Vasily Grossman - Nhà văn chiến tranh

Bauerfuhrer Schwandt có 3 nông nô và 3 phụ nữ, hắn béo khủng khiếp và ko trả cho nông nô gì hết. Trước chiến tranh hắn có 1 quán bar, 1 kho hàng tạp hoá và 4 morgen đất (mẫu, mỗi mẫu tương đương khoảng 0,4ha - Maseo). Giờ hắn sở hữu 50 morgen đất.
1 trong các nhiệm vụ của nông dân người Đức là đảm bảo cho việc trưng thu nông sản luôn được đầy đủ. Người Ba Lan ko được cấp vodka còn người Đức thì được vào những ngày nghỉ lễ. Người Ba Lan sẽ lĩnh án 3 tháng tù nếu sử dụng bật lửa xăng.
1 số người Đức ko tin rằng người Nga sẽ tới và cười nhạo những người đóng những cỗ xe ngựa lớn để chất tài sản lên đi chạy loạn. Họ ko tin điều đó cho đến tận ngày cuối cùng.
Bộ binh Hồng quân di chuyển bằng xe ngựa, xe bò và cả xe mui trần bóng lộn. Các chú lính rít makhorka, ăn uống và đánh bài. Các toa tàu hàng được trang hoàng bằng các tấm thảm, lái tàu ngồi trên những chiếc giường lông chim êm ái. Binh sĩ ko thèm ăn khẩu phần quân đội nữa, họ có đủ thịt lợn, gà. Đã xuất hiện những khuôn mặt tròn xoay hồng hào trong đám lính, điều chưa từng xảy ra trước đây. (**)
Dân thường Đức bị xe tăng ta bắt giờ đã được thả và đang quay lại. Họ hay bị ăn đòn dọc đường, người ta tháo yên cương ngựa của họ, người Ba Lan đang cướp bóc họ. "Các người đang đi đâu thế?" Tôi hỏi. Họ trả lời bằng tiếng Nga: "Tới Nga." Tại đây có 5 loại người Đức: dân tới từ Biển Đen, từ Balkan, từ các nước Baltic, Volksdeutsche và Reichsdeutsche (***).
Grossman sớm nhận ra rằng tư cách của lính Hồng quân thay đổi khi sang nước khác. Ông vẫn cố lý tưởng hoá những người lính tiền tuyến, đẩy mọi trách nhiệm về những việc làm sai trái cho các đơn vị tuyến sau như hậu cần hay vận tải. Trong thực tế, chính lính tăng mà ông rất sùng bái mới là những tay cướp bóc và hấp diêm tồi tệ nhất.
Những người lính tuyến đầu hành quân suốt ngày đêm dưới làn đạn, họ thật thánh thiện và trong sạch. Cánh lính hậu tuyến đem theo nạn hãm hiếp, rượu chè, cướp bóc.
250 cô gái Nga đang làm việc trong nhà máy Focke - Wulf, bọn Đức đã bắt họ tới đây từ Voroshilovgrad, Kharkov và Kiev. Theo chỉ huy Ctrị tập đoàn quân, những cô gái này ko có quần áo, đầy rận và phù thũng vì đói. Tuy nhiên theo nhà báo phụ trách tờ báo của tập đoàn quân, những cô gái này vẫn còn sạch sẽ và ăn mặc đầy đủ cho đến khi quân ta tới, đám lính đã trói họ lại, bịt mắt và lấy đồng hồ đeo tay của họ. Các cô gái Soviet mới được giải thoát thường phàn nàn rằng họ đã bị lính ta hãm hiếp. 1 cô vừa nói với tôi vừa khóc: "Ông ta là 1 lão già, còn nhiều tuổi hơn cả bố tôi."
Bauerfuhrer là thủ lĩnh Đảng Quốc xã tại mỗi địa phương đồng thời là người tổ chức nông dân.
(**) Lính Hồng quân cũng cướp bóc của nông dân Ba Lan gần bằng người định cư Đức.
(***) Ở trường hợp này Volksdeutsche có nghĩa là người dân tộc Đức thiểu số tại Ba Lan. Reichsdeutsche tất nhiên là người Đức sống tại lãnh thổ Đức trước 1939.

HAI SÁU
VÀO HANG Ổ CỦA CON QUÁI VẬT PHÁT XÍT
Trong chuyến hành trình, Grossman tiếp tục đi cùng với sở chỉ huy Tập đoàn quân Cận vệ 8 của tướng Chuikov. Chuikov rất tức giận khi Nguyên soái Zhukov ra lệnh cho Tập đoàn quân Cận vệ 8 của ông phải chuyển hướng sang thành phố pháo đài Poznan, trong khi các tập đoàn quân khác đang ào ạt tiến về phía sông Oder. Zhukhov chính là người đã từng bị Chuikov ghét cay ghét đắng vì giành được quá nhiều vinh quang trong trận Stalingrad. Trận công phá Poznan là trận chiến đường phố khó khăn nhất mà Hồng quân phải đối mặt kể từ sau trận Stalingrad.
1 chỉ huy trung đoàn phàn nàn: "Vậy đấy, chúng tôi xông vào phố, đám thường dân chạy về phía quân ta và kêu lên: "Những người giải phóng của tôi! Những vị cứu tinh của tôi!" Ngay lúc đó bọn Đức phản kích và đẩy lùi quân ta. 1 khẩu pháo tự hành của chúng xuất hiện. Và tôi nhìn thấy vẫn những thường dân đó chạy ngược trở lại và bắt đầu ôm chầm lấy bọn Đức. Vậy là tôi lệnh cho bắn thẳng vào chúng bằng đạn ghém."
Trận chiến đường phố vẫn đang tiếp diễn. Những khu phố ko có chiến sự đầy chật người. Những quý bà quý cô đội những cái mũ kiểu cách, mang túi sách điệu đà đang sẻ thịt 1 con ngựa chết nằm trên vỉa hè.
Chuikov đang tổ chức cuộc chiến đường phố tại Poznan. Sau trận Stalingrad, ông được xem là chuyên gia số 1 về tác chiến đô thị. Về mặt lý thuyết, bản chất của trận Stalingrad là bộ binh ta đóng những cái nêm vào giữa các đơn vị cơ giới Đức và những điểm yếu của bộ binh Đức. Còn bây giờ, hoàn cảnh đưa đẩy Viện sĩ hàn lâm Chuikov vào tình thế ko thể từ chối giải quyết cùng 1 tình huống như ở Stalingrad, nhưng đây là Poznan, vai trò của ông hoàn toàn ngược lại. Ông đang tấn công dữ dội quân Đức tại các con phố Poznan bằng lực lượng cơ giới khổng lồ và chút ít bộ binh. Và ngày càng có nhiều tên Đức lì lợm chống trả trong 1 cuộc chiến với chúng là vô vọng.
Chuikov đang ngồi trong căn phòng lạnh lẽo, sáng đèn dưới tầng 1 của 1 villa 2 tầng. Điện thoại đang reo trên bàn, các chỉ huy đơn vị báo cáo về trận chiến đường phố Poznan. Trong những quãng tạm nghỉ giữa các cuộc điện thoại và báo cáo, Chuikov nói với tôi về trận đánh chọc thủng tuyến phòng ngự Đức tại khu vực Warsaw.
"Chúng tôi đang học tập người Đức cách đặt lịch trình làm việc từng ngày cho mỗi tháng. Ban ngày, quân địch thường bỏ tuyến chiến hào đầu tiên và quay lại đó vào ban đêm. Vì vậy trước khi tiến công, chúng tôi gửi các thông điệp vô tuyến suốt đêm, bật nhạc và nhảy nhót, làm mọi thứ trở nên hỗn độn đồng thời đưa tất cả các đơn vị lên các vị trí tuyến đầu.
