Vũ Trụ - Thiên Văn học Phương Đông

Ngày mai đi đảo Quan Lạn cùng box Du Lịch. Năm ngóai ở bãi Minh Châu, không bị ánh đèn làm lóa mắt, có thể nhìn thấy muôn vàn sao, rất rõ và đẹp. Không biết năm nay bãi Sơn Hào có thế không? Nhiều khả năng là có nhiều ánh đèn sẽ làm lóa mắt.

Theo tôi, mục đích quan sát có những phần chung và cũng có những phần khác nhau. Chỉ ngắn gọn như sau
Với phương Đông, cụ thể là Trung Hoa, quan sát thiên văn gồm những mục đích chính sau:
- Phục vụ nông nghiệp: dựa theo hiện tượng bầu trời mà tính các thời điểm gieo trồng, cấy hái.
- Làm lịch. Âm dương Lịch TQ phải làm lại hàng năm, chứ không có lịch thống nhất từ đầu đúng cho nhiều năm.
- Tính các ngày tiết khí: vốn thuộc về lịch mặt trời, nhưng kết hợp với mặt trăng để tính ra.
- Đoán tương lai, cái này phần nào giống Chiêm tinh phương Tây. Mỗi hiện tuợng lạ đều được ghi chép tỉ mỉ vì cho rằng đó là điềm báo.
- Xác định hướng cho xây dựng
- Khoa Tử vi: chỉ mượn tên các ngôi sao, thực chất không phải là quan sát thiên văn
- Hình thành nên hệ thống triết học từ quan sát thiên văn, đi vào đời sống văn hóa tinh thần rất nhiều.
Dừng lại ở đó
Với phương Tây, từ Hy Lạp, Ai Cập quan sát thiên văn có các mục đích chính:
- Làm lịch.
- Xác định phương hướng cho xây dựng và di chuyển, đặc biệt trên biển. Đặc trưng địa lý khiến ngưòi phương Tây cổ đại phải đi trên biển nhiều, nên việc xác định phương hướng được chú trọng hơn ở TQ, vốn chỉ lấy Bắc Cực như biểu tượng Trời trong xây dựng, ít khi đi trên biển
- Chiêm tinh. Chiêm tinh phương Tây bao gồm quan sát thiên văn, rồi hình tượng hóa trên quả thiên cầu, sau đó tách khỏi quan sát thực sự, mà chỉ mượn các chòm sao để nói lên ý tưởng.
- Một số hiện tượng được coi là điềm báo, nhưng ít được tin hơn so với phương Đông.
- Trở thành một môn khoa học thực sự, cùng với sự bùng nổ của khoa học kỹ thuật vào thế kỷ XVI. Từ đây Thiên Văn đã là một ngành rất lớn của Khoa Học, dùng kiến thức của tất cả các khoa học tự nhiên như Vật Lý, Hóa, Toán, Tin,...., cùng các phát minh mới nhất của loài người.
Với phương Tây, xác định mùa vụ nông nghiệp dựa vào mặt trời, nước sông lên xuống hơn là trăng sao, như lúa nước phương Đông. Triết học, văn hóa của phương Tây cũng rất ít liên quan đến thiên văn, không như phương Đông.
Có lẽ đó là do tư tưởng tôn giáo: với phương Tây thì tất cả do Chúa định đoạt, thiên văn chỉ là để nhận thức; khác với TQ cho rằng các vị thần trên các thiên thể có thể tác động đến con người, nên xem thiên tượng như là điềm báo.
Cũng vì thế, Trung Hoa rất thịnh hành khoa học "Quan sát thiên văn" mà không giải thích tìm hiểu nguyên nhân, nghiên cứu sâu, vì cho rằng nghiễm nhiên nó là thế, và các quan sát là liên tục không bao giờ bị gián đoạn.
Ngược lại, phuơng Tây luôn muốn tìm hiểu nghiên cứu và giải thích các hiện tượng đó theo quan niệm khoa học, và họ tiến xa hơn về mặt khoa học thực chứng. (Tuy nhiên điều này chỉ được tiến hành từ thế kỷ XVI, còn thời Trung cổ thì không có thành quả gì)
Được chitto sửa chữa / chuyển vào 23:07 ngày 21/07/2005

