Zhukov's Greatest Defeat - David M. Glantz

Solomatin thuật lại kỹ lưỡng những sai lầm của chỉ huy tập đoàn quân và chính quân đoàn của ông. Đầu tiên và trên hết, ông ghi nhận chiến thắng của quân Đức do sự có mặt đúng lúc của các đơn vị thiết giáp dự bị lớn mà ông nhận định không chính xác là có ưu thế quân số vượt trội so với Tập đoàn quân 41. Hơn thế, ông chỉ ra rằng bộ đội Xô-viết chưa bao giờ có cơ hội thực hiện cơ động toàn diện do phòng tuyến Đức chưa bị chọc thủng đủ mức. Không trực tiếp đề cập nhưng ông cho rằng nguyên nhân thất bại đến từ sự bế tắc của tư lệnh tập đoàn quân trong việc chiếm Belyi và do không thể đánh bật quân Đức khỏi vị trí then chốt quan trọng này.

Khi bắt đầu triển khai hôm 26 tháng 11, Solomatin viết, chỉ huy tập đoàn quân đã làm suy yếu Quân đoàn cơ giới 1 với việc lấy đi Lữ đoàn cơ giới 19 và đưa họ vào chiến đấu với phòng tuyến đã được quân Đức phòng thủ ở nam Belyi. Ngay sau đó, theo Solomatin, sai lầm của Tarasov lại càng tăng lên. Sau khi giữ 2 lữ đoàn cơ giới độc lập dự bị trong thời gian quá dài, Tarasov triển khai họ trên 2 hướng riêng rẽ tại thời điểm mà nếu sử dụng tập trung dưới quyền chỉ huy của Solomatin, họ có thể sẽ hoàn toàn xé nát được phòng tuyến hoặc cô lập quân Đức ở Belyi. Cuối cùng, khi 2 lữ đoàn xe tăng của Solomatin tới được đường Vladimirskoe-Belyi và lực lượng dự bị Đức khiến họ buộc phải chuyển vào phòng ngự, Tarasov từ chối cho bộ binh thay thế để đơn vị có thể cơ động đánh vu hồi vào bên sườn và sau lưng địch.17

Đại tá D. A. Dragunsky, tham mưu trưởng một lữ đoàn xe tăng trong Quân đoàn cơ giới 3 dưới quyền Katukov và là sĩ quan thiết giáp Xô-viết quan trọng trong tương lai thậm chí còn chủ quan hơn trong những ý kiến của ông khi đi xa đến mức chỉ trích khả năng của lữ đoàn trưởng:

Rõ ràng mọi thứ đã không diễn ra thành công đối với Lữ đoàn cơ giới 1 của quân đoàn. Chỉ huy lữ đoàn, Đại tá Ivan Vasil’evich Mel’nikov, một quân nhân bộ binh hiển nhiên đã không đánh giá đúng mức các lợi thế trong việc sử dụng xe tăng và bộ đội cơ giới. Tham mưu trưởng lữ đoàn [cũng] không có khả năng tổ chức tốt. Chỉ huy và kiểm soát trong trận đánh đã sụp đổ. Trung đoàn xe tăng của lữ đoàn tác chiến tách biệt với tiểu đoàn bộ binh cơ giới hóa và kết quả là do thiếu sự chi viện của xe tăng và pháo binh, họ [lữ đoàn] bị cầm chân trên tuyết. Liên lạc với 2 tiểu đoàn bị mất. Tất cả thực tế trên đã có tác động xấu tới tình hình chung của quân đoàn và làm Tướng Katukov lo ngại.18

Ngay sau đó, Dragunsky được bổ nhiệm làm Tham mưu trưởng Lữ đoàn cơ giới 1.

Một năm sau khi chiến dịch kết thúc, Ban Quân sự-Khoa học của Bộ Tổng tham mưu Hồng quân chuẩn bị một bản giải trình mật chi tiết về hoạt động của Binh đoàn kỵ binh-cơ giới thuộc Tập đoàn quân 20. Nó đánh giá nghiêm khắc rằng hoạt động của binh đoàn đã diễn ra lộn xộn và được tập đoàn quân yểm trợ rất kém cỏi. Dẫn ra nỗ lực vượt vòng vây cuối cùng không thành công của Quân đoàn xe tăng 6, báo cáo này kết luận:

