Vợ Già Chồng Trẻ - Hồ Biểu Chánh

Vợ Già Chồng Trẻ - Hồ Biểu Chánh

Trời chạng vạng tối. Ðèn điện bựt cháy khắp Ðô -Thành Saigon- Chợlớn, đường nào cũng nhờ ánh sáng nhơn tạo nên khỏi chìm ngấm trong tịch mịch tối tâm.

Thế mà bên vùng Vĩnh - Hội có mấy xóm bình dân nằm dọc theo mé kinh phía trong, từ bến đò Long- Kiển vô tới xóm Ụ- Tàu, vì đèn đường chưa giăng đèn điện, còn trong nhà lá thì đốt dầu leo heo, bởi vậy lúc gần tối mặc dầu dưới kinh nước đầy, gió chiều phất mát, mà quang cảnh trông có vẻ âm- u, có hơi buồn bực.

Trong xóm Ụ- Tàu, nằm xéo xéo vàm rạch Ông Lớn là xóm nghèo hơn hết ở vùng nầy, còn một vài ông thợ thuyền đi làm về trễ, nên xung xăng đi về riết kẻo vợ con chờ ăn cơm. Vài anh xà phu mặc quần vắn, áo vắt vai, bươn bả ra sang xe để chạy cử tối. Cũng có ít chị đàn bà mua bán, chị thì bán hết xôi bưng thúng về, chị thì gánh chè cháo ra đi bán dạo. Nhờ rãi rác có kẽ vô người ra như vậy, nên quang cãnh linh động vui vui làm phai lạt bớt hơi buồn bã.

Giữa lúc lờ mờ gần hết sáng nhưng chưa thiệt tối đó, một chị đàn bà ngồi trước căn nhà lá xịch xạc, mắt ngó xuống kinh xem tàu dắt ghe đi ngang. Một đưá con gái nhỏ xẩn bẩn chơi một bên chị, thình lình nó hỏi: "Cha đi đâu mà chưa thấy về vậy má?Con đói bụng quá. "
Chị nói: "Rán chờ một chút nữa con. Như thiệt tối mà cha con không về, thì má sẽ đốt đèn và xúc cơm cho con ăn. "
Một người trai chừng vài mươi tuổi, bộ tướng mạnh mẽ, ở phía ngoài xâm xâm đi vô xóm, vừa đi vừa hút gió. Chịđàn bà thấy đi ngang qua chị mới kêu và hỏi:
- Em có thấy anh hai em làm giống gì ở ngoải hay không vậy em Giao?
- Ủa! Anh Hai chưa về hay sao?
- Chưa. Chờ từ hồi chiều đến giờ mà không thấy tâm dạng gì hết. Con Tý đói bụng mà không chịu về ăn cơm cho rồi chớ.
- Thôi, chắc ảnh mắc nhậu nhẹt ngoài quán thím Phòn chớ gì. Mãn giờ tôi qua Cầu Kho có chuyện một chút. Tôi về trễ. Ði về tới ngã ba hồi nãy tôi thấy trong quán thím Phòn có mấy người ngồi đánh chén nói chuyện om sòm. Tôi mắc lo đi riết về, sợ anh Bảy chờ cơm, nên tôi không dòm kỹ coi ai ở trong quán.
Tên trai nói rồi đi thẳng lại căn nhà xéo xéo gần đó mỡ cửa mà vô.
Chị đàn bà đứng dậy thở một hơi dài rồi nói với đứa con gái: "Thôi vô đây mà đốt đèn rồi má xúc cơm múc cá cho con ăn trước đi. Chờ không được nữa đâu. "
Trong xóm Ụ- Tàu nầy có chừng một chục rưởi cái nhà. Vì chỗ ở dầu bao lớn cũng dùng tiếng chung mà gọi là nhà, chớ nếu nói cho đúng thì mới gọi là chòi cho trúng chánh nghĩa, bởi vì mỗi nhà chỉ có một căn thấp thỏi, chật chội, vô cửa phải cúi đầu. Mái nhà thì lợp bằng lá xé, hoặc lá chầm, có chỗ thiếu lá phải chèn một vài tấm thiếc. Còn cửa với vách thì dùng đủ thứ, ai có thứ gì dùng được thì dùng, lá có, thiếc có, ván thùng có, bởi vậy không kín đáo gì hết.
Chị đàn bà trông chồng không được nên phải vô dọn cơm cho con ăn, đây là cô Hai Xuyến, vợ của anh Hai Túc, làm thợ máy ngoài hãng cưa. Vợ chồng ở đây từ khi phối hiệp với nhau tính đã hơn mười năm rồi, sanh được con Tý đó nó đã lên 7 tuổi. Vì Hai Túc đứng coi cho máy cưa chạy, anh ăn tiền khá, nên nhà anh tốt hơn hết, tuy một căn mà cưả kín đáo, vách chắc chắn lại có kềm được một cái xép một bên để nấu ăn.
Cô Hai Xuyến có nghề làm bánh cam đường với bánh ếch thiệt ngon, còn thêm biết nghề may, lại may khéo. Hồi 20 tuổi, cô gặp Hai Túc rồi vô cất nhà ở xóm nầy, trong 3 năm đầu, chưa có con, thì cô làm bánh cam đường và gói bánh ếch mỗi bữa bưng đi bán khá quá, kiếm lời mua cơm gạo vợ chồng ăn không hết. Chừng có con cô không thể đi bán bánh được cô mới bỏ nghềlàm bánh mà sang qua nghề may. Nhờ mấy năm đi bán bánh cô quen hết mấy xóm dọc theo mé kinh, lại cũng quen luôn trong xóm Cầu Dừa nữa, bởi vậy người ta tin cậy mới đưa đồ cho cô may, nên cô có đồ may thường thường hoài. Nhưng vì ở xóm bình dân may đồ vải mà thôi, lâu lâu mới có một cái áo bà- ba hoặc một cái quần hàng mà may, bởi vậy tiền công không được nhiều lắm.
Ðường quan- lộ vô tới đầu xóm thì dứt. Trong xóm Ụ Tàu chỉ có đường mòn chằng chịt, bởi vậy chỗ nào có đất trống cao ráo thì người ta cất nhà mà ở, thành thử nhà cửa trong xóm không có thứ tự, lúm khúm cái nằm ngang, cái nằm dọc, không hàng ngủ chi hết.
Từ đầu lộ trở vô xóm, bên tay trái dựa theo mé kinh đất không bằng- thẳng cất nhà ở không được. Bên tay mặt gặp trước hết nhà ông Kèo, thợ mộc, ở với bà vợ và một đứa cháu nội gái 15 tuổi, tên Nhơn, bán bánh ú. Kế đó là nhà bà Lữ ở với người con gái tên Hiền, 29 tuổi, chồng chết bán xôi. Cách một cái vũng thì tới nhà của thợ máy Hai Túc thì con đường mòn lại cong vô phía tay mặt, trong đó nhà cưả lộn- xộn hơn một chục chủ ở.
Tên Giao đi ngang nhà Hai Túc đứng nói chuyện với cô Hai Xuyến hồi nãy đó, nhà nó cất xéo về phía bên kia đường mòn. Nó cũng làm thợ máy ngoài hãng cưa, nhưng thợ phụ. Nó mới 20 tuổi, chưa có vợ, mà cũng không có cha mẹ, anh em, nên ở cái chòi nhỏ một mình. Nó ăn cơm tháng tại nhà anh Bảy Cao làm cu- ly trong một hãng với nó, nhà ở kế nó đó, Bảy Cao đã 40 tuổi, có vợ, nên vợ ảnh nấu cơm luôn cho Giao ăn, mỗi tháng nó trả tiền cho chị, vì hai người làm một chổ, về ăn cơm một lượt, tại bạn nghèo với nhau có gì ăn nấy, không có chi bất tiện.
Bữa nay Giao có nói trước cho Bảy Cao hay nó có việc phải qua bên Cầu Kho một lát nên về trễ, tuy vậy nó sợ vợ Bảy Cao chờ lâu chị phiền, nên về tới nhà nó cởi áo bỏ đó, lật đật đi ăn cơm, không kịp đốt đèn.
Giao nhỏ tuổi, biết chữ lại rành nghề, ăn nói nhỏ- nhoi, tánh tình vui vẻ, biết thương người hoạn- nạn, ưa tiếp giúp anh em, bơỉ vậy ở trong sở làm cũng như đối với xóm- riềng không bao giờ mích lòng ai, trái lại ai cũng yêu mến.
Ngồi ăn cơm tối với vợ chồng Bảy Cao, Giao thỏ thẻ nói: "Anh Hai Túc có vọ con mà cứ ta- bà hoài, không kể tới gia đình. Bữa nay ảnh đi nhậu nhẹt ở đâu nữa, bỏ vợ con ở nhà chờ cơm tới chừng nầy mà chưa về. Hồi nãy tôi về ngang chị Hai Xuyến kêu hỏi tôi có biết ảnh đi đâu hay không, bộ chị buồn quá. "
Vợ Bảy Cao nói: "Có lạ gì đâu mà phải hỏi. Chừng nầy mà chưa về là mắc nhậu ngoài quán nào đó chớ gì. "
Bảy Cao nói: "Tội nghiệp thím Hai Xuyến, mắc anh chồng cũng như có con qủi ở trong nhà. Chú đi làm không về thím buồn, nào phải thím sợ ảnh đi trai gái nên thím ghen hay là sợ đi ăn uống tốn- hao tiền bạc đâu. Thím buồn là vì thím sợ nhậu- nhẹt say- sưa rồ về đánh vợ chửi con, làm tưng- bừng túi- bụi, náo- động cả xóm chứ. "
Giao châu mày nói:
- Tôi tưởng anh thợ Túc có phước lớn lắm ảnh mới gặp được người vợ đàng- hoàng đúng- đắn như chị Hai Xuyến.
- Thiệt vậy. Có phước lắm. Thím Hai Xuyến may khéo, thím may mướn kiếm tiền phụ nuôi sống chồng con. Chú đi làm thím ở nhà lui cui lo nuôi con, lo dọn- dẹp nhà cửa, lo cơm nước cho sẳn đặng về có mà ăn. Hễ rảnh thì thím may kiếm thêm tiền nữa. Vậy thì chú khoẻ qúa. Nếu chú biết suy- nghĩ, biết xét công ơn của vợ, chú biết vui với vợ con, thì gia đình của chú sướng bực nhứt trong xóm nầy, chớ đâu có xào- xáo hoài, làm cho thím Hai Xuyến buồn rầu như vậy. "
- Thiệt tôi thấy thân phận của chị Hai Xuyến tôi tội nghiệp cho chỉ quá. Mỗi lần ảnh say về ảnh đánh chỉ tôi chịu không được, nên tôi can thiệp luôn luôn. Lần nào tôi cũng bị ảnh mắng chửi, nhiều lần bị ăn thoi nữa, mà tôi không kể, cứ can thiệp hoài.
Vợ Bảy Cao chận nói:
- Em chẳng nên can thiệp. Chú đánh vợ mà em can, nhiều lần chú nói xấu cho em, chú la em lấy vợ chú nên em binh. Vậy thì còn can làm chi.
- Ối! Ảnh say nên ảnh nói bậy, hơi nào mà chấp ảnh. Hết say rồi anh em cũng tử tế vơí nhau như thường, chị Bảy không thấy hay sao?
- Nên để cho người già cả họ can gián tốt hơn.
- Già cả có ai đâu. Ông thợ Kèo ở ngoài xa. Bà Lữ bán xôi với chị Hiền ở gần, can một hai lần không được, hai mẹ con ghét không thèm nói tới nữa. Anh Bảy, chị Bảy cũng không chịu lại mà khuyên- dỗ. Tôi ở gần, nếu tôi làm lơ nữa, thì rủi sẩy tay anh Hai Túc đánh chết vợ ảnh còn gì.
- Chết thì bị đày. Ðể luật- pháp trừng - trị một lần cho chú tởn. Em can đã không có ơn, mà nhiều lần em còn bị đòn nữa chớ.
- Anh Hai Túc yếu xịu, ảnh thoi có thấm- tháp gì đâu. Tôi nghe nói uống ruộu ăn cơm mới ngon. Tôi có nếm thử thì ruộu hôi rình chớ phải ngon ngọt gì sao mà mê. Mà có uống thì uống chút đỉnh vậy thôi, uống làm chi cho tới say rồi sanh giặc với vợ con.
Bảy Cao nói: "Tại chú thợ Túc có tánh kỳ cục, hể say thì gây- gổ, chớ họ say đâu có như vậy. Có người say thì họ ngủ. Cũng có người say thì họ nói chuyện vui lắm. Có một mình chú hễ say thì về đánh chửi vợ con, chú không chịu bỏ tật say của chú, sợ có ngày chú mang họa lớn. "
Ăn cơm rồi vợ Bảy Cao mang chén vô trong nhà rửa. Giao cứ ngồi nói chuyện chơi với Bảy Cao. Cách một hồi nghe đằng nhà thợ Túc có tiếng la hét om- sòm. Vợ Bảy Cao bước ra nói: "Ðó, ông men về rồi nên làm om đó. "
Giao ngồi lóng tay nghe. Ban đầu nghe tiếng Hai Túc rầy om- sòm. Một lát lại nghe tiếng chị Hai Xuyến la khóc: "Trời đất ơi, chết tôi còn gì! Chòm xóm đành để cho chồng tôi giết tôi hay sao?. " Rồi tiếp nghe tiếng con Tý khóc la nữa.
Giao xúc- động chịu không nổi. Nó đứng dậy biểu vợ chồng Bảy Cao đi với nó lại can. Vợ Bảy Cao biểu chồng đừng thèm đi. Có đi thì đi ra bót xin lính vô bắt đem Hai Túc về bót mà giam thì tốt hơn.
Giao bỏ ra cửa đi riết lại nhà thợ Túc. Thấy Giao ở với bạn trong sở mà trong xóm cũng như vậy, Bảy Cao không nỡ làm lơ nên thủng thẳng đi theo sau. Vợ thấy chồng đi, chị cũng đi nữa.
Giao đi vô gần tới cữa, tuy ngọn đèn dầu không được tỏ lắm, song nó cũng thấy Túc một tay đè vợ vô vách, còn một tay đưa lên muốn đánh. Nhưng anh ta ốm yếu không có sức bao nhiêu lại thêm say mèm, mắt nhắm mắt mỡ, đánh không trúng đâu hết, phần thì chị vợ miệng la, tay đưa ra mà đỡ, còn thêm con Tý binh mẹ, nó níu nhũng- nhẵng phía sau nữa, bởi vậy anh ta làm dữ mà đánh không được. Giao ở trần, nó a vào, xếp hai cánh tay Túc ôm chặt mà kéo anh ta ra, đặng gỡ nạn cho Xuyến.
Túc vùng- vẩy muốn kiếm thế đánh Giao, mà sức yếu lại say, làm không lại sức trai sung- túc, nên bị Giao ôm mà kéo cho nằm trên ván.
Vợ chồng Bảy Cao vô tới. Hai Xuyến lật- đật chạy ra đứng một bên vợ Bảy Cao, dường như muốn yêu cầu ủng - hộ.
Bị Giao đè nằm trên ván cựa quậy không nổi, co chân đạp vô vách cây nghe đùng đùng, chớ không trúng Giao. Hai Túc mới chửi Giao, chửi vợ, chửi hết chòm xóm theo một phe với vợ mà hiếp anh ta.
Vợ Bảy Cao ngó chồng rồi cười ngạo mà nói: "Thấy hôn?Tôi nói hễ can thì bị nghe chửi, có ơn nghĩa gì. "
Hai Xuyến nói: "Ảnh say rồi ảnh nói điên, xin anh Bảy, chị Bảy đừng chấp ảnh. "
Túc vùng- vẫy, mắng chửi một hồi rồi mỏn hơi đuối sức nên nằm êm. Giao thấy vậy mới buông Túc;Anh ta nằm ngủ ngáy khò khò.
Vợ Bảy Cao mới nói: "Thôi, êm rồi, mình về. " Vợ chồng Bảy Cao mới rút đi. Hai Xuyến theo cám ơn.
Giao theo sau mới nói với Hai Xuyến: "Chị Hai để cho anh ngủ. Khuya thì ảnh hết say chứ gì. Nếu ảnh có làm dữ nữa thì chị chạy ra ngoài la lên;chòm xóm người ta hay tự- nhiên họ lại cứu chị. "
Giao về tới nhà, xó cửa bước vô, mò kiếm hộp quẹt đốt đèn rồi nằm trên cái ghế bố hút gió theo hơi bản đờn Vọng - cổ.
Một mình với ngọn đèn leo- lét, Giao hút gió một hồi rồi nhớ tới cảnh Hai Túc say sưa làm náo- động trong xóm hồi nãy thì cảm thương thân phận của chị Hai Xuyến có nghề, có hạnh, mà nhan sắc lại đẹp hơn chị đàn bà trong hạng bình- dân, chị đã làm tội tình gì mà bây giờ phải mang anh chồng say, anh không biết yêu- quý người vợ đẹp- đẽ, hiền- lành, trung- thành, tận- tụy, đã không làm cho vợ vui, mà hưởng thú gia -đình, lại theo đánh chửi hoài làm cho vợ buồn như ở trong địa ngục, bạn cùng quỉ- sứ.
Giao suy nghĩ rồi nhớ lại ở đời các chú trai cũng như các cô gái, hễ lớn lên thì ai cũng mong cưới vợ lấy chồng đặng vui hưởng hạnh- phúc gia- đình. Có lẽ chị Hai Xuyến cũng mong hưởng hạnh- phúc ấy nên hồi trước chị mới ưng anh Hai Túc có nghề thợ máy, còn chị có nghề thợ may, dầu thế nào vợ chồng cũng kiếm cơm đủ nuôi nhau, không đến nổi đói rách. Thiệt nhờ có nghề nên không đói rách mà chị Hai Xuyến mắc anh chồng say- sưa, thô - lổ. Thì chị có thấy hạnh- phúc gì đâu. Xưa rày có nhiều anh thấy mình lãnh tiền kha- khá mà ở có một mình, hay khuyên mình kiếm vợ đặng có người lo may vá áo quần cho mà bận, lo đi chợ nấu cơm cho mà ăn, gây hạnh- phúc gia đình mà hưởng như chúng bạn.

