Vì sao bạn thích tiểu thuyêt hơn số liệu thống kê nhân cách hóa

Trong mưòi tám năm, truyền thông Ebara Water Pumps Mỹ bị cấm công bố các bức ảnh về quan tài của những người linh hi sinh. Tháng Hai năm 2009, bộ trưởng Quốc phòng Robert Gates gỡ bỏ lệnh cấm này và cáo bức ảnh lan tràn trên mạng Internet. Chính ra, cần phải có sự đồng ý từ người thân của những ngưòi lính hy sinh trước khi bất kỳ hình ảnh nào được đăng tải, nhưng nguyên tắc như vậy không thể thi hành. Vậy tại sao lúc ban đầu ngưòi ta lại đưa ra lệnh cấm này? Để che giấu cái giá thực sự của chiến tranh. Chúng ta có thể dễ dàng tìm ra số liệu thưong vong, nhưng nó chẳng làm chúng ta rung động. Con ngưòi, đặc biệt là người chết, thì khác: họ khiến ta xúc động.
Tại sao lại như vậy? Trong hàng niên kỷ, hội nhóm đóng vai trò thiết yếu đối vói sự tồn tại của chúng ta. Do đó, suốt hàng ngàn nám qua, chúng ta phát triển một giác quan thính nhạy để biết người khác suy nghĩ và cảm thấy như thế nào. Khoa học gọi nó là "thuyết tâm ý". Đây là một thí nghiệm minh họa: bạn được cho 100 đô la và phải chia sẻ nó với một người lạ mặt. Bạn có thể quyết định xem nó được chia ra như thế nào. Nếu ngưòi kia hài lòng vói đề xuất của bạn, số tiền sẽ được chia ra như vậy. Nếu anh ta hoặc cô ta từ chối đề nghị của bạn, bạn phải trả lại 100 đô la và không ai được gì hết. Vậy bạn chia số tiền như thế nào?
Sẽ là họp lỷ khi đề nghị chia cho ngưòi lạ Máy bơm ebara chính hãng kia rất ít tiền - có lẽ chỉ cần một đô la. Dù sao thế vẫn còn hon không có gì. Tuy nhiên, vào thập niên 1980, khi các nhà kinh tế học bắt đầu thí nghiệm vói "trò choi tối hậu thư" (thuật ngữ mang tính kỹ thuật), những người choi hành xử rất khác nhau. Họ đề nghị chia cho người choi kia một khoản nằm giữa 30% và 50%. Bất kỳ khoản nào dưới 30% đều được coi là "bất công". Trò choi tối hậu thư là một trong những biểu hiện rõ rệt nhất của "thuyết tâm ý": tóm lại là, chúng ta thấy đồng cảm vói ngưòi khác.
Tuy nhiên, chỉ một thay đổi nhỏ cũng có thể gần như loại bỏ thiện cảm ấy: xếp ngưòi choi vào những căn phòng cách biệt. Khi không trông thấy người choi kia - hay đứng hon, là khi họ chưa bao giờ được gặp ngưòi choi kia - thì họ sẽ khó mà cảm thấy đồng cảm hon. Người choi kia trở nên trừu tượng, và mức chia sẻ được đề nghị giảm xuống, trung bình là dưói 20%.
Trong một thí nghiệm khác, nhà tâm lý học Paul Slovic yêu cầu mọi ngưòi quyên góp tiền. Một nhóm người được cho xem bức ảnh chụp cậu bé Rokia gầy quắt có ánh mắt van lon đến từ Malawi. Sau đó, số tiền họ quyên góp từ thiện trung bình là 2,83 đô la (trong số 5 đô la mà họ nhận được để làm một khảo sát ngắn). Nhóm thứ hai được cho biết số liệu về nạn đói ở Malawi, bao gồm thông tin về hon ba triệu trẻ em suy dinh dưỡng vì nạn đói ấy. Mức quyên góp trung bình giảm xuống 50%. Điều này rất phi logic: bạn có thể cho rằng sự hào phóng của con ngưòi tăng lên nếu như họ biết được quy mô của thảm họa. Nhưng chúng ta không hành động theo cách đó. Số liệu không làm chứng ta rung động; chỉ có con ngưòi mà thôi.
Giói huyền thông từ lâu đã thừa biết các báo cáo thực tế và biểu đồ không thu hút độc giả. Từ đó dẫn đến chỉ dẫn sau: hãy ***g ghép vào câu chuyện một gương mặt nào đó. Nếu như một công ty được đưa tin, hình ảnh của vị CEO sẽ đi kèm (nét mặt ông ta tưoi cưòi hay nhăn nhó tùy thuộc vào thị trường cả). Nếu tiêu đề nói về một quốc gia, thì tổng thống làm đại diện. Bơm ebara Nếu một vụ động đất xảy ra, một nạn nhân sẽ trở thành gương mặt được nhắc đến.
Sự ám ảnh này lý giải thành công của một phát minh văn hóa lớn: tiểu thuyết. Sản phẩm văn học ăn khách này đan cài các xung đột cá nhân và xung đột giữa người vói người vào một vài số phận riêng lẻ. Một học giả có thể viết ra một bài luận lý thú về các phương pháp tra tấn tâm lý thòi Thanh giáo ở New England, nhưng thay vì đọc nó chúng ta lại đọc Chữ A màu đỏ của Hawthorne. Còn thòi kỳ Đại suy thoái thì sao? Ở dạng số liệu thống kê, đây chỉ là chuỗi những con số dài dòng. Nhưng trong một tác phẩm bi kịch về đề tài gia đình, như trong Chùm nho phẫn nộ của Steinbeck, nó lại khiến ta không thể nào quên.
Kết luận: Hãy cẩn trọng khi bạn bắt gặp các câu chuyện về con người. Hãy hỏi về số liệu và thực tế đằng sau câu chuyện đó. Bạn có thể vẫn bị lay động bởi câu chuyện đó, nhưng bằng cách này, bạn có thể đặt nó vào bối cảnh phù họp. Còn nếu như chính bạn lại là kẻ muốn lay động và khích lệ người khác, hãy chắc chắn rằng câu (huyện của bạn có chứa những cái tên và ngưòi nào đó.

Bài viết hay và ý nghĩa!