Ở đây, cũng như trước đó sự hiệp đồng giữa các đơn vị tiến công từ phía trước (Sư đoàn bộ binh Cận vệ 1) và hoạt động ở phía sau (bộ phận còn lại của Quân đoàn xe tăng 6) đã không được tổ chức [đúng cách] và các đơn vị đã không phối hợp với nhau. Sư đoàn bộ binh Cận vệ 1 không hỗ trợ được các trận tấn công của Quân đoàn xe tăng 6 và bộ phận còn lại của nó [quân đoàn xe tăng] trước áp lực của kẻ địch có ưu thế quân số vượt trội đã bị tiêu diệt gần hết ở Maloe Kropotovo, thậm chí họ còn không có khả năng rút lui vì thiếu nhiên liệu.19

Trong khi đánh giá toàn bộ chiến dịch là một thất bại, bản báo cáo lạnh lùng và thẳng thắn nhận định nguyên nhân của thảm họa này:

Những nguyên nhân chính cho thất bại trong việc đưa binh đoàn kỵ binh-cơ giới vào đột phá như sau:

Đòn tiến công trên cánh phải Phương diện quân Tây được tiến hành trên một chính diện hẹp. Tại đây không có những đợt tấn công hỗ trợ ở các khu vực [lân cận] khác. Cuộc tiến công của cánh trái Phương diện quân Kalinin cũng không đạt được thành công. Tất cả những điều này giúp quân địch có thể tự do cơ động lực lượng dự bị của chúng. Yếu tố bất ngờ không có do thiếu kỷ luật ngụy trang, kết quả là đối phương biết trước về công tác chuẩn bị chiến dịch và có thể đưa những dự trữ cần thiết lên phía trước.

Binh đoàn đột kích của Tập đoàn quân 20 đã không chọc thủng được tuyến phòng ngự chiến thuật địch do sự tổ chức hiệp đồng kém cỏi giữa bộ binh, pháo binh và không quân. Tiền duyên [phòng ngự] không được xác định chính xác. Kết quả là pháo kích dọn đường đã không chế áp được hệ thống hỏa lực của địch. Các đơn vị của Tập đoàn quân 20 hoạt động chậm chạp và thiếu quyết đoán. Chiến dịch tiến công của Tập đoàn quân 20 và các hoạt động tác chiến của binh đoàn kỵ binh-cơ giới đã không được không quân chi viện ở mức độ cần thiết.

Cần lưu rằng việc đưa binh đoàn kỵ binh-cơ giới vào chiến đấu khi bộ binh đã thọc được vào phòng tuyến địch với tổng cộng 4 ki-lô-mét chiều sâu và trên một chính diện hẹp là không thích hợp. Nỗ lực đưa binh đoàn kỵ binh-cơ giới vào một cửa đột phá chưa mở ra hoàn toàn trên hệ thống phòng ngự địch đã dẫn tới những tổn thất đáng kể. Trong chiến dịch quân đoàn xe tăng đã mất khoảng 60 phần trăm lực lượng khi cố gắng đột phá và trên thực tế, binh đoàn kỵ binh-cơ giới hùng hậu này đã kiệt sức sau những trận tấn công vô vọng vào tuyến phòng ngự không bị áp chế của địch.20

Mặc dù khá chính xác và trung thực, báo cáo của Bộ Tổng tham mưu vẫn chưa chỉ ra được việc triển khai bộ đội thiết giáp quá sớm vào một bàn đạp nhỏ đồng thời cũng đã cản trở các đơn vị pháo binh di chuyển lên phía trước. Hậu quả là lực lượng đột phá phải chiến đấu với quân địch phản kích mà không có pháo binh yểm hộ hiệu quả. Hơn nữa, áp lực không ngừng từ Zhukov và các chỉ huy trên phương diện quân và tập đoàn quân đòi hỏi một thắng lợi trong khu vực này cũng như những nơi khác đã dẫn tới những trận đột kích tự sát và đẫm máu thẳng vào chính diện lặp đi lặp lại, nhanh chóng khiến các đơn vị mất sức chiến đấu. Đáng buồn nhưng vì những lý do hiển nhiên, bản đánh giá của Bộ Tổng tham mưu hầu như không nhắc tới các biểu hiện đó dưới tên riêng. Họ cũng không phân tích các hướng tác chiến khác.

