba Lan đến từ các khu định cư Do Thái khác - thí dụ như Kamish và 1 vài nơi nữa - và 15.000 người đến từ Chenstohova. Số lượng người Do Thái trong ghetto vào thời điểm đông nhất là 250.000 người. Nạn đói xảy ra, có khoảng 150 người chết mỗi ngày, bọn Đức lấy làm ko vui vì tỷ lệ chết quá thấp này. (***)
Trong đợt Aktion đầu tiên vào tháng 12/1942, 25.000 thanh niên nam nữ khoẻ mạnh đã bị đem đi, giả như đi làm việc nhưng thực ra họ bị giết sạch. Đợt Kinder - Aktion đầu tiên thì đã diễn ra từ tháng 9 cùng năm, tất cả trẻ em từ mới lọt lòng cho đến 14 tuổi cùng với người già, người bệnh tật đều bị giết (tổng số là 17.000 người). Những chiếc xe tải chở đám trẻ đi và 2h sau đã thấy quay lại để nhận chuyến hàng mới. Bọn giết người đã làm việc 1 cách có hệ thống, lấy mỗi lần 800 - 1.000 người để "đi làm" và giết họ. Đến ngày 1/1/1944 chỉ còn 74.000 người còn lại trong ghetto, 1 tay lái buôn trà tên là Hans Biebow là chỉ huy ghetto.
Trung tướng Karl Litzmann chết năm 1915 khi đang cố đánh chiếm Lodz trong WW1. Ông ta được tặng thưởng "Pour le Mérite".
(**) Volksdeutsche là những người Đức sinh sống ngoài lãnh thổ Đế chế. Họ có thể là người thuộc chủng tộc Đức vốn sinh sống tại địa phương hay người Đức được chính quyền Nazi đưa tới để thiết lập nên quận Gau hay Warthegau nằm ở tây bắc Ba Lan, sau đó sáp nhập vào Đế chế Đức, người Ba Lan tại đây bị thanh lọc sắc tộc. Các chỉ huy Đức như tướng Guderian được chính phủ bù nhìn tại đây trao những điền trang lớn để tỏ lòng biết ơn.
(***) Trong tổng dân số gần 5.000.000 người của Warthegau vào năm 1939 có 380.000 người Do Thái và 325.000 người gốc Đức bản địa.

Trước khi xoá sổ khu ghetto , Oberburgermeister (thị trưởng)Bratvich và Hans Biebow loan báo rằng để bảo vệ những người Do Thái tại Lodz đã làm việc cho đất nước suốt 4 năm qua, Lãnh tụ đã quyết định sơ tán họ về tuyến sau. Ko 1 người Do Thái nào tập trung tại ga xe lửa. Biebow phải kêu gọi tập hợp 1 lần nữa và cho bắt nhiều người Do Thái đến nhưng rồi lại cho họ về, nói rằng hắn tin vào lòng thành của họ. Sau đó họ lại bị bắt đem đi bằng vũ lực, 2.000 - 3.000 người/ngày. Những giấy tờ tìm thấy trong các toa hàng trống cho biết họ bị đưa tới Maslovitsy (**) và Oswencim (Auschwitz).
Sau khi ghetto Lodz bị xoá sổ hoàn toàn, vẫn còn 850 người sót lại. Mũi thọc sâu của xe tăng ta đã cứu được họ.
Tổ chức tại ghetto Lodz. Nó có tiền riêng, bưu điện và tem thư riêng, trường học, nhà hát, xưởng in và 40 nhà máy may mặc, nhiều nhà máy nhỏ khác, vài viện điều dưỡng, 1 thư viện ảnh, 1 viện sử học, vài bệnh viện và trung tâm cấp cứu, nông trại, đồng ruộng, vườn rau, 100 con ngựa. Nó còn có cả huân huy chương riêng để thưởng cho những người lao động. Chaim Rumkowsky, giám đốc ghetto, 1 người Do Thái có học thức, là người nắm được các số liệu (***).
Himmler ra lệnh xoá sổ khu ghetto ngày 10/6/1944, vài ngày sau D - Day.
(**) Maslovitsy cũng là nơi thiếu tá Sharapovich phát hiện ra kho sách quý mà bọn Đức đã lấy từ Thư viện Turgenev ở Paris. Số sách này được chở về Thư viện Lenin ở Moscow.
(***) Mordechai Chaim Rumkowsky là 1 nhân vật gây tranh cãi sau này. Vốn là 1 doanh nhân phá sản, ông ta được người Đức coi là Judenalteste, hay Bố Già Do Thái, vì có được quyền lực tuyệt đối tại ghetto thông qua quyền điều phối nguồn cung cấp lương thực. 1 cách độc đoán, ông ta ko chỉ điều hành ghetto như thể nó là thái ấp của riêng mình mà còn quyết định ai phải chết và ai sẽ được sống bằng cách lựa chọn những người sẽ bị chuyển tới Chelmno và sau này là Auschwitz. Lời kể của Grossman có lẽ còn quá lạc quan, có năm thậm chí có tới 20% dân số ghetto chết vì bệnh tật và đói khát.

Rumkowsky tự tuyên bố mình là Giáo trưởng Do Thái, đầu đội chiếc khăn cầu nguyện rất xịn, lão chỉ đạo mọi hoạt động từ trong giáo đường, ra các giấy chứng nhận kết hôn và li hôn, trừng phạt những người bồ bịch lăng nhăng. Lão cưới 1 nữ luật sư trẻ khi đã 70 tuổi và có nhiều bồ bịch là các nữ sinh (**). Những bài thánh ca được soạn để ca tụng lão. Lão tự tuyên bố mình là người lãnh đạo và vị cứu tinh của người Do Thái. Lão là trợ thủ đắc lực của Gestapo.