Cũng như nhiều đêm khác, hễ Giao nhớ tới lời khuyên kiếm vợ thì chúm- chím cười, thầm hỏi sao dám chắc có vợ sẽ hạnh- phúc? Nếu không gây được hạnh- phúc mà gây ra tai họa rồi làm sao? Nếu rũi gặp người vợ ghen như chị Bảy Cao, cứ đeo theo chồng không cho ra khỏi nhà, bữa nào chồng đi làm về trễ thì kiếm chuyện rầy- rà, vậy là hạnh phúc hay sao? Nếu lỡ gặp người vợ hỗn- ẩu, mình nói một tiếng vợ nói mười tiếng, coi chồng như thằng mọi, phải làm ra tiền cho vợ ăn hàng ăn bánh, sắm áo sắm quần, không kể công chồng cực- khổ, vậy là hạnh- phúc hay sao?Nếu gặp người vợ như vài chị ở trong xóm kia, mỗi bữa đợi chồng đi làm rồi thì giụm lại đánh bài đánh bạc, hoặc thả đi kiếm đàn ông, con trai mà nói chuyện, không trọng trinh- tiết, không kể thị- phi, vậy là hạnh- phúc hay sao?

Giao nghĩ tới mấy trường hợp chẳng may đó thì giựt mình, thầm nói thôi ở một mình cho thong- thả và khoẻ trí, không nên có vợ mà sanh chuyện rắc- rối.
Lóng nghe đằng nhà Hai Túc êm luôn. Giao mới tắt đèn mà ngủ.

*
* *​

Cách ba bữa sau.
Gà cồ trong xóm Ụ- Tàu tiếp nhau gáy sáng. Gà ở mé kinh bên kia cũng hưởng- ứng gáy theo.
Cô Hiền, là con gái của bà Lữ góa chồng, ở gần nhà Thợ Hai Túc, nghe tiếng gà gáy thúc mới mở hé cửa dòm ra ngoài. Thấy ngoài đường sắp sáng gấp, nên đi được, cô bèn lấy cái khăn vằn sọc xanh mà choàng đầu, rồi bưng thúng xôi đi bán dạo.
Ra tới đường quan- lộ có trải đá, cô Hiền đi được chừng mươi bước cô thấy có người nằm nghiêng vắt ngang trên khúc cây bần người ta đốn bỏ bên mé đường để khô rồi sẽ khiêng về mà bữa làm củi. Cô không hiểu ai làm gì nằm đó, cô bước lại gần mà coi mặt. Trời chưa sáng, thấy không rõ, nhưng gương mặt mường- tượng thợ Hai Túc, cô vội- vả thối lại mà đi riết vô nhà Hai Túc kêu chị Hai Xuyến hỏi có Túc ở nhà hay không.
Hai Xuyến đã thức dậy lâu rồi nhưng thấy trời chưa sáng thiệt nên chưa mở cưả. Cô nghe Hiền kêu mà hỏi thì cô vừa mở cửa, vừa trả lời:
- Không có ở nhà. Ði làm mà chiều hôm qua không có về ăn cơm, đi mất luôn đêm nay nữa. Cô hỏi chi vậy?
- Chị ra đây coi. Tôi đi bán, ra tới lộ tôi thấy có ai nằm vắt ngang trên khúc cây bần, bộ giống ảnh quá. Chị ra coi phải ảnh hay không?
- Trời Ðất ơi!Hay là đi về mà say qúa nên té nằm đó. Ðâu, chỗ nào đâu, cô dắt chỉ cho tôi coi.
Hai người vừa đi vừa chạy.
Trời sáng lần lần, bây giờ đã thấy rõ, nên đi gần tới Xuyến vừa ngó thì biết là chồng, mới chạy lại ôm ngang mình mà đỡ dậy.
Hai Túc không cựa quậy, cặp mắt mỡ trao- tráo. Xuyến đỡ không nổi. Cô rờ tay chưn đều lạnh ngắt. Cô đưa tay ngay lỗ mũi thì không còn thở. Cô vùng la lớn: "Trời Ðất ơi!chết rồi còn gì đâu!"
Xuyến đứng dậy vừa, vừa cậy Hiền làm ơn chạy về kêu anh Bảy Cao với Giao. Cô đứng một mình ngó thây chồng mà khóc, không dám rờ tới nữa.
Vợ chồng Bảy Cao thức dậy rồi, nghe Hiền kêu Giao mà nói Hai Túc chết thì kinh- tâm, vội- vả tung cửa ra hỏi chết ở đâu. Hiền chỉ ngoài lộ và nói có Hai Xuyến ra ngoài chổ đó rồi. Cao biểu kêu giùm Giao dậy. Anh chạy riết ra lộ.
Giao còn đương ngủ, nghe kẻ kêu người hỏi om- sòm, giựt mình ngồi dậy nghe nói Hai Túc chết ngoài lộ thì tái mặt, mắt nhấm mắt mở nó nhảy xuống đất xô cưả mà ra, rồi thấy Bảy Cao chạy, nó cứ chạy theo, không thèm hỏi hai chị đàn bà đương nói chuyện. Hai chị cũng lật đật đi theo. Qua khỏi nhà Hai Túc, Giao gặp con TÝ đương chạy ra lộ. Giao tránh nó mà dông theo cho kịp Bảy Cao.
Cao với Giao đến một lượt. Hai Xuyến khóc mà nói: "Chết rồi, còn gì đâu anh em. Chiều hôm qua đi làm không có về, mất biệt luôn tới đêm nay. Hồi nãy cô Hiền đi bán xôi, cô thấy nằm đây. Cô chạy về kêu tôi. Tôi ra thì đã chết bao giờ rồi. Tôi đỡ lên không nổi. Vậy hai anh em làm ơn khiêng giùm về nhà. "
Bảy Cao nói: "Không được. Chú Hai chết nằm bên đường, chết hồi nào và tại sao mà chết mình không biết. Vậy mình không nên động tới tử- thi. Phải đi ra bót mà báo cho ông Cò vô tra xét coi chú có thương- tích gì hay không, tại sao chú chết. Không biết chừng chú bị người ta đánh chết. Phải để cho nhà chức- trách tra- xét rồi mình sẽ xin xác về mà chôn chớ. Em Giao em chạy ra bót mà báo cho ông cò hay giùm chút em. "
Giao nói nó ở trần, nó tới bót vô phép quá. Ðể nó về bận áo rồi nó đi. Cao nói thôi nó ở nhà coi chừng để Cao đi ra bót.
Hiền bưng xôi đi bán để vợ Bảy Cao ở đó với Hai Xuyến. Con Tý ngồi ngó thây cha mà khóc làm cho Giao động lòng. Giao chạy về nhà rửa mặt và bận áo rồi trở ra.
Hai Xuyến cứ khóc hoài. Thấy Giao ra, cô nói cô chắc chồng cô say quá, đi về dọc đường ba chùm ba chân vấp té rồi nằm đó, dậy không nổi nên nhiễm gió mà chết, chớ không phải bị ai đánh. Nếu đánh lộn thì phải có vết tích. Không có máu, còn mặt mày không sưng không bằm có phải bị đánh đâu.
Vợ Bảy Cao nói phải để cho quan thầy khám nghiệm, người ta mới biết tại sao mà chết. Không chừng đâu trong mình làm sao mình thấy được.
Mặt trời vừa mọc thì có một thầy đội với hai anh lính cỡi xe máy vô tới. Ba ngườixúm lại xem tử- thi. Thầy đội biểu Giao dở áo của Túc coi, thì ngực, lưng và không có vết- tích chi hết.
Bảy Cao về tới, Giao nói không có bị đánh, chắc uống rượu say té nhiễm gió.
Thầy đội nói thầy ở Vĩnh- Hội mấy năm rồi, thầy biết anh thợ máy này có tật say. Tuy vậy mà để thầy tra hỏi mấy quán dọc đường coi hồi hôm anh ta nhậu nhẹt quán nào, nhậu với ai rồi sẽ biết. Thầy biểu hai anh lính ở đó gác, để thầy về kêu xe Hồng- Thập- Tự chở lên nhà xác cho quan thầy khám- nghiệm.
Giao nói với Hai Xuyến để nó với Bảy Cao ra hãng cho anh em trong sở hay và xin với ông xếp ở nhà đặng giúp chị mà lo cuộc tống táng Hai Túc.
Thầy đội cỡi xe máy đi về.
Vợ Bảy Cao không nỡ bỏ mà về nên phải ngồi lại đó mà an- ủi mẹ con Hai Xuyến.
Gần 8 giờ, Bảy Cao trở lại, có Tư Thìn theo. Hai người cỡi hai chiếc xe máy Bảy Cao nói với Hai Xuyến rằng thằng Giao xin phép nghĩ không được, bởi vì Hai Túc mất thì nó phải thế mà cho máy chạy, nếu nó nghĩ thì không ai coi. Ông xếp cho phép Bảy Cao với Tư Thìn ở nhà đặng lo làm đám ma cho Hai Túc cũng đủ. Thầy Năm Giác lãnh làm sổ đặng góp tiền anh em lớn nhỏ trong hãng ai muốn phúng- điếu bao nhiêu thẩy thâu giùm cho.
Vợ Bảy Cao hỏi xe máy ở đâu mà ảnh cỡi đi đó. Ảnh nói của anh em trong hãng cho mượn đặng ảnh đi lo công việc cho lẹ.
Một lát có xe Hồng- Thập- Tự lại chở tử- thi đem lên nhà xác. Hai Xuyến hỏi phải đem lên đó mà mổ hay sao. Người ta nói đem lên cho quan thầy thuốc khám nghiệm coi chết vì cớ nào và chết hồi mấy giờ. Có khi quan thầy không cần mỗ thì mình xin xác liền chở về làm đám ma. Còn nếu phải mổ rồi thì mình liệm rồi cũng xin phép đem về mà tế- lễ được. Hai Xuyến gởi con Tý ở nhà với vợ Bảy Cao. Chị về lấy tiền bạc rồi kêu xe xích lô đi theo xác chồng với Bảy Cao và Tư Thìn.
Xe hơi Hồng- Thập- Tự chạy mau, mấy người theo không kịp. Tư Thìn nói không hại gì. Anh biểu Bảy Cao cứ lên nhà xác ở đó mà chờ, để anh ghé trại hòm Cầu Ông Lãnh biểu trại hòm cho xe lên chở tử- thi về Ụ Tàu rồi chở hòm qua đó mà liệm. Còn như quan thầy định phải mổ thì anh trở về biểu trại hòm chở hòm với đủ đồ tẩm- liệm đem lên nhà xác mà liệm rồi sẽ chở về Ụ Tàu mà cúng tế. Bề nào cũng phải bữa sau mới chôn được.
Hai Xuyến với Bảy Cao lên nhà xác ngồi dựa gốc cây mà chờ hơn nữa giờ thì anh Tư Thìn cũng lên tới. Anh nói anh sắp đặt đã xong rồi hết. Vì anh quen với chủ đồ âm- công nên họ tính với giá rẻ, lại cho chôn trong đất riêng của họ nữa. Họ cũng lãnh đi khai tử và lo giấy tờ phép tắc, mình khỏi lo gì hết. Ðến 11 giờ, Ông Ðốc- tơ mới lên nhà xác. Nhân viên trong nhà xác đã lột hết áo quần của Hai Túc, để anh nằm trần- truồng trên bàn sẳn ra. Ðốc- tơ xem phía trước rồi biểu lật cho ông xem sau lưng và hai bên hông. Tuy không thấy vết- tích chi hết mà Ðốc- tơ định phải mổ.
Tư Thìn nghe nói mổ thì anh biểu Bảy Cao với cô Hai Xuyến ở đó, anh cởi xe máy đi xuống Cầu Ông Lãnh liền.
Ðốc- tơ mổ ngay lá mía thì thấy lá mía bể, nên nạn- nhơn mới chết. Nhưng coi ngoài ra ngay chổ đó thì không thấy bầm hoặc có một dấu chi hết. Ông nói có lẽ người ta đá hoặc đập một cây ngay chỗ đó nên lá mía bể mà ngoài ra không có một vết thương chi hết. Ông coi trái tim và nói nạn- nhơn tắt thở trong khoảng từ 9 tới 10 giờ trong đêm rồi. Thầy y- tá gom đồ mổ bộ vào cái hoa- ly rồi xách lên xe đi với ông Ðốc- tơ.
Cách một chút xe hơi chở hòm lên tới, cô Tư Thìn đem xe máy lên để trên xe mà ngồi.
Nhơn viên của nhà âm- công khiêng hòm và đồ vô nhà xác mà liệm Hai Túc, trước mặt vợ anh đứng khóc dầm và hai người bạn rất cảm- xúc.
Liệm xong rồi mới khiêng để lên xe hơi. Anh sớp- phơ nói xe rộng nên anh mời cô Hai Xuyến và Thìn bỏ xe máy lên xe hơi rồi anh chở hết về Vĩnh- Hội cho mau.
Gần một giờ trưa xe chở quan -tài mới về tới Ụ Tàu. Thằng Giao chưa đi làm buổi chiều, nó dắt con Tý chạy ra tiếp rước. Vợ Bảy Cao, mẹ con bà Lữ, vợ chồng ông Kèo đều có ra đủ hết.
Bảy Cao biểu Giao theo anh trở vô dọn chổ đặng để qua- tài. Vác ván bưng bàn đem đề ngoài sân cho trống hết phía trước rồi người ta khiêng quan- tài vô. Mấy người ở xóm trong hay tin kéo nhau ra phân ưu với cô Hai Xuyến.
Tư Thìn định trưa bữa sau, lối 12 giờ rưỡi thì phát- hành đi chôn đặng anh em trong hãng có thể đưa một khúc đường cho được. Nhơn viên nhà âm- công hứa sẽ đem xe có phủ- mộ lại trước 12 giờ, rồi lên xe đi về.
Bây giờ Tư Thìn với Bảy Cao giao cho đàn- bà trong xóm lo việc cúng quải, hai anh đi ra quán ăn cơm rồi lo việc khác, người đi cho anh em trong hãng hay quan- tài chở về rồi và định giờ chôn cũng rồi, người đem giấy căn cước của Hai Túc giao cho chủ đồ âm- công mà cậy đi khai tử, xin phép chôn và dặn đào huyệt cho tử- tế.
Ðược tờ chứng- chỉ của ông Ðốc- tơ về cuộc khám- nghiệm tử- thi, ông xếp bót Vĩnh- Hội nghi Hai Túc có đánh lộn với ai, bị người ta đá hoặc đập bể lá mía nên mới chết, bởi vậy buổi chiều ông mỡ cuộc điều- tra liền. Ông xét hỏi thì chiều bữa trước, mãn giờ làm việc rồi, Hai Túc về trong kinh có ghé quán thím Phòn mà ăn nhậu. Ðòi thím Phòn ra bót thì thím chịu có như vậy. Thím khai thì hồi chiều Hai Túc ngồi nhậu một mình. Ðến chạng vạng tối thì có tên Quì với tên Kèn làm việc cho hãng dầu- phọng bên Cầu Kho, nhà ở phía dưới sở rác, hai người ghé quán ăn uống nữa. Hai Túc quen với tên Quì nên ban đầu hai người nói chuyện với nhau rất vui- vẽ và thân- thiết. Ly nầy tiếp ly nọ, ba người ngồi nhậu hoài không ai chịu về. Nhậu đến quá 9 giờ, Hai Túc với tên Kèn say nhiều, duy có tên Quì còn tĩnh- táo. Túc với Kèn nói chuyện rồi cãi lẽ với nhau, la lớn tiếng lại muốn gây lộn nữa. Tên Quì tỉnh nên can- gián, trả tiền rượu, rồi nắm tay kéo tên Kèn ra lộ và dắt đi về phía dưới nhà máy. Hai Túc cũng trả tiền ăn uống rồi đi về sau, đi vô phía hãng dệt, mà ra lộ rồi thì chưn bước tới, chưn thối lui, đâm qua vát lại, bộ đi không vững. Ðòi tên Quì với tên Kèn mà hỏi thì hai tên này cũng khai y như lời của thím Phòn. Quì cương quyết nói thấy Kèn say quá nên nó dắt về trước, bỏ Túc ở lại sau, không hiểu Túc đi đâu hay là còn uống tới chừng nào. Hai người ở phía dưới nhà máy khai có gặp dắt Kèn về. Bà già ở khít vách với Kèn khai đêm đó Kèn say về mửa rồi ngủ khò tới sáng, không nghe la rầy chi hết.
Ông xếp bót đòi cô Hiền bán xôi mà hỏi cô gặp tử- thi hồi nào và thấy nằm cách nào. Hỏi xong hết rồi, ông đoán Hai Túc say quá đi không vững, ba chùm ba chân vấp khúc cây bần mà té, rủi khúc cây chạm ngay chỗ lá mía mà chết, chớ không phải bị ai đánh đá.
Thợ- thuyền trong xóm Ụ Tàu hay Hai Túc chết vì rượu thì giựt mình ai cũng quyết bỏ cái tật hễ đến bửa lãnh tiền thì rủ nhau ghé quán nhậu- nhẹt. Thằng Giao thề trước mặt vợ chồng Bảy Cao trọn đời nó không bưng ly rượu mà uống.
Hạng bình- dân ở với nhau thật có lòng. Dầu bình- thường hai người không ưa nhau đi nữa, rủi có người nầy chết thì người kia cũng tận- tâm lo- lắng. Nông- dân ở chốn thôn- quê cũng vậy, mà thợ- thuyền ở nơi thành- thị cũng vậy. Họ có tình đoàn- kết dĩ- nhiên. Quan, hôn, tang, tế phải giúp nhau. Một người được vui cả thảy đến mừng. Một nhà bị tai- họa cả thảy đến chia buồn và lo - lắng. Ðó là cái tập- quán di- tích của phong- hóa cổ - truyền. Người ở trong xóm một làng thì chung vui chia buồn với nhau, không cần ai ép buộc hay rù- quến. Phải có ở chung lộn với giới bình- dân Việt- Nam mới thấy rõ cái cá- tánh đặc- biệt của dân- tộc đó.

