Vasily Grossman - Nhà văn chiến tranh

Có lẽ do gặp phải 1 vài sự gò bó trong việc viết báo, Grossman tỏ ra muốn truyền đạt những suy nghĩ và cảm nhận của ông về cuộc chiến dưới dạng tiểu thuyết. Trong giai đoạn đất nước Soviet đang chiến đấu để sống còn này, tư tưởng của ông rất gần với đường lối của Đảng. Chỉ đến trận Stalingrad 1 năm sau đó, cái nhìn của ông về chế độ cai trị Stalinist mới bắt đầu thay đổi. Những phác thảo kể trên có lẽ đã tạo nên 1 phần ý chính của cuốn "Nhân dân bất diệt", cuốn tiểu thuyết được ông viết và xuất bản vào năm sau:
Tóm tắt truyện ngắn: "Ghi chép của sĩ quan thông tin Egorov." Ý tưởng câu truyện: 1 chàng trai Soviet trẻ trung vui nhộn tham gia cuộc chiến với đầy vẻ thích thú và hiếu kỳ. Trong khói lửa chiến tranh, chứng kiến nỗi thống khổ của con người, bản thân cũng gặp phải những mất mát và đau khổ to lớn, anh trở nên 1 chiến binh lạnh lùng, cứng rắn, lòng đầy căm thù với những kẻ áp bức dân tộc anh. Chủ đề chính của câu truyện là lòng hận thù 1 mất 1 còn. Trong câu truyện này, chúng tôi muốn giới thiệu rộng rãi về cuộc phòng thủ vĩ đại của quân đội và những người chiến sĩ, của các tướng lĩnh, sĩ quan, bính lính, nông dân, công nhân, của những thành phố và làng mạc. Hàm ý bên trong: Tinh thần sắt thép của những con người Soviet, chỉ có 1 số phận cho họ đó là giành thắng lợi, tinh thần đó được tôi luyện trong ngọn lửa của các thành phố và làng mạc bị bọn Đức thiêu cháy.
Egorov chắc chắn là nguyên mẫu cho nhân vật Ignatiev trong cuốn tiểu thuyết sau này, từ 1 anh chàng may mắn vui vẻ trở thành 1 kẻ báo thù.
"Đó là sự thật, đồng chí chính uỷ ạh," anh nói, "khi tôi trở thành 1 con người khác trong cuộc chiến này: chỉ bây giờ tôi mới biết nước Nga thực sự là gì. Thành thật mà nói, mỗi khi đi qua những dòng sông, những cánh rừng bạn đều cảm thấy tiếc thương cho chúng, con tim bạn nhức nhối... Tôi nghĩ có lẽ thực sự nên để cả những cái cây nhỏ này cũng được tiến vào nước Đức?"
Thật khó để xác định chính xác những nơi Grossman đã đi qua trong giai đoạn này. Những chiến sĩ phòng thủ Soviet đã gặp may với thời tiết. Những đợt tuyết giá và tan băng bất chợt làm đường xá trở nên đặc quánh bùn lầy, làm chậm bước tiến của quân đội Đức. Ngày 14/10, Sư đoàn 10 Thiết giáp Đức và Sư SS Đế chế (Das Reich) đã tới được chiến trường cũ Borodino, 120km phía tây Moscow. Cùng lúc đó, Sư 1 Thiết giáp chiếm Kalinin trên sông Volga, phía tây bắc thủ đô, và tiến về phía nam nơi những cỗ xe tăng của Guderian đang bao vây Tula. Ngày 15/10, các đại sứ quán nước ngoài được thông báo chuẩn bị rời Moscow chuyển tới Kuibyshev. Sự sợ hãi bao trùm thủ đô. Grossman cũng như các phóng viên chiến tranh khác tuyệt vọng trong việc tìm ra bất kỳ ví dụ nào cho thấy sự xuống tinh thần của quân Đức để đem lại hy vọng cho người đọc thay vì thất vọng.
Những cuốn sổ ghi chép của Grossman - chỗ này chắc chắn bị mất 1, 2 trang - có ghi lại 1 chút những gì ông biết vào tháng 11, khi Tướng Georgi Khukov bị quân Đức tấn công bầm dập nhưng vẫn chuẩn bị cho 1 cuộc tổng phản công với lực lượng mới tới từ Siberia và Viễn Đông. Stalin cuối cùng cũng tin chắc, 1 phần bởi Richard Sorge - điệp viên Soviet ở Tokyo - nhưng cái chính là nhờ những đoạn mật mã nghe trộm từ đối phương, rằng Nhật Bản đang chuẩn bị tấn công Hải quân Mỹ ở Trân Châu Cảng trên Thái Bình Dương chứ ko phải Liên Xô.
Vào giữa tháng 11, Grossman được cho phép quay về Moscow nhưng ông đã gần phát điên khi biết cha mình đã đi mất 1 ngày trước đó. Vợ ông cùng gia đình nhiều thành viên Hội Nhà văn khác đã được sơ tán tới Chistopol.
Cha thân yêu của con, con đã vô cùng suy sụp khi về đến Moscow mà ko tìm thấy cha ở đó. Con về chỉ 1 ngày sau khi cha đi Kuibyshev. Cha thân yêu, cha con ta sẽ gặp lại nhau, xin hãy nhớ điều đó. Con hy vọng và tin chắc như vậy ... Lyusya đang làm việc chăm chỉ trong 1 nông trang tập thể ở Chistopol. Cô ấy đã trở nên mảnh mai như 1 đường ray tàu hoả. Chắc là con sẽ sớm trở lại mặt trận, có lẽ là Phương diện quân Nam.