Trong những lúc giận dữ, Rumkowsky thường đánh người bằng gậy hoặc cho họ ăn bạt tai. Trước chiến tranh lão ta là 1 nhà buôn thất bại và phá sản. Câu chuyện về cái chết của lão: khi người em trai cũng bị tống lên tàu hoả, Rumkowsky vẫn còn ảo tưởng về quyền lực của mình đã tuyên bố với đám Gestapo là nếu ko thả tự do cho ông em thì chính lão sẽ lên tàu theo. Thế là lão bị tống luôn lên tàu đưa tới Auschwitz, cô vợ trẻ cũng bị đưa đi chết cùng. Rumkowsky đã từng rất tự hào vì chuyện 1 bức thư được gửi từ Berlin cho Chaim Rumkowsky nhưng ko đề địa chỉ, vậy mà bức thư đó vẫn đến được tay lão ở Lodz.
Lodz là Manchester của Ba Lan. 15.000 thợ may đã từng may quần áo cho quân đội Đức tại đây. Họ được cấp 400gr bánh mì mỗi ngày và 900gr đường mỗi tháng. Trong khi đó, những người sống tại khu ghetto Warsaw chỉ được cấp 80gr bánh mì mỗi ngày.
Genicksschuss - 1 viên đạn vào gáy. (***)
Niềm tin tôn giáo của những người Do Thái trong ghetto sụt giảm thảm hại; thực tế những công nhân Do Thái vốn ko sùng đạo lắm. Biebow thường gửi nhiều vitamin cho dân ghetto. Trợ lý của Rumkowsky, 1 người Do Thái tên là Gertler có quan hệ với Gestapo nhưng đã làm được nhiều việc tốt, ông là người rất tốt và mọi người đều rất yêu mến ông.
Khi Gertler trở nên có quyền thế và người Đức tỏ ra rất tôn trọng ông, Rumkowsky trở nên thù ghét ông.
Bệnh viện của ghetto khiến các bác sĩ khắp Châu Âu phát sợ, 1 giáo sư nói: "Tôi chưa từng thấy 1 cơ sở y tế nào kiểu này ở Berlin."
Cái chết anh dũng của bác sĩ Weisskopf tại khu ghetto Lodz - ông định cắn cổ tên phát xít Bibach.
Cuộc nổi dậy tại ghetto Lodz do Kloppfisch lãnh đạo, ông vốn là 1 kỹ sư người Lodz.
Lodz và Poznan là 2 thành phố quan trọng nhất của Warthegau, phần đất phía tây Ba Lan bị bọn Nazi thôn tính và đặt tên theo con sông Warthe. Hitler chỉ định Arthur Greiser là người đứng đầu phần đất này. Hơn 70.000 người Ba Lan đã bị giết trong quá trình thanh lọc sắc tộc để lấy chỗ cho người Đức tới định cư tại đây. Hàng trăm ngàn người khác bị tống vào các trại lao động và trại tập trung. Sau người Do Thái, người Ba Lan là dân tộc bị thiệt hại với tỷ lệ lớn nhất trong WW2, thậm chí còn cao hơn cả Liên Xô.
Bọn Đức buộc tất cả nông dân Ba Lan rời bỏ nhà cửa, ruộng đất, mùa màng, nông cụ, bắt họ sống trong những khu nhà tạm và buộc họ làm việc như nông nô. Những người Đức phần lớn vốn sinh trưởng tại địa phương nhưng cũng có 1 số đến từ Ukraina (160.000 người). Trẻ em con nhà nông dân Ba Lan ko được đến trường và phải làm việc từ lúc 12 tuổi. Nhà thờ bị đóng cửa, chỉ để lại 1/20 số nhà thờ, số còn lại bị biến thành kho. Những người nông nô được trả 20 mark mỗi tuần và được cho ăn, trẻ em là 6 mark/tháng. Nông dân người Đức được đặc quyền giữ lại đủ sản phẩm để nuôi sống gia đình mình.
1 nông dân Ba Lan đã bị tống đến Dachau chỉ vì nói với người hàng xóm Đức của mình (trước khi người Đức thôn tính vùng đất này vào tháng 9/1939) rằng: "Sao anh cứ nói tiếng Đức thế, anh có ở Berlin đâu?" Trước chiến tranh, bọn phát xít thường tụ tập trong các buổi mít tinh của Đảng quốc xã dưới lớp vỏ là các buổi cầu nguyện.
Người định cư Đức đến thành 2 làn sóng - 1 vào năm 1941 và lần còn lại vào năm 1944. Người Đức bán lậu bánh mì cho người Ba Lan với giá 5 mark/kg, bột mì là 25 mark/kg, mỡ lợn 200 mark/kg. Hàng ngàn giáo viên, bác sĩ, luật sư, cha cố Ba Lan đã bị đưa đến Dachau và bị giết.
"Bọn Đức gọi vùng đất của chúng tôi là Warthegau, chúng cấm nông nô đi bất cứ đâu. Chúng tôi là những kẻ nô lệ."
Người Ba Lan bị cấm tới cửa hàng, công viên và vườn tược, bị cấm đi tàu điện vào chủ nhật còn ô tô thì cấm tiệt.
Tên cô ta là Regine Weinberger.
(**) "Bồ" của Rumkowsky là những cô gái trẻ bị buộc phải trở thành tì thiếp của ông ta.
(***) Nghĩa đen trong tiếng Đức là bắn vào cổ nhưng thực tế là chỉ việc bắn vào gáy hướng lên sọ.