Về mĩ học của tiểu thuyết

Về mĩ học của tiểu thuyết

Tiểu thuyết đương đại trên toàn thế giới xuất hiện rất nhiều phong cách khác nhau, dù là từ Trung Quốc (Cao Hành Kiện) hay từ Nam Phi (Coetzee) thì chúng đều bị ảnh hưởng từ tiểu thuyết Châu Âu, của những nhà tiên phong như Cervantes, Rabelais. Đoạn trích sau đây của Milan Kundera cung cấp cho chúng ta một cái nhìn mới về tiểu thuyết Châu Âu


Di sản bị mất giá của Cervantes -Kundera

Khi Thượng đế từ từ rời khỏi vị trí của Người nơi từ đó Người đã điều khiển toàn vũ trụ và ngôi thứ của các giá trị trong vũ trụ đó, phân biệt cái thiện với cái ác và ban cho mỗi sự vật một ý nghĩa, Ðon Kihôtê bước ra khỏi nhà và không còn đủ sức nhận ra thế giới nữa. Cái thế giới này, thiếu mất vị Phán xét tối cao, đột nhiên hiện ra trong một tình trạng nhập nhằng đáng sợ. Chân lý thần thánh duy nhất bị tan rã thành hàng trăm chân lý tương đối mà những con người chia lấy cho nhau. Như vậy đấy, thế giới của Thời Hiện Ðại đã ra đời, và cùng với nó ra đời tiểu thuyết, hình ảnh và mô hình của nó.

Hiểu được như Descartes rằng cái tôi biết suy tư là cơ sở của tất cả, do đó tồn tại đơn độc đối diện với vũ trụ, đó là một thái độ mà Hegel đã đánh giá rất đúng là thái độ anh hùng. Hiểu được như Cervantes rằng thế giới là nhập nhằng, phải đối mặt, không phải với một chân lý tuyệt đối duy nhất, mà với một mớ chân lý tương đối trái ngược nhau (những chân lý được nhập thân vào những cái tôi tưởng tượng gọi là nhân vật), tức chỉ còn có một niềm tin chắc duy nhất là sự hiền minh của lưỡng lự; điều đó đòi hỏi một sức mạnh không kém.

Ý nghĩa cuốn tiểu thuyết vĩ đại của Cervantes là gì? Người ta đã viết rất nhiều về đề tài này. Có người tìm thấy ở đây một sự phê phán duy lý chủ nghĩa đối với chủ nghĩa duy tâm tù mù của Ðon Kihôtê. Người khác lại thấy ở đây sự tán dương chính cái chủ nghĩa duy tâm ấy. Cả hai lối hiểu đó đều sai, bởi họ muốn tìm thấy ở nền móng của cuốn tiểu thuyết này không phải một câu trả lời mà là một khẳng định đạo lý.

Con người vẫn mong mỏi một thế giới trong đó cái thiện cái ác được phân biệt rõ ràng, bởi vì trong họ vốn có cái ham muốn được phán xét trước khi thấu hiểu. Chính các tôn giáo và các hệ ý thức đã đặt cơ sở trên niềm ham muốn đó. Chúng chỉ có thể dung hòa được với tiểu thuyết nếu chúng dịch được ngôn ngữ tương đối và nước đôi của tiểu thuyết trong các luận văn quyết định luận và giáo điều của chúng. Chúng đòi hỏi một người nào đó phải là đúng; hoặc Anna Karénine là nạn nhân của một tên độc tài thiển cận, hoặc Karénine là nạn nhân của một người đàn bà vô đạo đức; hoặc K. vô tội, bị một tòa án bất công dày xéo, hoặc đằng sau tòa án có ẩn giấu công lý tuyệt đối và K. có tội.