Vì cái tình đoàn- kết cố - hữu như vậy mà buổi chiều đó cả xóm Ụ Tàu ra tới xóm dọc theo mé kinh ai có ở nhà thì đều đến thăm Hai Xuyến tỏ lời phân ưu và cúng chút đỉnh để tống- táng người quen biết cho linh- hồn người được an vui nơi chín suối. Gần tối thấy Năm Giác, nhơn- viên của hãng cưa, với bốn anh thợ - thuyền làm trong hãng, thay mặt cho anh em lớn nhỏ đem nhan đèn với một bó hoa tươi vô cúng Hai Túc với năm trăm đồng bạc của anh em chung đậu và cũng có ông chủ với mấy ông xếp phụ thêm để góp sức mà lo cuộc tống chung của Hai Túc.
Tư Thìn lãnh chấp hết các số tiền phúng điếu để rồi đám trả tiền mua hòm tẩn- liệm, tiền phủ- mộ chở đi chôn, cùng các số tiền tổn- phí lặt- vặt khác.
Trưa bữa sau đi chôn thì ngươì trong xóm với anh em ngoài hãng theo đưa cả trăm. Những người mắc làm việc thì đưa ra tới bến đò Cầu -Kho rồi đi làm, để cho Tư Thìn với Bảy Cao được phép nghỉ trưa luôn lên tới Hoà- Hưng với cô Hai Xuyến và mấy chị đàn- bà ở xóm Ụ- Tàu.
Chiều Giao đi làm về, thấy chị Hai Xuyến chôn cất chồng xong, chị đã về rồi, thì Giao ghé vô mà hỏi thăm. Hai Xuyến mượn Giao phụ với chị khiêng cái bàn ngoài sân vô để dựa tấm vách buồng làm bàn thờ Hai Túc. Còn bộ ván dầu nhỏ chị muốn lót dựa vách, gần ngoài cửa cho sáng đặng chị ngồi may. Giao không cho chị khiêng, biểu để một mình nó ôm nổi, nó mới ôm ván vô lót chắc- chắn theo ý chị muốn.
Giao dọn- dẹp giùm rồi mới về ăn cơm với vợ chồng Bảy Cao. Bảy Cao nói Hai Túc chết rồi chắc Giao sẽ đứng coi cho máy chạy thế cho Hai Túc. Giao nói ông xếp đã có tính như vậy rồi, vì kêu thợ khác sợ họ không quen rồi máy trục- trặc.
Ðến tối Tư Thìn vô kêu Bảy Cao đi với anh lại nhà Hai Xuyến mà tính sổ xuất phát. Giao với vợ Bảy Cao đi theo coi chơi.
Tính sổ thì tiền phúng điếu được gần sáu trăm. Tư Thìn trả tiền tẩn- liệm chôn cất đủ hết rồi thì còn dư được 52 đồng. Anh đếm mà giao cho Hai Xuyến. Vợ Bảy Cao nói hai bữa rày Hai Xuyến cũng tốn bộn, mua vãi may đồ chế cho hai mẹ con, mua đồ để cúng quải, sắm trầu cau, trà lá để đãi khách. Số tiền dư năm mươi mấy đòng đó chắc vừa đủ ngám chớ không dư gì.
Hai Xuyến nói chị bị tai- họa nhờ anh em giúp công, giúp trí, giúp bạc, giúp lời, nếu không có vậy thì chị không biết làm sao mà chôn chồng cho được. Chị cám ơn Bảy Cao với Tư Thìn và cậy hai anh trao lời cám ơn của chị với các anh em lớn nhỏ trong hãng, ơn ấy không bao giờ chị quên.
Các việc xong rồi mới rã.
Vợ chồng Bảy Cao với Giao cũng về, ai về nhà nấy, không bàn- luận tới sự Hai Túc chết. Nhưng mà đêm đó ba người nầy nằm suy- nghĩ chắc chẳng khỏi nói thầm trong trí rằng Hai Túc chết thì Hai Xuyến hết tai- họa, hết buồn- rầu rồi.
Tối một lát, chị Hai Xuyến đốt đèn để trên bộ ván gần cửa rồi bưng rổ may ra ngồi dựa ánh đèn mà may riết cái áo bà -ba bằng vải trắng cho rồi đặng sáng bữa sau người ta lấy.
Vì sợ gió phất làm chao ngọn đèn nên chị khép bớt cánh cửa. Chị chăm chỉ ngồi may. Con Tý nằm chơi một bên, nó nói đỏ- đẻ với mẹ một lát rồi ngủ khò. Giao ăn cơm rồi nó ngồi nói chuyện chơi với Bảy Cao một hồi rồi đi về, để cho ảnh nghỉ. Về tới cửa nó ngó thấy bên nhà Hai Túc có ánh đèn giọi ra ngoài. Nó nghĩ còn sớm về nằm một mình thì buồn, chớ chưa ngủ- nghê gì được, nó bèn đi luôn, tính lại thăm chị Hai Xuyến một chút.
Hai Xuyến ngồi may, tư bề vắng- vẻ bổng nghe như có người đi vô cửa, chị bèn ngước mặt lên mà ngó.
Giao đứng tại cửa ngó vô mà hỏi:
- Chị may tới ban đêm hay sao chị Hai?
- Ừ, có cái áo gấp nên may cho rồi đặng mai giao cho người ta.
- Tôi thấy đàng này đốt đèn, tôi tưởng có việc chi, nên tôi lại coi chị có cần dùng tôi hay không. Bất - luận việc chi, hễ chị muốn có người giúp thì chị cứ kêu tôi, nghe hôn chị Hai. Chuyện chị em tôi không tiếc công với chị đâu. Hồi ảnh còn, tôi ăn ở làm sao thì bây giờ cũng vậy, chị đừng ngại chi hết.
- Cám ơn em, em vô ngồi chơi.
Giao vừa bước vô, vừa nói: "Chị mắc may. Tôi vô nói chuyện sợ làm mất thời giờ của chị. "
Hai Xuyến chúm- chím cười và nói: "May với tay, chớ phải may với miệng hay sao mà sợ mất thì- giờ. Nhắc cái ghế kia ngồi nói chuyện chơi em. "
Giao xách cái ghế đẩu đem để gần cái đèn mà ngồi, đối diện với Hai Xuyến. Nó ngó con Tý nằm day mặt vô vách rồi nó nói:
- Con Tý ngủ rồi?Ngủ sớm dữ.
- Nó ngủ nãy giờ. Có hai mẹ con, nó nói khào một lát rồi buồn nên ngủ.
- Ảnh mất hổm nay coi bộ nó buồn hay không chị?
- Thuở nay xẩn- bẩn theo tôi, ít gần cha, bởi nó không trìu- mến cho lắm. Tuy vậy mà nó cũng buồn buồn. Hổm nay em làm gì ở đâu mà không lại đằng nầy chơi?
- Hồi trước tôi lại có ảnh. Anh em ngồi nói chuyện chơi. Bây giờ tôi lại còn có một mình. Tôi sợ chị thấy tôi chị nhớ ảnh rồi chị buồn, nên tôi không muốn lại. Thấy được một người cũng còn đỡ. Không thấy người nào hết mới buồn chớ.
- Vậy à?Hổm nay tôi lo cho chị một chuyện, tôi lo quá.
- Chuyện chi vậy em?
- Thuở nay tuy ảnh hay nhậu- nhẹt, song mỗi kỳ lãnh tiền ảnh cũng đưa cho chị mớ nhấm để mua cơm gạo mà ăn. Bây giờ không có ảnh nữa, chị với con Tý mới làm sao mà sống.
- Tôi rất cám ơn em có lòng tốt lo cho phận mẹ con tôi. Thiệt hôm cô Hiền chạy về kêu tôi ra, tôi thấy ảnh nằm chết tôi bủn- rủn tay chưn. Tôi cũng muốn chết phứt cho rồi. Em nghĩ coi trong nhà có năm ba đồng, chứ không có tiền dư nhiều. Tôi lấy gì mà chôn cất ảnh. Bà con anh em có thương ra tiền cho mượn thì tôi phải mắc nợ. Nợ đó là nợ ơn nghĩa, tôi phải lo mà trả người ta, chớ để day- dưa sao được. Tôi làm gì có đủ tiền mà trả. Tôi nhờ anh em ngoài hãng với bà con trong xóm thương, ai cũng phụ giúp nên chôn ảnh tử- tế lại còn có dư ít chục nữa. Tôi khỏi mắc nợ thiệt may hết sức. Còn phận mẹ con tôi thì tôi có lo đâu. Mẹ con tôi hẩm- hút với nhau, không tốn hao bao nhiêu. Tôi nhờ nghề may của tôi, tuy ở đây may đồ vải nên tiền công không được nhiều song thế nào cũng đủ cơm gạo mà sống chứ. Tôi còn có nghề làm bánh nữa, bánh cam, bánh ếch, bánh ú, thứ nào tôi làm cũng ngon. Ðợi ít năm nữa con Tý trộng rồi, tôi làm bánh cho nó bưng đi bán, hoặc nó coi nhà cho tôi đi, thì mỗi bữa kiếm lời dễ như chơi, làm sao mà đói.
- Tôi nghe chị nói như vậy tôi mới hết lo. Hổm nay thiệt tôi lo cho chị về khoảng đó lung lắm. Tôi thiệt tình mà nói với chị. Nếu chị có thiếu hụt thì cho tôi hay. Tôi không phải giàu có gì, nhưng tôi có một mình nên bề của tôi dễ lắm. Tôi có thể nhín- nhúc mà giúp cho chị được.
- Tôi rất cám ơn em. Em cũng nghèo mà em thương bạn nghèo như vậy thì quí lắm. Lòng dạ tốt đó ít ai có.
Giao đứng dậy ngó Xuyến mà nói: "Tại tôi có tánh kỳ cục lắm. Thấy ai bị hoạn- nạn tôi chịu không được. Cũng tại cái tánh đó nên mỗi lần ảnh đánh chửi chị, tôi nghe chị la, chị khóc, tôi chạy lại tôi can liền. Mấy lần ảnh chửi luôn tới tôi hay là ảnh thoi tôi, về nhà nằm nghĩ lại tôi phiền. Tôi làm ơn mà lại mắc oán. Tôi nhứt định không thèm can- thiệp nữa, để cho ảnh giết chị đặng ảnh ở tù cho ảnh biết chừng. Té ra chừng ảnh làm dữ nữa, tôi nghe chị la khóc, tôi chịu không nổi, tôi cũng mang đầu chạy lại can nữa. "
Xuyến nói: "Thiệt cha con Tý hễ say rượu thì ảnh như thằng điên, không biết phải quấy gì hết. Em út thương ảnh hết sức mà ảnh không biết ơn. Ðánh vợ thì chòm- xóm khuyên can, ảnh không kể, ảnh đánh chửi người ta mà có khi còn nói bậy nói bạ nữa chớ. "
Giao cười mà nói: "Ảnh là anh mà lại say nữa. Ảnh muốn nói giống gì ảnh nói, tôi không thèm kể, chớ người khác đối đãi tôi như vậy sao được chị Hai. Nói chuyện nghe chơi chứ ảnh chết rồi thì để cho vong hồn của ảnh bình yên, không nên nhắc cái quấy của ảnh. "
Giao bước lại trước bàn thờ đứng ngó, rồi đi luôn qua cửa buồng dòm vô trong tối đen. Nó vùng xây lưng đi ra và nói: "Thôi, tôi về nghe hôn chị Hai. "
Xuyến buông kim ngó theo mà hỏi:
- Em về hay sao?Sao không ở chơi?Còn sớm mà.
- Về nghỉ để cho chị may. Bữa nào chị rảnh rồi sẽ lại nữa.
Giao ra cưả, đưa tay nắm cánh cửa, đứng ngó xuống mé kinh, dường như chưa muốn về gấp.
Xuyến ngó theo mà nói: "Thôi tối mai em lại chơi. Mai không còn đồ phải may gấp nưã. "
Giao ừ rồi bước ra đi liền.