Những vấn đề trên còn lan ra trong số sĩ quan của quân đoàn, điều không có gì ngạc nhiên là đã gây ra tỉ lệ tử vong cao trong số cán bộ. Hôm 30 tháng 12, Đại úy Moiseenko, thư ký Hội đồng quân sự Tập đoàn quân 20 báo cáo như sau với Thiếu tướng Ksenofontov, tư lệnh mới của Quân đoàn bộ binh Cận vệ 8:

Hội đồng quân sự đã nhận được thông tin rằng đêm 14.12.42, trưởng Ban 1 của Quân đoàn bộ binh Cận vệ 8, Đại tá Cận vệ Andrianov đã tới sở chỉ huy Sư đoàn bộ binh 354 trong trạng thái say khướt và không thể giải thích rõ ràng nguyên nhân đồng chí đó tới đây. Đồng chí Andrianov sau đó được cho đi ngủ.

Hôm 19.12 ở Lữ đoàn bộ binh 148, Thiếu tá Fedorov, tham mưu trưởng pháo binh lữ đoàn sau khi nốc đầy rượu đã gây ra một vụ xô xát trong bếp, dùng súng ngắn bắn bị thương anh nuôi Chernovalenko ở bụng và bắn xuyên qua áo khoác, thẻ Đảng và tiền của Trung úy Danilov. Fedorov đã bị khai trừ khỏi Đảng…

Tư lệnh tập đoàn quân, Trung tướng Khozin ra lệnh: …2. Nếu [trong lý lịch] trước đây chưa có tiền sự nào thì kỷ luật Andrianov và Fedorov, và nếu trước đó đã từng có hành vi vi phạm thì truy tố ra tòa một cách thích đáng. Báo cáo lại việc thực hiện.38

Việc sĩ quan say rượu dù có thường xuyên xảy ra hay không cũng là một kết quả tất yếu của một hệ thống kỷ luật không cho phép các cán bộ chỉ huy có bất kỳ sự yếu đuối nào. Kỷ luật cứng rắn này được thể hiện rõ ràng trong Mệnh lệnh số 0081 lúc 20 giờ 00 13.12.42 của Quân đoàn bộ binh Cận vệ 8: “Cảnh báo tất cả cán bộ chỉ huy rằng việc rời vị trí chiến đấu mà không có lệnh sẽ được xem là phản bội Tổ quốc… Báo cáo tình hình sẵn sàng phòng thủ [của các đồng chí] cho cá nhân tôi lúc 08 giờ 00 ngày 14.12.42 và trong trường hợp địch tiến công vào vị trí do các đồng chí bảo vệ, không được rút lui một bước, hãy tiêu diệt địch hoặc là chết”.39

Báo cáo của tình báo Đức lý giải cho nhiều thất bại của quân Nga. Tổng kết của quân báo Tập đoàn quân 9 hôm 30 tháng 11 ghi nhận sự chi viện yếu kém của pháo binh đối với bộ binh đang tiến công: “Không thấy có sự phối hợp giữa cơ động và hỏa lực, và khi cuộc tấn công diễn ra sự hiệp đồng giữa bộ binh và pháo binh còn trở nên tồi tệ hơn”. Tuy nhiên cũng chính báo cáo này chỉ ra “sự xuất hiện bất thường của các trung đoàn chiến xa được chỉ huy bởi các sư đoàn và lữ đoàn [bộ binh]”, điều mà họ kết luận rõ ràng là với mục đích khắc phục những thất bại trước đó để đảm bảo sự phối hợp giữa xe tăng và bộ binh.40 Các báo cáo Đức cũng xác nhận quân Nga đã cho thiết giáp và kỵ binh của họ bước vào chiến đấu quá sớm, trước khi bộ binh có thể tạo được mức đột phá thích hợp. Hơn thế, phía Đức nhận định rằng người Nga luôn đánh giá quá thấp sức mạnh của đối phương, một xu hướng mà bản báo cáo xếp vào loại truyền thống. Rõ ràng, sai lầm này cũng đã dẫn tới những “bất đồng” đáng kể trong các kênh chỉ huy của quân Nga. Một tổng kết khác của tình báo Tập đoàn quân 9 được chuẩn bị hôm 3 tháng 12 xác thực việc họ không đánh giá đúng thực lực quân Đức và kết quả là sự bất ngờ khi bộ chỉ huy Đức tung các đơn vị dự bị chiến dịch sung sức vào những điểm then chốt của trận đánh. Bản báo cáo mới trích dẫn các tài liệu thu được của Hồng quân cho thấy các đơn vị Xô-viết đã mất trọn vẹn một nửa quân số.41 Khi Tập đoàn quân 9 chuẩn bị báo cáo ngày 15 tháng 12, họ kết luận rằng Hồng quân đã bị giáng một thất bại nặng nề và đã bị “vắt kiệt”. Cơ quan tình báo của Model ghi nhận thất bại chung là do sự yếu kém trong chỉ huy của đối phương:

