Xem phim Ký Ức Điện Biên: Điện Ảnh VN ơi, bao giờ ngoi lên được?

Xem phim Ký Ức Điện Biên: Điện Ảnh VN ơi, bao giờ ngoi lên được?

Làm phim kiểu ?oKý ức Điện Biên?: Tôn vinh hay hạ giá ngày lễ thiêng liêng?!


Lúc đầu mang tên là "Người hàng binh", sau đổi thành "Bồ câu đỏ" và đến phút cuối chính thức mang tên "Ký ức Điện Biên". Phim chuyển thể từ kịch bản của nhà văn Nguyễn Thị Hồng Ngát và ra mắt công chúng vào đúng ngày kỷ niệm 7/5/2004, mở đầu cho tuần lễ kỷ niệm tại thành phố Hồ Chí Minh.


Trước khi công chiếu, đạo diễn Đỗ Minh Tuấn không ngừng lên các báo kể khổ: nào chuyện mua phải thuốc nổ dỏm, nào chuyện không có xe cứu hỏa, nào chuyện diễn viên nữ không sang Pháp được (nhưng đoàn phim vẫn cứ đi); sang Pháp thì không có giấy phép quay phim, đoàn làm phim phải ăn mì tôm... và cho thấy tiền tỉ của Nhà nước trang trải cho một ê-kíp làm phim không hề có tính toán trước, đụng đâu làm đó một cách khá tùy tiện. Đạo diễn cũng tuyên bố Ký ức Điện Biên thoát khỏi kiểu làm phim ?ocúng chạp?, sẽ hấp dẫn, thuyết phục người xem?

Đó là những gì đạo diễn nói! Trong buổi chiếu ra mắt báo chí và người trong nghề tại TPHCM tối 6/5/2004 ở rạp Đống Đa, nhiều tràng cười đã không thể nén nổi buộc phải bùng nổ khi đến những phút chót của bộ phim này...

Chắc chắn đạo diễn sẽ nghĩ rằng, khán giả hoàn toàn choáng ngợp trước cảnh đánh trận Điện Biên Phủ được dàn dựng kỹ xảo tận Thái Lan, với máy bay, xe tăng bắn phá cháy nổ long trời lở đất. Phải công nhận một điều rằng, mặc dù máy bay trông như trong trò chơi đện tử, lửa cháy ngọn nào giống ngọn nấy, những cảnh đại chiến khá quy mô, với lực lượng diễn viên quần chúng hùng hậu... nhưng, tất cả những thứ này không thể tạo chút cảm xúc rung động cũng như tạo cảm giác cuộc chiến đang rất khốc liệt nào vì cách quay và dàn dựng còn khá thô sơ cũng như không ăn nhập gì mấy vào câu chuyện phim.

Chưa kể chuyện làm phim khá ẩu khi thỉnh thoảng lại thấy đèn chiếu sáng của đoàn phim lọt vào khung hình?Đường dây câu chuyện là cuộc dạo bộ lòng vòng của ba nhân vật chính: anh bộ đội Điện Biên tên Bạo, anh hàng binh Pháp Béc-na và cô y tá Mây. Bắt được người lính Pháp Béc-na, Bạo được cấp trên giao nhiệm vụ giải hàng binh về hậu cứ.

Trên đường đi Béc-na bị thương do máy bay Pháp thả bom, và cô y tá Mây xuất hiện. Anh Bạo yêu cô Mây ngay từ cái nhìn đầu tiên. Anh Béc-na chắc cũng yêu cô Mây sau khi được cô chăm sóc vết thương. Cảnh để lại ấn tượng nhất trong bộ phim chính là khi cả ba người ngồi ngâm chân trong vũng nước, Bạo nhìn Béc-na dò xét, sáu bàn chân nhúc nhích thẹn thùng...

Rồi đang trên đường đi từ chiến trường về hậu cứ, Béc-na bỗng nhận ra cuộc chiến của nhân dân Việt Nam là chính nghĩa khi anh chứng kiến nhiều ngư dân vô tội chết. Bộ phim được ca ngợi rằng có nghệ thuật đương đại với múa sắp đặt, múa hiện đại của Ea Sola.

Những tưởng khi đem những thứ nghệ thuật ấy vào phim sẽ nâng tầm nghệ thuật bộ phim lên? Tiếc thay, nó trở thành tấn hài kịch kệch cỡm khiến khán giả - dẫu lịch sự và nghiêm trang, cũng không nén nổi một cái cười nhếch mép, trong khi đám con nít đi xem đã té lăn xuống ghế vì cười khi phải chứng kiến những thân thể vặn vẹo trong vở múa Ký ức Điện Biên hoàn toàn lạc tông, lỏng chỏng với tổng thể bộ phim. Nào đã hết, kết thúc phim, Béc-na còn phải kéo bè chở chiếc xe kéo pháo thủy tinh, còn Mây thì đứng múa trên mặt sông Seine - vừa thô thiển, vừa lố bịch.

Với ý tưởng thể hiện nhân dân Việt Nam rất khoan dung, rộng lượng đã quên đi mối thù quá khứ, kịch bản viết ra một đoạn phim ngô nghê: Béc-na trở lại Việt Nam, chứng kiến cảnh nhân dân Việt Nam reo hò khi đội tuyển Pháp vô địch World Cup 98, trong khi Bạo theo tình tiết đó mà phát biểu tình cảm của nhân dân Việt Nam với nhân dân Pháp.

Với đà này, khi làm phim về chiến tranh Việt Nam - Mỹ, người ta sẽ quay người Việt Nam nay ùn ùn đi xem phim Hollywood, uống Coca-Cola, mặc hàng hiệu CK, Nike và xài tiền đô la để giao dịch chăng?