Trong cái ?ohoặc là - hoặc là? đó chứa đựng sự bất lực không thể chịu đựng tính tương đối cốt yếu của cuộc sống nhân thế, bất lực không dám nhìn thẳng sự vật mà không có một kẻ phán xét tối cao. Chính vì sự bất lực đó mà cái hiền minh của tiểu thuyết (cái hiền minh của sự lưỡng lự) khó chấp nhận và khó hiểu.

Con đường của tiểu thuyết hiện ra như một lịch sử song hành của Thời Hiện Ðại. Thử quay lại để bao quát nó trong một cái nhìn, tôi thấy nó ngắn ngủi và bế tắc một cách kỳ lạ. Phải chăng chính thị là Ðon Kihôtê đấy, sau ba thế kỷ ngao du, nay trở về, cải trang thành anh nhân viên đo đạc. Ông đã ra đi ngày trước để tìm chọn những cuộc phiêu lưu của mình và bây giờ, trong cái làng dưới chân lâu đài này, chẳng còn có sự lựa chọn nào cả. Cuộc phiêu lưu đã được đặt sẵn cho ông: một vụ tranh chấp thảm hại với nhà cầm quyền về một nhầm lẫn trong hồ sơ của ông. Sau ba thế kỷ, đã xảy ra điều gì vậy với sự phiêu lưu, cái đề tài lớn đầu tiên ấy của tiểu thuyết? Như thế nghĩa là thế nào? Con đường của tiểu thuyết đã được đóng lại bằng một nghịch lý chăng?

Vâng, có thể nghĩ như vậy. Và không phải chỉ có một, có nhiều nghịch lý. Anh lính Chveik gan dạ có thể là quyển tiểu thuyết dân gian lớn cuối cùng. Chẳng kỳ lạ sao khi cuốn tiểu thuyết hài ấy đồng thời lại là một cuốn tiểu thuyết viết về chiến tranh, sự việc diễn ra trong quân đội và ngoài mặt trận? Chiến tranh và những điều khủng khiếp của nó đã làm thế nào mà trở thành trò cười vậy?

Ở Homère, ở Tolstoi, chiến tranh mang một ý nghĩa hoàn toàn rõ ràng: người ta chiến đấu vì nàng Hélène xinh đẹp hay vì nước Nga. Chveik và các đồng đội của anh ra trận mà chẳng biết vì sao và, còn tệ hơn, chẳng quan tâm gì đến chiến tranh.

Như vậy thì động cơ của một cuộc chiến tranh là gì nếu không phải là nàng Hélène mà cũng chẳng là tổ quốc? Là quyền lực đơn giản muốn tự khẳng định là quyền lực chăng? Là ?ocái ý chí của ý chí? ấy như sau này Heidegger nói đến chăng? Song le, chẳng phải đã từng luôn là vậy đằng sau tất cả các cuộc chiến tranh xưa nay? Dĩ nhiên, đúng thế. Nhưng lần này, ở Hasek mọi sự biện luận phải lẽ bị lột trần hết. Chẳng còn ai tin ở những lảm nhảm tuyên truyền, ngay cả những kẻ tuôn ra chúng. Quyền lực trần trụi, cũng trần trụi như trong các tiểu thuyết của Kafka. Quả vậy, tòa án chẳng được lợi lộc gì trong vụ hành quyết K., cũng như tòa lâu đài chẳng được lợi lộc gì khi phiền nhiễu gã nhân viên đo đạc. Vì sao nước A hôm qua, nước B hôm nay muốn thống trị thế giới? Ðể cho mình giàu có hơn lên chăng? Không. Tính hung hăng của quyền lực là hoàn toàn vô tư, vô cớ; nó chỉ muốn cái nó muốn; nó là cái phi lý thuần túy.

Như vậy Kafka và Hasek đối mặt chúng ta với một nghịch lý mênh mông: trong Thời Hiện Ðại, lý tính Descartes chủ nghĩa lần lượt gặm mòn hết tất cả các giá trị được thừa kế từ thời Trung Cổ. Nhưng đến thời điểm toàn thắng của lý trí, thì cái phi lý thuần túy (quyền lực chỉ còn muốn cái nó muốn) lại xâm chiếm cả thế giới, bởi không còn một hệ thống giá trị được chấp nhận chung nào có thể ngăn trở nó nữa.