Cuối cùng Grossman cũng gặp lại cha ở Kuibyshev vì, theo lời Ilya Ehrenburg, Grossman đã ở cùng ông tại đó 1 thời gian ngắn. "Chúng tôi ở chung 1 thời gian trong 1 căn hộ vốn được phân cho Grossman và Gabrilovich. Chúng tôi nói chuyện suốt đêm và ngồi viết suốt ngày. Vasily Grossman đã ở Kuibyshev 2 tuần khi có lệnh từ Tổng biên tập tờ Krasnaya Zvezda cho cậu ta bay tới Phương diện quân Nam. Cậu ta đã kể cho tôi rất nhiều về sự hỗn loạn và các cuộc kháng cự, trong đó 1 số đơn vị đã đứng vững, và cả về mùa màng đã ko được thu hoạch. Cậu ta cũng kể tôi nghe về Yasnaya Polyana. Đó là lúc sau này khi cậu ta bắt đầu viết cuốn tiểu thuyết "Nhân dân bất diệt", và khi tôi đọc nó sau đó, nhiều trang có vẻ rất quen thuộc với tôi. Cậu ta đã tự nhận ra mình là 1 nhà văn nhờ cuộc chiến. Các cuốn sách viết trước chiến tranh của cậu ấy ko gì hơn là sự tìm tòi đề tài và ngôn ngữ. Cậu ta thực sự là 1 người quốc tế chủ nghĩa và thường trách móc tôi vì hay gọi là "bọn Đức" thay vì "bọn Hitler" khi mô tả những hành động tàn ác của quân chiếm đóng." Ehrenburg tin rằng tinh thần đoàn kết quốc tế của Grossman đã làm vị lãnh tụ bài ngoại Stalin ghét ông.

Nhưng hoá ra là Grossman ko đến Phương diện quân Nam mà lệch về phía bắc 1 chút, tới Tập đoàn quân 21 thuộc Phương diện quân Tây Nam. Tình hình ở phía nam cũng thay đổi như chong chóng giống khu vực xung quanh Moscow. Ngày 19/11, Cụm Thiết giáp số 1 của Thống chế Von Kleist chọc thủng phòng tuyến quanh Rostov trên sông Đông, cửa ngõ vào Caucasus, nhưng các sư đoàn thiết giáp của hắn ngay sau đó bị đánh bật trở lại bởi các cuộc phản công của Nguyên soái Timoshenko. Tuyết rơi nặng hạt cũng làm quân Đức ko củng cố và mở rộng được các tuyến tiếp vận. Hitler rất tức giận vì đây là lần đầu tiên quân Đức rút lui trong cuộc chiến. Các cơ quan thông tấn Soviet đưa tin về chiến thắng này ít đến mức đáng ngạc nhiên, có lẽ vì Stalin ko muốn xác nhận rằng quân Đức đã tiến xa được tới tận Rostov.
Tại Phương diện quân Tây Nam, Grossman được cử đi theo sở chỉ huy Sư đoàn 1 Bộ binh Cận vệ do Tướng Russiyanov chỉ huy . Trong các cuốn sổ ghi chép của Grossman ko còn trang nào nói về chuyến đi này. Dù sao ông cũng đã để lỡ 1 trong những thời khắc kịch tính nhất trong lịch sử Moscow. Phương diện quân Kalinin ở phía bắc thành phố đã mở cuộc phản công ngày 5/12 trong điều kiện tuyết đóng dầy hơn 1m. Mặt đất đóng băng cứng như sắt và quân Đức đã phải đốt lửa dưới những cỗ chiến xa để có thể khởi động được máy xe. Phương diện quân Tây cũng tấn công ngay sau đó. Cuộc rút chạy gấp gáp đã cứu quân đội Đức khỏi thảm hoạ nhưng thủ đô Soviet cũng đã được an toàn.
Mặc dù khó có thể định rõ đâu là thời điểm chính xác, đây cũng là điểm bước ngoặt của cuộc chiến cho thấy quân Đức ko còn khả năng chiến thắng thêm nữa. Và Mỹ, nước đã cung cấp cho Hồng quân xe tải và xe jeep khiến họ có thể tiến mỗi lúc 1 nhanh trong năm 1943 và 1944, đã thấy rằng phải tham chiến. Trong tâm trạng sung sướng do thắng lợi của cuộc phản công quanh Moscow, Grossman cảm nhận được tinh thần tươi mới trong hàng ngũ quân đội Soviet.
Grossman quay lại Moscow ngày 17/12 và 3 ngày sau Ortenberg ghi chép về phương pháp làm việc của ông: "Vasily Grossman đã trở về ... Anh ta ko nộp bài báo nào cho số tới và chúng tôi cũng chẳng giục anh ta nhanh lên. Chúng tôi biết cách làm việc của anh. Mặc dù anh ta đã tự học cách viết trong bất kỳ điều kiện nào, thậm chí rất tồi tệ, trong hầm với 1 cây đèn dầu, ngoài thực địa, nằm trên giường hoặc trong 1 izba đầy người, nhưng anh ta bao giờ cũng viết chậm rãi, kiên trì truyền tải đầy đủ mọi thứ trong suốt quá trình viết." Cũng trong ngày hôm đó, 20/12, Grossman đã có cơ hội nhận được các thư từ gửi cho ông. Ông viết cho 1 người bạn, M. M. Shkapskaya.
Vẫn còn quá sớm để cho rằng số phận của con trai anh sẽ rất đen tối, chắc là nó vẫn còn sống và khoẻ mạnh. Bức thư thật quá buồn. Còn có rất nhiều người ở đây ko thể gặp được gia đình. Tinh thần của tôi hiện rất tốt, tình hình tại mặt trận tốt đẹp, rất tốt đẹp ấy chứ ... Tuy nhiên, rất có thể tôi lại mất khả năng liên lạc với mọi người: tôi đã từng rơi vào 1 trận ko kích của 5 chiếc Junker và vừa kịp thoát khỏi nhà trước khi nó bị phá huỷ bởi bom và súng máy. Đương nhiên, tôi ko định viết những chuyện như thế trong thư gửi về Chistopol.
Chistopol là nơi vợ ông, Olga Mikhailovna Guber, đang sống. Ông cũng viết thư cho bà nhưng tất nhiên là bỏ qua ko mô tả lần thoát chết trong trận ko kích đó.
Có rất nhiều người tốt xung quanh anh, cả Tvardovsky (**) cũng ở đây. Hắn là 1 thằng cha tốt. Em có thể nói với vợ cậu ấy rằng cậu ấy trông cực ổn và mọi thứ với cậu ấy hoàn toàn tốt. Anh vừa ở mặt trận về 3 hôm trước và giờ viết thư cho em. Anh đã thấy rất nhiều thứ. Mọi thứ đã khác hoàn toàn so với dạo mùa hè. Có rất nhiều chiến xa Đức hỏng nằm bên đường và trên thảo nguyên, nhiều cỗ pháo bị bỏ lại, hàng trăm xác lính Đức, mũ sắt và vũ khí của chúng nằm khắp nơi. Quân ta đang tiến lên!