Hệ thống chỉ huy của đối phương vốn đã thể hiện được sự khôn khéo và khả năng thích ứng trong công tác chuẩn bị và triển khai ban đầu của cuộc tiến công, nói chung thường tuân thủ chặt chẽ Mệnh lệnh 306 và 325 của Stalin [về sử dụng các cụm xung kích và sử dụng xe tăng tập trung] một lần nữa lại cho thấy những điểm yếu cố hữu của họ khi chiến dịch diễn ra. Trên thực tế, kẻ địch đã học được nhiều nhưng lại tiếp tục thể hiện là họ không có khả năng khai thác những tình huống thuận lợi quan trọng. Bức tranh được tái diễn khi chiến dịch – bắt đầu với những thành công cục bộ khá chắc chắn đã sa vào những đợt tấn công lộn xộn và vô nghĩa lặp lại nhằm vào các vị trí trên phòng tuyến vững chắc mỗi khi họ gặp thiệt hại lớn ban đầu và tình huống không lường trước. Hành động khó hiểu này lặp đi lặp lại. Nhưng ngay cả trong khủng hoảng, người Nga cũng không bao giờ hành động theo logic; họ quay trở lại với bản năng tự nhiên, và bản năng tự nhiên của người Nga là dùng chiến thuật nghiền nát ồ ạt và theo đuổi mục tiêu định trước bất kể tới sự thay đổi trong tình hình.42

Báo cáo của Tập đoàn quân 9 lưu ý tới xu hướng triển khai các đơn vị hoàn toàn mới vào chiến đấu, mặc dù đều là tân binh được huấn luyện sơ sài, cũng như “gom góp” tàn quân của các đơn vị bị tiêu diệt để tổ chức lực lượng mở những đợt tiến công mới.43 Chỉ trích sự cứng nhắc quá mức trong chiến thuật của quân Nga, phía Đức ghi nhận rằng Lữ đoàn bộ binh 130 tấn công lần lượt từng đại đội và “sau khi từng đại đội bị xóa sổ”.44 Một ví dụ tương tự xảy ra trong khu vực thứ yếu trên cánh trái của Tập đoàn quân 22 Xô-viết: “Sư đoàn 262 bộ binh [đúng phải là 362] tiến công hôm 25 tháng 11 với toàn bộ các tiểu đoàn trên tuyến theo Mệnh lệnh [số 306] của Stalin”. Họ vẫn duy trì cách đánh này, “mặc dù đến tối họ đã mất một nửa quân số”.45 Bản báo cáo đã không bổ sung là đòn đột kích dữ dội của quân Nga đã buộc quân Đức phải lùi tuyến phòng thủ về phía sau nhiều ki-lô-mét.

Đề cập đến tinh thần suy giảm của lính Nga, báo cáo của Tập đoàn quân 9 viết:

Phẩm chất chiến đấu [sự tin cậy] của địch quân nhìn chung là tồi. Đến tháng 11, một lần nữa một nửa trong số quân bổ sung là từ các dân tộc ít người. Trong nhiều đơn vị, khả năng chỉ huy kém và cư xử tồi tệ đã tiếp tục gây ra sự xa cách giữa sĩ quan và binh lính. Hôm 18.11.42, báo cáo từ Sư đoàn 262 bộ binh [sic] nhắc đến 22 trường hợp tử vong trong một trung đoàn do kiệt sức và căng thẳng trong chiến đấu. Một mệnh lệnh ngày 4.11.42 tới binh sĩ Phương diện quân Kalinin chỉ ra “việc xử bắn bừa bãi chiến sĩ Hồng quân vì những lý do không nghiêm trọng”.46

Tài liệu của phía Đức một lần nữa nhấn mạnh sự hiệp đồng không tốt giữa bộ binh Nga và các binh chủng khác. Trong khi ghi nhận những nỗ lực của họ nhằm thực thi Mệnh lệnh 325 của Stalin về phối hợp triển khai hiệu quả xe tăng và bộ binh, bản báo cáo viết