Hoặc giả nói về sự trở lại của cựu chiến binh Nam Hàn, họ sẽ quay các cô gái Việt Nam tóc nhuộm hoe, mắt nâu, môi bầm tím, mê mẩn Jang Dong Gun, Won Bin và khóc sướt mướt với mớ phim Hàn Quốc để thể hiện lòng vị tha của nhân dân ta đã quên quá khứ? Sự ngô nghê còn thể hiện ở cả việc nói về đại thắng Điện Biên của ta chỉ nhờ vào vài ba bản vẽ của một anh hàng binh Pháp và vào mẩu đối thoại ngắn ngủi của hai vị chỉ huy: ?oTôi nghĩ mình nên làm thế này?, ?oỪa, thế thì làm đi!?... mà không tính toán chiến lược quân sự.

Hoặc sự vụng về khi tạo ra tình tiết thể hiện sự tốt bụng dễ thương của Béc-na khi anh chăm sóc Mây trong rừng, mà không hề đặt ra một vấn đề vô cùng quan trọng: tại sao lại để cô y tá Việt Nam nhỏ bé, không vũ khí trong tay đi cùng một tên hàng binh Pháp to xác vào rừng? Đã thế, sau này còn nghi ngờ cô Mây với anh hàng binh mà chẳng ai quan tâm rằng cô ta có thể bị hàng binh Pháp giết chết trong rừng, bỏ trốn và làm lộ bí mật quân sự của quân ta.

Hay cả tình tiết khiến Vân, cô cháu gái của Bạo và Mây, bị điên (ngã từ trên lầu xuống mà không gãy tay gãy chân, lại bị điên, kiểu điên như Xúy Vân giả dại) để tạo điều kiện cho Béc-na trả ơn đưa Vân sang Pháp chữa trị. Ngộ thay, trên thực tế, cô diễn viên trong vai Vân lại không được sang Pháp để quay, nhưng cả đoàn phim thì cứ đi!

Sự đuối sức của đạo diễn càng thể hiện rõ nét hơn ở những cảnh cuối phim. Trong khi khán giả mong chờ được chứng kiến quả bộc phá chôn dưới đường hầm mà bộ đội ta đã phải cực nhọc đào sâu xuống sẽ nổ tung mãnh liệt để quân ta chiến thắng Điện Biên, thì họ chỉ kịp nghe một tiếp ?obụp?: một đám lửa tí tẻo, và hết.

Cho đến khi thấy bộ đội Điện Biên phất cờ trên nóc hầm của tướng Đờ Cát, mọi người mới lờ mờ đoán: có lẽ tiếng bụp và đám lửa tẻo teo kia chính là quả bộc phá nổ! Cái chết của vị chỉ huy làm cho người xem hết sức thất vọng: họ đột nhiên bị bắn trúng, lăn ra chết và... hết, sự hy sinh không khiến ai xúc động cả. Trong khi đó, cái chết của một anh lính Pháp bạn Béc-na lại được chăm chút khiến người xem thấy thương cho anh lính Pháp.

Làm phim kinh phí 13,4 tỉ: ban đầu, nhà nước cấp 1 tỉ, đạo diễn xin 5 tỉ, cuối cùng được cấp 13,4 tỉ. Được toàn quân, toàn dân dốc sức ủng hộ hết mình, tạo mọi điều kiện thuận lợi nhưng Ký ức Điện Biên chẳng tạo ra được cảm xúc, chẳng khiến người xem thấy được chiến thắng hào hùng của chiến thắng Điện Biên.

Ngay cả cái kết của chuyện tình trong phim cũng không khiến khán giả trôi theo dòng cảm xúc tình cảm của ba nhân vật chính: đến phút chót, Mây đột ngột ôm lấy Bạo khi thấy Béc-na ngồi khóc bên xác bạn bè (!?). Trong khi trước đó chẳng có mấy tình tiết thuyết phục rằng Mây sẽ yêu được Bạo. Vì anh ta ngoài chuyện tặng một cành hoa ban cho Mây thì chỉ đẩy Mây vào rừng một mình với Béc-na rồi ghen tuông không ngừng vì điều đó, còn Mây thì cứ đi hái hoa cho Béc-na hút mật. Phim đầy rẫy những lỗi và sạn, từ diễn xuất, rắc-co, kịch bản đến đạo diễn, dựng phim...

Làm phim 13,4 tỉ, đầu tư 400 triệu chi phí quảng cáo, mà tấm poster cho bộ phim trông cũng chẳng ra hồn. Dĩ nhiên, bộ phim vẫn còn chút gì đó đọng lại, từ những nhân vật phụ rất hồn nhiên như người anh nuôi vui tính, người chính trị viên bộc trực, anh lính pháo cao xạ khẳng khái, thế nhưng đó chỉ là vài điểm nhấn chấm phá lẻ loi. Và điều đó không lý giải được kinh phí làm phim như thế là xứng đáng!

Dù đạo diễn, biên kịch có hết lời tự ngợi ca bộ phim của mình, khán giả vẫn thờ ơ với một bộ phim thiếu sức sống như thế. Họ chỉ tự hỏi, tại sao lại tốn quá nhiều tiền như thế cho một cuộc đi dạo lòng vòng trên Điện Biên?