Grossman giống như nhiều người Nga lúc đó trước sự đảo chiều đột ngột của chiến cuộc vào tháng 12 đã tin rằng bọn Đức đang vô cùng khổ sở với bộ quân phục mỏng manh trong mùa đông khắc nghiệt này và đang sụp đổ trước sức mạnh của cuộc tổng tấn công do Stalin khởi xướng sau các cuộc phản công ngay ngoại vi Moscow. Bài viết cuối cùng được xuất bản năm đó của ông trên tờ Krasnaya Zvezda có cái tít chán ngắt là "Đáng nguyền rủa và khinh bỉ" (Accursed and Derided).
Khi tiến vào những thủ đô Âu Châu, những tên lính frontoviki phát xít cố trông cho thật ấn tượng. Và cũng những tên lính đó tiến vào ngôi làng Nga này trong 1 buổi sáng. Chúng choàng những chiếc khăn trên đầu, 1 số đội mũ trùm đầu phụ nữ dưới mũ sắt và mặc quần nịt len của đàn bà. Nhiều tên kéo theo những chiếc xe trượt tuyết chất đầy chăn, ga trải giường, túi đựng đồ ăn hay những cái xô cũ.
Bọn Đức đóng trại trong căn izba này mới 6h trước. Giấy tờ, đồ đạc, mũ sắt của chúng vẫn còn trên bàn. Những izba mà chúng đốt vẫn còn âm ỉ cháy. Thân xác chúng bị vỡ nát bởi thép Nga nằm ngổn ngang trên tuyết. Và những người phụ nữ cảm thấy rằng cơn ác mộng những ngày qua cuối cùng cũng đã chấm dứt, bất thần kêu lên nức nở: "Ôi các anh thân mến, cuối cùng thì các anh cũng đã trở lại!"
"Àh, là thế này (1 phụ nữ kể lại). Bọn Đức tới, chúng đập cửa, xông vào nhà và đứng bên bếp lò như lũ chó ốm, răng chúng đánh vào nhau côm cốp, chúng hơ tay lên bếp, tay chúng đỏ au như thịt tươi. "Nhóm lò đi, nhóm lò!" Chúng gào lên trong tiếng răng va lập cập. Rồi, ngay khi bắt đầu thấy ấm hơn, chúng bắt đầu gãi. Nhìn chúng vừa thấy sợ vừa thấy buồn cười. Y như chó, chúng cũng gãi bằng những móng vuốt. Rận bắt đầu nhảy khỏi người chúng vì hơi ấm."
Sư đoàn 1 Bộ binh Cận vệ được thành lập ngày 18/9 từ Sư đoàn 100 Bộ binh, đơn vị đã bị thiệt hại nặng trong cuộc rút lui từ Minsk về Smolensk và sau đó là cuộc phản công ở Elyna, trận đánh thắng lợi đã đem lại cho Sư đoàn danh hiệu Cận vệ. Trung tướng I. N. Russiyanov sau này chỉ huy Quân đoàn Cơ giới Cận vệ 1 trong Chiến dịch Sao Thổ Nhỏ tháng 12/1942, đây là giai đoạn cuối của trận Stalingrad.
(**)Aleksandr Trifonich Tvardovsky (1910 - 1971), nhà thơ và sau này là Tổng biên tập tạp chí văn học Novy Mir, trong ấn bản số 4 năm 1950 và số 70 năm 1958 ông đã cho in các tác phẩm "1 ngày trong cuộc đời Ivan Denisovich" (One Day in the Life of Ivan Denisovich) và "Xóm ung thư" (Cancer Ward) của Solzhenitsyn. Tvardovsky xuất thân từ 1 ngôi làng bình thường gần Smolensk. Cha ông là 1 kulak bị lưu đày dưới thời Stalin. Tuy vậy, Tvardovsky đã giành Giải thưởng Stalin với bài trường ca Strana Muraviya (Đất Muraviya) viết về 1 kulak đã thực hiện 1 chuyến đi viển vông để tìm 1 nơi nào đó trên đất nước Nga mà ko có nông trang tập thể nhưng cuối cùng trở về nhà làm trong nông trang tập thể và sống hạnh phúc.

PHẦN HAI
NĂM CỦA STALINGRAD
1942​

TÁM
Ở PHÍA NAM
Tháng 1/1942, Grossman được cử đi theo dõi các chiến dịch ở đông nam Kharkov theo yêu cầu của chính ông. "Vasily Grossman thuyết phục tôi cử anh ta tới Phương diện quân Tây Nam," Ortenberg viết ko lâu sau đó. "Đó là nơi anh ta đã từng sống." Grossman, mặc dù ko sinh ra và lớn lên tại đó, biết rõ vùng này nhờ thời gian làm kỹ sư mỏ ở Donbass. Trong mọi trường hợp, những bài viết của Grossman trong giai đoạn này cũng làm Ortenberg mở mắt trước năng lực của ông. "Sự thật tàn nhẫn của chiến tranh!" Ortenberg viết. "Vasily Grossman, khả năng viết lách của anh ta ngày 1 tiến triển ngay trước mắt tôi, thực sự là thế."
Ortenber có lẽ hơi ngạc nhiên vì lời đề nghị của Grossman. Các phóng viên khác đều mong mỏi được ở gần Moscow vì mọi người đều nghĩ các trận đánh then chốt sẽ diễn ra trên hướng trung tâm. Có lẽ là do Grossman bị cuốn hút bởi vùng đất đó và kẻ địch - Tập đoàn quân 6 Đức - nên đã đề nghị như vậy, việc này sẽ tạo ra 1 giai đoạn đặc biệt trong cuộc đời ông: thời kỳ ở Stalingrad.
Khi Thống chế Von Rundstedt yêu cầu OKH (Bộ chỉ huy tối cao Đức) chấp thuận cho rút về phòng tuyến sông Mius, Hitler cảm thấy bị sỉ nhục vì ý tưởng rút lui này. Rundstedt khăng khăng rằng việc này là cần thiết và xin từ chức nếu ko được chấp thuận. Hitler cách chức ông ta luôn và chỉ định Thống chế Von Reichenau, chỉ huy Tập đoàn quân 6 và là người tin tưởng nhiệt thành vào chủ nghĩa Nazi, thay thế. Nhưng rồi Reichenau cũng khăng khăng đòi rút về sông Mius. Hitler đã phải đích thân đến xem xét và kinh ngạc nhận thấy ngay cả Sepp Dietrich, chỉ huy Sư đoàn SS "Quốc trưởng Adolf Hitler", cũng có cùng suy nghĩ đó.