Nghịch lý ấy, được soi sáng một cách thần tình trong Những kẻ mộng du của Herman Broch, là một trong những cái mà tôi muốn gọi là cuối kết. Còn những nghịch lý khác: chẳng hạn: Thời Hiện Ðại nuôi mộng tưởng về một nhân loại, được chia thành nhiều nền văn minh cách biệt, một ngày nào đó sẽ tìm được sự thống nhất, và cùng lúc, một nền hòa bình vĩnh cửu. Ngày nay, lịch sử của hành tinh chúng ta cuối cùng đã trở thành một thể thống nhất không thể chia cắt. Sự thống nhất của nhân loại có nghĩa là: không ai còn có thể trốn thoát đi đâu được nữa.

Milan Kundera -tiếp

Nhưng có phải tiểu thuyết đã đi đến mút đường của nó bởi chính logic nội tại của nó? Phải chăng nó đã khai thác hết các khả năng, các tri thức và các hình thức của nó? Tôi đã từng nghe ví lịch sử của nó như là lịch sử của những hầm mỏ đã cạn kiệt từ lâu. Song phải chăng nó giống hình ảnh cái nghĩa địa của những cơ hội bị bỏ lỡ, những tiếng gọi không được nghe thấy hơn? Tôi đặc biệt nhạy cảm với bốn tiếng gọi sau đây:
Tiếng gọi của trò chơi: đối với tôi bây giờ Tristram Shandy của Lawrance Sterne và Jacques, người theo thuyết định mệnh của Denis Diderot là hai tác phẩm tiểu thuyết lớn nhất của thế kỷ XVII, hai cuốn tiểu thuyết được sáng tạo như một trò chơi kỳ vĩ. Ðấy là hai đỉnh cao của sự bay bổng mãi mãi không ai đạt đến được cả trước đây và sau này. Tiểu thuyết về sau đó bị trói buộc bởi đòi hỏi phải giống thật, bởi bối cảnh hiện thực, bởi sự chặt chẽ của lối biên niên. Nó đã bỏ phí mất những khả năng chứa đựng trong hai kiệt tác này, những khả năng có thể tạo nên một cách tiến hóa khác của tiểu thuyết (vâng, ta có thể tưởng tượng một lịch sử tiểu thuyết châu Âu khác...).
Tiếng gọi của giấc mơ: sự tưởng tượng bị ngủ quên trong thế kỷ XIX được Franz Kafka thình lình đánh thức dậy, và ông đã thành công trong cái việc mà những nhà siêu thực sau ông đã cố sức nhưng không thật sự làm được: trộn lẫn cái mơ và cái thật. Quả vậy, đó là một tham vọng mỹ học lâu đời của tiểu thuyết, đã từng được Novalis tiên cảm, nhưng nó đòi hỏi nghệ thuật phải thực hiện một thuật luyện đan mà một trăm năm sau chỉ Kafka mới khám phá ra được. Khám phá vĩ đại này là cuộc khai mở bất ngờ chứ không chỉ là bước hoàn thiện của một quá trình tiến hóa, nó chứng tỏ rằng tiểu thuyết là nơi sự tưởng tượng có thể bùng nổ như trông một giấc mơ và tiểu thuyết có thể vượt qua đòi hỏi trông chừng có vẻ tất yếu phải giống thật.
Tiếng gọi của tư duy: Musil và Broch đưa vào tiểu thuyết một trí năng tối thượng và rực tỏa. Không phải để biến tiểu thuyết thành triết học, mà là để huy động trên cơ sở cốt truyện tất cả các phương tiện, lý tính và phi lý, tự sự và nghiền ngẫm, có thể soi sáng bản thể con người; để làm cho tiểu thuyết trở thành sự tổng hợp tinh thần tối cao. Chiến công của họ là sự hoàn thành lịch sử tiểu thuyết, hay đúng hơn, là lời mời vào một cuộc du hành dài lâu?
Tiếng gọi của thời gian: thời kỳ của những nghịch lý cuối kết giục nhà tiểu thuyết không chỉ giới hạn vấn đề thời gian trong bài toán của Proust về ký ức cá nhân mà mở rộng nó đến cái bí ẩn của thời gian tập thể, thời gian của châu Âu, cái châu Âu đang ngoái nhìn lại quá khứ của mình để mà tự tính sổ, để nắm bắt lấy lịch sử của mình, hệt như một người già thâu tóm cả cuộc đời đã qua của chính mình trong mỗi một cái nhìn. Từ đó nảy sinh ý muốn vượt qua những cái giới hạn nhất thời của một cuộc đời cá nhân mà tiểu thuyết trước nay vẫn trú ngụ ở đấy và đưa vào không gian tiểu thuyết nhiều thời đại lịch sử (Aragon và Fuentes từng thử làm thế).
Nhưng tôi không muốn tiên đoán những con đường tương lai của tiểu thuyết mà tôi chẳng biết gì sất; tôi chỉ muốn nói: nếu tiểu thuyết phải biến mất, thì không phải vì nó đã kiệt sức mà vì nó ở trong một thế giới không còn là thế giới của nó nữa.