Thật đau lòng phải nói những điều này, cho dù đang trong những ngày kỷ niệm thiêng liêng...

talawas: Thưa anh Đỗ Minh Tuấn, bộ phim Kí ức Điện Biên do anh đạo diễn vừa được công chiếu đúng dịp kỉ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ. Nhưng không đầy một tuần sau đó, hầu hết các rạp ở Hà Nội đã ngừng chiếu phim này. Vì quá vắng khách?
Đạo diễn Đỗ Minh Tuấn (**T): Phim Kí ức Điện Biên đã được công chiếu ở Hà Nội và nhiều tỉnh thành khác từ 3-5 đến 10-5-2004. Đó là tuần lễ phim chào mừng 50 năm chiến thắng Điện Biên. Hết tuần lễ đó, các rạp được giải phóng khỏi phim nội địa để trở về kinh doanh phim ngoại kiếm lời, mặc dù, chính lúc ấy bộ phim mới bắt đầu có khách. Một số cơ quan ở Hà Nội đến hợp đồng cho cán bộ xem nhưng các rạp đã trả phim về cho FAFILM để cơ quan này đưa đến cho các tỉnh thành phố nào chưa có phim chiếu trong dịp lễ . Như vậy là hiện nay phim vẫn tiếp tục chiếu luân phiên trong các địa bàn cả nước.
Theo Cục điện ảnh cho biết, sau một tuần lễ công chiếu ở 11 tỉnh thành có 32.672 lượt người xem Kí ức Điện Biên trong đó rạp Tháng 8 Hà Nội có 4257 lượt, rạp Đống Đa TP Hồ Chí Minh 448 lượt, Thanh Hoá 6600 lượt, Điện Biên Phủ 6.200 lượt, Đắc Lắc 4500 lượt? Việc TP Hồ Chí Minh vắng khách xem phim này có thể là do một trong các nguyên nhân: 1) Họ đưa phim vào rạp Đống Đa, một rạp hẻo lánh ở quận 5 đa số dân Tàu, 2) Trên Đài truyền hình thành phố đã chiếu 10 tập phim tài liệu Kí ức Điện Biên trong tháng kỉ niệm này, mọi người tưởng phim chiếu ở rạp Đống Đa cũng là phim ấy. Nghĩa là việc các lãnh đạo bắt đổi tên thành Kí ức Điện Biên đã là một nguyên nhân chính làm bộ phim vắng khách.
Nhưng Kí ức Điện Biên dù ra mắt đúng dịp kỉ niệm để làm tròn nhiệm vụ chính trị, nó vẫn là một bộ phim nghệ thuật có đời sống riêng của nó, nó sẽ còn tiếp tục được chiếu sau lễ kỉ niệm vì hiện nay rất nhiều người muốn tìm xem. Các đại biểu quốc hội đã xem Kí ức Điện Biên vào tối 17-5 tại Trung tâm chiếu phim quốc gia, phản ứng rất tốt. Có đại biểu đã bức xúc đặt vấn đề trước quốc hội rằng một bộ phim tốt như thế cần phải được chiếu rộng rãi cho lớp trẻ xem.
talawas: Trong nhiều phỏng vấn trên báo chí trước khi phim ra mắt, anh tỏ ra tin tưởng rằng bộ phim này sẽ thu hút được khán giả bằng chất thơ, bằng một cách tiếp cận mới mẻ với quá khứ, bằng kĩ xảo nghệ thật tân tiến, có thể tạo ra những cú sốc thẩm mĩ, v.v. Nhưng hình như khán giả Việt Nam cũng vẫn thờ ơ với bộ phim này? Cú sốc thẩm mĩ của anh có xảy ra không?
**T: Trên thực tế các buổi chiếu "Kí ức Điện Biên" mà tôi và các đồng nghiệp đã tham dự ở các tỉnh thành khán giả xem rất nồng nhiệt, chẳng thấy ai bỏ về giữa chừng, trái lại, có nơi như ở Điện Biên càng về cuối càng đông người xem, ngồi chật cả lối đi. Cú sốc thẩm mĩ đã xảy ra. Người ta khóc, cười, vỗ tay giữa chừng, phát biểu rất giống nhau rằng phim "rất hay", "hấp dẫn lắm", "rất thực" và "rất xúc động". Ông Đặng Quốc Bảo, cựu chiến binh Điện Biên Phủ nói rằng ngày xưa chúng tôi chiến đấu y như thế. Ông Vũ Tú Nam nguyên Tổng thư kí Hội nhà văn đi xem hai lần và nói: "Giỏi lắm.Chẳng thua gì Holywood." Truyền hình Việt Nam đã làm một phóng sự về Kí ức Điện Biên ở rạp, phỏng vấn một số khán giả, tất cả đều khen phim hay, một khán giả người Đức còn nói: "Nếu tôi là người Việt Nam tôi sẽ rất tự hào với cha ông mình khi xem phim này". Sau hai buổi chiếu đầu tiên ở Điện Biên Phủ, khán giả đồn nhau đi cả ô tô chở đầy người đến xem, nhưng vì hôm đó là ngày 7-5 có Đêm Hội Xoè Hoa nên rạp không chiếu phim, khán giả bị hẫng cãi nhau ầm ĩ với nhân viên rạp chiếu.
Vừa qua, hàng loạt cơ quan như Bảo Việt, Đại học Sân khấu Điện ảnh, Tổng cục An ninh, Hàng không Việt Nam? đã liên hệ với các rạp ở Hà Nội để hợp đồng chiếu cho cơ quan họ. Nhưng các rạp đã chuyển sang chiếu phim ngoại nên các cơ quan muốn tổ chức cho cán bộ xem phim phải liên hệ mượn bản phim lưu của Hãng phim truyện Việt Nam và thuê rạp chiếu hoặc đem về chiếu tại hội trường cơ quan họ. Nhưng khách xem trong các buổi chiếu này không được tính vào tổng lượng khách xem phim. Cũng như trước đây phim Vua bãi rác của tôi được Phát hành phim quân đội mua 8 copies để chiếu ở Hà Nội và các địa bàn khác cho hàng trăm ngàn lượt người xem, nhưng người ta vẫn cho là phim kén khách vì các rạp lớn ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh không chiếu.