Tập đoàn quân 6 của Reichenau là đơn vị đã chiếm thủ đô Kiev của Ukraina. Cuối tháng 9 năm 1941, quân của hắn đã hỗ trợ việc chuyển 33.771 người Do Thái tới hẻm núi Babi Yar bên ngoài thành phố, tại đó họ bị đơn vị SS Sonderkommando 4a tàn sát 1 cách có hệ thống. Tập đoàn quân 6 cũng đóng giữ Kharkov, và Tập đoàn quân 38, đơn vị mà Grossman được cử theo dõi vào tháng 1/1942, đã phải đối mặt với nó.

Sư trưởng Lazko ở cùng vợ là Sofya Efimovna . Đêm trong izba rất ấm. Bukhovsky và tôi bước vào nhà sau khi trải qua 1 đêm dài chịu rét trên đường.
Cả 2 vợ chồng đều cực kỳ mến khách. Có cả 1 dãy đồ ăn tự làm: bánh nhân táo, bánh ngọt, dưa muối. Trong khi chúng tôi rửa sạch tuyết bám trên người, Lazko đã khoác cho chúng tôi những tấm khăn tắm dày màu trắng thêu kiểu Ukraina. Polyak là tham mưu trưởng sư đoàn, trước chiến tranh là quan chức cao cấp Bộ Ngoại giao, anh ta là 1 người thô lỗ và khinh khỉnh.
Grossman đi xem công tác chuẩn bị tấn công vào làng Zaliman mà địch đang chiếm giữ, ngôi làng nằm cách Statovo khoảng 20km về phía nam. 1 báo cáo kết quả trinh sát ban đầu cho biết bọn Đức đã buộc ngỗng sống vào cọc đóng quanh khu vực như là 1 biện pháp cảnh báo, chúng sẽ quang quác tướng lên khi có tiếng động.
Đêm, bão tuyết mù mịt, xe pháo âm thầm di chuyển. Bất đồ 1 giọng nói khàn khàn cất lên ở chỗ ngã 3 đường: "Này, đường nào là đường dẫn tới Berlin đấy?" Những tiếng cười vang lên khắp nơi.
Chúng tôi có thể quan sát cuộc phản công của bọn Đức từ trên 1 quả đồi nhỏ. Chúng chạy vài bước rồi nằm xuống. 1 bóng người nhỏ thó chạy phía sau, vừa chạy vừa vẫy tay, đó là tên sĩ quan. Bọn Đức tiến thêm vài bước nữa rồi bỗng chạy ngược trở lại, tên sĩ quan lại xuất hiện. 1 lần nữa, bọn Đức lại tiến lên thêm vài bước rồi lại bỏ chạy về phía sau, lần này còn nhanh hơn. Cuộc phản công vậy là đã thất bại.
Giấc mơ đã trở thành sự thật. Ngay khi bọn Đức tập hợp lại: Bang! 1 phát đại bác ngay chóc. Đó là tác phẩm của Morozov, pháo thủ phụ trách chỉnh súng (gun - layer). Đúng lúc bọn Đức tụ lại 1 chỗ và mọi người bắt đầu nghĩ rằng thật tuyệt nếu ai đó nã pháo vào đầu chúng lúc này thì: Bang! 1 phát đại bác! Chúng tôi thậm chí nhảy dựng lên vì sửng sốt.
Hồng quân rất thích lăng xê bất kỳ người lính nào chứng tỏ được khả năng đặc biệt của vũ khí mà anh ta sử dụng, đó có thể là 1 lính bắn tỉa, 1 tay ném lựu đạn vô địch hoặc 1 pháo thủ như Morozov. Họ được tôn vinh giống như những công nhân xuất sắc và thành tích của họ thường được cường điệu quá mức trong các bản báo cáo.
Ngày thứ 2 trận đánh ở Zaliman. Thời tiết rất lạnh, khói bụi mù mịt. Tiếng pháo bắn như quất vào tai. Trung đoàn của Trung tá Elchaninov đang chiến đấu vì Zaliman. Họ kéo pháo thẳng vào làng và giấu chúng sau những ngôi nhà. Khi phát hiện ra 1 ổ súng máy, họ lăn pháo ra, bắn thẳng vào chúng rồi lại kéo vào sau nhà.
Vấn đề cho pháo binh là: trận đánh diễn ra ngay trong làng. Quân 2 bên trộn trấu với nhau. Nhà này là của ta, nhà khác lại là của địch.
Nói chuyện với 1 phụ nữ: "Có 40 tên Đức đang đi - tôi thậm chí nhắm tịt cả mắt, ôi, lạy Chúa - chúng tiến thẳng vào làng, và khi tôi mở mắt ra, 1 số trong chúng đang nằm lăn trên đất, số khác bỏ chạy." (Đó cũng là tác phẩm của pháo thủ Morozov.)
Zaliman đã được chiếm lại như thế nào? Quân ta xông bừa vào làng đúng lúc bọn Đức đang tái tập hợp lại. 1 số đơn vị lạc đường mà chẳng có đơn vị nào khác thay chỗ họ. Thật may là ta chỉ mất có 3 người, bị thương. Nếu quân ta chọn cách khác thì có thể đã thương vong hàng nghìn. Bọn Đức có hàng rào dây thép gai, boongke làm bằng gỗ súc, lô cốt bê tông, hầm hào đầy đủ. Thậm chí có cả những hoả điểm đặt trong trong các boongke làm giống như nhà dân. Đại đội trinh sát đã lập báo cáo chi tiết về các lô cốt. Khi quân ta chiếm xong Zaliman thì thấy các báo cáo này hoàn toàn chính xác, cứ như thể chính tay họ đã xây những lô cốt đó.