"Vào 8h30, thời điểm mà quân địch thường rời khỏi tuyến đầu, chúng tôi khai hoả 1 loạt 250 khẩu pháo. Ngay ngày đầu tiên quân ta đã chọc thủng tuyến đầu. Chúng tôi nghe được điện đài Đức, trong đó viên chỉ huy Tập đoàn quân 9 gọi các sư đoàn trực thuộc mà chẳng nhận được câu trả lời kặk nào (bloody - Maseo dịch thoát). Vào lúc đó quân ta đã đập tan 2 sư thiết giáp ngay tại chỗ tập trung của chúng ở tuyến sau. Tổng thể thì chúng tôi làm theo cách sau: 1 đợt ko kích, 1 đợt pháo kích và sau đó là tiến công. Sáng hôm đó có sương mù. Chúng tôi đã giữ chúng trên 1 cái đe là tuyến đầu quân ta và đập chúng bằng cái búa là lực lượng pháo binh. Nếu chúng tôi chỉ cần chậm 1h, quân ta sẽ bắn vào những vị trí trống. Và bọn Đức có vẻ như đã kiệt sức ở tầm chiến lược, chỉ có toàn Landwehr và Volkssturm ở đó.(**)
Chuikov nghe điện thoại, lại gần bản đồ để xem và nói: "Tôi sắp phải đeo kính đến nơi rồi." Ông đọc 1 báo cáo, cười mãn nguyện và rê bút chì trên tờ lệnh. Ông nói: "Cánh phải của Marchenko có lẽ đã cảm nhận được sức mạnh hoả lực của Glebov. Đó là kiểu bắn gối đầu, cũng sẽ sớm có liên lạc thôi." Ông quát vào telephone: "Nếu chúng định thọc về phía tây hãy để chúng ra chỗ trống rồi nghiền nát chúng như thịt băm, bọn ********."
Grossman dựa theo 1 câu đùa cũ của chính Chuikov khi ông này nói rằng mình đã tìm ra 1 Viện hàn lâm về chiến tranh đường phố tại Stalingrad.
(**) Thực ra ko có Landwehr, đây là tên lực lượng dự bị địa phương trong WW1, Volkssturm là lực lượng thay thế cho lực lượng trên dưới thời Nazi. Các sĩ quan thường gọi lực lượng gồm những người già và trẻ con này là "món hầm", 1 thứ hỗn hợp khó nhai gồm thịt thiu và rau xanh.

Sau đó Chuikov tiếp tục nói chuyện với Grossman.
"Lính tráng tỏ ra buồn chán khi phải phòng ngự. Họ khao khát được kết thúc chiến tranh. Họ khởi động trong 2 - 3 ngày, và sau đó tiến 30 - 50km mỗi ngày.
"Thực sự là có những vụ cướp bóc trong lúc hành tiến: 1 chiếc tăng đang đi, 1 chú lợn sữa ngồi vắt vẻo trên chắn xích. Chúng tôi dừng lại để cho quân ăn, thức ăn của ta chưa bao giờ đủ ngon đối với binh lính. Cánh lái xe đang chạy quanh các toa hàng, chơi accordion y như trong quân đội của Makhno .
"Pháo đài Poznan ... Quân ta đang di chuyển trên đỉnh pháo đài, bọn Đức bắn lên từ trong pháo đài. Thế là công binh đổ vào trong khoảng hơn 200 lít dầu lửa rồi đốt, bọn Đức nhảy vọt ra như chuột. Và anh biết điều ngạc nhiên nhất là gì ko, với tất cả kinh nghiệm chiến tranh và những trinh sát hoàn hảo, chúng tôi đã bỏ sót 1 điều vặt vãnh. Chúng tôi đã ko để ý rằng Poznan là pháo đài hạng nhất, 1 trong những pháo đài mạnh nhất Châu Âu. Chúng tôi nghĩ nó chỉ như các thị trấn khác và định chiếm nó trong hành tiến, và thế là chúng tôi kẹt ở đây."
Poznan đã ko thất thủ hoàn toàn cho đến tận khi Chuikov ra lệnh tổng tấn công pháo đài ngày 18/2, sau 9 ngày pháo kích nặng nề. Vào lúc đó những lính phòng thủ trong vòng vây đã bị bỏ cách quân nhà 200km. Lựu pháo 203mm bắn thẳng vào tường ở tầm trực xạ để đục thủng nó, sau đó đến lượt súng phun lửa và lựu đạn được sử dụng để quét sạch hết phòng này đến phòng khác. Đêm 22/2, thiếu tướng Ernst Gomell chỉ huy quân Đức tại pháo đài nằm lên lá cờ chữ thập ngoặc trong phòng mình rồi tự sát bằng súng. Lính phòng thủ pháo đài đầu hàng.
Grossman đã ko đợi đến lúc cuộc công phá pháo đài kết thúc, ông đi theo các đơn vị tiền tiêu của Tập đoàn quân 8 Cận vệ tiến vào lãnh thổ Đế chế Đức. Mặc dù rất muốn lý tưởng hoá những người lính Hồng quân bình thường, ông cũng cảm thấy ghê sợ với tệ nạn rượu chè của họ.
Cái chết dớ dẩn của đại tá Anh hùng Liên Xô Gorelov, chỉ huy lữ đoàn tăng Cận vệ. Đầu tháng 2, ông chọn 1 điểm dừng chân dọc đường cách biên giới Đức vài km, tại đây ông bị 1 lính Hồng quân say rượu bắn chết. Katukov (**) đã từng rất quý mến Gorelov; khi ra lệnh cho Gorelov và Babadzhanyan ông thường gọi họ bằng tên thân mật: Volodya và Arno. Đây ko phải ví dụ duy nhất về những vụ say rượu tồi tệ.
Tất cả công dân Soviet, bất kể lính hay dân thường, đều cảm thấy choáng váng với sự thay đổi khi vượt qua biên giới Đức. Số lượng lớn kỳ lạ của các công trình hoàn hảo và sự phồn hoa ở nơi này khiến họ ko hiểu sao những người sống ở đây lại muốn rời bỏ nó để đi xâm lược nước Nga.
Mờ sáng, sương mù và mưa phùn. Mùi ẩm mốc phát ra từ rừng cây. Có những vũng nước trên đường. Những cây thông đen, trang trại, kho thóc, những ngôi nhà chóp nhọn. 1 khẩu hiệu lớn: "Hỡi những người lính, đây chính là Hang ổ của con quái vật Phát xít."
Phong cảnh nơi đây thật mê hoặc. Cây cối thấp nhưng to và rất đẹp, những con đường trải nhựa hoặc láng xi măng cũng đẹp. Những cỗ xe của pháo binh, pháo tự hành, xe tham mưu của quân ta chất đầy chiến lợi phẩm đang đi từ Poznan tới trông thật thảm hại.
1 cô gái Nga mới được giải thoát tên là Galya nói với tôi về cách đối xử khác nhau giữa những người bị bắt từ những nơi khác nhau trên thế giới: "Có quy định khác dành riêng cho người Pháp."
Nestor Makhno lãnh đạo 1 lực lượng du kích lớn theo chủ nghĩa vô chính phủ ở Ukraina trong thời Nội chiến, đánh cả 2 phe Bạch vệ và Hồng quân. Họ di chuyển rất nhanh bằng những cỗ xe ngựa loại nhỏ, 1 số có gắn súng máy.
(**) Đại tướng M. I. Katukov, chỉ huy Tập đoàn quân Xe tăng Cận vệ 1 đã chiến đấu cùng Tập đoàn quân Cận vệ 8 trên mọi nẻo đường từ Vistula đến cuộc tấn công cuối cùng vào Berlin.

Từ Poznan đến biên giới Đức trước năm 1939, tuyến đường nối Kustrin và Berlin dẫn họ qua thị trấn Schwerin. Khi tới đây Grossman nhận thấy Tập đoàn quân Cận vệ 8, đơn vị mà ông từng rất ngưỡng mộ ở Stalingrad, đang cướp bóc và hãm hiếp. Sau chiến tranh, Grossman xác nhận với con gái rằng "Hồng quân đã biến thành 1 đạo quân xấu xa ngay sau khi vượt qua biên giới Soviet."
Mọi thứ bốc cháy, cảnh cướp bóc diễn ra khắp nơi. Gekhman và tôi được cấp 1 ngôi nhà còn sót lại. Mọi thứ còn chưa bị động tới, bếp lò vẫn còn ấm, 1 cái ấm nước nóng vẫn đang đặt trên bếp, chủ nhân ngôi nhà chắc vừa chạy khỏi đây ko lâu, những cái đĩa vẫn còn đầy. Tôi dứt khoát cấm động vào chúng (cả với chính tôi). Sỉ quan chỉ huy thị trấn tới đề nghị tôi cho 1 đại tá vừa từ Bộ Tổng tham mưu tới ở cùng. Tất nhiên tôi đồng ý. Vị đại tá thật oai vệ, khuôn mặt tốt bụng đặc Nga. Suốt đêm chúng tôi phải nghe tiếng ngáy vẳng ra từ căn phòng nơi vị đại tá mệt mỏi đang ở. Sáng hôm sau ông ta bỏ đi ko nói ko rằng. Chúng tôi vào phòng ông: thật hỗn độn, vị đại tá đã vét sạch những cái đĩa như 1 tên kẻ cướp chính hiệu.