Hiện nay, trong công luận, khái niệm "khán giả" có xu hướng bị co rút vào chỉ bộ phận khán giả thị dân, thậm chí chỉ là khán giả của vài rạp lớn ở thành phố HCM. Hệ thống chiếu bóng của các thành phố lớn cũng chỉ lo chiếu các phim phù hợp với thị hiếu của bộ phận khán giả này. Nhưng với các nghệ sĩ điện ảnh như chúng tôi thì khán giả bao gồm cả khán giả nông thôn, miền núi và hải đảo, khán giả trí thức sinh viên ở các thành phố, khán giả Việt kiều, khán giả người nước ngoài v.v., nên sáng tác hướng đến họ, ấp ủ những cái gọi là "chất thơ", "quá khứ", "thẩm mĩ" - toàn những thứ không ăn khách - cũng chỉ vì có họ. Có người cho rằng nhiều khán giả thị dân thờ ơ với phim nội, nhất là phim lịch sử, phim nghệ thuật vì bản thân nghệ thuật, dân tộc và cách mạng không hấp dẫn họ nữa chứ không phải là do nghệ sĩ không biết cách làm phim hấp dẫn. Thực ra thì vấn đề chẳng đến nỗi đáng bi quan như thế.
Phim Việt Nam không đến được với người xem là do cấu trúc vĩ mô của sản xuất, phát hành và chiếu bóng có vấn đề. Chủ trương xây dựng cấp huyện làm pháo đài từ thời ông Lê Duẩn đã dẫn đến việc giằng các rạp chiếu bóng khỏi tay ngành văn hoá để đưa về cho địa phương, nên cho đến nay sau bao nhiêu quyết nghị, chủ trương, cải tổ nọ kia ngành văn hoá vẫn chưa giành lại được cái shop bán hàng hoá điện ảnh của mình. Các Hãng sản xuất phim thì vẫn là doanh nghiệp công ích, làm văn hoá và chính trị, còn các rạp chiếu thì thả cửa kinh doanh kiếm lời, trở thành nơi sỉ nhục phim nội và vinh danh phim ngoại. Vì thế mới nên nỗi bộ phim Người đàn bà mộng du được xếp lịch chiếu ở rạp Tháng Tám trong đợt phim kỉ niệm ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, nhưng đến chính ngày 22-12, ngày thành lập quân đội anh hùng của chúng ta thì rạp này lại không chiếu phim Người đàn bà mộng du mà chiếu một bộ phim của Mĩ, đến nỗi đạo diễn Thanh Vân hăm hở dẫn bạn đi xem phải quay về dở mếu dở cười.
Phim Kí ức Điện Biên cũng vậy, dù được ngạo nghễ giương cờ phục vụ chính trị chiếm lĩnh một buồng của rạp chiếu trong một tuần vẫn chỉ là khách trọ trong chính nhà mình. Không được quảng cáo trên Tivi như các phim Mĩ, phim Hàn Quốc, áp-phích ở rạp Tháng 8 bôi bác đến nỗi báo Công An phải chụp lại bêu lên kêu trời là cô Mây trẻ trung hấp dẫn trong Kí ức Điện Biên bị vẽ thành một bà già xấu xí đặt bên cạnh các ảnh siêu sao ngoại quốc trẻ trung mơn mởn thì liệu ai xem? Đến khi khán giả thành phố bắt đầu biết đến các phim này muốn đi xem thì rạp đã dẹp đi để chiếu những bộ phim ngoại mua ít tiền, lại được quảng cáo rầm rộ trên các luồng thông tin đại chúng từ nhiều năm trước. Thế rồi, khi nguồn thu từ phim ngoại đã quá béo bở, người ta bắt đầu tấn công vào phim đặt hàng, phim nội địa để chặn nó từ xa, không cho nó nhân danh bất cứ nhiệm vụ văn hoá chính trị gì để chiếm buồng chiếu của các quý ông ngoại quốc. Họ đem con số người xem quá ít do một mẩu tin đưa ra (chẳng có ai kiểm chứng) của một rạp nào đó ra doạ dẫm những người quản lý văn hoá , hòng chuyển lỗi của khâu phát hành sang các nghệ sĩ.
Thực ra, chính sự bất lực của cả một thể chế trong việc thu hồi rạp chiếu bóng về cho ngành văn hoá đã dẫn đến việc khán giả ít được xem phim Việt Nam, kể cả những phim mà chính họ thấy hay. Nếu cấu trúc vĩ mô của ngành điện ảnh thay đổi, các rạp chiếu bóng hiện đang là mâm cỗ của các địa phương được trả về cho điện ảnh quản lý, thì các rạp sẽ dành nhiều thời gian, nhiều buồng tốt để chiếu phim trong nước sản xuất, do đó, lượng khách xem phim Việt nam sẽ được đông hơn.