Tư Mã Thiên (145 ?" 87 TCN)
Trong tác phẩm Sử Ký đồ sộ, Tư Mã Thiên - sử gia vĩ đại, đồng thời là một nhà thiên văn, địa lý kì tài thời thời Hán Vũ đế - đã dành hẳn một quyển là Thiên Quan thư để ghi chép về thiên văn, tập hợp kiến thức từ tiền nhân cũng như của bản thân ông. Tư Mã Thiên đã liệt kê hơn 1000 ngôi sao, cũng như ghi lại các hiện tượng đặc biệt của bầu trời. Thiên quan thư của ông là tác phẩm hoàn chỉnh sớm nhất còn đến nay, hầu như kết quả thiên văn trước đó đều được hệ thống lại, thêm vào đó là các kiến thức của bản thân ông. Những quan sát đó cho thấy những gì đã xảy ra hơn 2000 năm trước. Có thể ông đã tham khảo các bản của Thạch thị, nhưng những nhận xét đánh giá riêng của ông về Thiên tượng cũng có giá trị rất lớn, chẳng hạn trong việc phân chia màu sắc các sao .
Kế tục Tư Mã Thiên, thái sử Ban Cố, tác giả bộ Hán Sử, cũng là một nhà thiên văn. Chính ông là người đã tìm ra chu kỳ 76 năm của sao chổi Halley, cũng như viết về quĩ đạo của các hành tinh. Tiếp theo ông, Đổng Trọng Thư cũng để lại dấu ấn của mình qua việc đoán được hiện tượng Nguyệt thực, thông qua việc tính toán từ các văn bản giáp cốt. Cho đến cuối thời Tam Quốc (200), các nhà thiên văn đã hệ thống lại các tài liệu, ghi lại tổng cộng 1464 sao trong 283 chòm
Được chitto sửa chữa / chuyển vào 17:54 ngày 26/07/2005

Một điều cũng không mấy khi hiểu được là người ta cũng thường đặt câu hỏi khi người ta đã biết quá rõ câu trả lời
Từ "có lẽ" rất hay
To be or not to be

Nếu bạn đọc các bài viết trước của tôi thì bạn có thể tự thấy câu trả lời.

Bên cạnh TQ, Ấn Độ cũng có những quan sát thiên văn rất có ý nghĩa. Và khá nhiều thành tựu thiên văn TQ cũng có được từ sự giao lưu với Ân Độ. Tuy vậy người Ấn Độ không có một hệ thống ghi chép kỹ lưỡng và chi tiết như Trung Hoa, do nhiều nguyên nhân về xã hội lịch sử, dù rằng Tóan học của Ấn Độ rất phát triển.
Nhật Bản dựa nhiều vào thành tựu, văn hóa Trung Hoa, có thể có những nghiên cứu riêng, nhưng không có mặt nào nổi trội vượt được Trung Hoa, nên trong các tài liệu tôi từng đọc không thấy đề cập gì đến Nhật Bản.
Tương tự như vậy, Việt Nam, Triều Tiên chỉ tiếp thu và vận dụng kiến thức thiên văn của Trung Hoa, mà không có sáng tạo gì thêm. Trong một số giai đoạn nhất định, có thể các triều đại thay đổi cách tính lịch, nhưng nói chung vẫn không có được phát kiến gì mới.
Nếu theo khoa học hiện đại, thì so với TQ, Việt Nam có vị trí địa lý ở phía Nam nhiều hơn rất nhiều, nên đáng ra có thể quan sát những chòm sao phương Nam mà người TQ không thể biết được. Nhưng có lẽ do trình độ hạn chế, cũng như tư tưởng cho những kiến thức của TQ đã là chuẩn mực rồi, nên không có tài liệu nào khác. Nếu nhìn một số bức trướng vẽ các chòm sao của triều Nguyễn thì có thể thấy tính ước lệ cách điệu mà kém khoa học thế nào.

Lá phướng lớn vẽ hình các chòm sao quanh cung Tử Vi trong lễ tế Nam Giao đời Nguyễn.