Milan Kundera -tiếp
Có phải như vậy có nghĩa là trong ?ocái thế giới không phải của nó nữa? tiểu thuyết sẽ biến mất chăng? Nó sẽ để mặc cho châu Âu chìm nghỉm vào sự ?olãng quên con người? chăng? Sẽ chỉ còn lối lảm nhảm bất tận của trò chơi chữ, chỉ còn những quyển tiểu thuyết sau lịch sử của tiểu thuyết chăng? Tôi không biết. Tôi chỉ biết rằng tiểu thuyết không thể chung sống hòa bình nữa với tinh thần của thời đại chúng ta nếu nó muốn tiếp tục khám phá ra cái chưa được khám phá.
Phái tiền phong chủ nghĩa nhìn sự vật cách khác; họ đầy tham vọng hòa nhịp với tương lai. Các nghệ sỹ ?otiền phong chủ nghĩa? sáng tạo ra những tác phẩm, quả thật dũng cảm, khó khăn, khiêu khích, bị la ó, nhưng họ sáng tạo ra chúng với niềm tin chắc rằng ?otinh thần của thời đại? đứng về phía họ và ngày mai sẽ chứng tỏ họ đúng.
Ngày trước, tôi cũng vậy, tôi đã xem tương lai là vị quan tòa duy nhất tinh tường phán xét các tác phẩm và các hành vi của chúng ta. Về sau tôi hiểu ra rằng lối ve vãn tương lai là lối xu thời tệ hại nhất, là sự nịnh hót đê hèn kẻ mạnh. Vì tương lai bao giờ cũng mạnh hơn hiện tại. Quả là chính nó sẽ phán xét chúng ta. Và chắc chắn không chút tinh tường nào cả.
Nhưng nếu tương lai chẳng có giá trị gì đối với tôi, vậy thì tôi gắn bó với ai: với Thượng đế? với tổ quốc? với nhân dân? với cá nhân?
Câu trả lời của tôi lố lăng mà chân thành: tôi gắn bó với di sản bị mất giá của Cervantes.

Bạn thedanna nên hướng đến tham vọng typing lại cuốn Nghệ thuật tiểu thuyết của Kundera cho anh em đọc chơi đi. Tiếp đi bạn.