talawas: Còn dư luận trong giới với bộ phim này? Các đồng nghiệp của anh ra đánh giá thế nào?
**T: Hầu như tất cả các đồng nghiệp khi xem xong Kí ức Điện Biên đều có chung một thái độ rất tích cực, họ dùng những từ rất mạnh: "Tuyệt vời", "Rất hay", "Được lắm", "Giỏi đấy!", "Ấn tượng lắm", "Rất thật và rất xúc động", "Oách đấy!", "Tiến bộ vượt bậc về dàn dựng" v.v. Chỉ mỗi Đặng Nhật Minh (ĐNM) là chê trên talawas. Tôi bận lâu không vào talawas nên biết bài của ĐNM hơi chậm. Thực tình, khi đọc bài trả lời phỏng vấn của ĐNM tôi thấy chẳng có gì đáng chấp, đáng bực, thậm chí, tôi còn thấy rất mừng. Mừng vì, từ góc độ nhân tình thế thái thì hành vi của anh ta chẳng khác gì hành vi tự tử, nó bộc lộ sự ghen tức và hốt hoảng trước tiếng vang và sự thành công nhiều mặt của Kí ức Điện Biên. Có người như chị Tú vợ cũ của nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm tác giả kịch bản Hà Nội mùa đông năm 46 đã tuyên bố Kí ức Điện Biên là phim hay nhất của điện ảnh Việt Nam. Nếu anh ta cao thủ hơn, khen kiểu xoa đầu thì gây nhiều ngộ nhận nguy hiểm hơn.
Ngoài ra cũng còn một lý do nho nhỏ khiến tôi không muốn mất thời gian trả lời là tôi nghi ngờ sự công tâm của talawas. Trước đây, khi còn ở Mĩ, tôi đã viết một bài rất công phu đối thoại với nhà thơ Đức về bài viết của ông ta đăng trên talawas. Nhưng cuối cùng talawas đã không cho đăng, có lẽ vì tôi đã động chạm đến một người Đức, nơi bộ sậu talawas đặt bàn thờ và bếp núc. Tôi đã không gửi bài viết đó cho các diễn đàn khác như lời khuyên của ban biên tập talawas để họ hiểu rằng tôi viết bài đó cho talawas chứ không phải muốn dùng talawas để bộc lộ quan điểm của mình. talawas đã đẻ ra nó và đã bóp chết nó thì talawas sẽ trở thành bãi tha ma chôn nó chứ không thể dễ dàng phi tang chôn nó sang đất khác. [1]
Trong bài phỏng vấn trên talawas, ĐNM đã chối bay việc làm phim nhà nước đặt hàng. Phim Hà nội mùa đông năm 46 được nhà nước đặt hàng để kỉ niệm 50 năm ngày toàn quốc kháng chiến với giá 3 tỷ 4. Theo tỷ giá lúc bấy giờ thì mức đầu tư cho Hà Nội mùa đông năm 46 gấp 10 lần các phim bình thường thời điểm đó, nghĩa là tương đương mức đầu tư cho Kí ức Điện Biên hôm nay. Nhưng Hà Nội mùa đông năm 46 đã bị chậm mất vài năm. Tất cả những người làm phim nhà nước đặt hàng không đúng hẹn trong đó có Đặng Nhật Minh có ai bị tù vì tội lừa đảo đâu? Vậy mà anh ta hậm hực trước sự việc Kí ức Điện Biên ra đúng hạn, làm như những người làm phim sợ bị tội lừa đảo nên phải ra đúng hạn, dẫn đến chất lượng không cao như anh ta nói. Tôi có thể nói thẳng rằng, không có phim đặt hàng nào kể cả phim của ĐNM làm quy mô, kỹ lưỡng công phu như Kí ức Điện Biên. Những gì mà ĐNM chê đều như việc để bộ đội dân công hành quân múa hát giữa ban ngày là hiện thực có ghi trong Hồi kí của Võ Nguyên Giáp.
Hà Nội mùa đông năm 46 làm trong mấy năm trời như vậy nhưng chất lượng ra sao? Nhân vật Hồ Chí Minh do Tiến Hợi đóng hoá trang như một diễn viên sân khấu, khi quay cận cảnh còn rõ vết dán râu. Còn nhiều điều cẩu thả và phạm lỗi nghề nghiệp mà báo chí phê phán không thể kể hết ra đây. Làm phim đặt hàng không đúng hẹn, chất lượng không cao, nên ĐNM hậm hực với việc Kí ức Điện Biên vừa làm đúng hạn, vừa được công luận đánh giá tốt cũng là dễ hiểu.