Cô Hai Xuyến gốc- gác ở trong giới bình- dân. Cha cô làm thợ mộc ở vùng Cầu Chông, gần chợ Xóm Chiếu. Cha mẹ sanh có một mình cô mà thôi. Khi cô được mười tuổi thì mẹ cô mất. Cha cô chấp nối với người đàn- bà khác có nhà ở Thị- Nghè, tính dọn đồ về bển mà ở với người vợ sau, đặng xin vô làm sở Ba -Son. Người dì của cô sợ ở với mẹ ghẻ cực- khổ tội- nghiệp, mới nói với cha cô mà xin để cô ở với bà, đặng bà nuôi giùm mà dạy cho cô biết nghề sau khỏi bị đói rách. Bà dì không có chồng con. Bà chuyên nghề làm bánh rồi đếm cho trẽ nhỏ lãnh đi bán. Trót mấy năm bà tập cho cô Xuyến biết cái nghề của bà, rồi chừng cô được 16 tuổi, ban ngày bà cho cô đi học chữ rồi học may, ban đêm bà bắt phụ với bà mà chiên bánh cam và gói bánh ú, bánh ếch.
Cô Xuyến có sắc đẹp, nước da trắng, gương mặt vui, nói chuyện có duyên, tướng đi yểu- điệu. Khi cô được 20 tuổi thì sắc đẹp nẩy- nở hoàn- toàn, lại nghề may với nghề làm bánh cô cũng rành lắm nữa. Nếu cô là con nhà khá- giả thuộc trong giới trung- lưu thì cô làm thơ ký, cô thông, hoặc bà kia bà nọ cũng xứng đáng lắm. Ngặt sanh nhằm đời kim- tiền, con nhà nghèo không ai thèm ngó tới, nên bà dì phải gả cho Hai Túc làm nghề thợ máy có tương- lai cũng nhiều.
Nếu Túc cư- xử đứng- đắn, biết đạo làm chồng, anh ta được người vợ có sắc có tài như Xuyến, thì dù không làm giàu, anh ta cũng được hưởng gia - đình hạnh- phúc ngỏa- nguê, đâu đến nổi ngụp lặn trong nghèo- hèn, đen tối. Ngặt Túc có nghề mà không có giáo - dục, tánh- khí
thô - lỗ, ăn nói không chừng, không biết giá người vợ có tài nghề, không biết xây- dựng gia- đình hạnh- phúc, đi làm thì say mê nhậu- nhẹt, về nhà thì đánh vợ chửi con, mới làm cho gia - đình biến thành địa - ngục.
Trót 11 năm trường, cô Xuyến sống trong cảnh đời đau khổ, biết buồn chớ không biết vui là gì, đau khổ về phần xác lẫn phần hồn, đau khổ mà không biết than thở với ai, vì cha với bà dì lần- lượt chết hết, còn chòm- xóm họ không có tâm- hồn như cô, họ có hiểu biết nổi lòng của cô đâu mà phân- trần với họ.
May cô Xuyến còn có được chút con, cô hủ- hỉ với con mà khuây- lãng phận thiểu phước vô duyên. Cô nhắm mắt bịt tai làm lơ mà nuôi con, thầm tính vui đạo làm mẹ có lẽ sẽ khỏa - lấp buồn đạo làm vợ được.
Tình cờ Hai Túc chết, chết một cách thiệt bất ngờ. Từ giờ cô thấy thây chồng nằm chết bên đường cho tới giờ đạo - tỳ để quan- tài xuống huyệt mà lấp đất, thì cô Xuyến tán- loạn tinh thần, có gì cho nổi khổ của cô thủa nay không có nghĩa gì, thêm tai họa nầy nữa nổi khổ mới lên đến cực điểm.
Chôn cất Hai Túc xong rồi, Tư Thìn với Bảy Cao đến tính sổ thì bạc tiền đâu đó đều đủ hết, khỏi thiếu nợ ai, chừng đó cô Xuyến mới tỉnh trí yên lòng, hết lo nữa. Ðêm đó cô nằm với con, mắt ngó ngọn đèn leo lét trên bàn thờ chồng, cô nhớ dĩ- vãng, cô nhìn tương- lai, cô mới nhận thấy cô đã thoát khỏi cảnh đời cũ vui ít buồn nhiều, mà bước qua cảnh đời mới, tuy chưa biết nó sẽ được sáng- suốt, tươi cười hay là nó cũng còn âm- u đau khổ, song hiện thời cô thấy cô đã được thân thong- thả, trí thảnh- thơi thì cô mừng thầm, mừng từ rày mỗi buổi tối hết lo sợ anh chồng say- sưa về đánh đập mắng chửi tưng- bừng nữa.
Cái mừng nầy cô không phép biểu- lộ cho người ta biết được, bởi gì chồng chết mà mừng đó là một điều bất nghĩa, trái với luân- lý, nghịch với thế - tình. Nhưng ôm- ấp trong lòng, cô lại thấy khó chịu. Ðã mấy bữa rồi cô có ý trông gặp người hiểu biết tâm- hồn của cô, thuở nay biết thương xót số- phận vô phước của cô, đặng cô tỏ bày tâm- sự mà trút sạch nổi khổ chồng- chất đã hơn mười năm nay cho nhẹ túi, vui lòng mà bước qua cảnh đời mới.
Kiểm- điểm những người quen trong xóm, cô Xuyến nhận thấy duy có một mình Giao thương xót phận cô hơn các người khác. Mỗi lần cô bị chồng đánh chửi thì mau mau nó chạy lại khuyên can, dầu gỡ tai- hại cho cô mà nó phải bị đánh, bị chửi luôn nó cũng không nệ. Thái- độ đó đủ chứng nó hiểu nỗi khổ của cô, nên cô có thể bày tỏ tâm- sự với nó được. Hổm nay nó biệt mất, bữa nay nó mới lại chơi, rủi gặp cô mắc may nó không chịu ngồi lâu, hẹn đêm sau có rãnh rồi nó sẽ lại nữa.
Bữa sau cô Xuyến giao cái áo gấp cho người ta rồi. Cô còn lãnh một cái áo với một cái quần nữa, tuy người ta nói may chừng nào rồi cũng được, song ban ngày lo nấu cơm đặng mẹ con ăn rồi thì cô cặm- cụi ngồi may, ráng may ban ngày cho khỏi thâm tới ban đêm đèn dầu leo- heo, lại có khách tới thăm nói chuyện không được. Cô cứ ngồi may đến mặt trời gần lặn cô mới chịu dẹp mà đi nấu cơm.
Mẹ con ăn uống dọn rửa xong rồi thì trơì đã sẫm tối. CôXuyến kể chắc Giao sẽ lại chơi, bởi vì đêm trước cô có biểu, mà Giao cũng có ừ. Cô đốt đèn để trên bàn thờ rồi lên ván nằm chơi với con. Mẹ con rù- rì nói chuyện với nhau một hồi rồi con Tý day mặt vô vách mà ngủ. Cô Xuyến nằm buồn, có ý trông Giao lại đặng nói chuyện của cô cho Giao nghe. Tư bề vắng- vẻ, trong nhà quạnh- hiu. Một lát nghe ghe đi dưới kinh bỏ mái chèo sạt- sạt.
Chắc bây giờ Giao ăn cơm đã rồi nên cô ngồi dậy đi ra cửa mà dòm. Thấy nhà Giao dạng - dạng mà trong nhà không có đốt đèn. Cô tính Giao ăn cơm rồi mắc nói chuyện với vợ chồng Bảy Cao nên chưa về nhà. Cô khép bớt một cánh cửa, để mở một cánh cho ánh đèn giọi ra ngoài sân rồi cô ra ngồi chỗ khoảng sáng mà ngó mông, ngó ra mé kinh, ngó phía trong, ngó phía ngoài, ngó quanh- quất rồi thế nào cũng ngó nhà Giao.
Mà nhà của Giao cứ lờ mờ trong đêm tối, cứ im - lặng với canh khuya. Cô Xuyến ngồi trót giờ, bổng thấy có bóng người ở phía trong đường mòn đi ra. Cô tưởng Giao nhớ lời hứa nên lại thăm cô, té ra bóng người ấy đi tới trước nhà cô rồi vụt hỏi: "Chưa ngủ hay sao mà còn ngồi đó cô Hai?. "Cô mới biết bà Hai Liệu ở xóm ngoài đi vô xóm trong hồi gần tối nên bây giờ bà về. Cô Xuyến nói ngồi chơi một chút cho mát rồi cô đứng dậy đi vô nhà.
Thấy con Tý nằm ngoài ván muỗi cắn, Cô Xuyến bồng nó vô buồng để nó vô mùng rồi cô trở ra sân đứng ngó về phía nhà của Giao nữa. Cũng lờ - mờ, cũng vắng- hoe. Cô thất vọng, trở vô ván kéo gối mà nằm. Chờ gần một giờ nữa không thấy gì hết, cô mới đóng cửa tắt đèn mà vô ngủ với con. Sáng bữa sau, mới bững- tưng, cô Xuyến biểu Tý ở nhà chơi mà coi nhà, để cô ra ngã ba bến đò mua gạo với tôm cá đem về ăn, rồi cô xách cái thúng nhỏ ra đi. Cô ghé quán chú Lù mua 5 lít gạo với 5 trứng vịt. Gặp con nhỏ bưng tôm cá chài đi bán, cô mua một chén tép bạc với mươi con cá chốt, vô quán xin giấy nhựt- trình gói lại rồi đi về.
Vô khỏi hãng dệt cô gặp Giao cô hỏi có hứa hồi hôm lại nói chuyện chơi, sao cô chờ khuya quá mà không thấy lại. Giao cười mà nói vì anh Bảy Cao cầm ở lại nói chuyện khuya quá rồi buồn ngủ nên về ngủ.
Cô Xuyến lộ vẻ buồn, cô bỏ đi về, không mời nữa. Ðến tối cô tính Giao thấy cô phiền chắc đêm nay chàng sẽ lại chơi. Té ra cô chờ mà không thấy tâm dạng. Qua đêm sau nữa cũng vậy. Chờ đến đêm thứ ba, thấy tối đã lâu rồi mà Giao cũng không lại, cô ra ngoài đứng ngó nhà Giao. Nhà cũng vẫn lờ - mờ quang- cảnh chung quanh cũng vẫn vắng- vẻ. Cô buồn mà lại phiền, buồn phận cô- đơn không ai thương tưởng, phiền em út thấy chồng mình chết rồi thì nó dan lơ. Cô muốn đi lại nhà mà trách Giao, rồi cô nghĩGiao có bà con gì đâu mà mình trách được. Nó làm lơ có lẽ nó sợ mình mượn tiền, mượn bạc, nếu mình còn tới nhà mà cầu- lụy thì chi cho khỏi nó càng khinh- bỉ thêm. Cô nghĩ như vậy nên cô vô đóng cửa tắt đèn mà đi ngủ.
Cô Xuyến quyết định không thèm chờ Giao nữa. Sáng bữa sau cô thấy nó không lại nói chuyện chơi mà Giao cũng lầm- lũi đi luôn, không hỏi thăm chi hết.
Tưởng Giao có thể kết tình chị em thân- thiết nên muốn nó tới lui đặng mình tỏ bày tâm- sự cho nhẹ bớt nỗi buồn tủi ấm- ức thuở nay. Té ra nó cũng lạt- lẽo như người khác thì thôi, cần gì mà phải quyến- luyến. Cô tính lo may mà vui với con cũng xong. Mấy chục đồng bạc đám ma rồi còn dư thì cô để dành phòng khi đau ốm có sẳn tiền mà rước thầy uống thuốc. Tiền may mướn chắc đủ cho mẹ con sống dễ- dàng. Khi nào không có đồ may, trong nhà phải thiếu hụt thì gói bánh ú đem gửi cho mấy quán họ bán, giao 12 bánh cho họ bẻ đầu 2 bánh, tự- nhiên họ chịu liền.
Ðã không thèm chờ Giao nữa mà một đêm cô Xuyến ngồi may đặng giải buồn, thấy con Tý nằm chơi một bên nó ngủ khò, cô mới buôn đồ may, xốc bồng con đem vô mùng cho khỏi muỗi cắn. Cô tính cô cũng dẹp đồ may rồi đóng cửa đi ngủ với con. Nào dè cô trở ra thì cô thấy Giao đứng chần- ngần tại cửa.
Cô Xuyến chào với giọng phiền- trách: "Dữ hôn! Bữa nay mới lại. "
Giao vừa bước vô vừa cười mà nói:
- Sợ lại chơi, tôi nói chuyện lộn- xộn chị rối trí may không được, nên hổm nay tôi mới lại té ra cũng gặp chị may nữa.
- May là cái nghề của tôi. Phải may mẹ con tôi mới sống được chớ.
- Vậy thì để tôi về cho chị may.
- Không. Bữa nay không có đồ gì gấp. Tôi phải đốt đèn một lát. Thấy đèn cháy mà không làm gì hết, sợ hao dầu vô- ích, tôi mới ngồi may bậy mũi nào hay mũi nấy đặng nói chuyện với con Tý cho nó vui. Nó ngủ rồi. Tôi tính ra dẹp mà đi ngủ đây.
- Chị buồn ngủ rồi sao?
- Không. Ngủ- nghê gì mới chừng nầy.
- Như chị buồn ngủ thì nói cho tôi biết đặng tôi về cho chị ngủ.
- Không. Chứ buồn ngủ. Em ngồi đó chơi. Ðể tôi dẹp đồ may.
Cô Xuyến ngồi xếp cái áo đặng bỏ vô rổ may. Giao cản: "Chị đừng dẹp, cứ ngồi may tiếp đặng nói chuyện chơi. "
Giao xách một cái ghế, vói khép bớt cánh cửa lại rồi để ghế bên cái đèn mà ngồi mà nói: "Chi may đi đặng tôi ngồi coi chơi. Ðàn- bà may cái tay họ dịu- nhỉu coi ngộ quá. Ðàn ông không thể nào làm được. "
Cô Xuyến ngồi phành cái áo ra lại và đặt mũi kim vô vừa may, vừa nói: "Ðàn ông sao lại may không đuợc?Mấy ông thợ Huế, thợ Bắc họ may khéo lắm chớ. "
Giao không nói nữa, cứ ngồi ngó tay cô Xuyến may, ngó tay một hồi rồi ngước lên ngó mặt mũi, ngó tóc tai, ngó miệng như cười, ngó má trắng- trẻo, ngó tới cổ, tới vai, tới mình mẩy, tới chưn cẳng. Cô Xuyến liếc thấy, nhưng cô làm lơ, cứ ngồi chăm- chú may không nói chi hết. CaÝch năm sáu đêm trước cô trông đứng, trông ngồi trông Giao lại chơi đặng cô tỏ nỗi- niềm tâm- sự cho Giao nghe. Ðêm nay cô không trông nữa mà Giao lại ngồi trước mặt cô, ngồi im- lìm, có lẽ trông cô nói chuyện. Cô muốn nói mà không biết khởi đầu thế nào. Cô đương tư- lự thì Giao vụt hỏi:
- Chị năm nay thiệt chị mấy tuổi vậy chị Hai?
- Ba mươi mốt tuổi rồi;Em hỏi chi vậy em?
- Hỏi cho biết, chớ có chi đâu. Anh mất hổm nay, chị ở nhà một mình với con Tý, chị có buồn hay không?
- Chồng chết mà vui sao được em.
- Không còn ai say sưa đánh chửi nữa, vậy không phải hết buồn hay sao?
- Ạ! Nói gì cái đó... Nạn đó thì tôi thoát khỏi rồi.
Giao ngồi nghĩ thế nào không hiêủ mà tình cờ nó lại hỏi:
- Chị tính lấy chồng hay là ở góa nuôi con?
- Chồng ở đâu mà lấy?Như chị chịu lấy chồng khác, người nào muốn họ mới dám nói mà cưới chớ. Trên ba mươi tuổi rồi, lại có con lòng- thòng, ai mà thèm cưới.
- Chị không biết chớ chị còn đẹp lắm, chị Hai à. Ðẹp như gái chưa chồng.
- Thôi mà, ngạo tôi chi vậy hử.
Xuyến vừa nói vừa đưa tay vén mái tóc và ngó Giao mà cười
Giao chồm tới mà nói nhỏ/
- Tôi nói thiệt chớ không phải ngạo đâu. Chị còn đẹp lắm. Trai mới lớn lên cũng phải mê hồn.
- Ồ trai nào ở đâu?Bà già mà mê nổi gì?
- Còn nheo - nhẻo, già đâu mà già. Nếu chị chịu lấy chồng khác thì có người xin cưới liền cho chị coi.
- Tôi ghê chồng rồi. Mới thoát khỏi một ông men rồi, nếu gặp một ông khác nữa thì chắc phải tự- vận, chớ sống gì được.
- Không. Nếu chị muốn lấy chồng thì chị lựa người không uống ruợu, không biết hút thuốc, không biết bài bạc. Ai biểu lựa ông say nữa chi mà tự- vận.
- Ðời nay đâu có người toàn vẹn, không có tật gì hết. Nếu họ không ruợu chè, không hút xách, không bài bạc, thì họ trai gái cái đó cũg khổ cho vợ vậy.
- Nếu vợ chồng thân- thiệt thương- yêu trìu- mến nhau thì anh chồng có thèm ngó tới ai nữa đâu mà sợ ảnh đi trai gái.
- Tôi có chồng hơn mưòi năm, tôi có kinh nghiệm chút đỉnh về thói đời. Ðàn ông có nhiều người kỳ- cục lắm. Họ có vợ đẹp- đẽ, khôn- ngoan, hiền đức ở trong nhà, không biết họ còn thèm nổi gì mà họ cũng đi kiếm mèo kiếm chuột. Nhiều khi con mèo của họ kém hơn vợ họ đủ mọi phương - diện, vậy mà họ mê rồi họ hất - hủi vợ nhà mới lạ cho chớ.
- Mấy người đó họ điên, kể làm chi.
- Không phải điên. Tại cái tật ưa trai gái chớ. Như có người họ lấy đày- tớ cuả họ, đày tớ mà hơn vợ sao, thế mà họ cũng lấy.
- Thôi không cần nói dông -dài. Tôi hỏi gắt chị, vậy chớ nếu có người không say- sưa, không hút- xách, không bài bạc, không trai gái, họ xin cưới chị thì ưng hay không?
Cô Xuyến cưới ngất, cô buông đồ may vá ngó ngay Giao mà hỏi: "Ai ở đâu vậy?Phải nói cho tôi biết đặng tôi dọ hỏi rồi tôi mới quyết định chớ. Tôi không biết người đó làm sao mà ưng được. "
Giao ngồi ngó Xuyến trân -trân rồi tình cờ vụt đi ra cửa, vừa đi vừa nói: "Thôi để tôi về cho chị nghĩ. Bữa khác tôi sẽ trả lời cho chị biết. "
Xuyến ngó theo, rồi bước lại cửa thấy Giao ra đường và xâm- xâm đi về nhà. Cô đứng ngó mất dạng trong đêm tối rồi cô trở vô đóng cửa, dẹp đồ may và tắt đèn đi vô buồng.