( xin phép được spam ) nhân đây hỏi có bạn nào mua cuốn này ( Nghệ thuật tiểu thuyết ) của M.K ko mình bán lại cho ! sách mua được 3 năm rồi nhưng rất mới ( do lười đọc và người cầm sách kĩ tính ) . bán kiếm tiền tiêu

Còn sau đây là một trích đoạn của Carlos Fuentes
Những địch thủ tưởng tượng của Don Quixote mang những cái tên kì quái ?" như, tỉ dụ, gã khổng lồ Pentapolin săn tay áo -, chính vì vậy mà những kẻ thù thực sự của ông cũng phải mang những cái tên như thế: chàng chuẩn sĩ Samson Carrasco sẽ được đặt biệt danh ?onhà hiệp sĩ các Gương Soi? để được vào thế giới danh xưng của Don Quixote. Và ngay cái tên Don Quixote nữa, chiến tước của vị chủ lâu đài Quijada... hay Quijano... hay Quesada, cái tên này như con ngựa chiến đi vào quần hội các biệt danh ấy, trở thành ?onhà hiệp sĩ Khuôn Mặt Buồn Thiu? hay ?onhà hiệp sĩ với bầy Sư tử?, hay là ?oQuijotiz?, theo cách điệu đồng quê, hay gã lố bịch ?oDon Azote?, người, ở quán trọ, lại là ?oÔng Roi Ngựa?, hay còn là ?oDon Gigote? ở dinh công tước, một ?oÔng Hamburger? người người chê cười.
Nơi chốn, danh xưng, tác giả, tất cả đều nghi hoặc trong Don Quixote. Và sự nghi hoặc lại càng nặng nề do cuộc đại cách mạng dân chủ Cervantes tạo ra, tức là tiểu thuyết tạo nên như một lieu commun [nơi của chung]; lugar común, đó là nơi gặp gỡ của thành phố, trung tâm điểm, diễn đàn muôn màu, công viên ở đó ai cũng có quyền được người khác nghe nhưng không ai được độc quyền lên tiếng. Nguyên lí chỉ đạo ấy của sự sáng tạo tiểu thuyết hoá thành điều nhà viết tiểu luận Claudio Guillén gọi là một ?ođối thoại các thể loại?. Tất cả các thể loại đều hiện diện trong không gian rộng mở của Don Quixote.
Ở đây, giang hồ - Sancho Pança - bắt tay với hùng ca ?" Don Quixote. Ở đây, mạch truyện không xuôi dòng, khi thì hấp tấp tới trước, khi thì, ngược lại, đứt đoạn do những truyện trong truyện, do xen cảnh đồng quê; rồi với tiểu thuyết ái tình phong nhã trung cổ cùng những liên hệ người Hồi giáo và đế quốc Byzance, mạch truyện lại thành đan ***g trong tấm thảm thêu một cuốn tiểu thuyết mà, nói cho cùng, vừa là bản sắc vừa là khác biệt của vũ trụ ngôn ngữ của mình.