talawas: Trong cuộc trả lời phỏng vấn của báo Thể Thao-Văn Hoá tháng 7.2003, anh cho biết là đã được Cục điện ảnh và Hãng phim truyện giao cho làm bộ phim này. Vì sao anh được "chọn mặt gửi vàng" như vậy? Bình thường, các đạo diễn phải xếp hàng nhiều năm mới mong được cấp kinh phí làm một bộ phim có khi đã ấp ủ cả chục năm. Một dự án phim với ngân sách khổng lồ so với hoàn cảnh Việt Nam như vậy có phải đưa ra công khai "đấu thầu" không?
**T: Kịch bản Người hàng binh được chị Nguyễn Thị Hồng Ngát viết ra đã lâu, có ai nhận làm đâu. Đến tháng 6 năm 2003, khi tôi vừa từ Mĩ về, chị Ngát đưa mời tôi làm đạo diễn và đồng tác giả kịch bản này, tôi cũng băn khoăn một tuần không nhận, một phần vì sợ làm không kịp, không hay, nhưng phần khác quan trọng hơn là lúc đó tôi đang bắt tay vào chữa lại kịch bản Tôn Ngộ Không đại náo Hoa Kỳ theo yêu cầu của một đại lý ở Holywood để chuẩn bị triển khai dự án làm phim này ở Mĩ với dự toán cỡ hàng chục triệu đôla. Sau một tuần suy nghĩ, tôi đã quyết định nhận lời làm phim Người hàng binh vì trách nhiệm công dân và tình cảm của người nghệ sĩ trước chiến thắng vĩ đại này. Sau đó tôi bắt tay vào viết lại kịch bản theo đề cương thống nhất. Trong quá trình phân cảnh và quay lại viết thêm hàng ngày để đáp ứng các yêu cầu bổ sung sửa chữa mà Hội đồng duyệt kịch bản đưa ra. Trước khi tôi bắt tay vào viết lại thì kịch bản đã được duyệt đâu mà đòi đấu thầu. Khi tôi viết lại rồi, được duyệt rồi thì chúng tôi có bán đứt cho nhà nước đâu mà ĐNM đòi đấu thầu kịch bản của tôi? Vô duyên.
Thời gian chỉ có 10 tháng dành cho mọi việc, từ thủ tục đến làm phim. Các quan chức của Cục điện ảnh trong đó có cả chị Ngát sợ làm thủ tục phim đặt hàng sẽ lâu (các phim trước đây mất một hai năm) sẽ không ra phim đúng hạn nên đề nghị làm phim tài trợ cao hơn mức bình thường một chút thôi, nghĩa là khoảng hai tỷ. Nhưng tôi đòi phải làm phim quy mô, do nhà nước đặt hàng. Các đạo diễn khác không tin rằng phim sẽ có được số tiền trên hai tỷ. Bản thân tôi do chưa biết tính toán giá thành phim nên cũng chỉ nghĩ đến con số 5-7 tỷ. Nhưng khi các chuyên gia tính toán ra thì để đáp ứng hết những yêu cầu của tôi, phải đầu tư khoảng 16 tỷ. Họp đi họp lại, cắt hai ba lần mới thống nhất được giá thành là 13 tỷ 329 triệu. Nói là ngân sách khổng lồ, nhưng thực ra giá thành bộ phim chưa bằng giá một KM đường quốc lộ.
Cuối tháng 9 duyệt xong tổng dự toán, nhưng mãi đến đầu tháng 1-2004 tiền nhà nước mới về đến tài khoản của Hãng phim truyện Việt nam. Giả sử tôi và chị Ngát có đồng ý bán kịch bản cho nhà nước đấu thầu thì đến bây giờ cũng chưa chắc làm xong thủ tục đặt hàng, hoặc có làm xong thì cũng chẳng có tiền, ai sẽ làm cái việc thúc ép các cơ quan tài chính triển khai nhanh các thủ tục cấp tiền, ai sẽ thuyết phục Hãng phim truyện Việt nam bỏ tiền cho các quý vị quay trong ba tháng khi chưa có tiền nhà nước chuyển về để phim hoàn thành kịp thời gian? Không phải tôi, chẳng ai làm được. Đơn giản vì tôi dám nghĩ dám làm, tôi không phải con ông cháu cha như ĐNM nên phải nỗ lực gian truân tự thân vận động. Nhiều đạo diễn khác chỉ quen làm cái việc "xếp hàng nhiều năm mới mong được cấp kinh phí làm một bộ phim". Trước đây, sau phim Hoa của Trời năm 1995 tôi cũng đã chờ đến 6 năm không được làm phim.
talawas: Trận Điện Biên Phủ mang ý nghĩa chính trị lớn, vậy phim về trận đánh đó bắt buộc phải tải một tính chính trị cao? So với những phim đã có của Việt Nam và thế giới về Điện Biên Phủ, anh có mở rộng "quang phổ lý giải" về sự kiện Điện Biên Phủ được chút nào không? Hay tất cả vẫn theo một lối mòn tuyên truyền không bao giờ thay đổi, để tránh khả năng dẫn đến những nguy cơ về mặt tư tưởng?
**T: Các phim của Việt Nam và của Pháp làm về Điện Biên Phủ xưa nay thường chỉ tập trung tái tạo lại chiến trận Điện Biên thôi, nghĩa là chỉ tập trung vào những câu chuyện về Điện Biên trong quá khứ. Nhưng với cảm hứng làm một phim nghệ thuật tôi đã mở rộng quang phổ lý giải về sự kiện Điện Biên Phủ để nhìn sự kiện này qua ba lăng kính: 1-Lăng kính tình cảm của các cựu chiến binh Bạo và Becna với kí ức về chiến trận, tình yêu và tình bạn, 2-Lăng kính lý trí của Sơn con trai Bạo nhìn Điện Biên từ góc độ kinh doanh thực dụng và 3-Lăng kính của cô bé Vân tâm thần nhìn Điện Biên Phủ qua sự khúc xạ của vô thức và tinh thần đương đại. Bộ phim là sự xen kẽ ba mảng kí ức khác nhau này. So sánh ba mảng đó, ta có thể thấy một cái gì đó như quang phổ văn hoá của dòng đời 50 năm qua, với những thăng hoa, những mất mát và tan rã.