*
* *​

Ðêm nay cô Xuyến thổn- thức hoài, cô ngủ không được, nằm nhớ những lời Giao hỏi cô, thì cô cứ hỏi đi hỏi lại trong trí vậy chớ Giao muốn cái gì đây?Có phải Giao muốn đánh ụp với cô mà vì sợ cô không chịu nên không dám nói thiệt, cứ nói xa nói gần đặng dọ ý cô hay không?Cô cứ hỏi thầm như vậy mà cô không dám trả lời. Cô nhớ những lời Giao nói, nhớ cử chỉ, nhớ cách đứng ngồi, nhớ cách liếc ngó, nhớ sắc ái- ngại, nhớ bộ lơ - lững, vừa muốn nói mà lại ngừng, thì cô biết Giao muốn cô, biết mà không dám nói ra.
Cô biết mà cô không dám nói tới là vì sự phải với sự quấy chàng -ràng ngăn đón làm cho cô cũng ái- ngại, cũng lơ - lững như Giao. Cô trong có dịp gặp Giao trong khoảng thanh- tịnh đặng to nhỏ cô tỏ bày tâm- sự của cô cho Giao nghe hoặc may nhẹ bớt túi sầu mà hăng hái bước qua cảnh đời mới. Cô chưa kịp nói thì Giao quậy- phá, làm lộn- xộn trí cô, làm cho cô ngơ - ngẩn không biết đường nào là đường phải, đường nào là đường quấy, khi cô để chân vào cảnh đời mới.
Cô biết Giao muốn cô, nhưng có một lý do là tuổi chinh- lịch làm cho cô không dám nói cô biết chắc. Nếu sự nhận- định của cô trúng sự thật, thì cô phải đối phó cùng Giao với thái độ nào?Phải xuôi thuận hay là phải chống- cự?Xuôi thuận sẽ bị tiếng thị- phi chê cười hay không?.
Còn nếu sự nhận định của cô có sai lầm, thì cô sẽ hổ thẹn với Giao, nó là em út, trước khi nó biết tội- nghiệp về số phận của mình, sau này nó còn biết lo- lắng về đời sống tương- lai của mẹ con mình, sợ mình thiếu hụt phải vất- vả cực- khổ.
Suy tới nghĩ lui mệt trí rồi cô Xuyến ngủ quên. Mà mơ -màng một vài canh rồi cô thức dậy mà suy nghĩ nữa. Khi trước mỗi lần cô bị chồng say đánh chửi thì Giao chạy lại can- gián liền, can cho tới bị nhục, bị đòn cũng không nệ. Can thiệp là tại tội nghiệp cho phận đàn- bà vô phước hay là vì nặng tình u- ẩn ngấm- ngầm? Ðám ma xong rồi, Giao lại mà tỏ ý lo- lắng cho đời tương- lai của cô, hỏi thăm cô lấy tiền đâu mà độ nhựt, tính làm nghề gì mà sống, rồi hứa sẵn lòng giúp- đỡ mọi phương- diện. Có lòng lo- lắng đó là tại tội- nghiệp hay là tại ái- tình?Rồi bữa hổm hứa lại chơi mà cứ lánh mặt luôn tới năm sáu bữa có phải cũng là tại ái- tình làm cho Giao ngần- ngại nên Giao không dám gần cô chăng?Hồi hôm cô không trông mà Giao lại, có phải tại ái- tình xô đẩy, Giao muốn dang ra xa mà dang không được chăng?
Qua ngày sau cô Xuyến ngồi may mà trí cô cứ lập lại các câu hỏi cô nêu ra trong lúc đêm vắng canh khuya đó hoài, cô nhớ hồi hôm Giao hỏi gắt cô nếu có người không say- sưa, cũng không có tật chi khác, họ xin cưới cô thì cô ưng hay không. Cô có đáp rằng phải cho cô biết người muốn cưới đó là ai thì cô mới quyết định được. Giao vụt đứng dậy mà nói để bữa khác Giao sẽ trả lời cho cô biết, nói rồi bỏ đi về liền. Nếu nay mai Giao trở lại mà nói ngay ra chính Giao muốn thế cho Túc mà làm chồng cô, chớ không phải người nào khác, cha chả! gặp trường- hợp đó mới liệu làm sao, phải trả lời cách nào?
Trót ngày đó cô không kiếm được câu để trả lời với Giao, cô chưa định được cách đối phó với cảnh- tình rắc- rối đó. Ðến tối cô thầm vái Giao đừng lại, mà có lại thì đừng nói cho cô biết người nào muốn kết tình- nghĩa vợ chồng với cô. Thiệt vì phận nghèo- hèn cô cần phải có nơi mà nương dựa, bởi vậy cô không dám tính thủ tiết trọn đời với người chồng quá- vãng. Nhưng mà bây giờ cô sợ quá, sợ Giao vì tình yêu nồng- nàn đắm- đuối song phải che đậy giấu kín trong thâm tâm bấy lâu nay bây giờ Túc chết rồi, không cần giấu nữa, nên Giao tỏ thiệt nổi lòng với cô, thì cô hết sức khó liệu, thỏa - thuận thì khó, mà không thoả - thuận cũng khó.
May quá, tối bữa đó con Tý đã ngủ. Cô Xuyến bồng nó đem vô buồng đã lâu rồi mà không thấy Giao lại. Cô có ý mừng thầm, mừng sự khó- khăn hăm- dọa nhưng chưa phát hiện. Cô bước ra sân đứng ngó mông, thấy nhà của Giao cũng như nhà ở chung- quanh cô thấy đều im- lìm, không nhà nào còn đốt đèn.
Cô chắc Giao cũng như các người trong xóm ai cũng ngủ hết, ngủ cho khoẻ đặng sáng đi làm. Cô trở vô cửa tắt đèn mà ngủ như thiên- hạ.
Tuy tính đi ngủ, song nằm trong mùng tối đen và nằm một bên đứa con yêu là di- tích của người chồng mới chết, nấm mồ có lẽ chưa khô, mà cô Xuyến mỡ mắt trao- tráo, cứ nhớ những lời nói xa gần, và nhớ những cử- chỉ dị- thường của Giao, thì cô trạo- trực ngủ không được. Tưởng thoát khỏi cảnh đời cũ, thân cô sẽ được khoẻ - khoắn, nào dè vừa bước qua cảnh đời mới mà trí cô phải rộn- ràng như vầy. Cô nghĩ tới đó rồi cô lo sợ, sợ mạng số vô duyên mãn đời, dầu trước dầu sau, ở khoảng nào cô cũng phải chịu đau khổ, trước thì đau khổ về phần xác, sau lại đau- khổ về phần trí.
Giữa đêm khuya vắng- vẻ im- lìm, cô Xuyến đương nằm ôm lòng lo ngại, bỗng cô nghe có ai gõ cửa nhẹ- nhẹ và kêu nhỏ nhỏ: "Chị Hai, chị còn thức không chị Hai?Chị mở cửa cho tôi vô nói chuyện một chút. "
Cô Xuyến biết tiếng Giao, nhưng không trả lới, cứ dở mùng chun ra, rồi đi thầm ra cửa. Phía ngoài có tiếng kêu nữa. Cô phải nói: "Tôi đương ra mở cửa đây. "
Bây giờ trong ngoài đều nín khe, chỉ nghe chốt cưả kêu kẹt- kẹt, rồi một cánh cửa nhẹ - nhẹ mở ra. Giao bước vô. Trong nhà tối đen. Cô Xuyến lần đi lại bàn thờ mò kiếm hộp quẹt đặng đốt đèn. Giao khép cánh cưả lại rồi cũng mò đi vô.
Cô Xuyến quẹt cây quẹt cháy lên, cô thấy Giao đứng sau lưng cô thì cô hỏi: "Ði chơi sao lại để khuya dữ vậy?
Giao cười mà nói: "Tôi muốn ngủ mà ngủ không được. Tôi chắc chị cũng còn thức nên tôi lại đây. Thiệt quả chị cũng chưa ngủ. "
Cô Xuyến châm cây quẹt vào tim đèn mà đốt. Cô thầm nghĩ sự rắc- rối hôm qua hâm- dọa, thì bữa nay nó phát- hiện rồi. Với giọng nói của Giao đó thì sự cô biết trước đó trúng chứ chớ không trật. Trước khó- khăn thì phải bình- tĩnh mà đởm- đương, không nên chộn- rộn. Cô bưng cái đèn, miệng cô nói: "Em ngồi đó chơi. "Cô muốn để đèn trên ván. Giao không cho. Chàng nói: "Chị để đèn luôn trên bàn đó đi. Bữa nay có may đâu mà phải để trên ván. "
Cô Xuyến nghe lời, bưng đèn để lại trên bàn.
Giao nói: "Chị ngồi đi, chị Hai, ngồi đặngtôi nói chuyện một chút. Tôi có một chuyện quan- hệ lắm. Tôi cần phải nói phứt cho chị nghe. Tôi không thể nín nữa được ;"
Cô Xuyến càng nhận thấy rõ- ràng cô đoán trúng ngay rồi. Cô bình- tĩnh ngồi liền, ngồi chờ coi Giao nói thể nào rời cô sẽ liệu mà đối phó.
Giao đi lại vách xách một cái ghế đẩu để ngay trước mặt cô Xuyến, chàng ngồi trên ghế, hai tay vịn tấm ván bia, gần bắp vế cô, ngước mặt nhìn ngay cô mà nói: "Chị Hai hôm qua tôi nói với chị rằng nếu chị tính cải giá thì sẽ có người không có tật gì hết, họ sẽ xin lãnh làm chồng chị liền. Chị biểu phải chỉ người đó cho chị biết đặng chị liệu rồi chị mới quyết định được. Tôi bỏ đi về, tôi có nói bữa khác rồi tôi sẽ cho chị biết người đó. Bữa nay tôi trở lại mà nói cho chị biết người muốn kết nghĩa vợ chồng với chị là tôi đây, chớ không phải là ai khác. Chị ưng hay không xin chị nói phứt cho tôi biết đi. "
Giao nói một giọt, chừng dứt rồi chàng cứ chống tay bên cánh ván, mắt nhìn ngay cặp mắt của cô Xuyến mà chờ trả lời.
Cô Xuyến cũng ngó ngay Giao. Cô đã quyết bình- tĩnh, nhưng nghe lời Giao nói thì cô cảm xúc, nói không được, chỉ nhìn Giao mà rưng rưng nước mắt. Cô nhìn một hồi rồi thở một hơi dài mà hỏi lại, hỏi nhỏ nhỏ đử Giao nghe: "Em có suy- nghĩ kỹ hay không em?"
Giao vội- vã đáp:
- Tôi suy- nghĩ kỹ lắm. Từ bữa chôn ảnh rồi thì ý nầy liền phát sanh trong trí tôi. Tôi biết cái ý đó không thuận với tình- cảnh, không hạp với con mắt của thiên- hạ, mà trái ngược với tình nghĩa chị em nữa. Bởi vậy nó vừa bùng dậy thì tôi lật- đật kiếm thế đè ép không cho nó phát- triển mạnh- mẽ, tính để thủng- thẳng tôi liệu sức tôi và tôi dò lòng chị rồi sẽ hay. Chẳng dè tôi càng đè ép thì nó càng lôi- cuốn, xô đẩy, thúc dục mạnh hơn nữa. Tôi viện đủ lý, tìm đủ cách mà chống cự với nó không nổi, bởi vậy tôi phải đành chịu thua. Tôi chịu thua là tại nó có một cái lý rất cứng, rất đẹp, cái lý phải làm chồng chị đặng nuôi chị với con Tý no ấm hằng ngày, đặng cho chị biết hưởng thú vui trong đạo làm vợ, kẻo thuở nay chị chưa nếm và, sau hết, đặng hiệp cùng chị mà xây một nền hạnh- phúc gia- đình để hai chị em mình hưởng chung, mặc dầu ai thương ghét, ai khen chê, tùy ý họ, đừng thèm kể. Tôi xuôi- xị chịu thua chỉ tại cái lý đó. Rồi nó được trớn nó biến- hóa thành như một lò lửa trong lòng tôi, nó thui gan đốt ruột tôi nên tôi phải nói thiệt cho chị biết mà liệu coi bây giờ phải làm sao.
- Em nói cái ý em muốn gần tôi mới phát- sanh từ bữa chôn cất cha con Tý xong rồi. Tôi sợ em lầm. Tôi tưởng nó đã nứt mộng đâm chồi lâu rồi mà em không hay. Tôi nghi nó phát- sanh từ ngày cha con Tý say về đánh chửi tôi, em chạy lại em can. Ảnh thoi em và ảnh nói: "Mầy lấy vợ tao hay sao mà mầy binh nó. "Tại lời nói vô ý- thức đó mà em để ý đến phận tôi, nên em can thiệp luôn luôn. Vì thương tôi nên em không kể gì hết.
- Không, không. Ðâu phải vậy. Thiệt từ ngày tôi làm ngoài hãng cưa, tôi nghe theo lời ảnh tôi mua nhà về ở xóm nầy, tôi thầy chị bị ảnh hiếp- đáp, hễ say thì đánh chửi, tự- nhiên tôi tội nghiệp cho chị, tôi có thiện- cảm với chị. Tôi thương phận chị, mà tôi lại coi ảnh như anh cả của tôi, nên tôi can- thiệp luôn luôn, không thèm kể gì hết. Mà trong mấy năm đó lòng tôi thương chị cũng như thương chị tôi vậy thôi, chớ không có ý gì khác. Tôi biết lòng tôi hơn chị. Năm nay tôi đã 20 tuổi rồi. Từ khi lớn lên, tôi học máy- móc xong rồi, tôi ra đi làm cho tới ngày nay, tôi chẳng hề có thương một cô gái nào hết. Gặp đàn- bà con gái tôi xem cũng như đàn- ông con trai, không bao giờ tôi để ý tới.
- Sao em lại để ý đến tôi là người gần già rồi?
- Hôm qua chị nói chị 31 tuổi mà già nổi gì?
- Ba mươi mốt tuổi đã hết nữa đời người. Còn không mấy năm nữa răng sẽ rụng, mắt sẽ lờ, da sẽ dùng, tóc sẽ bạc. Hiện thời tuy chưa già, song màu xuân- xanh đã phai- lợt, tôi còn vẻ đẹp son giá đâu mà hiến cho em để đền đáp thạnh- tình đại- nghĩa của em. Em đã lấy thiệt- tình mà nói với tôi, tôi không phép đem giả- dối mà đối lại. Thuở nay tôi khao- khát ái- tình. Tình yêu của tôi tràn ngập trong lòng. Có chồng đã 11năm mà chồng tôi không biết khai nguồn ân- ái chứa- chan đó ra mà thưởng- thức. Vì vậy nên khối tình yêu của tôi vẩn còn toàn- vẹn trong đáy lòng. Tôi dám chắc bây giờ tôi đem ra mà hiến cho em thì không đến nổi em thất- vọng. Ngặt tôi đã đến từng tuổi nầy, tôi chẳng khác nào một đoá hoa đã héo, nay mai đây sẽ tàn, sẽ rụng, không còn quí báu, xinh đẹp gì nưã mà em mong hái. Nếu em vì tình- dục nhứt thời xô đẩy, em hái bướng thì chắc- chắn một ngày gần đây em xem lại thì đóa hoa đã khô héo, dầu em không nỡ vụt nó xuống hào hay xuống vũng cho rồi, em để nó trong bình, em ra vô em thấy nó thì em bực mình nchớ không vui gì hết. Vậy em phải suy- nghĩ lại cho kỹ, chẳng nên vội lắm.

- Tôi đã có nói tôi suy- nghĩ kỹ rồi. Tôi phải làm chồng chị chớ tôi không thể để cho người khác, vì tôi sợ họ cũng sẽ tiếp mà gây sầu- não cho chị nữa. Tôi nói thiệt, không hiểu tại sao mà hổm nay tôi thương chị nồng- nhiệt, thương đến ăn không ngon, đêm không ngủ được. Ðể tôi nói hết cho chị hiểu tại sao lửa tình phừng dậy trong lòng tôi, phừng dậy rồi tràn- lan ra thể nào. Bữa chôn ảnh rồi tôi ghé thăm chị. Rồi phụ với chị mà dọn- dẹp nhà cửa lại. Tối tôi còn theo anh Bảy Cao trở lại chơi đặng coi anh Tư Thìn yính sổ. Tôi hay còn dư ít chục đồng bạc thì tôi mừng cho chị khỏi mang nợ nần. Nhưng đêm ấy tôi nằm nghĩ lại mấy chục đồng bạc dư đó chị ăn hết rồi chị lấy gì mà sống nữa. Tôi bắt đầ lo - lắng về chuyện tương- lai của chị với con Tý. Tôi có một mình. Tôi lại được hãng chọn đứng máy thế cho anh Hai Túc. Tôi được lãnh tiền công cũng như anh hồi trước. Tôi đủ sức bảo- bọc vợ con ảnh no ấm. Mà bảo- bọc cách nào chớ?Tôi lấy cớ gì mà mỗi tháng tôi chia cho chị số tiền công của tôi?Dầu chị chịu như vậy đi nữa tôi với chị không có ý gì u- ẩn, không có làm điều chi quấy, mà cũng chẳng khỏi thiên- hạ dị- nghị. Mà lâu ngày chầy tháng rủi tôi với chị vì có cảm tình cùng nhau rồi núp lén xú- xí với nhau thì hèn- hạ quá. Tôi sẽ mang tiếng dùng tiền bạc mà mua tiết hạnh của chị, còn chị bị chúng cười chê chị ham tiền mà lấy em út. Hai đàng cũng không ra gì hết. Chị cho bằng hai chị em mình công- khai kết nghĩa vợ chồng, rồi tôi đi làm mà nuôi mẹ con chị. Chị ở nhà mà lo cơm nước áo quần cho tôi. Hết ai nói gì được nữa. Ái tình của tôi phát- sanh tại đó, tôi lo lắng cho tương lai của chị, tại tôi biết thuở nay chị mang túi đau khổ trìu- trịu, tôi quyết quyết đem một khối tình yêu mến nồng- nàn đấm- đuối mà thay thế cho cái túi khốn- nạn đó, tại tôi quyết xây một nền hạnh- phúc gia- đình, không phải với bạc tiền nên không rực rỡ, nhưng với tình dài nghĩa nặng, nên chắc chắn sẽ êm- ấm, sẽ tươi cười luôn luôn, để cho chị em mình chung hưởng đến già, nhất là cho chị bù trừ nỗi khổ trong 11 năm dài đăng- đẳng.
- Nếu em có lòng thương tôi, thì kết làm chị em với nhau chắc- chắn sẽ tốt đẹp hơn nhiều.
- Không được chị ạ, lửa tình đã phừng dậy rồi, không thể vụt tắt được. Tôi cố rán sức đàn- áp ngọn lửa tình trong mấy bữa, tôi không dám thấy mặt chị mà đàn- áp không nổi, nên tôi lại thăm chị, tính nói thiệt cho chị nghe. Té ra lại ngồi coi chị đương may đồ gấp cho người ta, tôi nhận thấy bộ chị tề- chỉnh, đàng- hoàng, lại có bàn thờ của ảnh sờ- sờ một bên đó, tôi kính- nể, tôi không dám bày tỏ tình duyên, chỉ hỏi thăm cách ăn ở tương- lai, cho chị biết tôi lo- lắng cho chị và tôi hứa tôi sẵn- lòng gíup đỡ chị đủ mọi phương- diện. Mà không nói ra thì lửa tình hừng- hực trong lòng, tôi chịu không nổi, sợ ngồi nhây sẽ sanh chuyện không tốt lành, tôi phải bỏ đi về. Chị biểu tôi bữa sau lại chơi đặng chị rãnh chị nói chuyện. Tôi ừ bướng mà tôi không dám léo lại nữa. Trót năm sáu đêm hễ ăn cơm tối rồi thì tôi quyết ngủ liền, không dám đốt đèn, ngủ đặng quên tình nồng- nàn của tôi đối với chị. Ngủ không được, quên cũng không được, chị Hai à. Hình- dạng của chị cứ ở trước mắt tôi hoài, làm sao quên đươc mà ngủ. Nếu mê- mệt quá tôi ngủ được một hai giờ, thì thức dậy tôi càng tưởng nhớ chị nhiều hơn nữa. Chị thấy sức- mạnh của tình yêu nó xô- đẩy tôi hay không chị Hai?Chị thấy tôi ráng sức mà chống cự với nó thể nào hay chưa?Tôi xem xét lẽ phải lẽ quấy rồi hết. Tôi suy- nghĩ hiện- tại với tương- lai cũng rồi. Tình yêu nó cứ biểu tôi phải xông tới, đừng thèm kể tuổi không đồng nhau, vì tình yêu hai bên đều như nhau, nó không có tuổi, nên không gia không trẻ. Nó lại biểu tôi đưng thèm kể tiếng thị- phi, bởi vì nếu đôi bên đã khai kết nghĩa vợ chồng, chớ không núp lén, thì không lỗi gì hết mà sợ thiên- hạ chê cười nhạôbáng. Tại như vậy đó, nên đêm nay đợi xóm- riềng ngủ hết tôi mới lại mà nói ngay việc tôi tính kết tình- nghĩa vợ chồng với chị cho chị nghe. Nếu đối với tôi chị cũng có chút cảm tình, hoặc nếu tình yêu nồng- nhiệt của tôi nó có thể gây tình yêu cho chị, thì đôi ta phối- hiệp với nhau phứt cho rồi, đặng chúng ta sớm lo xây đắp neen hạnh- phúc mà chung hưởng. Tôi hứa tôi sẽ tận tâm giúp cho chị quên hết nỗi đau khổ chị đã mang trót 11 năm nay và bước qua khoảng đời mới chị sẽ sống với thương yêu, với tình nghĩa, thương yêu dồi- dào, mà tình nghĩa cũng chan- chưá. Nghe Giao nói tới đây, cô Xuyến cảm- xúc cực- điểm, cô bình- tĩnh, cô hết dằn lòng nữa được. Cô khóc nay, khóc ra tiếng, nước mắt tuôn dầm- dề, tôi phải lấy vạt áo mà lau, nhưng càng lau nước mắt càng tuôn ra nữa.
Giao đứng dậy đi qua đi lại, rồi hé cửa mà dòm ra ngoài. Trời tối đen tư bề im- lìm, nhà nhà đều ngủ.
Giao thấy Xuyến ngồi thút- thít khóc hoài, chàng mới lại đứng trước Xuyến mà hỏi: "Tôi sanh chuyện làm cho chị đau- đớn buồn rầu lắm hay sao mà chị khóc dữ vậy chị Hai?Nếu có vậy thì xin chị tha lỗi cho tôi. Thiệt tôi cố tâm muốn làm cho chị an vui, chớ hkông bao giờ tôi tính gây buồn cho chị. Nếu những lời tôi nói có điều nào gợi mạch sầu của chị xin chị cho tôi biết đặng sau tôi tránh. "
Cô Xuyến ngước mặt nhìn Giao với cặp mắt chứa- chan ân- ái. Tiếc vì đêm tâm tối, lại ngọn đèn leo- lét đằng xa không cho Giao thấy được nên Giao không rõ được tâm hồn của Xuyến trong giờ phút quan- hệ nầy, giờ phút yêu thương pha trộn với lo ngại. Xuyến nhìn Giao rồi nói: "Nghe lời em nói nãy giờ tôi vui sướng lắm, chớ có buồn rầu đâu. Buồn rầu quá nên khóc, mà vui sướng quá, nói không được cũng khóc vậy chớ. "
Giao mừng nên cười mà nói: "Ạ!Nếu tại vui sướng nên chị khóc thì chị cứ khóc đi. Tôi ước mong nước mắt của chị thuở nay, đặng chị vào cảnh đới mới, nhe- nhàng, trong- trẻo, sạch- sẽ, mà tiếp rước tình yêu của tôi sẵn- sàng và hăng- hái đem hiến cho chị. "
Cô Xuyến tuy nước mắt chưa ráo, song cô nhìn Giao và nhích miệng cười rất hữu duyên mà nói: "Tôi rất cám ơn em, cảm cái ơn rót nước cam- lộ vào lòng tôi đương khô- khan xào- héo. Tôi cảm cái ơn em đặt tình yêu vào tôi, tình yêu ấy thiệt nồng- nhiệt nên em mới không màng tuổi- tác, mà cũng không kể thị- phi. Em ngồi ghế đó, ngồi đặng tôi nói cho nghe. Thiệt trót hơn 10 năm nay tôi đau khổ hết sức, đau khổ mà không có người thân- thiết đặng thở- than. Từ bữa chôn cha con Tý rồi, tôi nghĩ có một mình em thương xót phận tôi, nên tôi có ý trông đợi em lại chơi đặng tôi bày tỏ các nỗi khổ cuả tôi cho em hiểu, mong trút sạch bầu buồn tủi để nhẹ- nhàng mà bước qua khoảng đời mới. Em cứ lánh mặt, tôi mời mà em cũng không thèm lại. Tôi trông đợi không được rồi tôi phiền em. Tôi tưởng em đối với tôi em cũng lãnh- đạm như người khác. Ðêm nay em nói ra tôi mới hay em muốn tránh tôi là tại ái- tình, mà cũng tại ái- tình nên tôi mới trông đợi em không được tôi mới phiền giận. Tôi đã thấy em hiểu hết nỗi khổ của tôi rồi, vậy tôi không cần nhắc lại làm chi, nhắc lại thì đụng chạm vong- linh của người quá- cố tội- nghiệp. Còn em hay tôi trông đợi, em đã hiểu tâm hồn của tôi rồi, vậy tôi không cần bày tỏ cảm- tình của tôi đối với em làm chi. Bây giờ tôi chỉ nói với em rằng em đã lấy lòng thành- thiệt mà đáp lại. Em muốn kết tình nghĩa vợ chồng với tôi, đó là một việc hết sức quan- hệ. Thuở nay tôi chẳng hề được nghe một câu tình nghĩa. Hôm nay được nghe em phân- trần đủ hết, thì lòng tôi khoan- khoái vui sướng vô cùng. Nhưng được vui phải ngừa cái buồn, được phước phải ngừa cái họa. Nếu muốn vui cho bền, phước cho chắc, thì phải dè- dặt không nên hốt- tốc. Vậy xin em hãy phải để cho tôi thong - thả đặng tôi suy- nghĩ lại. Tôi khuyên em cũng phải bình- tĩnh mà ngó trước xem sau. Tôi thấy có một cách giúp cho mình yêu nhau êm- ấm mà khỏi ai dị- nghị gì đưỡc. Mình đừng kết nghĩa vợ chồng, mình chỉ kết tình chị em với nhau mà thôi. Tôi hứa tôi sẽ ở góa trọn đời mà chăm- nom hạnh- phúc cho em. Còn về phần em, thì tôi sẽ chọn lựa một cô gái xứng đôi vưà lưá và hiệp ý đồng tình với em, tôi làm mai cho em cưới làm vợ. Vợ chồng em về ở chung một nhà, em có vợ để giao tình ái- ân lại có chị để chăm- nom hạnh- phúc. Có vậy thì em đã thỏa- mãn tình duyên, mà đôi ta gần nhau cũng khỏi tiếng tâm chi hết. Em nên suy- nghĩ lại. Cái cách tôi nói đó là các khôn -ngoan tốt đẹp hơn hết. "
Giao ngồi trầm- ngâm một hồi lâu rồi lắc đầu mà nói: "Không được chị à. Tôi không thể thương người khác ngoài chị được. Phải chị làm vợ tôi thì tôi mới được vui sướng. "
Cô Xuyến thở dài rồi chậm- rãi nói: "Vậy thì em phải để cho tôi suy- nghĩ. Việc đó quan- hệ quá, nó ảnh hưởng trót cả đời chị em mình. Phải suy- nghĩ cho kỹ mới được. Tôi xin em cho tọi hẹn mười ngày rồi tôi sẽ trả lời. Mãn- hạn đó rồi em sẽ trở lại đây mà bàn tính nữa. Phải để cho tôi tỉnh trí lại đặng tôi sáng- suốt mà định- đoạt. "
Giao đứng dậy mà nói: "Chị thong- thả mà suy- nghĩ. Trong mười ngày nữa tôi sẽ trở lại. Nhưng tôi nói trước cho chị biết rằng chị yêu tôi hay không yêu tùy ý chị. Tôi không dám ép chị yêu, bởi vì tình yêu ép- buộc thì không có giá- trị gì hết. Tình yêu tự nhiên kia mới quí. Mà mãn- hạn mười ngày rối, nếu chị nói vì chị không yêu tôi nên chị không thể làm vợ tôi được, cha chả, nếu chị nhẩn tâm đến thế thì chắc chị không còn gặp mặt tôi nữa. "
Cô Xuyến ngó Giao mà hỏi: "Tại sao vậy?. "
Giao xây lưng đi lại cửa, vừa đi vừa nói: "Tại sao chị hiểu mà. Cần gì phải nói. "
Giao mở cửa sắp bước ra. Cô Xuyến theo sau mà nói: "Trong khoảng mười ngày đó em cũng phải suy- nghĩ lại nghe hôn. "
Giao đứng lại mà nói: "Tôi cũng sẽ suy- nghĩ chớ, suy- nghĩ coi phải tổ- chức ổ uyên- ương thế nào cho đôi ta chung sống trong cảnh thần- tiên ngoài vòng thị- phi, khỏi mắt tục dòm ngó. "
Giao nói rồi đi tuốt mất. Cô Xuyến đóng cửa rồi lại kéo gối mà nằm, tay gác tay ngang qua trán, mắt ngó lên mái nhà. Ngọn đèn leo- lét trên bàn, tiếng gà gáy vang trong xóm.