Grossman đã tình cờ phát hiện ra "những hoả điểm đặt trong trong các boongke làm giống như nhà dân" vì lính Hồng quân thường tỏ ra hết sức ngạc nhiên trước việc lính Đức thường cố làm các vị trí phòng thủ giống như nhà ở. Điều đó có vẻ phù hợp với những người ở yên 1 chỗ hay thường dân chứ ko phải 1 quân đội tin vào các giá trị thượng võ và chiến thuật Blitzkrieg. Grossman tới gặp chỉ huy và tham mưu trưởng trung đoàn đã tiến hành cuộc tấn công.
Sở chỉ huy trung đoàn là 1 izba đã bị cướp phá trơ trụi, bọn Đức đã lấy khỏi đây mọi thứ, chỉ còn lại mấy cái ghế, giường, ghế đẩu, chổi quét nhà. Đại tá Pesochin là người to béo, trông rất trí thức, nhưng mọi người đều nói ông ta có thể đấm giữa mặt thuộc cấp, ông ta cũng đã từng đánh tổng biên tập tờ báo của sư đoàn.
Chính uỷ sư đoàn Snitser cũng to béo. Ông làm mọi người vui vẻ suốt và luôn ôm người khác rất chặt hay cài lại khuy cổ cho họ. Những câu chuyện cười tuôn ra liên tục. Pháo hạng nặng của bọn Đức đang bắn. "Sao các đồng chí ko tiêu diệt chúng?"
"Thật khó để tóm được chúng," vị chính uỷ vui tính trả lời ngay.
"Nhưng cũng còn dễ hơn là tóm được 1 phụ nữ."
Thiếu tướng Grigorii Semenovich Lazko (1903 - ?)

Grossman ghi chép lại nhiều lời trao đổi bông đùa kiểu lính tráng.
"Anh đang ngày càng béo lên đấy, Thiếu uý Kostyukov."
"Tôi đang thi đua với chỉ huy của tôi, đồng chí Sư trưởng."
"Tôi chắc chắn anh sẽ thắng trong cuộc thi đua đó."
"Ko. Trọng lượng của tôi đã ổn định từ năm 1936."
"Mọi người ở trung đoàn anh đều béo."
"Thật quá vinh dự cho bọn Đức nếu chúng ta bị giảm cân vì chúng."
Ăn tối tại sở chỉ huy trung đoàn. "Anh nuôi, cậu đã mất bao lâu để làm có 1 tí pelmeni (bánh bột mì nhân thịt - Maseo) này?"
"Tôi đang bắt đầu làm thì máy bay Đức bổ nhào xuống đầu chúng ta. Lũ rắt rết đó ko để tôi hoàn thành chỗ pelmeni này."
1 đại uý chạy vào khi chúng tôi đang ăn tối. "Tôi xin báo cáo, hơn 300 tay tiểu liên địch đã được phát hiện."
Snitser giơ cao ly vodka: "Ha - ha - ha! Chia số đó cho 10 đi."
Nếu Pesochin có thể đấm các chính uỷ thì chính uỷ sư đoàn Serafim Snitser cũng có thể đấm các chính trị viên dưới quyền. Mỗi người trong số họ lại trở thành 1 mắt xích trong chuỗi chỉ huy bằng phương pháp đấm đá. Cả 2 người đều to béo và có những quả đấm to, nung núc thịt. Những báo cáo chống lại cả 2 người được gửi cho Đảng uỷ Quân đội nhưng cũng ko ngăn được họ. Họ đã hứa hẹn nhưng ko thể kiềm chế được, cứ như bị nghiện. Họ đánh các thuộc cấp của mình bất kỳ lúc nào. Snitser đã đấm 1 lính tăng hôm qua trong 1 cuộc tranh luận về chiến lợi phẩm.
Grossman mặc dù vỡ mộng trước những huyền thoại Hồng quân kiểu đó nhưng vẫn hầu như ko thoát được sự mê tín đối với họ, ông vẫn lạc quan vào tình hình mới đang tiến triển thuận lợi.
Tinh thần của quân ta đã lên cao. Đó là sự thật.
Ông đánh giá sự thay đổi này qua các biện pháp cứng rắn mới được áp dụng trong quân đội Đức (mặc dù chúng ko tàn nhẫn bằng các biện pháp do đặc vụ NKVD đi kèm đội hình quân đội Soviet thực hiện).
Diễn văn của Hitler đọc trước binh sĩ: "Ko lùi 1 bước khỏi những vùng đất đã chiếm được." Mệnh lệnh này đã được đưa ra để buộc các binh sĩ ký vào: "1 bản án tử hình đã được đưa cho chúng tôi, và chúng tôi đã ký vào nó," 1 tù binh Đức nói.
Grossman chắc chắn đã được Trung tá Elchaninov cho phép xem báo cáo của trung đoàn trong những tháng trước đó. Cũng như các ví dụ về chủ nghĩa anh hùng Soviet, Grossman viết cả về các "sự kiện bất thường", đó là cách nói trại đi về những hành động hèn nhát, đào ngũ, phản bội, các hoạt động chống chính quyền Soviet và tất cả các loại tội phạm có thể nhận án tử hình khác. Grossman hoàn toàn bị mê hoặc bởi ngôn ngữ nhà binh và sự phức tạp đến kỳ quái của các cơ quan theo dõi. Các ghi chép của ông vì vậy trở nên quá nguy hiểm, ông ghi lại cả các sự việc về đào ngũ hay bất tuân lệnh. Nếu bất kỳ cuốn sổ ghi chép nào của ông bị Cơ quan "đặc vụ" trực thuộc NKVD - cơ quan phản gián quân đội được tái tổ chức thành lực lượng SMERSh vào mùa xuân năm 1943 - phát hiện ra, ông sẽ gặp phải rắc rối lớn.
8/10/1941. Kravtsov của Đại đội Cối 3 đã liên tục tìm cách dừng lại nghỉ trên đường hành quân mặc dù đã bị chỉ huy cấm, hành động này đã đẩy đại đội của anh ta vào tình thế nguy hiểm.
13/10. Lính Hồng quân Matrosov đã tự để lộ mình khi thi hành nhiệm vụ trinh sát bằng ngựa. Anh ta đã bị giết. 1 người trong nhóm trinh sát đầu hàng địch và chịu đứng dưới tấm biểu ngữ "Ngày tàn của Nhà nước Soviet".