Fuentes - Ca ngợi tiểu thuyết ( tiếp)
Trước Cervantes, kể truyện có thể chỉ hoàn toàn là tả lại quá khứ: hùng ca, hay vẽ ra hiện tại: giang hồ. Cervantes trộn lẫn quá khứ với tương lai, biến tiểu thuyết thành một tiến trình phê phán, trước tiên đề nghị ta đọc một cuốn sách về một người đọc sách, cuốn sách sau đó trở thành sách về một người biết rằng mình sẽ được đọc. Lúc Don Quixote bước vào nhà in ở Barcelona và khám phá rằng ở đấy đang in chính cuốn sách của mình, El ingenioso hidalgo Quijote de la Mancha [Nhà quý tộc tài tình Quijote ở vùng Mancha], ta đột ngột đắm mình vào một thế giới thực sự mới những độc giả, những sách vở ai ai cũng có thể đọc chứ không phải chỉ một nhóm nhỏ trong giới chức quyền, dù tôn giáo, chính trị hay xã hội.
Tiểu thuyết, từ sau thời Cervantes, do tăng bội vừa tác giả vừa độc giả, đã trở nên một truyền thông dân chủ, một không gian chọn lựa tự do, một không gian những diễn giải xen kẽ về cái tôi, về thế giới và về quan hệ giữa cái tôi và tha nhân, giữa bạn và tôi, giữa chúng ta và họ. Tôn giáo thì độc đoán. Chính trị thì nặng ý hệ. Lí trí thì phải lôgích. Nhưng văn chương có quyền mập mờ.
Sự mập mờ trong một tiểu thuyết có lẽ là một cách để nói với ta rằng, bởi lẽ các tác giả (và do chính đó quyền uy) không tin cậy được và có thể cắt nghĩa bằng nhiều cách, thế giới cũng thế mà thôi. Vì thực tại không cố định, mà luôn thay đổi. Ta chỉ có thể tiếp cận thực tại nếu ta thôi cho rằng đã dứt khoát định nghĩa nó rồi. Những sự thực một phần một tiểu thuyết đưa ra là một tường thành ngăn chặn những lạm dụng giáo điều. Chứ tại sao các nhà văn, bị coi là yếu đuối và vô nghĩa trên bình diện chính trị, lại bị các chế độ toàn trị truy hại, như thể họ thực sự quan trọng?
Mâu thuẫn ấy bộc lộ bản chất sâu xa của chính trị trong văn chương. Quy chiếu là polis, thị trấn, cộng đồng các công dân phát triển nhưng vẫn thường hằng, chứ không phải autoritas, những quyền lực qua đi và bản chất là phù du, nhưng, tràn đầy kiêu hãnh, tưởng mình vĩnh cửu.

Fuentes -tiếp
Trong Don Quixote, như lời Dostoievski, chân lí được cứu thoát do một dối trá. Với Cervantes, tiểu thuyết dựng lập quyền ra đời của mình dựa trên một dối trá lại chính là nền tảng của chân lí. Vì, bằng hư cấu, nhà tiểu thuyết thử thách Lí Trí. Hư cấu tạo ra những gì thế giới thiếu vắng, những gì thế giới đã quên, những gì thế giới hi vọng đạt tới và có lẽ sẽ chẳng bao giờ đạt tới. Vậy thì hư cấu là một cách chiếm hữu thế giới, cho thế giới có sắc màu, hưong vị, những ý nghĩa, những giấc mơ, những đêm trắng, sự kiên trì và cả sự tĩnh lặng lười biếng mà thế giới cần để tiếp tục hiện hữu.
Người hãy đi vào trong cái tôi của chính mình và khám phá thế giới, nhà tiểu thuyết nói với ta như thế. Nhưng còn nói: Người hãy đi khắp thế giới và tự mình biết mình. Trong những giờ khắc tăm tối trước thế chiến II, nhà tiểu thuyết Đức Thomas Mann vượt Đại Tây dương mang theo Don Quixote như là vệ sĩ tin cậy nhất gắn bó ông với một châu Âu đang phải đương đầu với cái chết. Và trước nữa, dưới những đám mây đe doạ của thế chiến I, Franz Kafka đã khám phá rằng Don Quixote là một phát minh tuyệt vời của Sancho Pança, cho phép gã trở thành một người tự do bước theo những chuyến phiêu lưu của nhà hiệp sĩ lang thang mà chẳng làm tổn thương một ai. Và, cuối cùng, trong P.M., autor del Q. [Pierre Ménard, tác giả của Quixote], Jorge Luis Borges giảng cho ta rằng chỉ cần viết lại tiểu thuyết của Cervantes, từng từ một, nhưng vào một thời khác và với một ý hướng khác, là đủ để tái tạo tiểu thuyết này.

bạn bán lại bao nhiêu? có quà tặng kèm theo ko bạn? giống khi mua mỹ fẩm ấy, sách cũng là 1 dạng mỹ phẩm, hoặc dược mỹ phẩm, tuỳ theo người đọc và tuỳ theo cách người đọc mà