1 bà già lao mình ra khỏi cửa sổ 1 ngôi nhà cháy.
Chúng tôi vào nhà, có 1 vũng máu trên sàn, giữa vũng máu là 1 ông cụ, bị 1 tên kẻ cướp bắn chết. Có vài cái chuồng thỏ và chim ngoài sân, chúng tôi mở cửa để cứu chúng khỏi ngọn lửa, 2 con vẹt đã chết trong ***g.
Sự khiếp sợ hiện rõ trong mắt những người phụ nữ già trẻ.
Tại nhiệm sở của sĩ quan chỉ huy thị trấn. 1 nhóm tù binh Pháp phàn nàn rằng 1 số lính Hồng quân đã lấy đồng hồ của họ, chỉ đưa cho họ 1 rub cho mỗi chiếc.
1 phụ nữ Đức vận đồ đen, cặp môi khô nẻ, đang nói bằng giọng thì thào. Bà ta đến cùng cô con gái vị thành niên trên mặt và cổ đầy vết thâm tím, mắt sưng húp, tay có vết bầm tím ghê sợ. Cô gái này bị 1 lính đại đội thông tin của sở chỉ huy tập đoàn quân hiếp. Hắn cũng đang ở đây, má đỏ hồng, mặt phị mỡ, mắt lờ đờ. Viên chỉ huy thị trấn cật vấn hắn mà ko có vẻ nhiệt tình lắm.
Những điều đáng sợ đang diễn ra với phụ nữ Đức. 1 trí thức Đức đang nói bằng thứ tiếng Nga lắp bắp kèm cử chỉ kích động rằng vợ anh ta đã nhận mấy "người khách mới" - tức là lính Hồng quân - vào ở nhờ và đã bị 10 người hiếp ngày hôm nay. Người vợ cũng đang có mặt ở đó.
Nhiều tiếng thét của phụ nữ vọng ra từ cửa sổ. 1 sĩ quan người Do thái đã bị bọn Đức giết hết cả nhà được yêu cầu ở lại trong tầng hầm nhà 1 tên Gestapo đã đào tẩu. Đám phụ nữ còn lại trong nhà được an toàn khi anh ta còn ở đó, khi anh ta đi, tất cả họ đều khóc lóc van xin anh ở lại.
Những cô gái Soviet được giải thoát khỏi các trại tập trung giờ cũng phải chịu đựng nhiều đau khổ. Đêm xuống, vài cô trốn nhờ vào phòng dành cho phóng viên của chúng tôi. Cả đêm chúng tôi bị đánh thức vì những tiếng thét: 1 trong số các phóng viên đã ko thể cưỡng được sự cám dỗ. Sự ầm ĩ này gây nên 1 cuộc tranh luận và sau đó trật tự được tái lập.
Câu chuyện về 1 người mẹ đang cho con bú đã bị hiếp trong nhà kho. Họ hàng của cô tới bên nhà kho yêu cầu kẻ đang hãm hiếp cô buông tha cho cô 1 lúc vì đứa trẻ cứ khóc suốt vì đói.
Ban đêm vẫn sáng tỏ, mọi thứ bốc cháy.
Khi đại tá Mamaev bước vào 1 ngôi nhà Đức, 4 - 5 đứa trẻ im lặng đứng dậy giơ tay hàng.
Việc giải phóng nước Đức dẫn tới nhiều số phận đảo ngược 1 cách kịch tính. Những tù nhân và nô lệ giờ cướp bóc lại những tên chủ cũ. Nhiều phụ nữ Liên Xô trẻ đã bị gửi tới Đức từ các vùng tạm chiếm để làm việc trong các nông trại hay nhà máy. Những tù binh Hồng quân thì còn phải chịu đau khổ hơn cả nô lệ trong các trại tù binh.
Những đám đông khổng lồ đang đi trên đường. Tù binh từ mọi quốc gia: Pháp, Bỉ, Hà Lan ..., tất cả đều mang theo đồ cướp được. Chỉ có người Mỹ là đi bộ mà ko mang gì, thậm chí ko có cả mũ, họ ko cần gì hết ngoại trừ rượu, 1 số chào đón chúng tôi bằng cách vẫy những cái chai. Thường dân đến từ các nước châu Âu khác đi những con đường khác, phụ nữ mặc áo hở ngực, cả đám kéo theo hàng ngàn chiếc xe đẩy chất đầy đồ cướp được. Thật là 1 cảnh hỗn loạn điên rồ và buồn cười. Đâu là người phương Đông? và đâu là người phương Tây?
Những thương phế binh - tù binh Hồng quân được giải phóng. 1 người trong số họ có vẻ buồn rầu và ốm gần chết nói: "Tôi sẽ chẳng bao giờ về được tới nhà." Khi bọn Đức định thủ tiêu họ, những thương phế binh này đã cắt dây thép gai, cướp được 1 khẩu tiêu liên và 1 cây súng trường, và quyết chiến.
1 cô gái Nga bị đưa tới Đức làm nô lệ nói: "Bọn Frau (Đức) xuống địa ngục hết đi. Tôi chỉ tiếc là đã bỏ sót đứa con trai 6 truổi của mụ ấy."

Sau Schwerin, Grossman tới Landsberg, hạ lưu sông Warthe, con sông này đổ vào sông Oder tại Kustrin. Theo cách tính toán gần với ý tưởng của Stalin, đại quân Soviet có trách nhiệm đánh cướp số tài sản Đức tương ứng với những gì mà Liên Xô bị tàn phá trong chiến tranh. Các nhân viên kế toán dân sự ăn vận oai ko kém 1 đại tá Hồng quân, những người Đức ngoan ngoãn mở các két sắt trước mặt họ. Sẽ có vấn đề thực sự tồi tệ với lính Hồng quân nào định mở két để lấy tiền cho riêng mình. Họ thường xài 1 cây Panzerfaust, kết quả là két sắt bị phá tan cùng với mọi thứ bên trong.
1 két sắt tại Landsberg. Nhiệm vụ của chúng tôi là mở nó. Bên trong có vàng, trang sức, nhiều bức ảnh chụp trẻ con, phụ nữ và người già. 1 thành viên đội tháo két nói với tôi: "Chúng giữ mấy bức ảnh ở đây làm cái căng củ cọt gì nhỉ?"
Sư trưởng nói với sư phó, người vừa tới để chỉ đạo việc bắn pháo sáng được chuẩn hơn: "Tôi ị vào đống pháo sáng của anh. Ngồi xuống và ăn tối với tôi nào."
Trong cửa hàng văn phòng phẩm của 1 tên Đảng viên Nazi béo ị, vào ngày mà hắn tan tành sự nghiệp. 1 cô bé đến vào buổi sáng, yêu cầu hắn cho xem mấy tấm bưu thiếp. Lão già to béo, âu sầu, thở khó khăn ném 1 tá bưu thiếp lên bàn trước mặt cô bé. Cô bé cẩn thận lựa chọn rất lâu rồi lấy 1 tấm in hình 1 cô gái mặc váy đẹp đứng bên 1 quả trứng vỡ, 1 chú chim đang bay ra khỏi quả trứng. Lão già nhận 25 xu của cô bé, bỏ vào máy thu tiền. Tối đó hắn chết trên giường, tự sát bằng thuốc độc. Cửa hàng vừa đóng cửa, 1 đám người ồn ã vui vẻ đã ào vào mang hết đồ đạc tài sản ra khỏi căn hộ của hắn.
Ngay khi bắt kịp những người bạn và người quen cũ, Grossman lại hỏi han về những câu chuyện của họ. Babadzhanyan, giờ là chỉ huy Quân đoàn xe tăng cận vệ 11 trong Tập đoàn quân Xe tăng Cận vệ 1 của Katukov, vị chỉ huy dũng cảm mà Grossman tưởng đã hy sinh năm 1941.