19/10. 1 lính Hồng quân thuộc Đại đội 8 bị bắn vì đã giúp sức cho 1 kẻ đào ngũ chạy sang phía địch
24/10. Chỉ huy phân đội Marchenko ko tin vào thắng lợi hiển nhiên của Hồng quân. Anh ta đã nói: "Hitler chắc chắn sẽ đẩy chúng ta trở lại Siberia."
15/11. 1 xạ thủ súng máy tuyên bố: "Thông cáo của đồng chí Stalin đã tiếp thêm sức mạnh cho chúng ta." Lính Hồng quân Oska cũng tuyên bố: "Tôi xin nói với đồng chí Stalin rằng tôi sẽ chiến đấu với quân thù cho đến khi nào tim tôi còn đập."
Bất cứ người lính nào ko tố cáo hoặc bắn đồng đội định đào ngũ đều bị coi là đồng loã.
Được maseo sửa chữa / chuyển vào 16:01 ngày 16/07/2008

It would be too great an honour to the Germans to lose weight because of them ----> phải dịch là "Thật quá vinh dự cho bọn Đức nếu chúng ta bị giảm cân vì chúng".

Vụ này chắc theo em nên dịch là:
-Cậu mất bao lâu để làm cái mằn thắn bé tí thế này?
-Tớ bắt đầu làm khi hắn bắt đầu bổ nhào xuống chúng tớ. Thằng rắn rết ấy không để tớ làm xong cái bánh. (Ý là máy bay Đức bổ nhào quá nhanh).

Tại các buổi mít tinh do các chính uỷ hay "politruk" điều hành, các binh sĩ kể lại các hành động anh hùng và được động viên để đưa ra các khẩu hiệu và tuyên bố phù hợp với từng người.
Chính uỷ Glyanko xông vào làng Kupchinovka, hô lớn "Ura!"
Người đánh xe ngựa Klochko bị bọn Đức bắt. Chúng đẩy ông tới 1 ngôi nhà nơi quân Soviet đang đóng. Khi bước tới ngưỡng cửa, Klochko hét lên: "Đồng chí hạ sĩ! Bọn Đức!"
"Tôi yêu cầu xử tử 2 tên Đức đã chính tay giết 1 chiến sĩ của Đại đội 9 Bộ binh, thưa đồng chí Gorelov."
Lính Hồng quân Pilyugin nói: "Mùa Đông Tướng quân đã vui lòng giúp chúng ta. Bọn Đức đang hấp hối."
Lính Hồng quân Ryaboshtan tuyên bố: "Tôi sẽ đào 1 con hào ngay bây giờ và ko 1 hoả lực nào của địch có thể đẩy tôi rút lui khỏi đó."
Lính Hồng quân Kozyrev thuộc Đại đội 9 nói: "Thật khó để rời bỏ mảnh đất đã gắn bó với mình. Trừ phi là để tiến lên."
Lính Hồng quân Zhurba nói: "Chết còn hơn là bị bọn phát xít giam cầm."
Mặt khác, 1 số binh sĩ lại tỏ ra ngây thơ đến mức nguy hiểm khi buông ra những lời than phiền. Họ có thể bị chuyển cho Đặc vụ như những kẻ chủ bại hoặc kẻ kích động theo địch.
Lính Hồng quan Manyuk phát biểu: "Chúng tôi ko được nghỉ ngơi chút nào dù đã chiến đấu suốt từ ngày này qua ngày khác."
Lính Hồng quân Burak từ chối nhận 1 khẩu tiểu liên: anh ta nói mắt anh ta kém. Đại đội trưởng Kovalenko nguyền rủa anh ta bằng những lời tục tĩu.
Grossman ghi chép nhiều ví dụ về việc lính tráng và thậm chí các sĩ quan bày tỏ niềm tin tôn giáo của họ. Mặc dù vậy cũng ko rõ điều binh lính nói rằng Stalin đã thừa nhận Nhà thờ Chính thống giáo trong những giờ khắc đất nước lâm nguy có đúng ko.
Lính Hồng quân Golyaperov tuyên bố: "Tôi sẽ chỉ tuyên thệ nếu có 1 cây thánh giá."
Đặc vụ bắt Manzhulya, 1 binh sĩ đã đào ngũ nhưng rồi tự nguyện quay lại.
Mặc dù quay lại 1 cách tự nguyện, Manzhulya vẫn có thể bị coi là phần tử chậm tiến, đỡ hơn là 1 kẻ đào ngũ, và có thể phải đối mặt với đội xử bắn hay bị đưa vào 1 shtrafbat, tiểu đoàn trừng giới, nơi hầu như chắc chết vì đơn vị này bị buộc phải nhận những nhiệm vụ nguy hiểm nhất, trong 1 số trường hợp bao gồm cả việc tấn công xuyên qua các bãi mìn và đi đầu các mũi tấn công.
"Bản lĩnh Ctrị của binh sĩ là tốt. Kẻ đào ngũ Toropov đã bị bắn trước mặt đại đội của hắn.
Bác sĩ Dolenko. Chồng cô ta đã trốn theo du kích nhưng cô ta lại theo bọn Đức.
Sự tương phản khắc nghiệt giữa 2 hành động anh hùng và hèn hạ này đặt ra nhiều câu hỏi. Bác sĩ Dolenko, 1 người Ukraina căn cứ theo tên của cô, có lẽ chỉ muốn đoàn tụ với gia đình đang ở sau chiến tuyến Đức, tuy nhiên theo góc nhìn Soviet đó là hành động phản quốc.
Cũng như trong mọi quân đội khác, việc nhận thư nhà là nguồn động viên tinh thần quan trọng.
Dư luận rộng rãi trong binh lính cho rằng các trạm thư chiến trường ko thực hiện tốt trách nhiệm của mình.
Trong Hồng quân, hơn bất kỳ 1 quân đội nào khác, tệ uống rượu gây nên những mối đe dọa lớn nhất cho kỷ luật, nó khiến người ta mất khả năng giữ mồm giữ miệng 1 cách nguy hiểm.
Lính Hồng quân Kazakov nói với Trung đội trưởng: "Súng của tao đã nạp đạn từ lâu để chờ đến lúc bắn mày."