Trương Hoành (78 ?" 139)
Đỉnh cao nhân loại về Thiên văn học cổ đại là Trương Hoành, đồng thời cũng là nhà địa lý, toán học, làm việc tại kinh đô Lạc Dương của nhà Hán. Sau nhiều năm dành cho nghiên cứu thiên văn, ông đã tìm ra quĩ đạo chính xác của 5 hành tinh trong Hệ mặt trời, ghi lại vị trí các sao được nhìn thấy bằng mắt thường. Những nhận định chính xác của ông về Hệ mặt trời khiến người thời đó không thể hiểu được. Ông cho rằng trái đất phải có hình tròn chứ không phải phẳng dẹt, bầu trời bao bọc bên ngoài, ánh trăng là phản chiếu của mặt trời, Nguyệt thực là do mặt trăng đi vào bóng của trái đất, và hình dáng tròn khuyết của mặt trăng là do góc độ nhìn khác nhau từ mặt đất.
.
Trương Hoành viết hơn 20 tác phẩm, trong quyển Hỗn Thiên chú ông viết:

?oTrời tròn giống như quả trứng, mà Đất giống như lòng đỏ, nằm lơ lửng ở chính giữa, bầu trời lớn hơn bao bọc xung quanh?
Còn trong tác phẩm thiên văn Linh Hiến, ông đã vẽ vị trí các chòm sao và viết:
?oTrong bầu trời từ Bắc đến Nam có 124 chòm sao, gồm 2500 ngôi sao tỏa sáng, trong đó 320 ngôi đã được đặt tên; đó là chưa kể những sao mà những người đi biển nhìn thấy. Kể cả những sao rất bé thì tổng số là 11.520 ngôi?.
Được chitto sửa chữa / chuyển vào 22:30 ngày 09/08/2005

Đặc biệt nhất là ông đã chế tạo một dụng cụ quan trắc thiên văn là Hỗn Thiên Nghi. Theo Hán Sử, Hỗn thiên nghi gồm những vòng đồng có chia khoảng, một Thiên cầu bằng đồng. Đường Hoàng đạo của Thiên cầu lệch với xích đạo một góc 24 độ ( chỉ sai 0,5 độ so với thực tế). Một chiếc ống thẳng để nhìn giúp ông xác định vị trí các sao theo hướng không sai lệch và không bị ánh sáng khác ảnh hưởng. Nhờ đó, các ngôi sao được đo đạc vị trí chính xác, điều mà chưa ai làm được trước đó. Sau đó, ông còn dùng sức nước đẩy quả cầu quay, mô tả chuyển động các sao, hiện tượng tròn khuyết của mặt trăng và Nguyệt thực được giải thích chính xác.
Một phần ra ngoài đề một chút, là các phát minh của Trương Hoành. Cũng giống như các nhà Thiên Văn học phương Tây thông thường là nhà Vật lý ?" Toán học, Trương Hoành còn có các phát minh trong nhiều lĩnh vực khác.
Một sáng chế đáng chú ý của ông là thiết bị đo động đất. Nó gồm một bình đồng, có những cơ cấu nhậy với độ rung ở trong, bên ngoài là 8 con rồng ngậm hờ một quả cầu ở miệng, bên dưới là 8 con cóc quay về 8 hướng. Nếu có chấn động, quả cầu sẽ rơi xuống, và tùy tiếng động to hay nhỏ mà đoán động đất mạnh hay yếu.
Hậu Hán thư viết lại rằng: năm 138, khi thấy quả cầu ở phía tây rơi xuống, Trương Hoành đã vội yến kiến và trình với vua rằng có động đất ở phía tây Lạc Dương. Vào ngày hôm đó không có gì xảy ra ở kinh đô, khiến ông bị những quan lại khác chỉ trích. Nhưng 2 ngày sau thì có tin báo là có động đất mạnh ở 1000 dặm phía tây Lạc Dương. Sự kiện này gây xôn xao triều đình.
Ông cũng là người đã nêu ra cách tính tỉ số pi (p) bằng căn bậc 2 của 10, sai số với thực tế là khoảng 0.02. Đáng tiếc là do nhiều nguyên nhân, chỉ còn rất ít trong số các công trình của ông còn lại đến nay.

Trương Hoành có phải là 1 mưu sĩ của Tôn Quyền không nhỉ, đọc Tam Quốc Diễn Nghĩa cũng có nói đến Trương Hoành, đây là 1 trong những mưu sĩ tài giỏi nhất của Tôn Quyền, đã khuyên Tôn Quyền dời đô để làm đến nghiệp đế vương...............

Trương Hoành thiên văn sống trước Trương Hoành Trưởng sử của Tôn Quyền cả trăm năm.
Thời Tam Quốc (từ lúc liên minh đánh Đổng Trác đến khi Tư Mã Viêm thống nhất) là năm 190 đến 280 sau CN.
Còn Trương Hoành ở trên là vào khoảng thời Hán Hoàn đế, Linh đế.