Câu chuyện của Babadzhanyan: "Chúng tôi xuất phát tại Vistula tối 15/1 qua 1 lỗ thủng trên tuyến phòng ngự địch đối diện khu vực do Chuikov phụ trách và tới Oder ngày 28/1. 1 viên đại uý Đức đang tới Poznan lấy thuốc lá đã bị chúng tôi thộp cổ ngay trên biên giới. Có 1 hôm quân ta tiến được tới 120km. Tất cả các việc chính đều được tiến hành trong đêm, ban đêm xe tăng sẽ được an toàn hơn. Xe tăng ta là lực lượng đáng sợ vào ban đêm, họ có thể thọc sâu tới 60km dù ko có người dẫn đường địa phương giống như những gì họ đã làm trên đất Ba Lan. Tuy nhiên người dẫn đường địa phương cũng rất quan trọng, 1 đêm có 1 ông già người Đức đã dẫn xe tăng ta thọc sâu rất thành công.
"1 viên tướng Đức bình thản cởi quần áo chui vào giường sau khi đánh dấu trên bản đồ là đối phương còn cách 60km, và hắn bị chúng tôi xông vào nhà lúc nửa đêm."
Grossman cũng tới gặp Gusakovsky lần nữa, viên sĩ quan tỏ ra ko biết khiêm tốn là gì.
Lữ đoàn của Gusakovsky đã thành công rực rỡ. Mặc dù cầu cống đều bị phá huỷ và khắp nơi đầy chướng ngại vật chống tăng nhưng vẫn còn 1 con đường nguyên vẹn. Bọn Đức định dùng nó cho 1 cuộc phản công. Gusakovsky đã xông theo con đường này, vòng qua tất cả các điểm phòng ngự của địch. Lữ đoàn của ông ngao du trong vùng hậu phương địch suốt 2 ngày trong khi các lữ đoàn khác phải đi vòng vèo hoặc tấn công trực diện vào các cứ điểm địch.
Đại tá Gusakovsky, 2 lần Anh hùng Liên Xô, chỉ huy lữ đoàn tăng: "Thành phố (chắc là Landsberg) bị 1 đại tá chiếm, trong khi lệnh của Tổng tham mưu trưởng (Nguyên soái Zhukov) đã giao việc này cho 10 viên tướng."
Khi Hồng quân tiến tới Berlin, từ sĩ quan đến binh lính đều ước mơ bắt sống được Hitler. Họ tin tưởng mình sẽ được thưởng Sao Vàng Anh hùng Liên Xô và trở nên nổi tiếng suốt đời. Trong khi đó các sĩ quan tình báo trong các sở chỉ huy miệt mài bên những tài liệu thu được từ các phòng lãnh sự Đức với hi vọng tìm ra thêm nhiều điều nữa về những kẻ lãnh đạo Nazi. "Trong 1 phòng phụ trách tình báo, tôi được cho xem 1 tờ lệnh có chữ ký của Hitler, bên dưới có dòng chữ và chữ ký: "Xác nhận đúng bản gốc, Đại uý Sirkis.""
Đầu tháng 2, Grossman tới Oder, con sông cuối cùng trước Berlin. Lính Hồng quân tính đường sang hướng tây theo đơn vị "con sông", bắt đầu bằng sông Volga ở Stalingrad, và Grossman cũng vậy.
Chúng tôi tới Oder trong 1 buổi sáng đẹp trời, nơi này đã gần Berlin lắm rồi. Cảm giác thật kỳ lạ khi đi trên con đường nông thôn đầy bùn, giữa những bụi gai nhỏ, cây thấp mọc lố nhố, những quả đồi nhỏ dốc xuống sông, những ngôi nhà nhỏ nằm rải rác đây đó trên cánh đồng phủ đầy cỏ sau vụ đông - tất cả cảnh vật này đã từng hiện ra nhiều lần dưới mắt tôi trên suốt quãng đường 80km tới Berlin.
Và bất thần, trong buổi sáng mùa xuân đó, bên dòng sông Oder, tôi nhớ tới những gì xảy ra trong mùa đông sắt máu 1942, trong cơn bão tuyết tháng 1 dữ dội, trời đêm đỏ thẫm vì ánh lửa phát ra từ những ngôi làng bị bọn Đức đốt, 1 chú đánh xe ngựa quấn mình trong chiếc áo khoác da cừu bất thần kêu lên: "Hey, đồng chí, đến Berlin đi đường nào?" Cánh lái xe ô tô và xe ngựa cười ran. Tôi tự hỏi ko biết anh chàng vui tính đó, người hỏi đường tới Berlin ở gần Balakleya, còn sống hay chăng? Và cả những người đã bật cười vì câu hỏi 3 năm về trước đó? Tôi muốn gào lên, thét lên với tất cả những người anh em binh sĩ, những người đã nằm lại mãi mãi trên đất Nga, Ukraina, Belorussia, Ba Lan rằng: "Các đồng chí, có nghe thấy chúng tôi nói gì ko? Chúng tôi đã làm được!"
Ngày thứ 2 sau khi Hồng quân xâm lược nước Đức, chúng tôi bắt gặp 1 đoàn 800 trẻ em Soviet đang đi bộ về hướng đông thành hàng dài tới vài km. 1 số binh lính và sĩ quan đứng bên đường, chăm chú và câm lặng nhìn kỹ từng khuôn mặt đám trẻ. Họ là những người cha đang đi tìm con bị bọn Đức bắt đi. 1 viên đại tá đã đứng đó suốt 4h, lưng thẳng, mặt đanh lại tối sầm và buồn bã. Đến chập tối ông mới trở lại xe: ông đã ko tìm thấy con.
Tôi xem những cuốn vở của học sinh ở trường. Ngay từ lớp nhất phần lớn là các bài tập, tiểu luận, văn miêu tả, được viết bằng nét chữ xiên xẹo của trẻ con, tất tật đều về đề tài chiến tranh và thành tựu của Đảng quốc xã. Chân dung, tranh cổ động, slogan trên tường lớp học đều chỉ nhằm 1 mục đích - tôn vinh Hitler và chủ nghĩa phát xít ...
Những người dân Đức đã chối bỏ mọi tội lỗi, sự tàn phá khủng khiếp cùng những nỗi đau khổ mà nước Đức phát xít và đội quân của nó đã gây ra cho đất nước Liên Xô.

HAI BẢY
TRẬN BERLIN
Đầu tháng 1, ngay sau khi các tập đoàn quân của Zhukov tiến tới sông Oder, cách Berlin chưa đầy 100km, hàng quân đã dừng lại. Chỉ huy Tập đoàn quân Cận vệ 8 Chuikov chỉ trích Zhukov vì thất bại trong việc tấn công Berlin ngay. Thực tế là chính Stalin đã cấm mở rộng tiến công vì các đơn vị xe tăng cần được tái trang bị còn bộ binh đã quá kiệt sức. Stavka lệnh cho Zhukov và Rokossovsky quét sạch cánh phải là vùng Pomerania trên bờ biển Baltic. Nhiệm vụ này cùng với việc tái bố trí các tập đoàn quân sau đó có nghĩa là chiến dịch cuối cùng đánh vào Berlin phải lùi lại đến giữa tháng 4.
Vào lúc này Grossman đã quay về Moscow nhưng ông cương quyết đòi quay lại Berlin để chứng kiến giờ phút tận số của nó. May mắn thay, các đồng đội phóng viên của ông bao gồm cả chiến hữu cũ Troyanovsky đều yêu cầu ông có mặt ở đó và tờ Krasnaya Zvezda đã cho ông đi đúng lúc. Sau này Troyanovsky kể: "Hôm 14/4, các phóng viên tờ Krasnaya Zvezda được tướng K. F. Telegin thành viên Hội đồng quân sự Mặt trận mời đến. "Tôi sẽ viết giấy giới thiệu cho các anh qua sông Oder," ông nói. "Các anh có thể chọn bất kỳ tập đoàn quân nào, chỉ có điều tôi đề nghị các anh đừng tập trung hết vào tập đoàn quân của Chuikov." Có lẽ Nguyên soái Zhukov ko muốn viên chỉ huy đã chỉ trích mình giành được mọi sự quảng cáo.