Vẫn còn thiếu sự phối hợp giữa bộ binh và chiến xa. Một nhược điểm đặc biệt trong chỉ huy chiến xa của địch quân có thể được thấy qua thực tế là mỗi khi đợt tấn kích bị đẩy lùi hay đánh bật, nó lại tái diễn ở cùng vị trí và thời gian có thể đoán trước mà không thay đổi gì trong chiến thuật. Vì lý do này, hiệu quả vũ khí chống chiến xa của họ đã không nâng lên được. Theo các chỉ huy chiến xa, mệnh lệnh cho các đại đội trưởng không đi đầu mà thay vào đó ở lại vị trí quan sát xa phía sau đã làm suy yếu sức tiến công. Nó [cũng] làm yếu hệ thống chỉ huy vì chỉ có đại đội trưởng được trang bị điện đài và [do vậy] từ đó không còn khả năng liên lạc với đơn vị. Vì thế các trận tấn công thường tan ra thành hành động của những phân đội lẻ tẻ.

Sự thiếu linh hoạt được thể hiện hôm 25 và 26.11 ở Gredjakino (mặt trận đông) khi cả một lữ đoàn chiến xa biệt lập với 58 xe lao vào bãi mìn của quân Đức và tổn thất nặng nề. Khí tài được bổ sung khá nhanh chóng, đặc biệt là ở mặt trận đông. Tuy nhiên quân số bổ sung thì kém hơn. Tân binh tăng cường cho Lữ đoàn 200 chiến xa chỉ có 5 giờ huấn luyện lái xe trước khi bước vào chiến đấu.47

Ở khía cạnh khác, phía Đức ghi nhận và đánh giá cao những biện pháp mới của người Nga nhằm khôi phục và sửa chữa xe tăng trên chiến trường bằng việc bố trí những “xe bọc thép sửa chữa” mới đi cùng các đơn vị tăng. Theo bản báo cáo, tiểu đoàn tăng-vận tải [hỗ trợ] mới được triển khai “cung cấp ngay lập tức đạn dược và nhiên liệu trên trận địa”.48 Về pháo binh chi viện, ngoài việc ghi nhận sự thiếu hụt hỏa lực trên mặt trận đông [Vazuza], phía Đức cho biết hỏa lực yểm trợ tập trung ở khu vực Belyi không còn hiện diện kể từ thời điểm đột phá bắt đầu hôm 12 tháng 12, khi các đợt phản kích của quân Đức đang tiến triển thuận lợi.

Mặc dù những sai lầm chiến thuật và chiến dịch cũng như chỉ huy yếu kém ở các cấp này rõ ràng đã gây ra thất bại của quân đội Xô-viết, những nguyên nhân chủ yếu khiến Chiến dịch “Sao Hỏa” không thành công nằm ở cấp chiến lược. Trách nhiệm cho điều này thuộc về Zhukov, Konev và Purkaev, những người đã lên kế hoạch và giám sát chiến dịch, thuộc về Stavka và Bộ Tổng tham mưu, những người phê chuẩn kế hoạch của Zhukov và thuộc về các tư lệnh tập đoàn quân đã tiến hành nó. Tuy nhiên, trong một hệ thống chỉ huy cứng nhắc như Hồng quân cuối năm 1942, chiến lược gia chủ chốt của Stavka chịu trách nhiệm chính cho thắng lợi hay thất bại. Trong Chiến dịch “Sao Hỏa” vị chỉ huy đó là Đại tướng Zhukov, người điều hành chung các hoạt động của bộ đội Xô-viết trên Chiến trường hướng Tây.

Sự tập trung hoàn toàn vào việc tiêu diệt Cụm quân Trung tâm của Zhukov, bắt đầu từ thất bại của ông ở Moscow năm 1941 và 1942 và xung quanh Rzhev hồi tháng 8 năm 1942 đã gần như chuyển thành một sự ám ảnh. Nó khiến ông quá lạc quan và che mắt ông trước cả những khả năng và hậu quả chiến lược nếu thất bại. Nói một cách đơn giản, ông đã mất khả năng nhận định tình huống và đã lên một phương án quá tham vọng cho một chiến dịch hai giai đoạn mang mục tiêu không gì khác là xóa sổ Cụm quân Trung tâm danh tiếng của người Đức. Khi quá trình lập kế hoạch diễn ra, sự lạc quan của Zhukov tiếp tục tăng lên. Cuối cùng nó thậm chí còn được bổ sung bằng sự tự lừa dối vốn nằm trong lời cam kết của Zhukov đã trở thành lời nguyền của bản thân ông. Viễn cảnh hấp dẫn về một thắng lợi chiến lược to lớn hơn trong Chiến dịch “Sao Mộc” đã phá hỏng kế hoạch của ông cho Chiến dịch “Sao Hỏa” và làm suy yếu bất cứ mục tiêu thực tế nào mà đáng lẽ “Sao Hỏa” đã có thể đạt được. Điều này được minh chứng rõ ràng qua những thay đổi vào phút chót trong bố trí lực lượng “Sao Hỏa” (đặc biệt là việc triển khai Quân đoàn cơ giới 2 ở khu vực Velikie Luki) và qua sự tìm kiếm dai dẳng cho một chiến thắng lớn hơn của Zhukov.

