Về ý nghĩa của bài hát "Trống cơm".

Về ý nghĩa của bài hát "Trống cơm".

Đây là bài dan ca quan họ rất nổi tiếng. Các bác có thể cho biết ý nghĩa của nó không ? Cảm ơn.

Trống cơm

Tình bằng có cái trống cơm
Khen ai khéo vỗ
� mấy bông mà nên bông
� mấy bông mà nên bông

Một đàn tang tình con nít
Một đàn tang tình con nít
� mấy lội, lội, lội sông
� mấy đi tìm, em nhớ thương ai
Đôi con mắt ố mấy lim dim
Đôi con mắt ố mấy lim dim

Một bầy tang tình con nhện
Ô ố ô ô mấy giăng tơ
Giăng tơ ô mấy đi tìm, em nhớ thương ai
Duyên nợ khách tang bồng
Duyên nợ khách tang bồng...

"Một bầy tang tình con XÍT" chứ.
Con xít, theo các cụ giải thích, là tên một loại thuỷ cầm như con giang, con cốc vậy. Hình ảnh "con xít lội sông hình như còn xuất hiện ở một bài dân ca nào nữa, nhưng nhất thời không nhớ ra

"Ngẫu hứng Sông Hồng" của Trần Tiến cũng có:
Con xít thương ai, lội sông, lội sông, tìm ai?

Khi tìm hiểu dân ca, văn hóa dân gian, đôi khi đừng ép buộc, gán ghép cho nó những ý nghĩa sâu sắc, hàn lâm của thời bây giờ.
Không nên cố đi tìm ý nghĩa của từng câu trong bài hát đó, vì có thể nó hoàn toàn không mang ý nghĩa gì cả, không ăn nhập gì với nhau cả, mà đó chỉ là những câu hát có vần có điệu, dễ nhớ.
Ý nghĩa của bài hát nằm ở những câu "Ấy mấy đi tìm, em nhớ thương ai"
"Giăng tơ ấy mấy đi tìm, em nhớ thương ai"
"Duyên nợ khách tang bồng"
Đó mới là những câu mang ý nghĩa, thể hiện điều người sáng tác muốn nói. Những câu khác chỉ có tác dụng "đưa đẩy", "vòng vèo", kiểu như trước khi hỏi câu hỏi chính thì phải nói lung tung cái khác vậy.
Và đó cũng chính là cái hay, cái duyên của các bài dân ca.
Bạn có thể thấy điều đó ở rất nhiều các bài dân ca: Thường chỉ có 1 - 2 câu mang nghĩa thực sự, những câu khác mang tính đưa đẩy, vòng vẹò.

Chẳng hạn, bài ca dao sau:
Lên chùa thắp một tuần nhang
Lầm rầm khấn vái bốn phương chùa này
Chùa này có một ông thầy
Có hòn đá tảng có cây ngô đồng
Cây ngô đồng không trồng mà mọc
Rễ dọc rễ ngang
Quả dưa gang trong vàng ngoài trắng
Quả mướp đắng trong trắng ngoài xanh
Gương tàu soi cả mặt anh mặt nàng
Tất cả các câu trên tưởng như lung tung, nhưng chỉ cốt nói đến câu cuối cùng.
Hoặc bài Đi cấy:
Lên chùa bẻ một cành sen ăn cơm bằng đèn đi cấy sáng trăng
Ba bốn cô có hẹn cùng trăng có hẹn cùng trăng
Thắp đèn ta sẽ chơi trăng ngòai thềm chơi trăng ngoài thềm
Ấy mà cầu cho
Cầu cho trong ấm êm, êm lại ngoài êm.
Những chuyện lên chùa, thắp đèn, chơi trăng, đi cấy.... chỉ cốt nói cái nguyện ước cuối: cuộc sống trong ấm ngòai êm.

Bạn có thể thấy điều đó ở rất nhiều các bài dân ca: Thường chỉ có 1 - 2 câu mang nghĩa thực sự, những câu khác mang tính đưa đẩy, vòng vẹò.
-------------------
Có bài còn chẳng câu nào có ý nghĩa ấy chứ. Như bài Bắc Kim Thang chẳng hạn:
Bắc kim thang cà lang bí rợ
Cột quá kèo là kèo quá cột
Chú bán dầu qua cầu mà té
Chú bán ếch ở lại làm chi
Con le le đánh trống thổi kèn
Con bìm bịp thổi bài tí te tò te
Nếu cứ cái gì cũng đòi có ý nghĩa sâu sắc thì làm quái gì có...văn hoá dân gian.
Được mabun sửa chữa / chuyển vào 05:55 ngày 07/09/2007

Cảm ơn bác Chitto. Nhân tiện xin hỏi thế "trống cơm" là loại trống như thế nào ?

Trống cơm là loại trống nhỏ, mặt trống nhỏ, tang trống dài. Khi đánh thì treo trống ngang người rồi lấy tay vỗ vào hai bên mặt trống.
Ở giữa hai mặt trống người ta dính hai nắm cơm nếp nhỏ, để âm thanh có sự khác biệt. Sự khác biệt cụ thể thế nào thì tôi không rõ.
Hiện giờ người ta vẫn dùng loại trống đó trong biểu diễn, nhưng không còn dính cơm nếp vào hai mặt trống nữa. Tuy vậy cái tên Trống cơm thì vẫn còn.

Rất nhiều bài dân ca VN có xuất xứ từ những câu ca dao đơn giản, thậm chí là rất ngắn, được thêm những câu đệm lả lướt khiến ta có cảm giác bài hát dài hơn, nói lên nhiều điều hơn thế.
Thí dụ:
Từ 2 câu:
Chiều chiều ra đứng lầu tây
Thấy cô gánh nước tưới cây ngô đồng
Ta có bài Lý chiều chiều:
Chiều chiều ra đứng tây lầu tây,
tây lầu tây
Thấy cô tang tình gánh nước
Tưới cây, tưới cây ngô đồng
Thương tôi thương trong lòng
Trong lòng tôi thương
Thương cô tưới cây ngô đồng
Hay là từ những câu:
Người về em những khóc thầm
Đôi bên vạt áo ướt đầm như mưa
Người về có nhớ tái hồi
Yêu em xin chớ đứng ngồi với ai
Người về em dăn người rằng
Đâu hơn người kết đâu bằng đợi em...
Ta có bài hát dài lê thê: Người ở đừng về
Về trường hợp bài Trống cơm, câu ca dao ban đầu của bài hát chỉ vẻn vẹn là:
Trống cơm khéo vỗ nên bồng
Một bầy con nít (hay con xít?) lội sông đi tìm
Đọc 2 câu này ta thấy ý nghĩa trở nên đơn giản hơn: Chỉ là nói về... cái trống cơm
Được TLV sửa chữa / chuyển vào 23:38 ngày 22/09/2007

Trống cơm khéo vỗ nên bồng
Một bầy con nít (hay con xít?) lội sông đi tìm
------------------------
Đây là dân ca miền Bắc bộ, k có khái niệm con nít mà là trẻ con, suy ra con xít là đúng.