Chiến dịch mở màn ngày 16/4, Phương diện quân Belorussia 1 của Zhukov tấn công về hướng tây từ Oder nhằm thẳng vào Berlin, trong khi đó Phương diện quân Ukraina 1 của Nguyên soái Konev tấn công lệch về phía nam từ tuyến sông Neisse. Sau đó Stalin cho phép Konev chuyển hướng về phía Bắc nhằm vào Berlin, ông muốn tạo ra 1 cuộc đua quyết liệt giữa 2 vị nguyên soái nhằm nhanh chóng bao vây tiêu diệt Berlin. Sau khi người Mỹ chiếm được cầu Remagen ngày 7/3, Stalin sợ rằng họ có thể đến Berlin trước.
Các lực lượng của Zhukov đã phải trải qua 1 thời gian khó khăn hơn dự định khi tiến công ồ ạt vào các điểm cao tại khu vực Seelow nằm trên vùng đồng bằng ngập nước của sông Oder, họ chịu nhiều thương vong trong khi các chỉ huy liên tục thúc ép tiến lên. Pháo binh đến tận tối 20/4 mới di chuyển được tới vị trí đủ sức bắn tới Berlin nhưng trận công phá thành phố chỉ bắt đầu 4 ngày sau đó. Tập đoàn quân Cận vệ 8 của Chuikov và Tập đoàn quân Xe tăng Cận vệ 1 của Katukov đánh từ phía đông nam, Tập đoàn quân Xe tăng Cận vệ 2 và Tập đoàn quân Xung kích 3 đánh từ phía bắc, Tập đoàn quân Xung kích 5 đánh từ phía đông. Quân của Konev là các Tập đoàn quân Xe tăng Cận vệ 3 và Tập đoàn quân 28 cũng tiến về thành phố từ hướng nam và các đơn vị bạn đã bắt đầu pháo kích vào nhau. Vào lúc này Grossman đang trên đường từ Moscow tới Berlin, ông rời thủ đô Soviet để thực hiện chuyến đi cuối cùng với tư cách là phóng viên chiến tranh ngày 20/4, ngày sinh nhật cuối của Hitler. Sau này ông kể lại trong 1 bài viết về những gì nhìn thấy và suy nghĩ trên đường tới Berlin.
1 ngôi làng đã bị bọn Đức đốt. Tất cả những gì còn lại là những đống gạch vụn, 1 cái giếng đã bị lấp và 1 số khung nhà thép gỉ sét. Khói vẫn bốc lên từ 1 chỗ đất thấp cách đó ko xa, đó là nơi các cư dân trước đây của ngôi làng đang sống trong những công sự do Hồng quân đào trong quá trình chiến đấu. 1 bà già tóc bạc trắng, các con trai đều đã chết trong chiến tranh, đưa cho chúng tôi 1 gáo nước và nói bằng giọng u uất: "Chúng ta có hồi sinh được ko?" và bà chỉ ngôi làng đã cháy trụi với 1 cái lắc đầu.
Xa hơn nữa trên con đường cái quan là Neva, rồi Volkhov, rồi Terek, rồi tới những cánh rừng Karelia xum xuê, những núi non Caucasus, những đồi, những gò, đâu đâu cũng đầy mộ lính.
Những đứa trẻ, những binh lính, hạ sĩ quan, sĩ quan Hồng quân, những chàng trai tốt bụng đã vĩnh viễn ngủ say. Suốt dọc con đường chúng tôi đi đầy những nấm mộ của những người con đã hy sinh được đóng 1 tấm bia gỗ với mấy nét chữ khắc vội. Những cơn mưa bào mòn dần những cái tên, tập hợp tất cả họ thành 1 cái tên duy nhất.

Chiếc xe bị hỏng máy gần biên giới Ba Lan và chúng tôi phải chờ nhiều giờ ngoài đồng trống. Trong khi chờ sửa xe, tôi tới thăm 1 căn nhà nhỏ, hôm đó là chủ nhật, bà chủ nhà và các con đã đi nhà thờ, chỉ còn 1 bà cụ và 1 khách qua đường đang ở nhà, anh ta là 1 người lính đã được cho giải ngũ vì bị thương. Anh kể giờ anh ko còn phải đi bộ quá xa nữa, anh sắp tới đích là vùng Orel rồi. Chúng tôi bắt đầu nói chuyện. Người khách tên là Alexei Ivanovich, tuổi ngoài 40. Anh đã chiến đấu trên tiền tuyến từ ngày đầu chiến tranh và đã 3 lần bị thương, anh là lính 1 đơn vị cối. Áo khoác của anh rách tả tơi vì mảnh đạn và dính đầy dầu mỡ, anh đội mũ ushanka mùa đông, quấn xà cạp và đi 1 đôi ủng nặng nề, đồ đạc mang theo là chút ít thứ có thể xách được về nhà. Anh đã ở nhờ tại đây khoảng 2 tuần, giúp bà chủ nhà gieo hạt để được trả công 3 pút lúa mạch và sẽ được đi nhờ ngựa ra ga chiều tối nay, hy vọng sẽ lên được 1 toa hàng rỗng nào đó đang trên đường từ tiền tuyến về để đỡ 1 quãng đường về nhà. Alexei Ivanovich hết sức vui mừng vì kiếm được số lúa mạch này, anh còn dẫn tôi lên đồi và mỉm cười khi thấy tôi vỗ vỗ lên những túi lúa căng đầy.
Sau đấy anh kể tôi nghe bọn Đức đã đốt làng anh như thế nào, gia đình anh hiện đang phải sống trong những căn hầm đào dưới đất. ?oSẽ rất tốt nếu tôi ko trở về nhà với 2 bàn tay trắng,? anh nói. ?oTôi sẽ mang về cho mọi người chút lương thực, tôi đã thấy họ khó khăn thế nào khi tôi được về phép sau lần bị thương thứ 2. Ko hiểu họ sống kiểu gì trong những căn hầm? Nó tối tăm ẩm ướt, nhiều sâu bọ. Mùa hè thì mọi sự ko quá tồi tệ nhưng mùa đông thì quả thật là khó khăn.?
Grossman cũng có nhiều ghi chép trong chuyến ra mặt trận cuối cùng này.
Trên chiếc jeep Willy rời Moscow, đi qua Minsk chúng tôi nhìn thấy có lửa cháy, người ta đang đốt cỏ dại mọc trên đồng trong chiến tranh.
Bầu trời xám xịt, mưa suốt 3 ngày. 1 mùa xuân sắt máu tiếp theo những năm chiến tranh sắt máu. 1 thời kỳ hòa bình khó khăn đang đến sau những năm chiến tranh khó khăn: những trại tù binh đang được xây dựng khắp nơi, dây thép gai được rải, tháp canh được xây để trông giữ những tên tù binh Đức đang được những đội hộ tống đưa tới. Sau khi chiến tranh kết thúc chúng sẽ phải sửa những con đường bị tàn phá vì sự di chuyển của quân đội.
Quãng đường từ Brest đến Warsaw cũng bị tàn phá nặng nề. Nhưng đi quá về phía tây thì đường xá khô ráo hơn và trời cũng đẹp hơn. Những hàng cây bên đường ?" táo vào sơ ri, đều đang trổ hoa. Trong những nhà nghỉ thôn dã của dân Berlin phủ đầy hoa ?" tulip, tử đinh hương, hoa hồng, táo, sơ ri và mơ, chim hót véo von. Tự nhiên ko hề tỏ vẻ tiếc thương cho ngày tàn của chủ nghĩa phát xít.
Tại thị trấn Landsberg gần Berlin, trẻ con đang chơi đùa trên nền các ngôi nhà. Các chiến sĩ ta vào lúc này đang dứt điểm đế quốc Đức tại Berlin, còn tại đây lũ trẻ với gươm giáo gỗ, chân khẳng khiu dài nghêu, tóc cắt ngắn sát đầu, ngón tay vàng sỉn, đang gào thét chói tai, đâm chém nhau, nhảy nhót man dại, như thể nơi đây đã phát sinh 1 cuộc chiến mới, bất tận, vĩnh cửu.
Vòng xoay trên xa lộ Đức. Các câu chuyện kể rõ ràng đã phóng đại độ rộng của nó.