Lính Hồng quân Evsteev từ chối đến chốt gác với lý do anh ta đang bị ướt. Ngày 20/10 anh ta rời chốt ko phép, bỏ lại các thành viên khác của tổ súng máy. Anh ta tới chỗ Đại đội 7 và nói với các binh sĩ tại đó: "Các chỉ huy của tôi chửi tôi, hút máu tôi đến giọt cuối cùng, và nhồi thức ăn đầy bụng." Khi phải nói chuyện với chính trị viên, anh ta bắt đầu cãi lại, tuyên bố rằng: "Rồi sẽ sớm đến lúc chúng tao xiên mày trên lưỡi lê." Chính trị viên bắn anh ta bằng súng ngắn.
Theo tài liệu của quân đội Nga, đã có 422.700 binh sĩ trong các đơn vị trừng giới chết trong suốt cuộc chiến.
Được maseo sửa chữa / chuyển vào 21:34 ngày 17/07/2008

Suốt cuộc chiến, nỗi ám ảnh chính của nhiều binh sĩ Hồng quân là làm thế nào để kiếm được rượu hoặc bất kỳ thứ gì giông giống rượu.
Trung đội phó Anokhin và hạ sĩ Matyukhin uống những thứ đựng trong chai thuốc chống chất độc Yperite. Trung đội phó chết ngay, hạ sĩ chết trên đường đến bệnh viện.
Grossman ghi lại các ví dụ về ngôn ngữ trong các báo cáo quân sự chính thức.
Podus, chỉ huy trạm cấp phát thuốc, thực hiện hành vi tham ô cồn của trạm thuốc, pha loãng số cồn còn lại bằng nước lã.
Rượu cũng là nguyên nhân của phần lớn các vụ vi phạm về dâm ô và yêu đương, có lẽ 1 phần vì nó làm giải toả tâm hồn khỏi những đè nén nhu cầu ******** trong thời đại Stalinist, khi 1 lời gợi ý mang tính quấy rối cũng bị xem là "chống Đảng".
Trung uý Boginava rời bỏ trung đội của anh ta trong đêm để tới chỗ 1 cô gái tên là Marusya, cô này cự tuyệt ko làm bất kỳ điều gì với anh ta. Boginava đòi cô phải cưới anh ta và doạ bắn cô.
Cũng có nhiều lúc các quan điểm cao thượng, chân thật và có văn hoá được bộc lộ, dù rằng điều đó thường được các chính trị viên định hướng thành lòng căm thù giặc và tình yêu đất nước Liên Xô.
1 buổi hoà tấu được thực hiện tại Đại đội Súng máy 1 ... lính Hồng quân tổ chức các buổi biểu diễn nhạc kịch trong các tiểu đoàn của họ. Sân khấu của vở kịch "Ở trang trại Fyodorovka" đang được dựng ... 1 buổi thuyết trình về triết học cũng được tổ chức cho các sĩ quan.
1 đội văn công Hồng quân ... "Buổi hoà nhạc của đội văn công này là 1 phát đạn chính xác nhằm vào bọn phát xít." Đội văn công này đã hoạt động từ 2 tháng trước, họ học hát cùng với các binh sĩ những bài hát kiểu như "Ôi, có 1 thằng cha đang gào lên bên đường". Kalisty, 1 người trước làm việc tại toà án, hát: "Ôi, Dnepr, Dnepr, sông cứ trôi xa, nước trong như nước mắt." Khi bài hát cất lên, ko chỉ có thính giả khóc mà người hát cũng khóc. Các binh sĩ thành viên đội văn công - bộ binh, pháo binh, lái tăng - ăn mặc tồi tàn, 1 trong số họ vừa trải qua 1 lần suýt chết cóng. Họ tới đây dưới làn đạn và thường biểu diễn ngay trước 1 trận đánh mới. Tại làng Dubrova, người xem phải chạy thật nhanh, từng người 1, đến chỗ biểu diễn văn nghệ trong rừng. 1 bà già tên là Vasilisa Nechivoloda tới và khiêu vũ với Kotlyarov trong tiếng đàn accordeon. Bà đã 75 tuổi. Sau buổi biểu diễn bà nói: "Cám ơn các con trai, hãy sống thật nhiều, thật nhiều năm nữa để đánh bọn phát xít nhé."
Các dân làng ko phải lúc nào cũng thân thiện.
Bà chủ căn nhà bị Đại đội 6 trưng dụng làm nơi đóng quân tỏ ra thù địch với những người lính - bà ta đổ tro vào trà của họ, nấu bếp khiến trong nhà ngập ngụa khói.
Chỉ huy trung đoàn pháo là Thiếu tá Ivanov, khi thời tiết bắt đầu trở lạnh, pháo được bôi mỡ và tra dầu vào các bộ phận. 1 tốp săn tăng được thành lập và luyện tập. Tiểu đoàn của Chính uỷ Malyshev có 1 dàn đồng ca tuyệt vời. Họ tự làm 1 cái nhà tắm hơi (banya).
Báo cáo Ctrị mới nhất: "Trong trận đánh tại làng Zaliman, 1 lính Hồng quân bị thương đã lọt vào vườn sau nhà công dân Yakimenko. Galya Yakimenko đã chăm sóc y tế cho anh ta. 1 tên Đức phát xít xông vào vườn bắn chết cả người lính và Galya, hắn còn định bắn vào cậu con trai 14 tuổi nhà Yakimenko. Hàng xóm là cụ Semyon Belyavtsev đã vớ lấy 1 cây gậy phang vào đầu tên phát xít. Binh sĩ Petrov kịp lao tới bắn chết hắn."
Trong hầu khắp các đơn vị Soviet, thương vong do tai nạn súng ống ở mức rất cao.
Thiếu uý Evdokimov (sinh năm 1922, trình độ văn hoá lớp 10, Đoàn viên Komsomol) làm thiếu uý Zorin bị thương vào bụng. Đó là 1 tai nạn, thiếu uý Evdokimov sau đó định tự sát nhưng ko thành công.
Phía Soviet thường thổi phồng thương vong của đối phương đến mức quá quắt.
"Đồng chí Myshkovsky đã chiến đấu như 1 anh hùng và tiêu diệt 1 trung đội phát xít bằng súng máy. Anh đã hy sinh sau khi bị thương nhiều chỗ."