Không chỉ có khói lửa chiến trận, trong Kí ức Điện Biên còn có nhiều hoa. Những bông hoa ban hoa rong giềng nhỏ bé dọc đường chiến dịch từng len vào quan hệ của Bạo, Mây và Becna làm họ buồn vui, day dứt cứ sinh sôi lây lan tràn ngập ngôi nhà của ngươi cựu chiến binh như một ám ảnh truyền kiếp, tạo nên một thế giới bằng hoa bủa vây cuộc sống của bé Vân điên dại. Và những con bồ câu bay lên từ giấc mộng của một người hàng binh tử tế, năm mươi năm sau lại sà xuống bên cô bé Vân làm cô sợ hãi chạy trốn, dường như cánh chim ấy còn đáng sợ hơn lủa đạn ngày xưa. Cô bé Vân tâm thần như là kiếp sau của Mây, sợi dây vô thức mong manh nối liền quá khứ hào hùng với cuộc sống đương đại - là mảng phim tôi gửi gắm nhiều thông điệp nghệ thuật nhưng bị cắt đi nhiều nhất, tới gần 10 phút. Mỗi lần duyệt qua một hội đồng là mỗi lần bị cắt một số đoạn hay. Nhưng tôi đã xoay đảo cấu tứ, quay bổ sung hình ảnh và viết thêm lời tự sự để giữ lại được một số đoạn trong mảng phim này.
Sau khi hình ảnh đã gửi sang Thái Lan được mấy tuần để họ cắt negative, âm thanh đã làm theo bản dựng cuối đó thì bộ trưởng Phạm Quang Nghị xem lần cuối đề nghị cắt bớt đi gần một cuốn.Vì các vị lãnh đạo sợ khi chiếu cùng với một phim tư liệu 30 phút, chương trình sẽ quá dài, tới 2 tiếng rưỡi. Thế là ở Thái Lan, đoàn phim phải mất bốn ngày cắt đi gần 7 phút hình và mấy chục kênh âm thanh kèm theo. Đến nỗi, Hãng Kantana - chưa bao giờ gặp phải tình huống như thế này- phải nói thẳng rằng nếu cắt thêm họ không chịu trách nhiệm về tiến độ, không đảm bảo phim sẽ ra bản đầu vào trước ngày 30-4. Vì thế, bộ phim còn lại một số đoạn mà Bộ trưởng đề nghị cắt nhưng không có đủ thời gian để cắt. Khi trở về, Bộ trưởng xem lại đã nổi giận mắng hai bà Cục phó Nguyễn Thị Hồng Ngát và Nguyễn Thị Hồng Thái như tát nước. Nhưng Bộ trưởng không hiểu rằng nếu chỉ cắt thêm một phút nữa thôi là phim sẽ chậm.
Sau khi duyệt qua Hội đồng có ĐNM, các vị lãnh đạo Bộ Văn hoá lại gọi điện ép ông Nguyễn Phúc Thảnh cắt positive trước khi đem chiếu trong cả nước. Nhưng ai cắt, cắt ở đâu, cắt mất bao nhiêu lâu, có kịp công chiếu theo đúng kế hoạch không và cắt phim sau khi Hội đồng duyệt quốc gia đã thông qua kí giấy phép phát hành có sai quy định của Lụât pháp không thì các vị lãnh đạo không quan tâm. Ông Nguyễn Phúc Thảnh Cục trưởng tỉnh táo hơn nói rằng, thôi cứ cho chiếu rồi nghệ sĩ chịu trách nhiệm trước công luận, sau này sẽ ban hành quy chế phim đặt hàng nghiêm khắc hơn. Đến khi phim ra, báo chí lại tiếc những chỗ tôi cắt đi là lướt quá, chưa đẩy tới cùng, khán giả thèm được có thêm những hình ảnh nọ kia. Hầu hết các báo chí có bài viết về Kí ức Điện Biên đều khen phim hoành tráng, chân thực, ấn tượng và xúc động. Không ai nói phim có vấn đề về tư tưởng. Chỉ riêng báo Công an TP Hồ Chí Minh không biết xuất phát từ động cơ và mưu đồ tổ chức gì đã tung ra một bài viết dài đầy giọng hằn học của Thiên Ấn quy kết hàm hồ.
Bài viết tự bộc lộ sự vội vã của nó khi được tung ra đúng vào ngày sinh nhật Hồ Chủ Tịch 19-5, là cái ngày mà nếu không có lý do gì quá đặc biệt người ta không dành cả trang báo để bôi bác, quy kết một bộ phim làm ra để chiếu trong đợt kỉ niệm chiến thắng Điện Biên. Một số người cho rằng có một mưu đồ tấn công để thay ông Phạm Quang Nghị trong dịp họp Quốc hội lần này, nên một vài tờ báo phía Nam hợp đồng chặt chẽ liên tục tung ra các bài tấn công Kí ức Điện Biên, đánh đồng trách nhiệm của phát hành với trách nhiệm nghệ sĩ, đánh đồng việc một rạp ít khách với chất lượng của một bộ phim. Các luận điểm và cách lập luận của Thiên Ân trong bài viết trên báo Công an TP HHCM tự tố cáo tác giả chính là kẻ kí nhiều tên nặc danh trên mạng YXINE (www.yxine.com) về phim ảnh để bôi bác bộ phim của tôi, với những thông tin hết sức mâu thuẫn và sai thực tế, chẳng hạn như thông tin về buổi chiếu ra mắt ở rạp Đống Đa, thông tin về các chi tiết trong phim.
Khi hoạ sĩ Vũ Huy gọi điện chất vấn ông Tổng biên tập báo Công an TPHCM rằng ông đã xem phim chưa mà cho đăng một bài viết hằn học như vậy với một bộ phim làm ra bằng sự nỗ lực của hàng ngàn con người trong suốt nửa năm qua, một bộ phim được sự chỉ đạo của Ban tư tưởng văn hoá, Bộ văn hoá và Thủ tướng chính phủ thì ông Đặng Xuân Dũng Tổng biên tập ấp úng trả lời rằng ông ta chưa được xem phim. Hoạ sĩ Vũ Huy có nói đại ý rằng nhà nước tài trợ cho ngành công an mỗi năm hàng bao nhiêu tỷ để bảo vệ chế độ, vậy mà bộ mặt chế độ trên tờ báo Công an TP HCM thật là xấu xí, đủ thứ tham nhũng, buôn lậu, tội ác và đĩ điếm, hầu như chẳng thấy có gì tốt đẹp. Chê khen một bộ phim là chuyện bình thường, nhưng TBT chưa xem phim mà đã cho đăng một bài báo dài quy kết tuỳ tiện, phủ nhận sạch trơn một công trình điện ảnh do nhà nước tổ chức, được tất cả các Bộ các ngành hỗ trợ, đã được hầu hết các báo bạn trân trọng khẳng định, thì thật là vô trách nhiệm, thiếu ý thức chính trị và không xây dựng.