Con đường cao tốc dẫn tới Berlin. Những đám đông người mới giải phóng. Hàng trăm nông dân Nga râu ria xồm xoàm đang cuốc bộ qua cùng 1 số phụ nữ và rất nhiều trẻ con. Gương mặt các nông dân phủ đầy râu và những người lớn tuổi hơn trông có vẻ tối tăm ảm đạm. Họ là các starosta , những tên cảnh sát địa phương hạ tiện, chúng đã chạy tới tận Berlin và giờ buộc phải bỏ nơi đó. Người ta nói Vlasov đã tham gia trận đánh cuối cùng tại Berlin cùng với người của hắn (**).
Càng gần tới Berlin, cảnh vật xung quanh trông càng giống vùng ngoại ô Moscow.
1 bà già đang cuốc bộ theo hướng ngược với Berlin, đầu trùm khăn. Trông bà chính xác như đang đi hành hương - cuộc hành hương về những miền đất Nga. Bà mang 1 cái ô trên vai, cán ô treo 1 cái nồi nhôm vĩ đại.
Weissensee - ngoại ô thành phố. Tôi dừng xe. Vài chú bé táo bạo và ranh mãnh đến xin sô cô la khi nhận thấy tôi đeo túi bản đồ.
Trái với suy nghĩ cho rằng Berlin là 1 trại lính khổng lồ, tại đây có rất nhiều khu vườn đang trổ hoa. Dù trên ko vẫn vang lên tiếng đại bác nhưng trong những phút tạm ngừng người ta vẫn có thể nghe thấy tiếng chim.
Starosta: già làng hoặc trưởng làng do bọn Đức chỉ định, họ có lý do để sợ sự trừng phạt của NKVD và đã chạy sang Đức để trốn chạy những bước tiến của Hồng quân.
(**) Lời đồn này sai, tướng Vlasov và phần lớn quân của hắn ở Tiệp Khắc và vào thời điểm cuối cùng đã chuyển sang phe những người nổi dậy Czech chống bọn Đức tại Praha, tuy nhiên điều này ko giúp hắn trốn được số phận khi rơi vào tay những người báo thù NKVD. Vlasov đã bị 1 đơn vị xe tăng Soviet bắt sống và đưa về Moscow, tại đó hắn bị tra tấn và xử tử.

Grossman đi theo 1 trong những vị chỉ huy nổi tiếng nhất của Zhukov, tướng Berzarin . Nguyên soái Zhukov đã kế tục truyền thống có từ thời Nga Sa hoàng khi chỉ định Berzarin, chỉ huy Tập đoàn quân Xung kích 5, làm chỉ huy quân quản Berlin vì đơn vị của ông là đơn vị đầu tiên tiến vào thành phố. Thực tế đây là 1 sự lựa chọn sáng suốt. Berzarin đã ko chờ đến lúc chiến sự kết thúc. Ông đã có nhiều nỗ lực để khôi phục lại các hàng hoá dịch vụ thiết yếu ngay khi có thể - 1 nhiệm vụ khổng lồ sau khi Berlin sụp đổ - và đảm bảo cho ko người dân nào phải chết đói. Nhiều người dân Berlin kính trọng ông, và khi ông chết vài tuần sau đó trong 1 tai nạn mô tô đã có tin đồn lan truyền rằng ông bị NKVD ám sát.
Chỉ huy quân quản, tướng Berzarin, đang có buổi phỏng vấn với tờ Burgermeister. Phóng viên hỏi những người bị điều chuyển đi làm việc theo yêu cầu của quân đội sẽ được trả bao nhiêu. Thực chất câu hỏi này là để biết chính xác quyền của họ ra sao.
Thượng tướng Berzarin, chỉ huy quân quản Berlin, là 1 người béo, mắt nâu, hóm hỉnh, tóc bạc trắng mặc dù còn trẻ, thông minh, rất bình tĩnh và tháo vát.
Buổi tối trong công viên Schloss Treskow. Trong những căn phòng tối tăm có nhiều đồ sứ, tiếng chuông đồng hồ bính boong. Đại tá Petrov đang ngồi bên bếp lửa, khốn khổ vì đau răng. Qua cửa sổ có thể nghe tiếng đại bác bắn và Katyusha rít lên. Bất thần có tiếng sấm vang trên trời. Bầu trời vàng ánh lửa và có mây. Thời tiết ấm, mưa nhỏ, có mùi hoa tử đinh hương. Trong công viên có 1 cái ao, những bức tượng soi bóng xuống đó. Tôi đang ngồi trên 1 cái ghế bành bên bếp lửa. Chuông đồng hồ vẫn bính boong suốt với giai điệu du dương buồn bã, nghe giống 1 bài thơ.
Trên tay tôi có 1 cuốn sách, in chữ nhỏ, có dòng chữ viết tay run run, có lẽ của 1 người già: "von Treskow". Chắc ông ta từng là chủ nhân nơi đây (**).
1 ông già Đức 61 tuổi có cô vợ 35 tuổi rất đẹp, ông ta là lái buôn ngựa. Họ có 1 con chó bull tên là Dina, "Sie ist ein Fraulein". Chúng tôi được nghe kể rằng binh lính đã lấy đi mọi thứ của họ. Người vợ khóc nức nở nhưng ngay sau đó bình thản nói với chúng tôi rằng mẹ và 3 chị em của cô ta đã chết vì bom Mỹ ở Hanover. Cô ta cũng kể, với sự thích thú rõ ràng, những chuyện ngồi lê đôi mách về đời sống ******** của Goering, Himmler và Goebbels.
Sáng ra, chúng tôi đi cùng Berzarin và Tham mưu trưởng của ông là trung tướng Bokov tới trung tâm Berlin. Tại đây chúng tôi thấy được những trận bom của người Mỹ và người Anh đã hoàn thành nhiệm vụ tốt thế nào: Tất cả chỉ còn là địa ngục!
Chúng tôi vượt qua sông Spree và bắt gặp hàng nghìn người Berlin trên đường phố. 1 phụ nữ Do Thái và chồng, 1 người Do Thái già, đã bật khóc khi biết được số phận những người bị đưa tới Lublin.
1 quý cô Đức khoác áo lông cừu tỏ ra rất thích tôi, cô nói: "Nhưng chắc anh ko phải 1 chính uỷ Do Thái chứ?"
Trong 1 sở chỉ huy quân đoàn bộ binh (***), chỉ huy là tướng Rosly. Quân đoàn vẫn đang chiến đấu tại trung tâm Berlin. Rosly nuôi 2 con chó (gọi vui là đồng chí), 1 con vẹt, 1 con công, 1 con gà Nhật Bản, tất cả chúng đều đi theo ông mọi nơi mọi lúc. 1 ko khí náo nhiệt trong sở chỉ huy của Rosly, ông nói: "Giờ chúng tôi sợ cả các đơn vị bạn chứ ko chỉ quân địch." Ông vừa nói vừa cười: "Tôi đã được lệnh kéo xác xe tăng ra đường dẫn tới Reichstag và Reichschancellery để chặn các đơn vị bạn. Điều đáng thất vọng nhất ở Berlin này là khi hay tin 1 đơn vị bạn nào đó thành công."
Grossman đã rất quan tâm đến các hoạt động của đất nước thù địch bại trận - cách họ sẵn sàng tuân lệnh các chủ nhân mới, cách các nhóm nhỏ tiếp tục kháng cự, tất cả đều ko giống như ở Liên Xô. Minh hoạ của ông về những người + sản Đức già thường xuyên lặp lại. Khi những Đảng viên này xuất hiện họ mong muốn được Hồng quân chào đón như những người đồng chí, nhưng thay vào đó họ bị khinh rẻ, nếu ko thì cũng bị công khai nghi ngờ. Những công dân Soviet đã ko nhận được chỉ dẫn nào từ những nhà lãnh đạo, họ ko thể hiểu tại sao giai cấp cần lao Đức lại ko chiến đấu chút nào để chống lại bọn Nazi. Mật vụ SMERSh và NKVD thậm chí còn bắt 1 số Đảng viên + sản Đức vì tội gián điệp. Theo quan điểm của những người Stalinist, chỉ nội thực tế là họ đã ko làm du kích chiến đấu chống bọn phát xít đã đủ để nghi ngờ.
Thượng tướng Nikolai Erastovich Berzarin (1904 - 1945).