Đoạn trích sau đây ở trong cuốn sách nổi tiếng của Mikhail Bakhtin - Sáng tác của François Rabelais và nền văn hoá dân gian Trung cổ và Phục hưng, chắc nhiều huynh đệ đã từng đọc qua
Hình tượng thân xác nghịch dị trong sáng tác của Rabelais và những nguồn gốc của nó
Những hình tượng ăn uống, cỗ tiệc trong tác phẩm của Rabelais có một điểm chung với một số loại hình tượng khác, đặc biệt là các hình tượng thân xác và đời sống xác thịt của con người. Đó là tính khuếch trương, tính phóng đại, tính lố trớn, mà khuếch trương, phóng đại, lố trớn, theo nhận định chung, là một trong những dấu hiệu chủ yếu của phong cách sáng tác nghịch dị.
Còn gì nghịch dị hơn tình trạng của thân thể trong thế giới nghệ thuật của Rabelais. Cả hai nhân vật chính - Gargantua và Pantagruel - đều thuộc dòng dõi những con người khổng lồ mà mỗi người mang trong cơ thể mình cả một thế giới với trăng sao, sông núi, ruộng đồng, làng mạc, dân cư? Gargantua chui từ trong tai mẹ ra sau khi bà ta bị bội thực vì dùng quá nhiều lòng bò. Pantagruel thì ra đời cùng với một đoàn xe ngựa chở đầy thức ăn mặn. Gargantua lúc đói nuốt chửng cả một đoàn người hành hương cùng với rau xà lách. Pantagruel thuở nhỏ mỗi bữa bú cạn sữa 400 con bò. Gargantua chỉ cần với tay cũng tháo được những quả chuông to nhất trên tháp nhà thờ Đức Mẹ Paris mang về làm nhạc cho con ngựa của mình. Pantagruel chỉ cần thè lưỡi ra là đủ che cho cả đoàn quân khỏi bị ướt trong đêm mưa to gió lớn. Gargantua đái một lúc làm chết ngập 260.418 người dân Paris (không kể đàn bà và trẻ em) tò mò đổ ra ngoài đường xem anh ta. Pantagruel lặp lại ?ochiến công? của bố: một mình đái làm chết đuối toàn bộ đoàn quân của vua Anarche, khiến dân chúng vùng xung quanh phải tưởng rằng Chúa lại ra tay làm một trận hồng thủy mới và như vậy, thiên hạ đã đến ngày tận số.
Những hình tượng thể xác và sinh hoạt thể xác được phóng đại như vậy rất nhiều trong tiểu thuyết của Rabelais. Chúng không chỉ khôi hài một cách đơn thuần. Chúng có nội dung triết lý sâu rộng, có logích nghệ thuật hoàn mỹ. Trong thế giới của Rabelais, hầu hết mọi sự phóng đại đều mang tinh thần tích cực, tinh thần khẳng định. (Chính vì thế, Rabelais không phải là nhà văn trào phúng như Quevedo, như Swift, như Saltykov-Shedrin, nhà văn trào phúng phóng đại để chỉ trích, để hủy diệt, Rabelais phóng đại để khẳng định và đổi mới). Theo Rabelais, hết thảy những gì tốt đẹp, những gì có giá trị thì đều phải dồi dào, đều phải có kích thước to lớn. Mặt khác, sự dồi dào, sung túc về lượng là dấu hiệu của tính phong phú, đa dạng về chất. Cái hay, cái tốt, cái đẹp đồng thời là cái to tát, cái giầu tính chất, cái vượt quá giới hạn của mình. Những nhân vật lý tưởng của Rabelais do đó chẳng những có tầm cỡ khổng lồ, mà còn mỗi người là một thế giới, một vũ trụ, phong phú và phát triển cao. Người ta có thể sinh sống và hoạt động trong vũ trụ ấy, như tác giả đã từng sống hàng tháng trong miệng của Pantagruel?