Lật- bật kỳ hạn mưòi ngày đã mãn.
Thường nghe người ta nói ngày giờ kỳ- quái vô chừng. Ai có việc trông nó tới mau, thì nó chần- chờ chậm tới để trong nó mỏn hơi chơi. Còn ai có việc muốn nó tới chậm, thì nó lại hăng- hái tới mau, đặng hốp- tốp lo chưa xong, làm không kịp.
Giao muốn ngày hẹn tới mau hay là tới chậm?Không ai biết được.
Còn cô Xuyến có trông mãn hạn cho mau không?Cũng không ai hiểu.
Người ta chỉ thấy trong khoảng mười ngày đó mỗi ngày hai buổi, Giao đi làm như thường, qua lại trước nhà cô Xuyến thì Giao ngó lơ mà đi, không dòm vô nhà. Chiều tối ăn cơm bên nhà Bảy Cao rồi, thì Giao về khép cửa mà nghỉ, không đi đâu chơi hết.
Còn cô Xuyến, trong khoảng đó, ai đi qua đi lại, sớm mơi cũng như buổi chiều, đều thấy cô chăm- chú may. Tối thì cô đốt đèn nằm trên ván mà chơi với con, chừng con buồn ngủ thì cô đóng cửa tắt đèn đem con vô mùng mà nằm.
Tuy không nói ra chớ chắc ra trong khoảng mười ngày đó, Giao cũng như Xuyến, cả hai đều suy- nghĩ lung lắm. Dấn- thân vào một cuộc tình- duyên trớ- trêu, trặc- trẹo, bước tới thì ái- ngại, thối lui thì không đành, rắc- rối cực- điểm, làm sao mà không suy- nghĩ. Nhưng hai người suy- nghĩ thế nào không biết mà đến mãn hạn, chiều Giao về ăn cơm với vợ chồng Bảy Cao thì Giao hớn- hở cười om- sòm. Ăn cơm rồi Giao về nhà liền, nói bữa nay làm mệt nên về nghĩ sớm. Thiệt Giao về đốt đèn một lát rồi khép cửa tắt đèn nằm im- lìm.
Còn đàng kia, buổi chiều đó, cô cũng vẫn bình- tĩnh như các buổi chiều khác. Ðến giờ nấu cơm, cô cũng dẹp đồ may đi nấu cơm rồi mẹ con ăn với nhau. Ðến tối cô cũng đốt đèn nằm chơi với con. Chừng con buồn ngủ cô cũng đem nó vô mùng và nằm ngoài ngồi chơi.
Cô vẫn biết Giao sốt- sắng quá, thế nào đêm nay chàng cũng lại mà nghe cô trả lời. Mà với tánh kỹ- lưỡng của chàng, cô biết chắc cũng như mấy lần trước chàng chờ cho chòm xóm tắt đèn ngủ hết rồi chàng mới lại. Cô không trông đợi, mà cô cũng không bâng- khuâng. Cô làm như việc cô phối- hiệp với Giao là đã quyết- định xong rồi, quyết định từ bữa Giao thăm dọ lòng cô. Giao hỏi cô tính thủ tiết thờ chồng nuôi con hay là tính cải- giá đặng gây cuộc tình duyên mới.
Nhưng ngồi lâu một mình cô Xuyến buồn. Cô mở một cánh cửa bước ra ngoài, thấy ánh trăng mùng sáu lờ- mờ, cô mới ngồi, trước hàng ba mà nhìn trăng lướt gió. Cô ngó ra phía ngoài thì nhà ông Kèo với nhà bà Lữ đều ngủ hết. Cô ngó vô phía trong, thì nhà của Giao cũng sùm- sụp im- lìm. Cô ngó trăng lu mà nói thầm có lẽ tại ánh trăng lờ- mờ nầy mà Giao sợ người ta thấy nên không dám đi sớm.
Cô Xuyến đứng dậy vừa muốn trở vô nhà mà nằm, thì nhờ ánh trăng nên cô thấy Giao xăng- xớm đi lại. Cô nhích miệng cười và đứng lại mà chờ.
Giao đi gần tới thấy dáng Xuyến xớ- rớ ngoài cửa, chổ ánh đèn trong nhà giọi ra, thì chàng đi riết lại vừa cười vừa hỏi nhỏ nhỏ: "Chị chờ tôi hả?Tôi muốn để họ ngủ rồi tôi mới đi, sợ họ thấy tôi lò- mò đi lại ban đêm rồi họ nói tôi nhiều chuyện. "
Xuyến nói: "Tôi cũng biết như vậy, nên tôi ra ngó trăng chơi, chớ không có trông. "
Xuyến vô nhà. Giao theo sau, khép cánh cưả cho khít rồi hỏi nữa: "Chị suy- nghĩ rồi phải hôn?"
Xuyến day lại ngó Giao mà cười và nói: "Tôi có suy- nghĩ gì đâu. "
Giao ngạc nhiên, ngồi ghé trên ván và hỏi nữa: "Ủa! Sao chị hưởn lại 10 ngày cho chị suy- nghĩ rồi chị sẽ trả lời?Bây giờ chị lại nói chị không suy- nghĩ gì hết. Chị gạt tôi hay sao?"
Xuyến vén áo ngồi trên đầu ván phía trong mà đáp:
- Tôi muốn hưởn 10 ngày đặng em suy nghĩ thêm cho kỹ, sau em khỏi ăn- năn chớ.
Tôi có nói tôi suy- nghĩ kỹ rồi. Tôi đã quyết- định sống thác với chị. Tôi suy nghĩ làm chi nữa mà phải trì- hưởn. Bữa hổm tôi tỏ- tình của tôi rồi, tôi xin chị như vậy đó, chị ưng hay không chị làm ơn nói liền cho tôi biết. Chị đừng kiếm thế dục- dặc nữa, tôi chịu không nổi.
- Tôi dục- dặc là tại tôi vì em, chớ có phải tôi vì tôi đâu. Tôi là một đàn- bà góa, nghèo- nàn, tuổi trên 30, có đứa con nhỏ lòng- thòng, chồng chết không có để tiền chi hết, bỏ vợ con ở lại bơ- vơ, không có người mà cậy nhờ mà nương dựa. Em là trai mới lớn lên, hình vóc mạnh- mẽ, sức khoẻ dồi- dào, có nghề làm thợ máy, tự- nhiên dễ kiếm công việc làm, mà hễ đi làm thì được tiền công khá. Em hào- hiệp thấy phận mẹ con tôi bơ- vơ vất- vả em thương, nên đưa tay ra mà cứu vớt. Em ở đây mấy năm, tôi biết rõ tánh- tình em, tôi lại từng nhờ em luôn luôn bào chữa. Giữa lúc nguy- nan, em có can- đảm nên dám đưa tay dìu- dắt, néu tôi hất tay, tôi không thèm níu mà sống với con Tý té ra tôi mù quáng dại khờ quá hay sao.
Giao hết sức vui mừng, lật- đật bước lại nắm hai tay cô Xuyến mà nói: "Chị chịu rồi!Tôi cảm ơn chị. Thiệt tôi mừng lắm. Tôi đứng trước bàn thờ ảnh đây, tôi xin thề tôi sẽ gắng công rán sức mà làm cho chị vui sướng mãn đời. Tôi nuôi và thương con Tý như con của tôi. Tôi nói thì tôi nhớ lời. Chị yên tâm. Chị cứ yêu tôi cũng như tôi yêu chị vậy thì vợ chồng mình vui sướng khỏi lo gì hết. "
Cô Xuyến ngồi nghe Giao nói thì cô sung- sướng nên chúm- chím cười hoài, để cho Giao nói dứt lời rồi buông tay muốn choàng ôm ngang mình cô. Chừng đó cô mới nhẹ nhẹ đứa tay cản tay Giao mà nói rất dịu ngọt: "Xin đừng có làm như vậy không nên. Việc vợ chồng là việc trăm năm, chớ không phải một ngày một buổi mà vội. Yêu nhau vì tình vì nghĩa mới lâu dài, chớ vì sắc đẹp hay là vì ôm ấp thì không thể bền vững, bởi vì yêu tại sắc đẹp thì một ngày kia sắc sẽ lợt sẽ phai, hết đẹp nữa rồi phải bỏ. Còn yêu tại ôm- ấp thì một ngày kia sẽ chán sẽ nhàm, rồi trở mặt xây lưng, kẻ thì nói phải tôi dè như vầy tôi có thèm lấy nó đâu, còn ngườithì than chớ chi tôi biết trước thì có thế nào tôi chịu ưng nó, ân- ái hóa ra giận hờn, tự nhiên phải rã- rời, mỗi người đi một ngã, không tốt lành gì hết. Ngồi đây, ngồi đặng bàn tính mà sắp- đặt cuộc đời mới của đôi ta thì có ít hơn là bắt chước thương tình hễ yêu nhau thì ôm- ấp, hun- hít, coi tồi- bại quá. "
Nghe mấy lời đoan- trang chơn- chánh như vậy, Giao kính nể nên ríu- ríu ngồi một bên Xuyến, không dám làm hổn nữa.
Cô Xuyến tiếp: "Tôi nghe nói bực cao thượng họ nuôi ái tình trong sạch, yêu nhau thì nhìn nhau cũng đủ, chẳng cần phải nắm tay hay đụng mình. Vợ chồng kính nhau như kính người khách. Mình nên rán bắt chước mà giữ ái- tình cho thanh- cao, được vậy mới khỏi nhàm, khỏi chán.
Xuyến nói rồi ngó Giao mà cười.
Giao nói: " Tôi là hạng thợ- thuyền, chớ không phải thuộc bực cao- thượng, bởi vậy chắc tôi bắt chước làm như mấy ông Tiên ông Phật đó không nổi. " Giao vói nắm tay Xuyến nữa, Xuyến không giựt tay, cứ để cho Giao nắm, nhưng cố cười mà giễu: "Tôi đã ưng rồi. Tôi có tính chạy trốn đâu
Mà phải nắm tay cho chắc. "
Giao kề mặt mà nói nhỏ: "Tôi thương quá, được phối- hiệp với nhau tôi mừng quá. Cho phép tôi nắm tay cho thoả chút tình hoài vọng hổm nay. "
Xuyến không muốn để cho Giao lôi cuốn vào địa- hạt dan- díu sớm quá, sợ ngọn lửa cháy mau nó cũng sẽ tàn mau, bởi vậy mặc dầu cô cũng xúc- động về ái- tình như Giao, nhưng cô rán giữ bình- tĩnh, nghiêm- trang mà nói:
- Ðược vui phải đề phòng cái buồn, thì cái vui nó mới kéo dài ra được. Làm việc gì cũng vậy, nếu muốn việc của mình bền vững lạu dài, thì trước khi làm mình phải lo tính cho kỹ- lưỡng đặng việc làm khỏi hư- hỏng. Vậy trước khi chánh- thức chấp - thuận lời nguyện- ước tơ- tóc trăm năm, tôi muốn gạn hỏi một vài điều cho chắc ý đặng sốt- sắng với cuộc hoà- hiệp. Có vui lòng cho tôi hỏi hay không?
- Ðược gần nhau thì tôi vui lòng luôn luôn. Muốn hỏi điều chi thì cứ hỏi, chẳng cần phải ái ngại.
- Tuổi của đôi ta cách nhau xa quá, chớ chi tôi lớn hơn 5, 3 tuổi, có lẽ mình ăn ở với nhau người ta không để ý cho lắm. Ngặt tôi lớn hơn tới 11 tuổi, ai nghé mắt cũng thấy sự chinh- lịch sờ- sờ. Nếu người ta cười chê thằng nhỏ mê con mẹ già, người ta ngạo- báng, có buồn hay không?
- Tôi đã có nói với mình... Xin cho phép tôi kêu bằng mình, chớ kêu bằng chị nữa thì kỳ- cục quá. Nói với tôi mình cũng kêu bằng mình, chẳng nên kêu bằng em. Nếu cứ kêu như cũ, té ra chị em lấy nhau hay sao.
- Muốn thế nào cũng được. Nhưng trong xóm ai cũng biết hai đứa mình thuở nay coi nhau như chị em. Vậy lúc ban đầu ở trong nhà, nói chuyện với nhau thì kêu bằng mình... còn trước mặt thiên- hạ thì phải kêu như củ cho khỏi trái tai người ta. Thủng- thẳng quen lần lần, họ biết gia- đạo của mình rồi, chừng đó mình sẽ ra mặt chồng vợ.