(**) Gia tộc Tresckow (thêm 1 chữ cái "c") là 1 gia tộc Phổ cổ, thành viên được biết tới nhiều nhất là thiếu tướng Henning von Tresckow (1901 - 1944), người đã bí mật gài 1 quả bom vào máy bay của Hitler ngày 13/3/1943, nhưng nó ko nổ. Tresckow tự sát bằng lựu đạn ngày 21/7/1944. Công viên SchloB Treskow mà Grossman đang trú ngụ rất có thể là SchloB Friedrichsfelde nằm ở khu đông Berlin, tài sản của 1 nhánh vốn là con hoang nhưng giàu hơn nhiều trong gia tộc này, tên viết ko có chữ cái "c". Nhánh gia tộc này kiếm tiền nhờ bán ngựa cho kỵ binh khắp Châu Âu. Munthe von Treskow, chủ nhân cuốn sách mà Grossman đang xem, đã bị lính Soviet tống ra khỏi nhà và theo gia đình kể lại là sau đó chết vì đói.
(***) Đây là Quân đoàn 9 Bộ binh, chỉ huy là trung tướng I. P. Rosly, trực thuộc Tập đoàn quân 5 Xung kích của thượng tướng Berzarin.

1 ngày tại nhiệm sở của Berzarin, nơi Sáng tạo Thế giới. Người Đức, người Đức, toàn là người Đức - phóng viên Burgermeisters, giám đốc sở điện Berlin, sở cấp nước Berlin, thoát nước, công trình ngầm, tàu điện, gas, các chủ nhà máy và đủ loại nhân vật khác. Họ đều mới tiếp nhận vị trí tại nhiệm sở. Phó giám đốc lên giám đốc, lãnh đạo địa phương thành toàn quốc. Tiếng bước chân lạo sạo, tiếng trao đổi xì xào.
1 ông cụ vốn là thợ quét vôi giơ tấm thẻ Đảng (+ sản), ông ta là Đảng viên từ năm 1920. Tuy nhiên điều này ko gây ấn tượng gì lớn, ông được mời ngồi.
Ôi, bản chất con người mới yếu ớt làm sao! Tất cả những quan chức tai to mặt lớn này từng được Hitler nuôi dưỡng đến béo mượt, vậy mà họ đã nhanh chóng và nhiệt thành từ bỏ chế độ của họ, lãnh đạo của họ, Đảng của họ và quay sang chửi bới nó. Tất cả họ đều nói cùng 1 điều: "Sieg!" (Chiến thắng - Maseo), đó là câu khẩu hiệu lúc này.
2/5, ngày Berlin đầu hàng. Thật khó để mô tả nó. Cảm xúc dâng lên cao trào. Lửa và lửa, khói, khói, và khói. Những đám tù binh Đức khổng lồ. Nét mặt chúng đầy vẻ bi kịch, nhiều khuôn mặt lộ rõ nỗi buồn ko chỉ của cá nhân mà của cả 1 dân tộc. Hôm nay là 1 ngày u ám, lạnh lẽo, lất phất mưa và chắc chắn là ngày nước Đức sụp đổ. Trong khói bụi, giữa những đống đổ nát, những đám cháy là hàng trăm xác chết nằm trên các con phố.
Những xác chết bị xe tăng nghiến lên, cuốn lại chỉ còn như những cái ống. Hầu hết chúng vẫn còn nắm chặt lựu đạn hoặc tiểu liên trong tay. Chúng đã chết trong trận chiến, phần lớn đều mặc áo sơ mi nâu, đó là những cán bộ Ctrị của Đảng Quốc xã tham gia bảo vệ những tuyến đường dẫn tới Reichstag và Reichschancellery.
Tù binh bao gồm cảnh sát, cán bộ chính quyền quốc xã, người già và cả học sinh, hầu hết vẫn còn là trẻ con. Nhiều tù binh đi cùng vợ, những phụ nữ trẻ và đẹp. 1 số phụ nữ đang cười, cố làm vui lòng chồng. 1 tên lính trẻ đi cùng 2 con 1 trai 1 gái. 1 tên lính khác ngã xuống và ko thể đứng dậy được, hắn khóc. Những người dân tỏ ra tốt bụng với hắn, khuôn mặt họ lộ vẻ xót thương. Họ đưa cho đám tù binh nước và những khoanh bánh mì họ đang cầm trên tay.
1 bà già chết nửa nằm nửa ngồi trên 1 tấm đệm trước ngưỡng cửa, đầu tựa vào tường. Khuôn mặt bà hiện vẻ cam chịu và buồn bã, bà đã chết trong ngày tai hoạ này. 1 đôi chân trẻ con đi giày và tất nằm trong vũng bùn, chắc 1 mảnh đạn đã cắt nó ra hoặc 1 chiếc xe tăng đã nghiến qua cô bé. (Đó là chân của 1 cô bé)
Sự tĩnh lặng đã trở lại các con phố, các đống đổ nát đang được dọn dẹp. Phụ nữ Đức đang quét vỉa hè và các căn phòng trong nhà bằng chổi xể.
Quân địch đã yêu cầu đầu hàng suốt đêm bằng radio. Viên tướng chỉ huy phòng thủ thành phố đã ra lệnh: "Hỡi các binh sĩ! Hitler, người mà các anh đã tuyên thệ trung thành, đã tự sát!"
Tôi đã được chứng kiến những phát đạn cuối cùng tại Berlin. 1 nhóm SS trong 1 toà nhà bên bờ sông Spree, cách Reichstag ko xa, đã ko chịu đầu hàng. Những khẩu đại pháo nã đạn lửa và đạn xuyên vào toà nhà, mọi thứ đổ sụp thành 1 đống đá vụn và khói đen.
Reichstag, toà nhà khổng lồ đầy quyền lực. Lính tráng đốt 1 đống lửa chào mừng giữa đại sảnh và gõ lưỡi lê vào những vỏ đồ hộp.
Có 1 cuộc trò chuyện gần như vô bổ lưu lại trong trí nhớ của tôi. Đó là câu chuyện với 1 anh đánh xe có cỗ xe ngựa như từ thời trung cổ, anh ta có bộ râu rậm mầu nâu sẫm được uốn vểnh. Anh ta đang đứng cạnh mấy con ngựa ở góc Leipzigerstrasse. Tôi hỏi anh về Berlin, và ko rõ anh có thích thành phố này ko.
"Oh, anh thấy đấy," anh ta nói, "hôm qua là 1 ngày ầm ĩ, có đánh nhau ngay tại con phố này. Đạn pháo Đức nổ suốt, tôi đang đứng bên lũ ngựa thì xà cạp bị lỏng, tôi cúi xuống định quấn lại và 1 mảnh đạn bay vút qua đầu! 1 con ngựa hoảng sợ bỏ chạy mất, nó là 1 con non và khá nghịch. Tôi nghĩ ko biết mình nên làm gì bây giờ, quấn lại xà cạp hay chạy theo con ngựa. Vâng, tôi đã xem qua Berlin! Tôi chạy suốt 2h trên mỗi 1 con phố mà vẫn chưa hết! Vừa đi tôi vừa nghĩ - vậy đấy, đó là Berlin. Chính xác đây là Berlin nhưng cuối cùng tôi cũng bắt lại được con ngựa!"
Tướng Helmuth Weidling, chỉ huy Quân đoàn 56 Thiết giáp, được Hitler chỉ định làm chỉ huy Berlin ngày 23/4 ngay sau khi ra lệnh bắt ông ta vì tội hèn nhát với lý do ko ai hiểu nổi.

Sát phía tây toà nhà Reichstag, Grossman lang thang trong Tiergarten, công viên trung tâm Berlin, nơi mà mọi cây cối đã bị phạt trụi trong trận đánh, mặt đất bị cày xới vì bom đạn. Cây cột lớn mừng chiến thắng Seigessaule, được lính Soviet trong trận đánh gọi là "quý bà cao" vì trên đỉnh cột có bức tượng thiên thần chiến thắng, được dân Berlin gọi là "Elsa vàng". Cái "pháo đài" mà ông đề cập dưới đây là khu chuồng thú lớn đồng thời là tháp pháo phòng ko, 1 công trình khổng lồ bằng xi măng với nhiều pháo đội phòng ko trên nóc, bên trong ẩn núp hàng nghìn người. Đây từng là sở chỉ huy của Goebbels khi hắn nắm giữ chức vụ Uỷ viên hội đồng quốc phòng Đế chế, nhưng hắn đã ko chết ở đây. Goebbels và vợ là Magda đã tự bắn mình trong vườn hoa toà nhà Reichschancellery sau khi Magda đầu độc chết 6 đứa con.