talawas: Trong loại phim do nhà nước đặt hàng, có những tác phẩm bất hủ như Alexandr Nevsky của Sergey Eisenstein, quay năm 1937/38 nhưng bị rút khỏi các rạp chiếu khi Liên Xô kí thoả ước hoà hoãn với Đức Quốc Xã năm 1939. Hai năm sau, khi Đức xâm lược Liên Xô, nó được giới thiệu lại để nâng cao tinh thần đấu tranh chống Đức Quốc Xã. Cũng có những phim như Der Triumph des Willens của Leni Riefenstahl được quay để vinh danh Đại Hội Đảng Quốc Xã năm 1934 và được chính quyền phát xít trọng dụng ngay tức khắc. Cả hai phim này mang đậm tính tuyên truyền chính trị nhưng vẫn được coi là những tác phẩm kinh điển của ngành điện ảnh. Trong hoàn cảnh Việt Nam hiện nay, một phim do nhà nước đặt hàng và mang tính tuyên truyền vẫn có thể có giá trị nghệ thuật cao được không?
**T: Chính vì không bị định kiến với phim lịch sử nên tôi đã quyết tâm làm phim về Điện Biên Phủ như là một phim nghệ thuật, và trên thực tế, trước khi chiếu bản nháp dựng cho Hội đồng duyệt thì tôi hoàn toàn tự do sáng tác theo cảm hứng làm phim nghệ thuật. Và cho đến nay sau khi bị cắt xén, xoay đảo, biến tấu qua bốn năm lần duyệt, dấu vết của cảm hứng sáng tác đó vẫn còn rất đậm. Không ít khán giả có tên tuổi đánh giá Kí ức Điện Biên là một phim nghệ thuật thành công. Thậm chí, nhà văn Trần Ninh Hồ đã thốt lên: "Tôi không ngờ lại có một phim Việt Nam hay đến như vậy!" Đạo diễn Đào Duy Phúc đang làm phim Chiến dịch trái tim bên phải< của chú Hoài An đấy> đã nói sau khi xem phim: "Tuyệt vời. Em tự hào vì Việt Nam làm được một phim như vậy!"
talawas: Anh có cho rằng nếu Kí ức Điện Biên không phải là phim do nhà nước đặt hàng, được làm bằng vốn đầu tư của tư nhân, thì nó sẽ là một phim khác hẳn không?
**T: Cũng có thể sẽ là một phim khác hẳn vì tư nhân sẽ không bị câu thúc về thời gian ra phim phục vụ kỉ niệm, vì thế mà họ có thể chăm chút cho ý đồ nghệ thuật của tôi nếu họ tâm đắc, nhưng họ cũng sẽ xem trước kịch bản và cắt bỏ không thương tiếc những gì không phục vụ mục đích của họ. Tôi sẽ không có cơ hội sáng tác tự do, ngẫu hứng và sẽ không giữ được một số đoạn tâm đắc nhờ vào quyền lực của thời gian quá gấp rút. Làm phim cho tư nhân còn có một điều khác nữa là họ sẽ ít thay đổi ý kiến hơn các vị quan chức nhà nước, vì họ không chịu sức ép của những ý kiến ba vạ của nhiều kẻ dốt nát, thiếu thiện chí nhưng lại nhân danh cái chung như các vị quản lý văn hoá điện ảnh đang phải chịu hàng ngày. Cuối cùng, phim làm cho tư nhân sẽ không bị lôi vào các trận đấu đá tranh giành quyền lực nhằm mưu đồ lật đổ các quan chức của ngành văn hoá.
talawas: Trong quá trình làm phim, anh có cảm thấy rằng nếu dùng kinh phí của bộ phim này - một kinh phí gấp 10 một bộ phim truyện bình thường trong nước - để làm một cuộc khai thác tài năng điện ảnh, dẫn đến một đợt đột phá khẩu của phim Việt Nam, thì có ý nghĩa hơn không? Và bây giờ, anh có cảm thấy rằng kết quả đạt được là xứng đáng với vốn đầu tư cực lớn đó? Kí ức Điện Biên có làm nên một sự kiện điện ảnh trong nước không?
**T: Trong quá trình làm phim tôi luôn nghĩ là ngoài việc hoàn thành nhiệm vụ chính trị, chúng tôi đã sử dụng kinh phí của bộ phim này để làm việc thể nghiệm sáng tạo nghệ thuật, khai thác tài năng điện ảnh của đội ngũ mình. Cho đến bây giờ chúng tôi hoàn toàn yên tâm thấy mình đã đạt được kết quả xứng đáng với vốn đầu tư khá lớn. Phim Điện Biên Phủ của Pháp làm mất 30 triệu đôla trong thời gian 2 năm mà qui mô cũng chẳng hơn gì, nếu không nói là có nhiều mặt sơ sài hơn, nội dung cũng chỉ nói về một phía, một thời thôi, không có quang phổ lý giải rộng như phim của tôi. Tiền họ tốn cho thù lao và ăn ở là chính. Còn Kí ức Điện Biên có làm nên một sự kiện điện ảnh trong nước không ư? Việc một phim có quy mô lớn và nội dung phức tạp như thế được hoàn thành trong vòng 6 tháng, ra mắt đúng thời hạn và được báo chí khẳng định, bản thân điều đó đã là một sự kiện điện ảnh không lặp lại rồi.
talawas: Xin cảm ơn anh Đỗ Minh Tuấn.
(Nguồn: [http://www.talawas.org])

Chưa xem Ký ức Điện Biên nênkhông dám nói gì về bộ phim này. Nhưng từ kinh nghiệm xem một bộ phim cũng tốn không biết bao nhiêu tiền bạc và công sức và cũng được ca ngợi hết lời là Hà Nội 12 ngày đêm, thì chủ quan nói rằng, những điều bạn Zigzag nêu lên là có khả năng lắm lắm.

Bài viết của bạn rất hay nhưng chính bạn lại có "sạn" ở chỗ này rồi . Tôi đoán là bạn thiếu sót không theo dõi kỹ về vấn đề khối thuốc nổ này nổ như thế nào , đã được đề cập rất nhiều trong hồi ký,trên báo chí,qua lời kể của các cựu chiến binh . Đúng là nó chỉ nổ "bụp" một cái thôi,tiếng nổ trầm đục chứ không phải là hoành tráng như pháo hoa đâu