"Naum Moiseevich Malomed đã chiến đấu dũng cảm và cùng trung đội của mình chiếm được nhiều vũ khí địch, Malomed đã hy sinh. Pháo thủ súng cối Sivokon đã đập tan quân thù ko khoan nhượng. Đồng chí Trung đoàn trưởng Avakov đã được chôn cất vào hồi 15h, ông đã hy sinh như 1 vị anh hùng, toàn thể đơn vị nói lời vĩnh biệt vị chỉ huy, có cả cư dân địa phương tham dự lễ tang."
"Chính uỷ Usachev ném lựu đạn vào bọn Đức và khởi xướng 1 cuộc xung phong bằng lưỡi lê. Usachev đã hy sinh như 1 vị anh hùng."
Khi nghe báo cáo từ mặt trận, Sư trưởng Pesochin nói với giọng du dương: "Ôi, lạy Chúa tôi."
Việc quay lại Zaliman và nhiều làng khác đã làm Grossman suy nghĩ nhiều hơn về cuộc sống dưới ách chiếm đóng của bọn Đức. Những tin đồn từ phía bên kia chiến tuyến gây lo lắng cho mọi người.
Các cô gái sống trong các làng bị chiếm đóng phải quấn giẻ rách lên người và bôi tro lên mặt.
Đó là cách để bọn lính Đức ko chú ý tới họ.
Phụ nữ Đức cũng phải dùng biện pháp tương tự vào năm 1945 để hy vọng thoát khỏi bị Hồng quân hiếp. Grossman cũng như nhiều người khác đôi khi đã tác động tạo nên ấn tượng xấu về sự chiếm đóng của đối phương.
6 cô gái xinh đẹp của làng Zaliman đã bỏ đi theo bọn Đức.
Đó rất có thể chỉ là 1 lời đồn đại độc ác. Hầu hết các cô gái hấp dẫn đều bị bắt phục vụ tại các nhà chứa của Wehrmacht (quân đội Đức quốc xã), 1 số phận còn tệ hơn là bị hãm hiếp vì như vậy là họ bị hiếp thường xuyên. Các cô gái trẻ phải giả bộ thích thú việc đó hoặc đối mặt với những hình phạt hà khắc.
Đối với phần lớn người dân đã bắt nhịp được với tình trạng chiến tranh, sống sót là tất cả. Tuy nhiên đôi khi 1 chú nhóc nông dân tỏ ra tỏ ra láu cá để có được những thứ tốt hơn.
1 chú bé phát hiện dấu vết của bọn Đức, đêm xuống, cậu ta báo lại mọi thứ cho trung đoàn trưởng đang ở trong 1 izba. "Cho tôi 1 ít vodka, tôi lạnh," cậu ta nói bằng giọng khàn khàn. Trung đoàn trưởng đang ăn tối, ông bắt đầu nói lớn: "Vanya, Vanya, có ít thịt gà này." Cậu bé được cho 1 ít vodka và thịt gà, sau đó mẹ cậu ta thình lình xuất hiện và quật cho cậu 1 trận ra trò. Hoá ra cậu ta đã bịa ra mọi chuyện.
Grossman góp nhặt những chi tiết vụn vặt từ các chính trị viên để hoàn thành bài báo. Nhiều khi là từ các cuộc thẩm vấn tù binh hoặc các thư từ, tài liệu thu được, nhưng ko phải tất cả đều chính xác.
1 bức thư của lính Đức: "Đừng lo buồn. Vì càng sớm xuống lỗ ngày nào tôi càng đỡ phải chịu khổ ngày đó."
Câu cuối như thể đã trở nên thông thường trong các binh lính Đức chán ngán chiến tranh, những từ ngữ này xuất hiện nhiều đến mức đáng ngờ trong các thư từ mà nhà cầm quyền Soviet tuyên bố thu được. Tuy nhiên chúng ko bao giờ xuất hiện trong các bộ sưu tập thư chiến trường thu được tại Đức. Có lẽ các chính trị viên nghe được ở đâu đó những điều này rồi tuyên bố họ tìm thấy trong những bức thư. Grossman sau đó trích dẫn lại 1 cách thường xuyên như 1 ví dụ lặp đi lặp lại, tuy nhiên điều này còn phải nghiên cứu cẩn thận.
"Chúng tôi thường nghĩ: "Rồi, giờ thì nước Nga chắc chắn sẽ đầu hàng," nhưng tất nhiên bọn dốt nát đó quá ngu để hiểu điều đó."
Cũng trong 1 bức thư: "Tình hình lương thảo ko đến nỗi tệ. Hôm qua chúng tôi thịt 1 con lợn nặng 150kg cho 7 người ăn. Chúng tôi đã bỏ đi 30kg mỡ."
1 bức thư khác: "Chúng tôi hấp bánh táo. Lúc đầu chúng tôi cho quá nhiều bột, sau đó là quá nhiều khoai tây. Tổng cộng chúng tôi làm được 47 cái bánh táo, đủ cho 3 người chúng tôi. Giờ tôi đun cải bắp và táo. Tôi ko biết mùi vị của chúng sẽ ra sao nhưng dù sao chúng tôi cũng ko có phiếu thực phẩm. Chúng tôi lấy mọi thứ từ dân địa phương. Ko có thời gian để viết thư, chúng tôi nấu nướng suốt ngày. Cuộc sống quân đội thật tốt đẹp. 4 người chúng tôi thịt 1 con lợn sữa để ăn với nhau. Tôi tìm thấy nhiều mật ong ở đây, đó chính xác là thứ tôi cần."
1 bức thư của 1 cô gái Đức: "Em đang dần phát điên, về đi, tình yêu của em. Em mong anh sẽ sống sót vì chiến tranh chẳng là gì cả với em nếu anh ko còn. Tạm biệt, kho báu của em, tạm biệt. Mizzi."
Hitler tuyên bố với binh lính của hắn (trong 1 bản báo cáo lấy được từ 1 tên Đức bị bắt): "Các binh sĩ của tôi! Tôi yêu cầu các bạn ko lùi 1 bước khỏi những vùng đất các bạn đã chinh phục được bằng máu của chính các bạn. Hãy đốt cháy các làng mạc Nga để soi đường cho các đơn vị dự bị của tôi đang tiến tới và truyền niềm vui cho họ. Các binh sĩ của tôi, tôi đã làm mọi thứ vì các bạn, giờ các bạn hãy làm những gì có thể cho tôi."