Khi Chiến dịch “Sao Hỏa” mở màn, Zhukov bị xâm chiếm với việc đạt được thành công, và sự kiên quyết bẩm sinh (được cộng thêm vào là sự ghen tỵ với Vasilevsky) đã ngăn cản ông hạ thấp mục tiêu và kỳ vọng dựa theo tình hình thực tế. Thay vào đó, bản thân là một chiến binh, ông yêu cầu các sĩ quan và binh sĩ dưới quyền nỗ lực chiến đấu. E ngại trước số phận bi đát của những người tiền nhiệm đã thất bại, các chỉ huy sư đoàn, quân đoàn và tập đoàn quân của Zhukov không ngừng thúc bộ đội tiến lên, thường xuyên quên mất những bài học khắc nghiệt ngày trước dưới sức nóng của cuộc chiến đấu. Có thể đoán trước, thành công rực rỡ ở một vài khu vực không thể sánh được với cuộc tàn sát khủng khiếp ở những nơi khác. Rốt cục, cuộc tàn sát đó đã nghiền nát tất cả và chiến dịch sụp đổ hoàn toàn. Theo tính cách đặc trưng, Zhukov vẫn giữ sự lạc quan cho đến phút chót khi ông dùng đến giọt máu và chút sức lực cuối cùng của những người lính chật vật và rõ ràng đã kiệt sức của mình. Cũng vẫn là tính cách đặc trưng, sau khi chiến dịch cáo chung, Zhukov đã đang tập trung vào việc tiếp tục cuộc trường chinh ở thời điểm sớm nhất có thể. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là chính sự lạc quan cũng như kiên định to lớn đó đã giúp Zhukov giữ được vị trí là người được Stalin ủng hộ nhiều nhất.

Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0mm 5.4pt 0mm 5.4pt; mso-para-margin:0mm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:10.0pt; font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-ansi-language:#0400; mso-fareast-language:#0400; mso-bidi-language:#0400;}

Cấp bậc sĩ quan lục quân ​

Cấp bậc sĩ quan chính trị​

Chuẩn úy (Starshina)​

Trợ tá chính trị viên (Pomoshnik Politruka)​

Thiếu úy (Mladshyi Lejtenant)​

-​

Trung úy (Lejtenant)​

Chính trị viên cấp 3 (Mladshyi Politruk)​

Thượng úy (Starshyi Lejtenant)​

Chính trị viên cấp 2 (Politruk)​

Đại úy (Kapitan)​

Chính trị viên cấp 1 (Starshyi Politruk)​

Thiếu tá (Major)​

Chính ủy tiểu đoàn cấp 2 (Batalionnyi komissar)​

Trung tá (Podpolkovnik)​

Chính ủy tiểu đoàn cấp 1 (Starshyi batalionnưi komissar)​

Đại tá (Polkovnik)​

Chính ủy trung đoàn (Polkovoi komissar)​

-​

Chính ủy lữ đoàn (Brigadnyi komissar)​

Thiếu tướng (General-Major)​

Chính ủy sư đoàn (Divizionnyi komissar)​

Trung tướng (General-Lejtenant)​

Chính ủy quân đoàn (Korpusnoy komissar)​

Thượng tướng (General-Polkovnik)​

Chính ủy tập đoàn quân cấp 2 (Armejskiy komissar 2go ranga)​

Đại tướng (General Armii)​

Chính ủy tập đoàn quân cấp 1 (Armejskiy komissar 1go ranga)​

Nguyên soái Liên Xô (Marshal Sovetkogo Soyuza)​

-​

bài viết khá hay

Sorry. Các bác viết hay quá.

Bác ChiangShan không giải thích các số hiệu bác note à. Vd: [1]... ấy

Kính bác!

Thanks bác ChiangShan ! bài viết rất hay.

Bác ChiangShan ơi, bác chuyển thành định dạng ebook để đọc trên di đông đc ko bác?