- Mình tính như vậy phải lắm... Hồi nãy mình nói mình ái- ngại về sự mình lớn tôi nhỏ, mình sợ tôi bị người ta chê cười tôi mắc- cỡ rồi tôi bỏ mình. Mình đừng lo việc đó. Tôi không thể bỏ mình được đâu. Tôi coi mình cũng như trái tim của tôi. Nếu tôi mỗ mà quăng trái tim thì tôi sống nữa sao được. Còn sự thiên hạ cười chê, tôi không thèm kể đâu. Họ có hiểu tình yêu của tôi thể nào đâu mà họ xía miệng vô. Họ có chê cười, nếu họ xầm- xì nói lén thì mặc kệ họ. Còn nếu họ nói ngay với tôi thì tôi sẽ dạy khôn giùm cho họ.
- Mình không kể miệng thiên- hạ thì dễ. Còn cặp mắt của mình, tôi sợ e nó không để cho mình không kể lắm.
- Cặp mắt tôi thể nào mà sợ?
- Hiện giờ tôi đã qua khỏi thời- kỳ xuân- xanh, song tôi chưa đến tuổi già- cả, da tôi còn láng, thịt tôi còn vun, răng tôi chưa lung- lay, mắt tôi chưa lờ- lệt, mình thấy nhan- sắc tôi chưa phai- lợt cho lắm, nên mình thèm, mình yêu tôi. Mình quên sự chinh- lịch tuổi- tác của đôi ta. Nhưng tôi xét phận tôi, tôi không phép quên. Tôi phải nhớ tôi đã 31 tuổi rồi, chừng mười năm nưã răng tôi sẽ bắt đầu rụng, mắt tôi sẽ bắt đầu lờ, rồi ngày kia lần lần nó tới hoài, tóc tôi sẽ bạc, da tôi sẽ dùn, thân- thể tôi khô- héo ốm- teo, chút đỉnh nhan sắc còn dư cho mình lượm mà thưởng thức đây nó sẽ tiêu- tan hết. Chừng đó mình mới được lối 30 tuổi, thân còn trai- tráng, sức đương sung- túc, mà mình phải mang con vợ già xấu- xa, chàng- ràng trong nhà, ngày đêm trong thấy mình gai mắt, bẩy gan, đuổi đi thì mình sợ tiếng bất nghĩa vô tình, còn để ở thì mình buồn, mình chán, té ra hạnh phúc mình mong muốn mình hưởng có mấy năm rồi nó biến thành tai- hoạ. Phận mình thì mình không kể tiếng thị- phi của thiên- hạ, còn phận tôi thì tôi phải kể sự xao- lãng tình yêu của người chồng, chớ không kể sao được. Mình yêu tôi thì tự- nhiên tôi cũng yêu mình. Mình yêu nồng- nàn có lẽ nào tôi yêu lợt- lạt. Nhưng tình yêu của tôi thì tôi bảo- đãm nó vững- bền được, còn tình yêu của mình thì tôi biết lấy chi mà kéo niú nó ở lại với tôi. Tôi nghĩ tới trường- hợp đó nên tôi ái- ngại hoài, bởi vậy hôm trước tôi mới khuyên mình phải suy- nghĩ lại việc đó, phải làm sao cho tôi hết ái- ngại, hết lo sợ về ngày sao, có vậy sự vui sướng của đôi ta mới hoàn toàn được.
- Tôi đã có nói tình yêu nếu đôi bên đều nồng nhiệt thì không có tuổi. Từ hôm tôi mới lớn lên cho tới bây giờ tôi chưa yêu một cô gái nào hết. Tình yêu tôi giao cho mình hôm nay là tình yêu son- giá để cho tay mình mở dây với tình yêu của mình. Còn mình nói tuy mình có chồng trót mười năm nay, mình đã có một mặt con, song mình chưa được nghe một câu ân tình nào hết. Tình yêu của mình còn y nguyên. Mình lại khao- khát ái- tình. Thế thì tình yêu của mình cũng như của tôi, cả hai tình yêu đều còn mới- mẻ, còn son- giá. Hai tình yêu hiệp lại thì xứng lắm, có chinh- lịch gì đâu mà ngại người lớn kẻ nhỏ. Tôi có nói với mình nếu tôi không được làm chồng mình thì đời tôi hư hỏng, bởi vì tôi không thể yêu người nào khác ngoài mình được. Ðêm nay là đêm mình chọn lựa cho đôi ta nắm tay nhau mà bước vào cảnh đời mới, cảnh đời chứa chan tình nghĩa thương yêu, trước ngọn đèn leo- lét trên bàn kia: "Tôi thề trên có Trời dưới có Ðất, lại có vong linh của anh Hai Túc dưới mồ nữa, tôi xin cả thảy trên dưới trước sau đều chứng minh lòng chơn- thành của tôi. Nếu ngày sau tôi thấy vợ tôi già mà tôi phụ- rãy thì Trời Ðất cùng hai bên vai- vác đừng để mạng tôi. "
Giao thề rồi quay qua hỏi Xuyến: "Tôi thề độc như vậy đó tin bụng tôi hay chưa?Còn điều gì nghi - ngại nữa hay không?
Cô Xuyến nhìn Giao, nước mắt chảy ròng- ròng. Giao choàng tay ôm cổ Xuyến mà kéo lại gần. Xuyến úp mặt vào ngực Giao mà khóc, tronglòng tràn- ngập thân yêu, hạnh- phúc, hy- vọng, tín- thành, nghĩa tình, tận- tụy. Giao hiểu nước mắt cuả Xuyến là nước mắt vui sướng, vì xúc- động nên tuôn ra, bởi vậy chàng để cho Xuyến khóc, không khuyên dỗ, không an- ủi, chỉ vuốt tóc Xuyến, trong lòng chàng cũng thơ- thới, sung- sướng thuở nay chưa từng được gặp cái hạnh- phúc thần- tiên ấy lần nào.
Hai người chung nếm cảnh thú an vui tuyệt- đối đó một hồi rồi cô Xuyến buông ra mà đi vô trong đặng rửa mặt.
Giao kéo gối nằm ngay trên ván mà thưởng thức riêng ý- vị tình yêu nó vẫn còn nực- nồng chan- chưá từ trên đầu óc xuống dưới bụng dạ chàng.
Cách một hồi cô Xuyến ở trong buồng đi ra, bây giờ mặt mày cô hớn hở tươi cười. Cô ngồi lại ván, vì bộ ván nhỏ nên không xa Giao, nhưng cô không ái ngại, cô ngó Giao mà nói: "Bây giờ mình biết rõ bụng nhau rồi, thệ- ước kết nghĩa vợ chồng đặng chung sống cùng nhau cho tới ngày chết. Muốn sống cho được an vui, khỏi sợ người cười chê mà cũng khỏi thẹn- thùa với lương tâm mình nữa, thì phải bàn tính mà tổ- chức một cảnh đời mới của mình cho êm- ấm đàng- hoàng. Bữa hổm nói phải suy- nghĩ đặng tạo ra một tổ uyên- ương để đôi ta chung sống trong cảnh thần- tiên. Ổ uyên- ương đó tổ- chức cách nào đâu, nói nghe thử coi. "
Giao lồm cồm ngồi dậy nói: "Tôi tính như vầy:hoặc tôi hoặc mình, một người phải bán nhà đặng về ở chung với nhau. Mình bán nhà về ở chung với tôi thì phải hơn. Ngặt nhà tôi thì tệ quá. Vậy thì nên để tôi bán quách cái nhà của tôi, bán năm bảy đồng củng phải, rồi tôi lại nhà mình mà ở. Nhà mình rộng- rãi, sạch- sẽ, lại cây lá còn mới, ở tiện hơn. Tôi đi làm lãnh tiền công, tôi giao cho mình giữ mà mua cơm gạo nuôi sống gia- đình. Nếu mình có rãnh và ai đem đồ mướn may thì mình may cho người ta mà kiếm tiền thêm. Nếu không có đồ may thì mình nghỉ, tiền công của tôi có lẽ đủ nuôi sống, khỏi đói rách. Tối thứ bảy hoặc chúa- nhật mình có buồn thì tôi dắt qua Sài- gòn ăn uống chơi, hoặc đi coi hát bội, hát bóng hay là hát cải- lương tùy ý mình muốn. Mình rán tiện- tặn;nếu có dư tiềnthì mua sắm thêm đò trong nhà mà dùng, mua tủ bàn, quần áo, thứ gì mình cũng còn thiếu. Mà tôi nghĩ miễn là mẹ con mình với tôi mạnh- khoẻ, có đủ cơm ăn, có áo quần mà mặc, dầu ở nhà rách, ngủ dưới đất mình cũng vui sướng, chẳng cần gì nhà tốt, đồ nhiều. Vợ chồng mình cứ yêu nhau, đừng xao- lãng, tôi đi làm về thấy mặt mình thì đủ cho tôi vui, dầu mệt cũng khoẻ, vậy là hạnh- phúc, tôi không thèm mong hạnh- phúc nào khác nữa. Nếu thiệt mình yêu tôi thì chắc ý mình cũng vậy, phải hôn mình?"
Cô Xuyến chúm- chím cười mà nói: "Hổm nay tôi dọ thử ý mình tôi nhận thấy mình thành thiệt yêu tôi, mình cứ lo cho mẹ con tôi no ấm, mình không kể đến phận mình, mà cũng không kiêng- nể ai hết. Tôi đã lớn tuôỉ mà mình không nệ. Mình biết mình ráp với tôi thì thiên- hạ cười chê mà mình không kể tiếng thị- phi. Tình yêu của mình phải nồng nhiệt lắm, nên mình mới tố mắt, mới cả gan như vậy. Tội rất cảm ơn mình, nhứt là cảm tình mình. Bữa nay tôi phải nói thiệt cho mình biết hôm đêm mình lại chơi, mình nói xa nói gần mà dọ- dẫm lòng tôi thì tôi nhờ có kinh- nghiệm về việc đời ít nhiều, nên tôi quyết khuyên- giải mình, không muốn để cho mình làm việc trái ngược với nhơn tình, với thế- lực. Ðến bữa mình bị thui gan đót ruột, mình chịu không nỗi, mình trở lại mà tỏ thiệt cho tôi biết ý mình quyết tính cuộc trăm năm tơ- tóc với tôi, thì bộ- tịch của mình với giọng nói của mình làm cho tôi thấy đối với tôi mình mang một khối tình cực- kỳ nặng- nề, cực- kỳ mạnh- mẽ. Mình là cho tôi xúc- động thái- quá, tinh- thần tán- loạn, nghị- lực tiêu- tan, tôi xuôi- xị, không tìm được lời mà kháng cự, chỉ vu- vơ khuyên mình suy- nghĩ mà khuyên một cách yếu- xịu, dường như gợi thêm tình yêu của mình chớ không phải can- gián mình. Có lẽ mình thấy lửa tình đương đốt gan ruột mình nó bắt qua mà cháy lòng dạ tôi nữa chớ chẳng không. Lửa tình bắt cháy tới lòng dạ tôi nên bữa nay tôi quăng khí- giới mà hàng đầu, để cho tình yêu của mình xâm- chiếm cả hồn xác của tôi dễ- dàng, tôi không kháng- cự chi hết. Tôi phải cắt- nghĩa dông - dài cho mình hiểu rỏ- ràng tâm- hồn của tôi đối với tình- yêu của mình là thể nào đặng mình khỏi nghi- ngại chi hết. Tôi tuy đã có chồng có con, song tôi cũng như mình, thuở nay tôi mới bị lửa tình phừng dậy trong lòng lần thứ nhứt. Tôi chắc nó cũng nồng- nhiệt, cũng mạnh- mẽ, không thua gì ngọn lửa tình của mình đâu. Mình yêu tôi bao nhiêu thì tôi cũng yêu mình bấy nhiêu, mà tôi lớn tuổi hơn, tôi có rồi một đời chồng, tôi có lăn lộn theo thế- tình, có lẽ tình yêu của tôi sáng- suốt hơn tình yêu của mình. "

Cô Xuyến nói một hơi rồi cô ngừng mà suy- nghĩ. Giao sung sướng quá, muốn nghe cô nói hoài, nên thấy cô ngừng thì nói: "Nói nữa chớ, nói hoài cho tôi nghe đi mà. Tôi muốn ngày đêm tôi được nghe nói chuyện như vầy luôn luôn, tôi không cần ngủ, mà cũng không cần ăn làm chi. "
Cô Xuyến cười mà nói tiếp: "Tôi sẽ nói nữa. Mới gặp- gỡ nhau lần đầu, tôi cần phải nói hết cho mình hiểu mà sắp- đặt cảnh đời sống chung của đôi ta. Theo cách mình sắp- đặt mình mới nói cho tôi nghe đó thì tôi nhận thấy mình coi trong thế- gian nầy chỉ có một mình tôi với mình mà thôi, không còn ai nữa. Tính như vậy không được. Ở đời mình sống chung với thiên- hạ thì mình phải đi xuôi dòng với người ta, Không nên đi ngược. Mình tính phối- hiệp với nhau mà cũng ở luôn tại xóm nầy. Song phải bán bớt một cái nhà đặng về ở chung với nhau. Làm như vậy mình khinh rẽ thiên- hạ quá. Tôi sợ không êm. Chẳng những họ chê cười không thôi, mà họ còn ghét nữa. "
Giao trợn mắt mà nói:
- Họ chê cười nỗi gì?Tôi có làm việc gì bậy đâu mà chê cười. Bất quá họ nói tôi là trai mới lớn lên mà tôi dại nên tôi lấy đàn bà có con, tuổi đáng chị cả tôi mà làm vợ. Tôi muốn lấy ai tôi lấy, mắc- mớ gì họ mà họ cười.
- Tôi sợ họ còn nói mình là em út làm chung một sở với anh Túc. Ảnh mới chết, nấm mồ chưa khô mình ve- vãn mà thỉnh vợ ảnh. Họ cho mình làm như vậy là bất nghiã nên họ chê cười chớ.
- Tôi với anh Hai Túc là người dưng, chớ có bà con dòng họ gì đâu. Rủi ảnh chết, ảnh bỏ vợ con ảnh bơ- vơ nghèo- khổ. Tôi thấy vậy tôi động lòng. Vì tình anh em tôi ra gánh vác thay thế mà nuôi dùm vợ con ảnh. Tôi lãnh như vậy là làm nghĩa, sao lại gọi tôi bất nghĩa?Họ nói bậy mà kể làm chi. Còn mình nói mình sợ họ ghét tôi. Tại sao mà ghét?
- Mình làm gai mắt họ. Họ nói mình coi họ rẽ quá, nên họ ghét chớ sao.
- Họ ghét rồi họ làm gì tôi mà lo?
- Ớ đời chọc cho người ta ghét làm chi. Ðể cho người ta thương có ít hơn. Lòng dạ cuả thiên- hạ nham hiểm lắm, ít có người lương thiện. Chọc cho họ ghét, nhiều khi họ kiếm chuyện họ làm cho mình nguy chớ phải chơi sao.
- Tôi làm thợ máy, tôi lo chăm nom cho máy chạy đều đều, tôi có làm điều chi sái phép đâu mà sợ họ làm nguy tôi được.
- Chừng họ muốn làm hại mình, họ bày chuyện mình biết sau được. Ví như cha con Tý mới chết chưa đầy một tháng mà hai đứa mình ráp với nhau, họ bày chuyện nói mình lấy nhau đã lâu rồi, mình có ý giết cha con Tý chết đặng ăn ở với nhau cho thong- thả.
- Trời Ðất ơi! Bày chuyện như vậy ai mà tin. Ảnh chết có quan thầy mổ mà khán- nghiệm, có cò bót tra- vấn hẳn- hòi, ai cũng nhận ảnh say ba chìm ba chán té nằm gốc cây bần nên giập lá mía mà chết. Ho nói tôi giết ảnh sao được.
- Ví như họ nói mình biết ảnh uống rượu trong quán thím Phòn, mình chực ngoài đường mà đón ảnh. Mình làm bộ đưa giùm ảnh về. Thừa lúc không có ai, mình xô ảnh vào góc cây bần cho bể lá mía mà chết, rồi mình bỏ ảnh nằm đó mình lén đi về. Mình cải làm sao được. Họ cáo như vậy bề nào mình cũng bị bắt mà tra xét. Sợ tôi cũng bị bắt luôn nữa chớ.
Giao nghe tới cái đó mới lo sợ, nên ngồi lơ lửng mà hỏi:
- Vậy thì bây giờ phải làm sao?Mình có ý- kiến gì để đôi ta ăn ở với nhau cho yên, đâu mình nói cho tôi nghe thử coi.
- Hể ráp làm vợ chồng ở chung với nhau, thì phải dời đi chổ khác xa lạ, cho người ta đừng biết mình ở, chớ ở đây hoặc ra ở mấy xóm dài theo mé kinh hay là ra ở xóm Cầu Dừa không được. Họ quen biết với mình tự- nhiên họ dị- nghị nhiều chuyện, ở không yên. Mà chẳng nên ở xa quá, như phía Xóm Chiếu hoặc Cầu Chông, bởi vì ở xa quá, mỗi bữa mình đi làm xa thì cực cho mình. Có phía từ Cầu Kho vô nhà đèn không ai biết tôi. Nếu sang được một căn nhà bên phía đó mà ở thì tiện, khỏi lo ai dị- nghị, mà mình đi làm cũng không xa, khỏi phải qua đò thất công chờ đợi một chút.
- Chiều mai tôi sẽ đi kiếm nhà tôi sang.
- Mà kiếm được chổ ở rồi, hai đứa mình không nên dời đi một lượt. Làm như vậyngười ta biết. Ðể một người đi trước chừng một tháng rồi người kia sẽ bán nhà đi theo sau.
- Kiếm nhà phải mất một hai tháng mà sợ kiếm cũng chưa được. Lâu quá. Biết chừng nào được ở chung với nhau.
- Kiếm chưa được nhà thì cứ ở đây. Nhưng ai ở nhà nấy như thường. Nếu mình muốn tới lui thì phải chịu khó núp lén, ban đêm chờ khuya một chút rồi sẽ lại, rồi chừng bốn năm giờ thì dậy sớm mà về cho thiên- hạ đừng thấy. Thương nhau thì phải chịu cực. Muốn được bình- yên thì phải cẩn- thận.
- Tôi muốn nói với vợ chồng Bảy Cao tôi thôi không ăn cơm tháng đằng ảnh, để mình nấu cơm mỗi bữa cho tôi ăn. Tôi đặt chuyện tôi nói mình than đồ may ít quá, may không đủ cơm cho mẹ con ăn. Tôi muốn giúp cho mình, là vợ của bạn quá- cố, nên tôi ăn cơm quán đặng mỗi tháng mình có được thêm chút đỉnh tiền mà nuôi con. Nói như vậy thì chắc vợ chồng anh không nghi.
- Không nên anh Bảy Cao thiệt- thà tử- tế, dầu ảnh biết tâm- sự của mình, chắc ảnh cũng không nói gì. Ngặt cái miệng của vợ ảnh khó lòng lắm. Chỉ hỗn- ẩu, ghen- tương, ăn hiếp chồng, mà còn quen thói ngồi lê đôi mách, ưa nói hành thiên - hạ. Nếu mình thôi ăn cơm quán đằng chỉ, mình lại ăn với tôi, chỉ mất lợi tự- nhiên chỉ giận rồi chỉ kiếm chuyện bán dê bán díu mà nói xấu cho mình. Tong xóm ai cũng hay hết rồi họ xầm xì nói hành nói tỏichịu sao cho nỗi. Mình cứ ăn cơm ở đẳng như cũ thì tốt hơn.
- Thiệt bực mình quá! Tôi là trai mới lớn lên chưa có vợ. Mình là đàn- bà chồng chết rồi. Hai đứa mình đều thong- thả, muốn lấy ai tùy ý. Mình thương nhau mà không ở chung với nhau liền được, mình nghĩ đôi ta có tức hay không hử?
- Thế- sự xằng- xịu như vậy thì phải rán mà chịu chớ ức làm chi.
- Còn việc con Tý, mình nghĩ coi tôi ráp với mình nó ghét tôi hay không?
- Con nít còn khờ dại nó có hiểu gì đâu mà ghét. Huống chi cha nó còn sanh- tiền, cha nó ít khi nựng- nịu vui chơi với nó. Bởi vậy nó không trìu- mến, nó cứ theo tôi. Mình ăn ở với tôi mà mình để lòng thương nó như con ruột của mình, thì nó sẽ thương mình lại, thương như cha ruột, chớ lẽ nào nó ghét mà lo.
- Tôi có hứa với mình tôi thương nó, tôi sẽ nuôi và dạy nó như con ruột của tôi vậy. Mà mình có tính mình sẽ biểu nó kêu tôi bằng chú, bằng cậu, hay bằng cái gì hay không?
- Kêu bằng cậu, té ra mình là em của tôi mà mình lấy tôi hay sao?Không nên. Họ chê mình loạn- luân. Kêu bằng chú có lẽ được hơn. Nếu ai nghi thì bất quá họ nói mình là em chồng của tôi, anh mình chết, mình đánh ụp với tôi. Nói như vậy thì dễ chịu một chút.
- Tôi muốn bắt nó kêu tôi bằng ba. Mà chừng đi ở chổ khác kìa, chớ còn ở đây thì nó kêu bằng chú như cũ.
- Muốn như vậy cũng được.
Giao cứ bàn tính với Xuyến tới gà gáy canh ba rồi Giao ở ngủ luôn, chừng sao mai mọc mới dậy đi về.