Đài kỷ niệm chiến thắng Siegessaule, những toà nhà và pháo đài khổng lồ và vị trí của lực lượng phòng ko Berlin. Đây là sở chỉ huy bố phòng của các lực lượng phòng thủ dưới quyền Goebbels. Người ta nói hắn đã ra lệnh đánh thuốc độc gia đình mình rồi tự sát. Hôm qua hắn đã tự bắn mình, thân xác hắn vẫn nằm đó, chân vặn vẹo phi tự nhiên, đeo cà vạt trắng.
Chiến thắng bạo tàn. Bên đài kỷ niệm khổng lồ, 1 lễ mừng tự phát đang diễn ra. Những tấm giáp tăng biến mất dưới hàng đống hoa và cờ đỏ. Những nòng pháo cũng nở hoa như 1 thân cây mùa xuân. Mọi người đang nhảy nhót, cười đùa, ca hát. Hàng trăm quả pháo sáng đủ màu được bắn lên trời, mọi người chào đón chiến thắng bằng những loạt tiểu liên, súng trường và súng ngắn. (Sau này tôi được biết nhiều người tham gia buổi chào mừng đó là những xác chết còn sống vì đã uống phải thứ thuốc độc ghê gớm chứa trong các thùng ở nhà máy hoá chất Tiergarten. Thứ thuốc đốc này phát tác 3 ngày sau khi uống và khiến người ta phải chịu 1 cái chết tàn khốc.)
Cổng Brandenburg được phủ 1 lớp gỗ súc và bao cát dày 2 - 3m. Vòm cổng trông như 1 cái khung ảnh, qua đó có thể thấy toàn cảnh Berlin đang bốc cháy. Thực sự tôi chưa bao giờ được xem 1 hình ảnh như vậy dù đã thấy hàng nghìn vụ cháy.
Những người nước ngoài (bị bắt tới lao động khổ sai hoặc là tù binh chiến tranh) đã chịu nhiều đau khổ. Họ vừa đi vừa mắng chửi và đe doạ những tên lính Đức và vẫy mũ với lính Nga. 1 người Pháp trẻ bảo tôi: "Monsieur, tôi yêu quân đội của các anh, đó là lý do tôi thấy khốn khổ cho mình khi nhìn thấy các anh chú ý tới các bà các cô. Điều đó sẽ có hại cho các anh về mặt tổng thể."
Nạn cướp bóc: Những thùng chứa, đống gạch, đồ da, rượu vang, rượu champagne, quần áo - tất cả đều đang được chở trên những xe cộ hoặc trên những đôi vai.
Người Đức: 1 số đặc biệt dễ gần và tử tế, số khác quay đi với vẻ rầu rĩ. Có rất nhiều cô gái trẻ đang khóc. Hình như họ đã phải trải qua những sự khó chịu với cánh lính tráng quân ta.
Đây là nước Đức, chi tiết hơn là Berlin, các chiến sĩ ta thực sự bắt đầu tự hỏi ko hiểu sao bọn Đức lại phải thình lình tấn công chúng ta như vậy? Tại sao người Đức lại cần phải tiến hành cuộc chiến khủng khiếp và bất công này? Hàng triệu binh sĩ ta giờ đã được thấy những nông trại giàu có ở Đông Phổ, hoạt động nông nghiệp được tổ chức cao, kho lúa xây xi măng, những phòng rộng trải thảm và tủ đầy quần áo.
Hàng triệu chiến sĩ ta đã thấy những con đường tuyệt đẹp dù chỉ là nối làng này với làng khác, những xa lộ Đức ... Lính ta đã thấy những căn nhà 2 tầng ở ngoại ô có đủ điện, gas, nhà tắm và khu vườn xinh xắn. Lính ta đã thấy villa của đám tư sản giàu có Berlin, những lâu đài, điền trang, biệt thự xa xỉ ko thể tin nổi. Vậy là hàng nghìn chiến sĩ ta đã phải tức giận đặt câu hỏi này khi nhìn thấy những gì xung quanh: "Thế này mà tại sao chúng lại phải đến nước ta? Chúng còn muốn gì nữa?"
Hầu hết lính tráng đều đến tụ tập tại Reichstag vào ngày chiến thắng. Chỉ có 1 số ít mà phần lớn là sĩ quan xuất hiện quanh Reichschancellery, họ được cho phép vào tầng trệt nhưng các tầng trên và hầm bị các đặc vụ SMERSh dưới quyền tướng Vadis ngăn lại, họ đang tìm kiếm xác Hitler. Grossman đi cùng Efim Gekhman kiếm các kỷ vật của bọn Nazi. Theo Ortenberg, Grossman kiếm được kỷ vật cuối cùng cho bộ sưu tập của mình vào ngày 2/5/1945 tại Berlin. Grossman và Gekhman đã vào nhiệm sở của Hitler buổi sáng, mở xem 1 bản vẽ trên bàn và thấy bên trong có những con dấu ghi "Quốc trưởng đã xác nhận!" hay "Quốc trưởng đã chấp thuận", v.v... Grossman lấy 1 số con dấu đó và giờ chúng đang được lưu giữ cùng các bài báo của ông.
Toà nhà mới Reichschancellery. Nó là 1 đống đổ nát khổng lồ tượng trưng cho 1 chế độ, 1 tư tưởng, 1 kế hoạch, mọi thứ, tất tần tật. Hitler kaputt ...
Nhiệm sở của Hitler. Phòng tiếp tân. Trong phòng chờ rất lớn có 1 người Kazakh trẻ, da sẫm và gò má cao, đang tập đi xe đạp, ngã lên ngã xuống. Ghế và bàn làm việc của Hitler.
1 quả địa cầu kim loại khổng lồ bẹp dúm, dính đầy mẩu gỗ nằm trên thảm. Mọi thứ lộn tùng phèo. Thật là lộn xộn. Các kỷ vật, sách vở có dòng đề tặng của Quốc trưởng, con dấu, v.v..
Grossman cũng tới xem vườn thú Berlin toạ lạc tại góc tây nam Tiergarten.
Những con hổ và sư tử đói khát ... đang cố bắt đám chim sẻ và chuột chạy nhốn nháo trong chuồng.
Vườn Bách Thú. Đã có 1 trận chiến tại đây. Những khu chuồng tan hoang. Xác khỉ, chim nhiệt đới, gấu. Trong hòn đảo dành cho khỉ đầu chó, lũ khỉ nhỏ vẫn đang ôm xác mẹ bằng những cánh tay bé tí.
Nói chuyện với 1 ông cụ từng là người trông coi lũ khỉ trong 37 năm. Có 1 cái xác gorrilla trong chuồng.
"Nó là 1 giống thú dữ tợn àh?" Tôi hỏi.
"Ko. Nó chỉ hay gào lên thôi. Con người đáng sợ hơn nhiều," ông cụ trả lời.
Trên 1 chiếc ghế dài, 1 lính Đức bị thương đang ôm chặt 1 cô y tá. Họ ko nhìn ai. Khi tôi đi qua chỗ đó 1h sau, họ vẫn ngồi nguyên chỗ cũ. Thế giới xung quanh họ ko tồn tại, họ đang hạnh phúc.
Grossman quay lại Moscow đầu tháng 6 và ở ẩn trong 1 nhà nghỉ nông thôn. Đầu tiên ông ko thể viết gì. Ông sụp đổ vì căng thẳng thần kinh, 1 phản ứng thường gặp giống như rất nhiều người khác trở về từ cuộc chiến. Nhưng sau đó, với chế độ nghỉ ngơi, ko khí trong lành, câu cá và đi bộ, ông đã cảm thấy lại sẵn sàng bắt đầu công việc mà ông tự hứa với mình - tôn vinh chủ nghĩa anh hùng của những chiến sĩ Hồng quân và tưởng nhớ vô số nạn nhân trong cuộc xâm lược của bọn Nazi.