Từ đêm mùng sáu, trăng lờ- mờ, xóm vắng vẻ, tay bắt tay, mặt nhìn mặt, tình yêu thố lộ, rồi ân- ái tràn- trề, hai đàng đã thề- nguyền cùng nhau sát cánh kề vai bước qua giai- đoạn mới trong đường đời, nhưng trót cả tháng hai người cũng vẫn sống như bình- thường trong xóm Ụ Tàu, bên vùng Vĩnh- Hội.
Mọi bữa người ta cũng thấy cô Xuyến cặm- cụi ngồi may có con Tý xẩn- bẩn chơi một bên cô, hoặc chơi ngoài cửa. Có vài lần cô khóa cửa, dắt con lại gửi nhà cho bà Lữ coi chừng dùm rồi mẹ con ra đi, nói đi kiếm đồ may, vì lúc này may ế lắm.
Còn Giao thì mỗi buổi đều đi ra hãng cưa mà làm như thường không có lân- la đến nhà Xuyến mà chơi, vẩn tiếp- tục ăn cơm quán tại nhà Bảy Cao. Bưã nào đi làm về ngang, hể thấy Xuyến thì hỏi thăm sức khỏe, còn thấy con TÝ thì kêu ra cho tiền. Có bữa mới lãnh tiền Giao ghé, nhưng đứng ngoài sân kêu Xuyến mà đưa tiền cậy mua vải may dùm một áo sơ- mi tay cụt với một cái quần dài ống.
Có nhiều buổi chiều, mãn giờ làm việc rồi Giao nói cho Bảy Cao hay chàng mắc đi Saigon hoặc Ông Lãnh mà thăm bà con hay anh em. Chàng dặn về như đói bụng thì cứ ăn cơm trước, chàng về trễ thì chàng sẽ ăn sau.
Giữa thanh thiên bạch nhựt, và trước mắt mọi người trong xóm Ụ Tàu thì Xuyến cũng như Giao, cả hai đều giữ cử chỉ đàng hoàng, không có điểm nào làm cho người ta nghi bậy- bạ được.
Xuyến với Giao thiệt có đi kiếm nhà lá hoặc phố lá mà mướn đặng dời chỗ ở thì chẳng hề cho ai biết, lại kiếm cớ mà nói cho người ta tin mình đi có việc riêng. Con Tý là con mồ- côi của người bạn cũ nên Giao cho nó tiền. Cô Xuyến là thợ may nên Giao đưa tiền cậy mua giùm vải may áo, may quần. Các việc đó là việc thường, có chi đâu mà nghi ngờ được
Ðêm nào Giao cũng lén đi lại nhà Xuyến mà ngủ, nhưng nghe theo lời Xuyến căn- dặn nên Giao hết sức cẩn- thận, đêm nào chàng cũng đợi 9, 10 giờ cho xóm riềng ngủ hết rồi chàng mới đi. Khuya về thì luôn luôn hễ sao mai mọc thì Xuyến kêu chàng dậy mà về, khi đi cũng như khi về chẳng bao giờ có gặp người nào hết. Người xưa có để lại một câu phương- ngôn: "Mạt hiện hồ ẩn, mạt hiển hồ vi" thiệt là trúng. Việc càng giấu, người ta càng dễ biết, vật càng nhỏ người ta càng dễ thấy.
Cuộc tình duyên u- ẩn của chàng Giao và nàng Xuyến, cả hai người đều giấu- giếm thiệt kỷ- lưỡng, thiệt kín- đáo. Thế mà chắc gì giấu cho khỏi con mắt lục- lạo của người đời được.
Mấy hôm rồi đến bữa cơm vợ Bảy Cao thường bàn- luận phận góa- bụa của cô Xuyến trước mặt Giao. Chị nói cô Xuyến kiếm chồng nghĩ cũng phải, mà có chồng làm ăn tiền công nhiều, vậy mới khôn. Có chồng như vậy nó mới nuôi nổi mẹ con no ấm, khỏi ngồi may mệt nhọc.
Giao lặng- thinh, không dám chen vô mà nói gì hết, giả bộ như việc đó không can hệ gì đến mình. Nhưng tối lại Giao cho Xuyến hay những lời xiên- xéo của vợ Bảy Cao làm cho Xuyến lo ngại thôi- thúc Giao kiếm chỗ dời đi cho gấp. Giao gắng công đi kiếm nhà mà mướn, nhưng đi giáp hết từ Ông Lãnh vô nhà đèn mà không gặp được một căn nhà nào trống mà mướn.
Cách ít bữa sau cô Xuyến ra phía bến đò kiếm tôm cá mua ăn. Cô gặp bà Mười Liệu ở gần hãng dệt, quen với cô mấy năm nay. Bà vui vẽ mừng cô mà hỏi:
- Nghe nói em có chồng rồi phải hôn?
- Chồng ở đâu?
- coi!.. Sao họ nói em đã đụng thợ Giao?Có chồng thì ta mừng cho, tội gì phải giấu?
- Ai nói với bà vậy bà Mười?
- Vợ Bảy Cao. Bữa hổm cổ ra nói chuyện ngoài bến đò. Xóm ngoài này ai cũng hay hết, còn giấu làm chi?
- Bà Mười làm ơn nói lại với bà con ngoài này, chuyện đó có lẽ Giao muốn rồi chú nói sao đó tôi chưa hay biết gì hết. Tôi đương kiếm người mà bán cái nhà đặng trở về Xóm Chiếu tôi ở, tôi chưa có tính lấy chồng.
- Ở trên này cho vui, về dưới Xóm Chiếu làm chi?
- Ở đây đồ may ít quá mẹ con tôi sống không nổi. Về chỗ bà dì tôi ở hồi trước đó tôi có quen nhiều, tôi làm bánh tôi đếm cho trẻ nhỏ bưng đi bán, có lẽ dễ chịu hơn. Bà nghe có ai muốn kiếm chỗ mà ở, bà làm ơn chỉ dùm vô tôi, nghe hôn bà Mười. Tôi cám ơn bà lắm.
- Ừ, để có ai muốn mua nhà tôi chỉ cho họ vô.
Hai người từ giã nhau mà đi.
Cô Xuyến thấy nguy- hiểm đã tới do Bảy Cao thọp- thẹp. Cô chắc chị ta tọc- mạch ban đêm rình mò thấy Giao lén đi, nên mới dám nói quả- quyết cho người ta hay như vậy. Cô buồn quá, trông cho mau tối đặng gặp Giao cô biểu chàng kiếm cho được một chỗ ở, tốt xấu không cần, cô bán nhà mà đi phứt cho rồi, đạng tránh tiếng thị phi khó chịu.
Ðêm đó Giao nghe Xuyến thuật chuyện bà Mười Liệu nói với cô hồi sớm mơi thì Giao nổi giận, tính sẽ hỏi vợ Bảy Cao sao dám đặt chuyện mà nói như vậy, rồi mắng chị một lần cho chị chừa cái thói ăn no đi nói chuyện thiên- hạ.
Cô Xuyến đã lịch- lãm nhơn- tình, nên cô bình- tĩnh mà khuyên: "Tôi nói lại cho mình biết vậy thôi, chớ sanh rầy làm chi. Tôi chắc ban đêm chỉ rình mò thấy mình đi lại đằng nầy nên chỉ mới dám nói. Chỉ nói trúng chớ phải đặt chưyện nói bậy hay sao mà giận. Mình bày đôí- chối, chỉ nói tùm- lum ra hết, càng thêm xấu- hổ chớ có ích gì. Mình làm chuyện trái đời, người ta có nói thì mình làm lơ tốt hơn. Bày cãi qua cãi lại, thiên- hạ hay hết càng khó chịu nữa. Vậy mình giả- đò không hay gì hết, rán lo kiếm giùm chỗ cho tôi dọn đồ đi trước cho rồi. Nếu tôi bán nhà không kịp thì tôi khóa cửa để cho bà Lữ coi chừng và có ai mua bà bán giùm cho tôi, bán giá nào cũng được, miễn tôi ra khỏi xóm này thì thôi. Mình thủng- thẳng ở lại sao, đừng có đi theo gấp. Có sớm lắm là một tháng rồi sẽ bán nhà mà đi cho thiên- hạ khỏi nghi. Hồi sớm mơi tôi có nói bà Mười Liệu tôi tính trở về Xóm Chiếu. Phải nói dối mỗi người đi một ngã cho họ khỏi nghi. "
Giao nói: "Ối? Ai muốn nghi giống gì thì cho họ nghi. Hơi nào mà lo. Tôi lo là lo kiếm một căn nhà sạch- sẽ tử- tế đặng dọn cho vợ chồng mình thong- thả sung- sướng vậy thôi. Nếu mình đi mà tôi phải ở lại đây tới một tháng thì tôi chịu sao nỗi. Tôi mướn phố cho mình dọn ở rồi thì tôi cũng lo bán nhà liền. Hễ bán được thì tôi đi, bất luận bữa nào. Ðồ- đạc của tôi không có vật gì đáng kể. Tôi bán luôn hết, lấy nội áo quần mền chiếu mà đi vậy thôi. Tôi nói có một người anh em bà con biểu tôi về ở chung, nên tôi không cần chở đồ- đạc theo. Trong nhà có mình là đủ cho tôi vui sướng rồi, dầu họ có bàn cẩn ốc xa- cừ, tủ cẩm- lai, tôi coi cũng như bỏ. "
Cô Xuyến nghe những lời chan chứa tình yêu như vậy thì cô cảm- động cực- điểm, không dè mạng số của cô đã định cô phải đến từng tuổi nầy cô mới nếm được thú- vị của ái- tình. Cô thầm mong ước hạnh- phúc nầy sẽ kéo dài đến mãn đời của cô để bù trừ nỗi lòng lạnh- lẽo cô phải chịu trong thời kỳ xuân- xanh, như hoa đang nở tốt tươi mà xơ- rơ ở góc rào không có người đoái- hoài thưởng- thức.
Vài bữa sau, buổi sớm mơi, bà Mười Liệu dắt một chị đàn- bà lạ vô coi nhà của cô Xuyến mà mua. Bà nói chị nầy là vợ của cặp- rằng làm ngoài hãng cao- su. Chị ở phía bến đò Long- Kiển, muốn kiếm nhà mua về ở trên nầy đặng chồng chị đi làm cho gần. Chị xem trong nhà từ trước ra sau rồi chị bước ra sân đứng nhắm- nhía bốn phía, bộ chị bằng lòng lắm.
Chị nói chị có đủ đồ- đạc sẳn nên chị mua cái nhà mà thôi. Chị hỏi cô Xuyến tính để nhà lại cho chị với giá nào. Cô Xuyến của cô không bao nhiêu, cô phải mướn chở về Xóm Chiếu mà dùng. Cô bán cái nhà không, mà nhà mới lợp hồi năm rồi, cửa vách đều chắc- chắn lại có bếp nấu ăn riêng, nên cô bán giá không thể dưới hai trăm được.
Chị đàn- bà đó nói để chị về tính lại với chông rồi chị sẽ trả lời.
Ðến trưa bà Mười Liệu trở vô nói người coi nhà đó vừa lòng lắm, nhưng chị tính chiều chị sẽ dắt chồng chị vô coi nữa?Chị lại than giá hai trăm thì mắc, bởi chị cậy bà Mười Liệu vô xin bớt đôi ba chục giùm cho chị.
Cô Xuyến nghe người ta muốn mua thì cô tính nên cầm giá không dại gì mà phải bán rẻ. Cô biểu bà Mười Liệu nói giúp cho cô bán được hai trăm thì cô kỉnh cho bà mười đồng để ăn trầu. Như họ có nài lắm thì bớt chừng mười đồng mà thôi.
Chiều bữa đó vợ anh cặp- rằng ra hãng cao- su đón chồng mà dắt vô nhà của cô Xuyến nữa. Anh cặp rằng cũng vừa lòng lắm, nói cái nhà còn chắc, khen chỗ ở rộng- rãi. Vợ chồng cặp- rằng nài xin cô Xuyến bớt chút đỉnh. Cô Xuyến nói cô ở chỗ nầy hơn mười năm, cô mến lắm. Vì chồng cô bất hạnh, cực chẳng đã cô phải bán nhà trở về Xóm Chiếu mà nương- náu với bà con. Vì cô phải đi nên mua giá nào cô cũng phải bán. Vậy cô xin vợ chồng anh cặp- rằng thương giùm phận cô góa- bụa, đừng có bớt tội- nghiệp cho cô, lẽ thì nên giúp thêm cho cô nuôi con đặng làm nghĩa.
Anh cặp- rằng nghe cô nói như vậy, anh biểu vợ đừng có bớt. Anh hẹn với cô Xuyến sáng bữa sau vợ anh trở lên cho cô làm giấy rồi vợ chồng đủ số hai trăm.
Vợ chồng cặp- rằng với bà Mười Liệu ra về thì trời đã chạng- vạng tối. Cô Xuyến đưa khách ra tới đường ;cô thấy dạng chàng Giao đương hăm- hở đi vô xóm, cô đứng đó mà chờ. Chừng Giao đi ngang qua, cô mừng mà nói: "Tôi bán nhà được rồi, bán hai trăm. Sáng mai tôi làm giấy rồi họ chồng bạc. "
Giao cười mà nói: "May dữ hôn!Tôi cũng mới sang được một căn phố rồi, phố ngói vách ván, có lót gạch, có nhà bếp hẳn- hòi, ở trong đường hẻm phía sau trường học Cầu Kho. "
Giao nói có mấy lời rồi đi riết về ăn cơm, hưá tối sẽ lại mà nói chuyện thêm cho Xuyến nghe.
Cô Xuyến mừng quá, cô trở về nhà đốt đèn, dọn cơm đặng mẹ con ăn với nhau, vì hồi chiều có khách, ăn chưa kịp, nên con Tý đói bụng.
Ðêm đó cô Xuyến có ý trông Giao lại sớm đặng cô hỏi thăm coi săng phố tốn hao bao nhiêu và chừng nào dọn qua ở được.